ta, tau, tá, te, tei, tey, ti, tí, tj, tjá, tjó, tjú, tjö, to, tó, tr, tu, tú, tv, ty, tý, tæ, tö
T
tabarðr, m. [for. word; Low Lat. tabardum], a tabard, Bs. i. 876; vás-tabardum, a rain-tabard, D.N.: a nickname, Fms. vii.
tabula, tabola, u, f. [for. word; Lat. tabula], a picture, altar-piece, Mar., Fms. vii. 159, 194, Bs. i. 143.
tabúr, n. [for. word; through Fr. from Arabic atambor], a tabour, tambourine, Karl. 157, 284.
TAÐ, n., pl. töð, Stj. 344:
—manure, dung; reiða tað á akrland, Bs. i. 348; síðan hulðu þeir með taði ok ráku inn svínin, ok tráðu þau niðr taðit, Fms. x. 269 (i. 213); akrlanda skiptis ok svá taðs, Grág. ii. 260, v.l.; hrossa-tað, horse-dung; sauða-tað, sheep-dung; but kúa-myki.
compds:
tað-fall, n. droppings of manure, Gþl. 354.
tað-kláfr, m., tað-hrip, n. a dung-box, dung-cart.
tað-skegglingar, m. pl. dung-beards, a soubriquet, for which see Nj. 67.
taða, u, f., gen. pl. taðna, Grág. ii. 257, [tað], the hay from the well-manured home-field (see tún), Nj. 67; þá er þar útbeit svá góð nautum, at þat er kallat jamnt ok stakkr töðu, Eg. 711; auka sína töðu, Grág. ii. 257; raka töðu sína alla saman í stór-sæti, Eb. 224; var þá svá komit heyverkum at Fróðá at taða öll var slegin, en full-þurr nær helmingrinn, 260; veðr er gott, sagði hann, ok mun skína af í dag, skolu þér slá í töðu í dag, en vér munum annan dag hirða hey várt, 152; taðan stóð úti umhverfis húsin í stór-sæti, Bandkr. 59; hann setti fyrir tveggja yxna sleða, ok ók saman alla töðu sína, Landn. 94; hey heima ok útangarðs nær fjórum tigum faðma toðu en mjök svá engi úthey, Dipl. v. 18; sjá um bú sitt meðan töður manna eru undir, Nj. 193.
2. the home-field, infield; Vali beitir töður órar, Kormak; töður ok engjar, the infields and outfields, Grág. ii. 217; menn eigu ok at brjóta jörð ef þeir vilja til taðna sér, 257; ok er hann hafði lokit heimatöðunni, when he had done mowing the infield, Finnb. 340; svá görisk at þessu mikill gangr, at þat beit upp alla töðuna, Krók. 5 new Ed.
compds:
töðu-alinn, part. fed on infield hay, of a horse, Lv. 19.
töðu-annir, f. pl. the season for mowing the infield, beginning a little before the Icel. midsummer time, the middle of July, from the 12th to the 14th week of the summer, see Icel. Almanack; in 1872 it falls on the 13th of July; after the töðuannir follows the engja-sláttr, or mowing the open outfields, Nj. 192.
töðu-garðr, m. a stack-yard of infield hay, Sturl. i. 83.
töðu-gjöld, n. pl. a kind of ‘churn-feast’ in Icel., when all the infield-hay is dry, stacked, and housed, and a kind of porridge, called töðugjalda-grautr, is given with cream to the labourers.
töðu-gæft, n. adj. hay as good as if it were infield, of hay grown in an outlying field.
töðu-göltr, m. a home-boar, kept grazing at home, Fs. 141.
töðu-verk, n. the making hay in the infield, Finnb. 340.
töðu-völlr, m. a manured infield, Grág. ii. 259, Háv. 46.
tafar-, delay; see töf.
tafernis-hús, n. [for. word; Lat. taberna], a tavern, Rétt., Mar.
TAFL, n., pl. töfl, [from the Lat. tabula, but borrowed at a very early time, for it is used even in the oldest poems]:
—a game, like the Old Engl. tables or draughts, used also of the old hneftafl (q.v.), and later of chess and various other games; sitja at hnef-tafli, … Hvítserkr ok Sigurðr láta þegar falla niðr taflit, Fas. i. 285; leika skák-tafl, 523; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, ok mart þat er til híbýla-bótar mátti vera, Þorf. Karl. 407; þeir bitusk bæði um tafl ok kvátru, Sturl. i. 173; vera at tafli, Fs. 40; Valdimarr konungr lék at skáktafli … konungr sá eigi af taflinu, Fms. xi. 365; konungr bar aptr tafl hans, Ó.H. 167; konungr sat ok teflði hneftafl, ok nefndi maðrinn töfl (fem. sing.) konungs, … taflmaðrinn ætlaði at konungr mundi tala til taflsins, Fms. vi. 29; leika at tafli, Ó.H. 167: þá skildi á um tafl, of chess, Sturl. iii. 123; tafl em ek örr at efla, iþróttir kann ek níu, Orkn. (in a verse); ek em maðr hagari ok teflig hneftafl betr, Mork. 186; tefldi annarr Austmaðr við heima-mann Þorgils … kallaði Austmaðr á Sigurð at hann réði um taflit með honum, þvíat hann kunni þat sem aðrar iþróttir, ok er hann leit á, þótti honum mjök farit vera taflit, … en taflit svarfaðisk, 204, 205; um daginn eptir tefldi Grímr við Austmann ok rann at borðinu sveinn ok rótaði taflinu, Dropl. 31; Eiðr sat at tafli ok synir hans tveir, Ísl. ii. 359, Vígl. 17; jafnan skemtu þau Helga sér at tafli ok Gunnlaugr, Ísl. ii. 205: the pieces were of gold and silver, cp. gullnar-töflur, Vsp.; þar sátu konur tvær ok léku at hnet-tafli, ok var taflit allt steypt af silfri enn gyllt allt it rauða … en hann hefði taflit ok þat er fylgði, Gullþ. 20; taflborð ok tafl af lýsi-gulli gört, Fas. iii. 627: of walrus, tennr eigi stærri en göra má mjök stór knífskepti af eðr tafl, Sks. 127, cp. Skíða R. 164, Worsaae, Nos. 560–563; hnefa-tafl, skák-tafl, goða-tafl: in the phrases, verða tafli seinni, to be too late; Snorri kvað enn farit hafa sem fyrr, at þeir höfðu orðit tafli seinni enn Arnkell, Eb. 166; nú eru brögð í tafli, a trick in the game, foul play, Fas. iii. 607; merkti Ögmundr biskup at þá vóru brögð í tafli ok líkaði stórílla, Bs. ii. 318, cp. Þryml. 13; jarl kvað Aron svá tafli teflt hafa við sik (played him such a game), at okkur sambúð mun skömm vera, Bs. i. 632.
2. also of dice-throwing, dicing; en þeim er leggr fé við tafl eðr aðra hluti, verðar fjörbaugs-garð, Grág. ii. 198; enn eru þeir hlutir er þú skalt flýja ok varask, þat er drykkja, tafl, portkonur, Sks. 26.
B. Compds:
tafl-borð, n. a chess-board (for playing the hneftafl or chess), Ó.H. 167, Fas. iii. 627, Mag. 43: a board, tray, Fms. x. 15, 109 (a board to carry the crown jewels on).
tafl-brögð, n. pl. feats of playing; t. Úlfs jarls, Fb. ii. 283; eigi skildi minna glímu þeirra en tafl-brögð, Vígl. 17.
tafi-byrðingr = tal-byrðingr (q.v.), see Rb.
tafl-fé, n. a bet, Mag.
tafl-kast, n. dice-throwing, Sks. 436 B.
tafl-maðr, m. a player (at chess or hneftafl), Fms. vi. 29.
tafl-pungr, m. a bag for the pieces, Gullþ. 20.
tafl-speki, f. skill in playing, Mirm.
tafla, u, f. a piece in a game of tables; gullnar töflur, Vsp. (gull-tafla); hnef-tafla … nú skulu vér skjóta töfluna ór höfði sveininum, Fms. ii. 271; mun ek setja at inni rauðu töflunni, Fas. ii. 67; ok skýtr Sjólfr þar ofan töfluna, 267; hann greip upp töfluna, ok setti halann á kinnbein Þorbirni, Grett. 161 new Ed.
II. like tafli, a tablet, any square-formed board; altaris-tafla, an altar-piece: mathem. the table, stóra, litla-tafla
TAFN, n. [cp. Lat. daps; Gr. δαπάνη; the Greek word is analogous to sóa, which means to sacrifice and then to waste]:
—a sacrifice, = Lat. victima, hostia, but only in a heathen sense, and obsolete; heilagt tafn, the holy sacrifice, Hd.; Gauts tafn, the victims of Odin, i.e. the slain, who in the heathen creed were an offering to Odin, the god of victory, Landn. (in a verse).
2. a bloody prey, poët.; tafn fékksk hrafni, tafns leitandi hrafnar, hrafn fagnaði tafni, hrafn á ylgjar tafni, bola tafn und kló hrafni, Lex. Poët. (in all these references ‘tafn’ is used by the poets to rhyme to hrafn); val-tafn, id.; gefa ærit tafn hrafni ok vargi, Karl. 152: in old eccl. writers, sæfa töfn, Stj. 348; tafn Guðs, 310 (victima Domini, Vulgate); fórn ok töfn, 655 xxiii. 1; fórnir ok töfn, id.
tafsa, see tapsa.
taf-samr, adj. dilatory.
tafsi, a, m. a scrap, shred, [tafs = filings, Ivar Aasen.]
TAGL, n., pl. tögl, [Ulf. tagl = θρίξ; A.S. tægel; O.H.G. zakal; Engl. tail; Swed. tagel]:
—prop. hair, but only found in the sense of,
II. a horse’s tail (cp. skopt and skott); hvárki toppr né tagl, Fas. i. 80, 486 (in a verse); skera tagl ór hrossum, … ef maðr bindr tagl í munn hrossi, Grág. i. 383; ef maðr skerr tagl ór stóðhesti manns, þat varðar skóggang, ef maðr skerr tagl ór þinghesti manns eða þess manns hesti er í brúðför er, þá varðar fjörbaugs-garð, 441 (riding a horse with a docked tail has always in Icel. been looked on as a disgrace, hence the heavy penalty), cp. Fas. i. 80 (höggit ór rófurnar ok skerit ór toppanna); töglin fylgja hánum (há = the hide of a horse), Hallgr.; hann tók í taglit annarri hendi, Grett. 108: of a cow’s tail, Gþl. 399.
2. a horse-hair rope, for trussing hay (reip-tagl), see högld (tögl og hagldir).
tagl-skurðr, m. the docking a horse’s tail, Grág. i. 441.
TAK, n. [taka], a taking hold, a hold; urðu menn konungi því verri til taks sem hann þurfti meirr, i.e. they slipped out of the king’s hold, forsook him, Fb. ii. 304: a hold, grasp, esp. in wrestling or fighting (cp. Dan. tav, tage et tav), laust hann hestinn af takinu, Rb. 299, Grett. 69 new Ed.; af mæði ok stórum tökum, Bs. i. 634; halda fasta-tökum, with a firm grasp; lausa-tök, q.v.; Grettis-tak, the lift of Grettir the Strong, a name for those boulders which would require Herculean strength to lift them; so also, það er tak, ’tis a heavy task, as of cleaning an Augean stable.
2. medic. a stitch, also tak-sótt.
II. as a law term, chattels; hann skal færa tak sitt ok hey af landi því, er hann bjó á, Grág. ii. 249 (cp. tak-fæð ‘lack of holding,’ i.e. poverty; fá-tækr, ‘few-holding,’ i.e. with few means, poor); í-tak, q.v.
2. seizure; dæmdum mér Heilagri kirkju fyrir takit þrjár merkr, D.N. iv. 231.
3. bail, security; æsta taks, D.I. i. 66, N.G.L. i. 47, passim; synja taks, to refuse bail, id.; nú æstir maðr taks annan, nú skal engi öðrum taks synja, fá honum tak samdægris, … varðar bú hans taki … þá skal hann vera mánað í því taki ef hann æstir laga-taks, 47; ganga í tak fyrir e-n, segjask ór taki … eigi skal hann lengr í taki vera, … nú ef hann á kaupskip þat er sessum má telja, þá má þat varða taki fyrir hann, l.c. ch. 102; færa tak fyrir (to bring bail), … fá mann í tak fyrir sik, 154; leiða mann í tak fyrir sik, ii. 264; sækja þat mál með takum sem aðrar fjársóknir, 191; ok færi sá, er taksettr var, tak með fullum vörðslum, id.; sitja í tökum, to sit as bail; þá skal þræll í tökum sitja til hann hefir undan færzk eða hann er sannr at, i. 85; selja, skjóta fé undan tökum, 154; ok fé hans allt í tökum á meðan, 306; laga-tak, legal bail; kyrrsetu-tak, security; brautar-tak, 44; trausta-tak, in the phrase, taka e-ð trausta-taki; taks-æsting, a demanding bail, D.I. i. 66: the word is chiefly a Norse law term, and hardly occurs in the Icel. law, of the Commonwealth.
TAKA, pres. tek, tekr; tökum, takit, taka; pret. tók, tókt (tókst), tók, pl. tóku; subj. tæki (tœki); imperat. tak, taktú; part. tekinn: with neg. suff. tek’k-at ek, I take not, Kristni S. (in a verse); tak-a-ttu, take thou not, Fas. i. (in a verse); tekr-at, Grág. (Kb.) i. 9: [Ulf. têkan, pret. taitok = απτεσθαι; Swed. take; Dan. tage, sounded tā, ‘du tar det ikke, vil du ta det;’ Engl. take is a word borrowed from the Dan., which gradually displaced the Old Engl. niman.]
A. To take hold of, seize, grasp; taka sér alvæpni, Eg. 236; tóku menn sér þar byrðar ok báru út, Egill tók undir hönd sér mjöð-drekku, 237; nú taki hest minn, ok skal ek ríða eptir honum, 699; tóku þeir skíð sín ok stigu á, 545; hann tók inni vinstri hendi spjótið ok skaut, Nj. 42; lauk upp kistu ok tók upp góð kvennmanna-klæði, Ld. 30; hann tekr nú bogann, … tekr nú kaðal einn, Fas. ii. 543; taka upp net, K.Þ.K. 90; hross skal maðr taka ok teyma ok hepta, þótt heilagt sé, id.
2. to seize; þeir tóku þar herfang mikit, Nj. 43; tóku skipit ok allt þat er á var, Fms. vii. 249; þeir tóku þar skútu, viii. 438; tóku skip hans, landtjald, klæði, ix. 275; taka fé okkat allt með ráni, Nj. 5; engi maðr skal fyrir öðrum taka, Gþl. 473; hann leiddi þik til arfs … munu taka óvinir þínir ef þú kemr eigi til, Nj. 4; þeir tóku bæinn, seized, Sturl. ii. 149; kona hafði tekit (stolen) … ok vildi hann refsa henni, Fms. vii. 330.
3. to catch; Skotar munu hafa tekit njósnir allar, Nj. 126; standi menn upp ok taki hann, 130; hann skyldi taka hundinn, 114; þeir tóku á sundi mann einn, Fms. vii. 225; gröf, at taka í dýr, Flóv. 33; taka höndum, to lay hold of, take captive, Nj. 114, 275; in a good sense, Fms. x. 314.
4. taka e-n af lífi, to take one from life, Fms. x. 3, Eg. 70; taka e-n af lífdögum, id., Fms. vii. 204: ellipt., taka af (af-taka), to take one off, put to death, Js. 23; taka e-n af nafni ok veldi, to deprive of …, Eg. 268; tóku þeir af eignum jarla konungs, Fms. i. 6: taka af e-m, to take a thing from one, x. 421, Nj. 103, 131, Eg. 120, Ld. 288; taka frá e-m, to take from, off, Nj. 253, K.Þ.K. 48; taka ofan, to take down, pull down, Nj. 119, 168; taka ór, to set apart, 232; taka undir sik, to take under oneself, subject, Fms. x. 24: to take charge of, Nj. 110, Eg. 725: taka upp, to take up, pick up, assume, 23.
5. to take, grasp; taka í hönd e-m, to shake hands, Nj. 129; taka á lopti, to interrupt, Fms. x. 314; taka í ketil, of the ordeal, Grág. i. 381, Gkv. 3. 7; taka í jörð, to graze, of an animal, Bs. i. 338; jó lætr til jarðar taka, Skm. 15; skulu þér láta taka niðr hesta yðra, to graze a little, Band. 14 new Ed.; tók einn þeirra niðr í sinn klæðsekk, Stj.
II. metaph., taka upphaf, to begin, Hom. 49; taka vöxt ok þroska, to increase, Rb. 392; taka konungdóm, Eg. 646; taka ráð, 49; taka skírn, 770; taka trú, to take the faith, become a Christian, Nj. 273; taka hvíld, to take rest, 43, 115; taka á sik svefn, 252; taka ræðu, to begin a parley, Eg. 578; taka umræðu, id., Nj. 146; þau taka þá tal, Ld. 72, Fms. ii. 254; taka nærri sér, see nær I. 2; taka á sik göngu, Fbr. 101 new Ed.; taka á sik svefn, Nj.; taka eld, to light a fire, 199; taka e-n orðum, to address; taka í sætt, to receive into reconciliation, Eg. 168; taka sættir, to accept terms, id. (also taka sættum, id.); taka þenna kost, 280; taka samheldi, Fms. ix. 344; ok tóku þat fastliga, at friðr skyldi standa, declared firmly that, x. 40, v.l.; taka stefnu, to fix a meeting, xi. 400; tóku þeir stefnu í milli sín, 402; nú er svá tekið um allt landit, at …, fixed by law that …, Gþl. 275; þeir tóku fastmælum sín í milli, at …, Bret. 82; taki í lög, to take into fellowship, Fms. xi. 96; lög-taka, cp. lófa-tak, vápna-tak; Gunnarr bauð þér góð boð enn þú vildir engi af taka, thou wouldst accept none of them, Nj. 77; tók hann þann kost af, at leggja allt á konungs vald, Fms. iv. 224; ok þat tóku þeir af, ix. 367; Ólafr kvaðsk þat mundu af taka, Ld. 72; taka e-t til ráðs, or taka ráðs, bragðs, to resort to, Nj. 75, 124, 199: also, taka e-t til, to resort to, 26, Fms. xi, 253, passim (til-tæki); taka mót, to receive, Edda 15; taka e-t við, to receive in return, Fms. ii. 269; taka bætr fyrir e-t, xi. 253; með því þú görir sem ek býð þér, skaltú nökkuð eptir taka, take some reward for it, Ld. 44; þat er bæði at vér róum hart, enda mun nú mikit eptir taka, a great reward, Finnb. 232 (eptir-tekja); taka fæðu, to take food; taka corpus Domini, Mar.; taka samsæti, Fms. ii. 261; taka arf, Eg. 34; taka erfð, Gþl. 241; taka fé eptir föður sinn, Fms. xi. 47; taka laun, Nj. 68; taka veizlu, to take, receive a veizla (q.v.), Fms. xi. 239; konungr … hann tekr (receives) af mörgum, skal hann því mikit gefa, 217; taka mikit lof, x. 367; taka helgun af Guði, Rb. 392; taka heilsu, to recover, Stj. 624; ek skal taka hæði-yrði af þér, Nj. 27; taka af honum rán ok manntjón, Ld. 64; taka úskil af íllum mönnum, Greg. 44; taka píslir ok dauða, 656 B. 30; drap hann þar menn nökkura, þótti mönnum hart at taka þat af útlendum manni, Bs. i. 19; þeir tóku mikinn andróða, Fms. viii. 438; taka andviðri, Eg. 87; þeir tóku norðan-veðr hörð, were overtaken by, Nj. 124; taka sótt, to be taken sick or ill (North E. to take ill), 29, Fms. xi. 97, Eg. 767; taka þyngd. id., Ísl. ii. 274; taka fótar-mein, Nj. 219; taka úgleði, to get out of spirits, Eg. 322; hann tók þá fáleika ok úgleði, Fms. vii. 103; hann tók langt kaf, 202; taka arftaki, to adopt, Grág. i. 232; taka konung, to take, elect a king, Fms. ix. 256; taka konu, to take a wife, x. 397; hann kvángaðisk ok tók bróður-dóttur þess manns er Finnr hét, 406; tók Magnús konungr Margrétu, 413; taka konu brott nauðga, to carry off a woman, Grág. i. 353; tók hann þá til háseta, he hired them, Eg. 404; taka far or fari, Landn. 307, Grág. ii. 406 (far, ii. 3); taka úkunna stigu, to take to unknown ways, Fms. viii. 30; taka ferð, to start, Stj.; taka til konungs, or the like, Eg. 367, 400, Fms. vii. 252; taka til siðar, Sks. 313; taka e-n vel, to receive well; ok taki ér, herra, vel þá Hjalta ok Gizur, Bs. i. 19; tók Skota-konungr hann vel, Fms. xi. 419; taka e-t þvert, to take a thing crossly, deny flatly, Nj. 26; taka fyrir e-t, to stop, interrupt, refuse, Fms. x. 251.
III. to reach, stretch forth, touch; hann beit skarð, allt þat er tennr tóku, Eg. 605; eigi djúpara enn þeim tók undir hendr, Ld. 78; skurðrinn tók á framan-verðan bakkann, Krók.; hyrnan tók andlitið, Nj. 253; rödd tekr eyru, Skálda 175; döggskórinn tók niðr akrinn upp-standanda, Fas. i. 173; hafði flóð tekit þær, swept them away, Fms. xi. 393; spjót langskept svá at vel taki skipa meðal, Sks. 385; nef hans tók austr til landsenda … véli-fjarðar tóku norðr í Finnabú, Fms. viii. 10; tekr mörkin náliga allt it efra suðr, Eg. 58; þvíat ekki tek ek heim í kveld, Nj. 275; mun ek taka þangat í dag? Hbl.; bóndans bót tekr fyrir (encompasses) konu, hans ok börn ok hjón, N.G.L. i. 341; taka niðri, to take the ground, of a ship or thing floating, Fas. iii. 257; svá at upp tekr um klaufir, Boll. 336; at eigi tæki hann (acc.) regnit, Stj. 594; skulu vér varask, at eigi taki oss þau dæmi, Hom. 70; svá mikit er uxa-húð tekr yfir, Fas. i. 288; nær því er þú sér at taka mun en ekki ór hófi, Sks. 21; hundr bundinn svá at taki eigi til manna, Grág. ii. 119; taka höndum upp, to lift up hands, Bs. i. 735, Edda 22; ek sé fram undir brekkuna, at upp taka spjóts-oddar fimtán, Finnb. 286; þetta smíði (Babel) tók upp ór veðrum, Edda 146 (pref.); hárit tók ofan á belti, Nj. 2; stöpul er til himins tæki, 645. 71; hér til tekr en fyrsta bók, reaches here, 655 vii. 4; taka mátti hendi til fals, Eg. 285; þeir tóku fram árum, took the oars, Fms. vii. 288; smeygði á sik ok tók út höndunum, 202; þeir tóku undun, to escape, viii. 438: to reach, land, take harbour, gaf honum vel byri ok tóku Borgarfjörð, Nj. 10; tóku þeir Friðar-ey, 268; þeir tóku land á Melrakka-sléttu, Ísl. ii. 246; byrjaði vel ok tóku Noreg, Ld. 72, 310; tóku þar land sem heitir Vatnsfjörðr, Landn. 30: ellipt., hann tók þar sem nú heitir Herjólfs-höfn, id.; þeir tóku fyrir sunnan land, 175.
2. to take, hold, of a vessel; ketill or tók tvær tunnur, Fb. i. 524; lands þess er tæki (of the value of) fjóra tigi hundraða, Sturl. i. 98, v.l.; hringrinn tók tólf hundruð mórend, Nj. 225: so in the phrase, það tekr því ekki, it is not worth the while; þann enn eina grip er hann átti svá at fé tæki, the sole object of value he had, Bs. i. 636.
3. spec. usages; fara sem fætr mega af taka, Finnb. 288; konur æpa sem þær megu mest af taka, Al. 47, (aftak, aftaka-veðr, q.v.), Karl. 109, 196; fóru hvárir-tveggju sem af tók, went as fast as possible, Fms. iv. 304; hann sigldi suðr sem af tók, Eg. 93: in the phrase, taka mikinn, lítinn … af e-u, to make much, little of, take it to heart or lightly; mikit tekr þú af þessu, thou takest it much to heart, Lv. 10; öngan tek ek af um liðveizlu við þik, I will not pledge myself as to helping thee, Ld. 105; eigi töku vér mikit af at tortryggva þá bók, þótt mart sé undarligt í sagt, we will not strongly question the truth of the book, although many wonders are told therein, Sks. 78; Óspakr kvað hana mikit af taka, said he used very strong language, Ld. 216; mikinn tekr þú af, segir konungr, thou settest much by it, said the king, Fms. vi. 206: munda ek sýnu minna hafa af tekit ef ek væra údrukkinn, I would have kept a better tongue, xi. 112; Þórvarðr tók eigi af fyrir útanferð sína, did not quite refuse the going abroad, Sturl. iii. 244; hann kvaðsk eigi taka mega af því hvat mælt væri, he did not much mind what folks said, Nj. 210; hón tók lítið af öllu, said little about it, took it coolly, Eg. 322; tók hann minna af enn áðr við Íslendinga, he spoke not so strongly of them as he used to do, Glúm. 328; ok er sendi-menn kómu tók hann lítið af, Fms. x. 101; Flosi svaraði öllu vel, en tók þó lítið af, F. gave a civil but reserved answer, Nj. 180.
IV. with prepp.;
—taka af hesti, to take (the saddle) off a horse, Nj. 4, 179; taka af sér ópit, to cease weeping, Ölk. 35; taka skriðinn af skipinu, Fms. ii. 305; taka e-t af, to abolish, vii. 1, x. 152, Ísl. ii. 258:
—taka á e-u, to touch (á-tak), Nj. 118; þegar sem nær þeim er komit ok á þeim tekit, Stj. 76; sá er tekr fyrst á funa, Gm.; þat er ok, áðr þeir taki á dómum sinum (ere they deliver sentence), at þeir skolu eið vinna áðr, Grág. i. 64; taka vel, auðvelliga, lítt, ekki vel, ílla … á e-u, to take a thing so and so, take it well, in good part, ill, in ill part, etc., Ld. 50, 248, Fms. xi. 124, Nj. 206, 265; Gunnarr talaði fátt um ok tók á öngu úlíkliga, 40; tak glaðan á (cheerfully) við konunginn, Fms. xi. 112; þeir höfðu sagt hversu hann hafði á tekit þeim feðgum, Rd. 284; Leifr tekr á þessu eigi mjök, Fb. ii. 397; tók Börkr (á) því seinliga, Eb. 15 new Ed.:
—taka eptir, to notice, observe, Sturl. i. 2 (eptir-tekt):
—taka móti, to withstand, resist, Nj. 261, Fms. ix. 307, 513 (mót-tak):
—taka með, to reserve, accept, iv. 340, xi. 427 (með-taka): taka við, hann tókþar ok við mörg önnur dæmi, bæði konunga æfi, he tacked to it many records, the lives of kings, etc., Ó.H. (pref.): this isolated phrase has led editors (but wrongly) to substitute hann ‘jók’ þar við:
—taka aptr, to take back, render void, undo, Bs. i. 631, Nj. 191, Sks. 775; eigi má aptr taka unnit verk, a saying, Fms. ii. 11: to recall, unsay, mun ek þau orð eigi aptr taka, Ld. 42, Fms. ii. 253:
—taka í, to pull off; taktu í hann, to pull his stocking off:
—taka um, to take hold of, grasp, Eg. 410, Hkr. ii. 322:
—taka upp, to pick up, assume; niðr at fella ok upp at taka, 625. 68, Eg. 23; taka upp borð, to put up the tables before a meal; tekr upp borð ok setr fyrir þá Butralda, Fbr. 37; vóru borð upp tekin um alla stofuna ok sett á vist, Eg. 551: but also to remove them after a meal (= taka borð ofan), 408, Hkr. ii. 192, Fms. i. 41, Orkn. 246 (see borð II); taka upp vist, to put food on the table, Vm. 168; taka upp bygð sína, to remove one’s abode, passim; taka upp, of a body, to take up, disinter, Hkr. ii. 388; taka upp, to seize on, confiscate, Nj. 73, 207, Ld. 38, Eg. 73; þeir tóku upp (laid waste) þorp þat er heitir Tuma-þorp, Fms. i. 151; var þá tekin upp bygð Hrolleifs, Fs. 34; hón tekr þat mart upp er fjarri er mínum vilja, Nj. 61; at þú gefir ró reiði ok takir þat upp er minnst vandræði standi af, 175; taka upp verknað, to take up work, Ld. 34; taka upp stærð, to take to pride, Fms. x. 108; halda upp-teknu efni, i. 263; taka upp sök, mál, to take up a case, Nj. 31, 71, 231: to interpret, eigi kann ek öðruvís at ráða þenna draum … glíkliga er upp tekit, Sturl. iii. 216; ok skal svá upp taka ‘síks glóð,’ þat er ‘gull,’ Edda 127; kvæði, ef þau eru rétt kveðin ok skynsamliga upp tekin, Hkr. (pref.); tók hann svá upp, at honum væri eigi úhætt, Fms. ix. 424; drykk ok vistir svá sem skipit tók upp, as the ship could take, iv. 92; er þat skip mikit, ok mun þat taka oss upp alla, Nj. 259; þat hjóna er meira lagði til félags skal meira upp taka, Gþl. 220; þótti þeim í hönd falla at taka upp land þetta hjá sér sjálfum, Ld. 210; skal sá sem at Kálfafelli býr taka upp vatn at sínum hlut, Vm. 168; taka upp giptu hjá Dana-konungi, Fms. xi. 426; taka upp goðorð, Nj. 151, 168, Grág. i. 24; taka upp þing. Ann. 1304 (to restore); tókusk þá upp lög ok landsréttr, Fs. 27; taka upp vanda, Fms. vii. 280:
—taka til, to take to; hefna svá at ekki fýsi annan slík firn til at taka, 655 xiii. A. 3; tóku margir þá til at níða hann, Bs. i; taka til ráða, ráðs, bragðs, Nj. 19, 75, 124; hann tók til ráða skjótt, 19; enn þó munu vér þat bragðs taka, 199; hvat skal nú til ráða taka, 124; ef hann tekr nökkut íllt til, 26; hverja úhæfu er hann tekr til, Fms. xi. 253; taka til máls, to take to talking, Nj. 16, 71; taka til orðs, or orða, 122, 230, 264; hann tók nú til at segja söguna, to take to telling a story; taka til varnar, to begin the defence, Grág. i. 60, Nj. 271; nú er þar til at taka, at …, 74; er blót tóku til, Landn. 111; þá tók til ríki Svía-konungs, Fms. iv. 118; um Slésvík þar sem Dana-ríki tók til, xi. 417: to concern, þat mun taka til yðar, Hom. 150; þetta mál er til konungs tók, Fms. xi. 105; láta til sín taka, to let it concern oneself, meddle with, Band. 23 new Ed.; Gísl lét fátt til sín taka, Fms. vii. 30; vil ek nú biðja þik at þú létir ekki til þín taka um tal várt, Nj. 184: to have recourse to, þú tekr eigi til þeirra liðsinnis ef ekki þarf, Fms. vii. 17, Grág. i. 41; taka til segls, Eg. 573, Fms. ix. 22; taka til sunds, 24; taka til e-s, to note, mark, with dislike:
—taka undir, to take under a thing; hann tók undir kverkina, took her by the chin, Nj. 2; þá tók Egill undir höfða-hlut Skalla-grími, Eg. 398: to undertake, þat mál er þeir skyldi sjálfir undir taka, Hkr. i. 266; þá skal hann taka undir þá sömu þjónostu, Ó.H. 120: to back, second, hann kvaðsk ekki mundu taka undir vandræði þeirra, Nj. 182; undir þann kviðling tók Rúnolfr goði, ok sótti Hjalta um goðgá, Bs. i. 17: ek mun taka undir með þér ok styðja málit, Fms. xi. 53; hann tók ekki undir þat ráð, Fb. ii. 511; þau tóku undir þetta léttliga, seconded it readily, Ld. 150; hann tók seinliga undir, Nj. 217; hann hafði heyrt tal þeirra ok tók undir þegar, ok kvað ekki saka, Ld. 192: göra tilraun hversu þér tækit undir þetta, Fb. i. 129: to echo, blésu herblástr svá at fjöllin tóku undir, Fas. i. 505; taka undir söng, to accompany singing:
—taka við, to receive; nú tóktú svá við sverði þessu, Fms. i. 15; siðan hljópu menn hans, enn hann túk við þeim, 105; jörð tekr við öldri, Hm.; til þess er akkerit tók við, grappled, took hold, Dan. holde igen, Fms. x. 135. v.l.; þar til er sjár tók við honum, Edda 153 (pref.); taka við ríki, Eg. 241, Fms. i. 7; taka við trú, Nj. 158, 159; taka við handsölum á e-u, 257; ef maðr görr við at taka við dæmdum úmaga, Grág. i. 258; taka vel við e-m, to receive well, Nj. 5; ekki torleiði tekr við yðr, no obstacle stops you, Al. 120; þeir tóku við vel ok vörðusk, made a bold resistance, Fms. i. 104; eggjuðu sumir at við skyldi taka, vii. 283; at þeir skyldi verja landit, en þeir vildu eigi við taka, xi. 386; ganga fram á mel nökkurn, ok segir Hrútr at þeir mundu þar við taka, Ld. 62; þar stóð steinn einn mikill, þar bað Kjartan þá við taka, 220; seg þú æfi-sögu þína, Ásmundr, en þá skal Egill við taka, tell thy life’s tale, Asmund, and then shall Egil take his turn, Fas. iii. 374; tók við hvárr af öðrum, one took up where the other left off:
—taka yfir, hann vildi eigi til ráða nema hann ætlaði at yfir tæki, Fms. iv. 174; þeir munu allt til vinna, at yfir taki með oss, Nj. 198; at eyrendi þeirra skyldi eigi lyktuð né yfir tekin, Fms. iv. 224.
V. to take to, begin:
1. with infin., tóku menn at binda sár sín, Eg. 93; hann tók at yrkja þegar er hann var ungr, 685; hans afli tók at vaxa, Fms. viii. 47; á þeim veg er ek tæka ganga, Sks. 3; taka at birtask, 568; tekr at dimma, birta … rigna, it gets dim, takes to darken … rain; allt þat er hann tekr at henda, Nj. 5; þá tók at lægja veðrit, 124; tók þá at morna, 131; tók þá at nátta, Fms. ix. 54; kvölda tekr = Lat. vesperascit, Luke xxiv. 29.
2. in other phrases, taka á rás, to take to running, to run, Nj. 253, Eg. 216, 220, Eb. 62 (hófu á rás, 67 new Ed.), Hrafn. 7: ellipt., tók bogmaðr ok hans menn á land upp undan, they took to the inland and escaped, Fms. ix. 275; tók hann þegar upp um brú, viii. 169; svá íllt sem nú er frá at taka (to escape, shun), þá mun þó síðarr verr, Fs. 55; taka flótta, to take to flight, Hm. 30; Eirekr tók út ór stofunni, took out of the room, ran out, Sturl. ii. 64; þeir tóku út eitt veðr allir, stood out to sea with the same wind, Fb. ii. 243.
VI. with dat., to take to, receive (perh. ellipt. for taka við- e-u); jarl tók vel sendi-mönnum ok vináttu-málum konungs, Fms. i. 53; konungr tók honum vel ok blíðliga, vii. 197; tekit mundu vér hafa kveðju þinni þóttú hefðir oss fyrri fagnat, Ld. 34; Grímr tók því seinliga, Eg. 764; Sigurðr tók því máli vel, 38, Fms. x. 2; konungr tók þá vel orðum Þórólfs, Eg. 44; hann tók því þakksamliga, Fms. i. 21; taka vel þeirra eyrendum, x. 33; Barði tók þessu vel, Ld. 236; Hákon tók því seinliga, Fms. i. 74; eigi mun konungr taka því þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, Eg. 59; tók Brynjólfr þá sættum fyrir Björn, 168; Njáll átti hlut at, at þeir skyldi taka sættum, Nj. 120; taka handsölum á fé, 257; taka heimildum á e-u, Fms. x. 45; taka fari, Grág. ii. 399, Nj. 111, 258 (see far); taka bóli, to take a farm (on lease), Gþl. 328, 354; mun ek máli taka fyrir alla Íslenzka menn þá er á skipi eru, speak for them, Bs. i. 421.
VII. impers. it is taken; hann brá upp hendinni ok tók hana af honum ok höfuðit af konunginum, Nj. 275; ok tók af nasarnar, Fms. x. 135, v.l.; þá tók af veðrit (acc.), the weather ‘took up’ (as is said in North of England), the storm abated. Fas. i. 157; svá at þar tæki af vega alla, all roads were stopped, Fms. iii. 122; af þeim tók málit ok görask úfærir, Fas. ii. 549; kom á höndina fyrir ofan úlflið svá at af tók, Nj. 84; kom á fótinn svá at af tók, 123; þá tók efa af mörgum manni, Fms. iii. 8; sýnina tekr frá e-m, to become blind, x. 339; undan kúnni tók nyt alla, Eb. 316; jafnskjótt tók ór verkinn allan, Fms. iv. 369; tók út skip Þangbrands ór Hitará, she drifted out, Bs. i. 15; í þat mund dags er út tók eykðina, when the time of ‘eykð’ was nearly passed, Fms. xi. 136; um várit er sumar-hita tók, when the summer heat set in, Fs. 67; réru svá skjótt at ekki tók (viz. þá) á vatni, Fms. vii. 344.
2. as a naut. term, to clear, weather a point; veðr var litið ok tók þeim skamt frá landi, the weather was still, and they kept close in shore, Fms. vi. 190: hence the mod. naut. phrase, e-m tekr, to clear, weather; mér tók fyrir nesit, I cleared, weathered the ness; vindr þver, svo að þeim tekr ekki.
3. þar er eigi of tekr torf eðr grjót, where neither is at hand, Grág. ii. 262; þau dæmi tekr til þessa máls, the proofs of this are, that when …, Hom. 127.
B. Reflex., takask mikit á hendr, to take much in hand, Band. 3, Nj. 228, Fms. i. 159; tókumk ek þat á hendr, xi. 104; láta af takask, to let oneself be deprived of, Eg. 296; takask e-n á hendr.
2. to be brought about, take effect, succeed; cp. þykkir mikit í hættu hversu þér teksk, Ld. 310; þat tóksk honum, he succeeded, Bárð. 167; tekst þá tveir vilja, it succeeds when two will, i.e. joint efforts prevail, a saying:
—takask til, to happen; Ásgrími tóksk svá til (it so happened to A.), sem sjaldan var vant, at vörn var í máii hans, Nj. 92; ef svá vill til takask. Fas. i. 251; svá erviðliga sem þeim hafði til tekizk at herja á þá feðga, Fms. i. 184; mér hefir úgiptuliga tekizk, Ld. 252; þætti mér allmiklu máli skipta at þér tækisk stórmannliga, that thou wouldst behave generously, Hkr. ii. 32; hefir þetta svá tekizk sem ván var at, er hann var barn at aldri, 268.
3. to take place, begin; tóksk orrosta, Nj. 8; teksk þar orrosta, 122; ráð takask, of a marriage; en ef þá takask eigi ráðin, if the wedding takes not place then, Grág. i. 311; lýkr svá at ráðin skyldi takask, 99; ráð þau skyldi takask at öðru sumri, Eg. 26, Fms. x. 40: to be realised, hvatamaðr at þessi ferð skyldi takask, Ld. 240; síðan er mægð hafdi tekizk með þeim, since they had intermarried, Eg. 37; takask með þeim góðar ástir, they came to love one another much, of newly-married people, passim; féráns dómr teksk, Grág. i. 95; takask nú af heimboðin, to cease, Ld. 208; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, 258.
II. recipr., takask orðum, to speak to one another, Fms. xi. 13; ok er þeir tókusk at orðum, spurði hann …, Eg. 375; bræðr-synir takask arf eptir, entreat one another, Gþl. 241; ef menn takask fyrir árar eða þiljur, take from one another, 424: takask á, to wrestle, Bárð. 168; takask fangbrögðum, Ld. 252, Ísl. ii. 446: takask í hendr, to shake hands, Grág. i. 384, Nj. 3, 65.
III. part. tekinn; vóru þá tekin (stopped) öll borgar-hlið ok vegar allir, at Norðmönnum kæmi engi njósn, Fms. vi. 411: Steinþórr var til þess tekinn, at …, S. was particularly named as …, Eb. 32, 150; hann var til þess tekinn, at honum var verra til hjóna en öðrum mönnum, Grett. 70 new Ed. (cp. mod. usage, taka til e-s, to wonder at): lá hann ok var mjök tekinn, very ill, Sturl. i. 89: Álfhildr var þungliga tekin, ok gékk henni nær dauða, Fms. iv. 274; hann var mjök tekinn ok þyngdr af líkþrá, ii. 229; þú ert Ílla at tekin fyrir vanheilsu sakir, vii. 244; ú-tekin jörð, an untaken, unclaimed estate, Sturl. iii. 57, Gþl. 313.
2. at af teknum þeim, except, Fms. x. 232; at af teknum úvinum sínum, 266, (Latinism.)
taka, u, f. a taking, capture, Fms. x. 417 (of a fortress); of a prisoner, Ann. 1254: a taking, seizing, unlawful or violent, of property, Grág. ii. 188, 301; gjalda fyrir hval-tökuna, Bs. i. 657; fjár-taka (see fé), upptaka.
II. revenue = tekja; með öllum tökum ok skyldum, Fms. vi. 431.
III. tenure of land; eiga töku á jöfð, N.G.L. i. 240.
IV. bail, security; hlaupask undan töku ok sókn, N.G.L. i. 258; see við-taka, á-taka, töku-vætti.
takaðr, part. bailed; á því móti er hann er takaðr til, N.G.L. i. 328; ef maðr lýstr mann ok ferr svá á braut at hann er eigi takaðr, 306.
tak-fall, n. a failure to find bail, N.G.L. ii. 482.
tak-fæð, f. destitution, Fas. iii. 10, cp. fátæki = poverty.
tak-færsla, u, f. a bringing or finding bail, N.G.L. ii. 260, 263.
takka, að, to shout takk, takk, a drover’s or shepherd’s cry, Run. Gramm.; smalar trutta ok takka, Hallgr.
tak-lauss, adj. without security; tækr er taklauss eyrir svá mikill sem sök var gefin til, N.G.L. i. 364 (434).
tak-mark, n. [cp. North. E. take-note], a ‘take-mark,’ i.e. line of demarcation, boundary; setja frið milli landa várra til þeirra takmarka sem …, Ó.H. 53; í hverju héraðs-takmarki, Grág. ii. 404; prestar þeir sem búnað hafa í fyrr-sögðu takmarki, Vm. 28; milli Lóns ok Bjarnar-gnúps, ok lambeldi af sögðu takmarki, 82; þeir er bygðum vóru í Súganda-firði ok vestr þaðan í því takmarki sem áðr var tjáð … ok skyldu aldri koma í þetta takmark, Bs. i. 675; allt fyrir vestan þessi takmörk, Fb. i. 22.
tak-merki, n. = takmark, N.G.L. i. 265.
tak-mikill, adj. who takes a good pull, able-bodied, Fb. i. 509.
takmörk, f. = takmark, pl. takmerkir, i.e. takmarkir, N.G.L. i. 336; innan takmarkar þess er jórð á, Gþl. 449.
tak-setja, t, to put to bail; ok færi sá er taksettr var tak með fullum vörðslum … ef menn verða aflögliga sóttir ok til laga taksettir, N.G.L. ii. 191; skal sá, er tuftir á, taksetja þann mann til sín, en hann færi þat tak með lögum, 244; en um allar aðrar fjár-sóknir skal þann taksetja sem sök kemr á hendr á þessum tímum, K.Á. 182.
tak-setning, f. bait-setting* bail-setting; hvárki fyrir forboð né taksetningar, Gþl.; nýjar álögur, taksetningar eða stefnur, H.E. i. 419; um mannhelgi vára ok um taksetning ok aðrar sóknir, N.G.L. ii. 265, passim.
tak-sótt, f., medic. a stitch = tak, Fél. x.
TAL, n. [tala, the verb], talk, parley, conversation; töluðu þeir lengi, fór tal þeirra vel, Nj. 11; en í þessu tali þeirra bræðra, whilst they were talking, 23; stundum var hann á tali við menn, Eg. 2; þeir bræðr vóru optliga á tali við konung, 60; hélt biskup mikit tal af honum, held much talk with him, Bs. i. 716; sátu þau öll samt á tali, kom þat upp ór tali þeirra, Fms. iv. 196; skilja talið, 142; eiga tal við e-n, hafa tal af e-m, taka annat tal, to change the conversation to another subject.
2. speech, language; þú munt vera útlendr, þvíat tal þitt ok yfirbragð er ekki líkt hérlenzku fólki, Fb. i. 79, Stj. 94, 204.
II. [telja], a tale, number; í bónda-tali, Bs. i. 716; í tali með öðrum himin-tunglum, Barl. 133; engi veit töl á, Bret. 86; daga-tal, tale of days: gen. tals, in number; tólf einir talsins, Barl. 169; krossa fimm at tali, Pm. 85.
2. a tale, list, series; ættar-tal, a pedigree; konunga-tal, Fb. ii. 520; presta-tal, skálda-tal, Lögmanna-tal, a list of priests, poets, ‘lawmen;’ fara á þing ok bjóða sik í tal með öðrum mönnum, and enter the lists, N.G.L. i. 99;
ó-tal, countless.
tals-verðr, adj. worth counting or worth speaking of, considerable.
tala, u, f. [tala, the verb], a talk, speech, oration; hafði konungr allt í einni tölu at hann sagði fyrir skipinu, ok setti grið manna í milli, Fms. ix. 480; né ek heyrða tölu greiðri, Sighvat; hann tók at lofa þessa tölu (this speech), 656 A. ii. 16; láta ganga töluna, Grett.; telja tölu fyrir e-m, to make a speech, lecture, Hom. (St.); hann snéri þá tölunni á hendr þeim bræðrum, Fms. iv. 380; þá hóf hann tölu sína upp, ok sagði, Íb. 12.
II. a tale, number, Edda 120; öll tala minni enn tíu, Hb. 544, 151; hann hafði tölu á þessum mönnum (took tale of, counted them), at þeir vóru tólf, Grett. 97; þar mátti eigi tölu á koma, not to be told, Barl. 26; margfalleg tala, Skálda 185; einn í tölu þeirra sjálfra, one of them, 623. 35; í kappa tölu, í þræla tölu, of the number of, Fms. i. 289; vinna eiða at tölum at réttar eru talðar, Grág. i. 327.
2. an account; kost á kona at beiða talna búanda sinn um fjárfar á milli þeirra, Grág. i. 336; hans tala skal standa á fé sjálfs, K.Þ.K. 146: calculation, tölur eru tvennar, Rb. 2.
3. a bead, of pearl or glass; gler-tala, D.N., and in mod. usage, so called from the practice of telling beads while the Pater Noster was said; tölur með raf, iii. 260.
compds:
talna-band, n. a row of beads, a rosary, D.N. and in mod. usage.
talna-fræði, f. arithmetic, (mod.)
tölu-eyrir, m. an ounce’s worth on the standard of quantity (not of weight), N.G.L. i. 244.
tölu-maðr, m. a teller; nú eru eigi tölu-menn til, N.G.L. i. 49, 350.
tolu-mark, n. a mark in counting, Rb. 564.
tölu-snjallr, adj. eloquent, Róm. 325.
tölu-sveinn, m. chatterbox, a nickname, Sturl.
tölu-verðr, adj. worth counting, considerable, Sturl. iii. 145.
TALA, að, [Swed. tala; Dan. tale; A.S. tale, talian; cp. telja], to talk; tölum þetta eigi lengr, Ísl. ii. 237; mun ek þetta mál tala við föður minu, talk it over with him, Lv. 22; síðan töluðu þeir leyniliga ráða-görð sína, Nj. 5; tala hljótt, 140; tala hátt ok hvellt, Fms. i. 215; Njáll talar (says), at mönnum væri mál at lýsa sökum sínum, Nj. 149; síðan töluðu þeir mart, 3; þeir bræðr töluðu, Glúmr ok Þórarinn, 22; töluðu þeir Ketill allan dag, 146.
2. to speak, make a speech; talaði konungr fyrir liðinu ok mælti svá, Ó.H. 204; talaði sitt eyrendi hvárr þeirra, Nj. 188; tala langt örendi ok snjallt, Fms. x. 163; er hann hafði talat snjallt örendi … þóat bændr talaði snjallt, þá brásk þat þó jafnan yfir er konungr talaði, 322; þetta þarf eigi optarr at tala, to discuss; tala af hendi e-s, to speak in one’s behalf, i. 21.
3. to record; ok er ekki um hans ferðir at tala fyrr enn hann kemr heim, Nj. 215: = telja, tala trú fyrir mönnum, Fms. x. 17; er þau mál vóru fram talað (i.e. töluð), Sks. 642, (rare.)
II. with prepp.;
—tala um e-t, to talk about; hann talaði þar um mörgum fögrum orðum, Nj. 255; tala þeir um málit, ok þykkir þeim eigi einn veg báðum, 139; þeir töluðu mart um draum þenna, 280; þá skal Kári um tala. 139; leita um sættir ok varð saman talat, agreed, Bs. i. 547:
—tala eptir við e-n, Dipl. v. 14; tala eptir víg, = mæla eptir víg, Dropl. 10:
—tala til e-s, to talk to one, Nj. 3; of a thing, þeir bræðr töluðu til (entreated) at Kári mundi fara til Grjótár, 139; finnsk honum fátt um, ok talar ekki til þessa gripar, makes no remarks. Fas. i. 317; þeir kváðusk mikit eiga at Þráni nær sem þeir talaði til (laid claim to it), Nj. 139:
—tala við e-n, to speak to, address, Nú talar Flósi við menn sína, 197; Njáll talaði við Höskuld, 139, 148; Hafr sat í miðri búðinni ok talaði við mann, 182; tala við e-n um e-t, Fms. x. 12; tala þeim orðum við konung, id.
III. reflex., okkr hefir talask svá til, we have agreed.
2. recipr., þeir töluðusk mart við, Nj. 222; töluðusk þeir við, sagði Ölvir at …, Eg. 62.
3. part. talað, spoken; ú-talað, unspoken; van-talað, var-talað, of-talað.
talaðr, part. spoken; vitrastr ok fegrst talaðr, Edda 15; lítt talaðr á þingum, Fms. vii. 102; snjallr í máli ok talaðr vel á þingum, ix. 534; fámáligr optast, eigi talaðr á þingum, glaðr við öl, málreitinn í kyrð ok blíðmæltr, vi. 438; fámálugr ok ekki talaðr á þingum, Orkn. 184; talaðr vel, djúpráðr, Fagrsk. 32;
fá-talaðr, of few words.
talandi, f. (or m.), elocution.
tal-byrðingr, m. = taflbyrðingr, a reckoning table containing the solar, lunar, and paschal cycles, published as an appendix to the Rb.
tal-hlýðinn, adj. listening to talk, credulous, easily swayed (not in a good sense), Nj. 102, Bjarn. 21, Eg. 254.
tali, a, m. a teller, counter, in ár-tali.
talna-, see tala.
tal-víss, adj. wise in numbers, Rb. 448.
tamning, f. [temja], a taming, breaking, Sks. 79, Al. 119.
TAMR, töm, tamt, adj.; [A.S. tam; Engl. tame; O.H.G. zam, etc.; see temja]:
—used in Icel. mostly in the sense of ready; þat varð tamast sem í æskunni hafði numit, Grett. 150; allskonar leikar er tíðir ok tamir vóru, Karl. 482; emk-at ek tamr at samna skrökvi, Ó.H. (in a verse); víg-tamr, val-tamr, Veg-tamr, gang-tamr, ready for, used to…, Lex. Poët.
2. = tamiðr, tame, of a colt; ílla tamr, Hm. 89; ú-tamr, untamed, wild. tams-vöndr, m. a taming-wand, Skm. 26.
tandr, m., gen. tandrs = tandri, Rekst., (of a sword.)
tandra, að, fengu þeir varla tandrat ljósit, Orkn. 208 (tendrat, v.l.), cp. Vísnabók, 1748, p. 49.
tand-rauðr, adj. ‘fire-red,’ of gold, Hær. 6, Mag. 13, Clar.
TANDRI, a, m. [Ivar Aasen tandre, frisk som ‘tandre’ = fresh as fire; cp. Germ. zünden; A.S. tyndre; Engl. tinder]:
—fire, only in poetry, Edda (Gl.); a nickname, D.N. tandra-sel, a local name in western Icel.
TANGI, a, m. [A.S. tange; North. E. tang], a spit of land, a point projecting into the sea or river (but tunga when two rivers meet); á tanganum nessins, Eb. 12; er skipit kom fram fyrir tangann, Ísl. ii. 99; eyrar-tangi, see eyrr: in Icel. local names.
2. the pointed end by which the blade is driven into the handle; sverðit brast í tanganum, Valla L. 213; lagði hón klæði um tangann ok togaði, of a knife, Bs. i. 385.
tangr, n., in the phrase, hvorki tangr né tegund, not a whit.
TANN, m., see tönn.
tanna, að, [tönn], to dent, Korm. (in a verse.)
-tanna, u, f., -tanni, a, m., and -tannr, m. toothed; in compds, Grottin-tanna, sliðrug-tanni: Tanni, a pr. name, Landn.; Hildi-tannr, a nickname.
tanna-, gen. pl., in compds, see tönn.
tannari, a, m. a tusk-chisel; hann hafði í hendi kníf, ok hélt á tannara, ok renndi þar af spánu nökkora, Ó.H. 197; ein sylfskeið ok einn tannari, D.N. ii. 627.
tann-bagall, m. a crozier of walrus-tusk, Dipl. iii. 4, v. 18.
tann-belti, n. a belt of walrus-tusk (worn by a seiðkona), Þorf. Karl. 384.
tann-berr, adj. ‘tooth-bare,’ with prominent teeth, Ld. 272.
tann-buðkr, m. a box of walrus-tusk, Ám. 102, Pm. 17.
tann-fé, n. a ‘tooth-fee’ a gift to an infant when it cuts its first tooth, a custom still observed in Icel., and mentioned in Gm. 5; ek skal í dag heimta tannfé þitt at Sveini konungi, Fb. i. 481; þessi þræll hafði Hákoni verit gefinn at tannfé, Fms. i. 210; þenna grip gaf faðir minn mér at tannfé, Ld. 72; þat sem þau höfðu gefit Ásmundi syni þeirra í tannfé, D.N. ii. 364.
tann-fjöld, f. the row of teeth, Ad. 9.
tann-garðr, m. ‘tooth-fence,’ ‘tooth-wall,’ the row of teeth = Gr. ερκος ὀδόντων, Nj. 39, Skálda 170, Dropl. 25.
tann-gnjóstr and tann-grisnir, m. ‘tooth-gnasher,’ the name of the goat, Edda; as a nickname, Korm.
tann-hjölt, n. pl. a hilt of walrus-tusk, of a sword, Fms. vii. 69.
tann-hjaltaðr, part. walrus-tooth-hilted, Fms. vii. 69.
tann-hold, n. the tooth-flesh, gums.
tann-kröm, f. teething pains, of infants, Fél.
tann-lauss, adj. toothless, K.Þ.K. 28, Barl. 15.
tann-leysi, n. loss of teeth.
tann-pína, u, f. tooth-ache.
tann-refill, m. a ‘tusk-chisel,’ Þjal. 8 (cp. blóð-refill).
tann-sárr, adj. tooth-sore, from having one’s teeth drawn (metaph.), Lv. 95, Fms. vii. 261, viii. 415, Stj. 544.
tann-skafl, m., see skafl.
tann-skári, a, m. = tann-refill, as a nickname: in a local phrase, tannskara-staðir, Orkn.
tann-skeptr, adj. with handle of walrus-tusk, Fas. ii. 357.
tann-skrín, n. walrus-tusk shrine, Vm. 105.
tann-spjöld, n. walrus-tusk tablet, Bs. i. 874.
tann-tafl, n. pieces of walrus-tusk, of chess, Krók. 54; t. með taflborði, D.N. ii. 255.
tann-vara, u, f. ‘tusk-ware,’ i.e. walrus-tusks as an article of trade, Rétt. 47, Fb. iii. 445, cp. Sks. 127.
tann-veggr, m. a (?), A.A. 270.
tann-æta, u, f. decay in the teeth.
TAPA, að, [Swed. tapa; Dan. tabe]:
—to lose, with dat.; eigi hefir þú tapat örlyndinni, Bs. i. 53; þar tapaði hón kambi sínum, Ld. 10; tapa lífi ok sæmd, Bær. 14; tapa sama sínum, MS. 4. 10.
2. to destroy, kill; tapa mínu lífi, to put one to death, Fms. viii. 240; biðr hann tapa piltinum. Fs. 145, Merl. 1. 28; tapa sveininum ok drepa hann, Mar.; tapa sér sjálfum, Barl. 123.
II. reflex. to be lost, Fb. ii. 391; töpuðusk þau heit öll, came to nought, Fms. v. 113: to perish, Clem. 26.
2. part. tapaðr, lost = Lat. perditus, Barl. 133;
fortapaðr, forlorn, N.T.
tapan (mod. töpun), f. loss: tjón ok t., Stj.: perdition, Fms. ii. 48, passim in mod. usage.
tapar-öx, f. [from the A.S. taper-æx], a small tapering axe or halberd of English workmanship, Lv. 6. Nj. 32, 179, Sturl. iii. 125, Fs. 68, 69.
tapit, n. [for. word], a carpet, tapestry, D.N.
tappa, að, [Engl. tap; Germ. zapfen], to tap, draw, from a cask; t. mungát, Rétt. 2. 10; t. ok drekka, Norske Saml. v. 159.
tappi, a, m. a tap, in a cask, bottle.
tappr, m. a tapster, Rétt. 13. 3; bjór-tappr.
tapsa, að, to tap; rétti lambit fót sinn ok tapsaði honum, Clem. 46.
2. in mod. usage, to read hurriedly; þú mátt ekki t.
tapsi, a, m. a nickname, Bs.
tara, u, f. [perh. a for. word], poët. war, fight, battle, Edda (Gl.)
tarfr, m. [Lat. taurus], a bull, Edda (Gl.); leiða kú undir tarf.
targa, u, f. [perh. a for. word; A.S. and Fr. targe], a target, small round shield, occurring in Kormak and Hkm. 6 (poets of the middle of the 10th century), Nj. 144; törgu-buklari or törgu-skjöldr, a target-shield, 143; himin-targa, the ‘heaven-target,’ i.e. the sun, Þd.
tarna, interj. this, there; tarna er fallegt! tarna eru ljót læti! tarna er ljóta vorið, Jónas.
tarra, að, to stretch, spread out; breiða pell á alla borgar-veggi, ok törrudu fyrir þeim gulli ok görsimum, Fas. i. 274.
tas-, [etymol. uncertain]: in compds,
tas-brenndr, part. quite burnt, duly cleansed, of silver, Norske Saml. v, 150, a ἅπ. λεγ.
tas-vígr, adj. a ἅπ. λεγ. in vera t. at e-u starfi, quite busied (?), Vígl. 61 new Ed., also a ἅπ. λεγ.
tasaldi, a, m. a tassel (?), as a nickname, Landn. (Glúm.)
taska, u, f. [Germ. tasche], a trunk, chest, Fb. ii. 288, Fms. vi. 182, 183, vii. 95; tólf hesta klyfjaða ok töskur á, Landn. 218, Grett. 123 new Ed.; töskum þeim sem konungs-bréfin vóru í, Bs. i. 709; ef hann hittir fé sitt í örk manns eðr tösku, N.G.L. ii. 271; hestr búinn með töskum, Krók.
2. a pouch, pocket, Germ. tasche; prestar sýni önga lausung í klæða-búnaði sínum, hvárki töskur né stikknífa, H.E. ii. 113. tösku-bakr, m. a nickname, Landn.
tasla, u, f. [Engl. tassel], a tassel, Edda ii. 494.
Tattarar, m. pl. the Tartars, Fms. x. 44, 56, 152, Ann. 1286; Tartara, Bs. i. 756.
TAUFR, n., the mod. form is töfrar, m. pl., Fas. iii. 608; [O.H.G. zoubar; Germ. zauber]:
—sorcery, also, charms, talismans; hann hefir með sér leynd taufr, Konr. 21 (leyndar töfrir, v.l.); skjóðu-pungr, ok varðveitti hón þar í taufr sín, Þorf. Karl. 374; þinn skelmir treystir taufrum (töfrum Ed.) móður þinnar, Fs. 166; taufr, lif, rúnar, N.G.L. iii. 286 (foot-note 2); farit eigi með taufr né lyf, … taufr eða með lyf eða með spár, Hb. (1865) 30, 31; hón kunni mart í töfrum, Fas. iii. 196; spurði hvar nú væri komin taufr hennar, 202.
compds:
taufra-maðr, m. a wizard, Korm. 82.
taufr-maðr, id., H.E. i. 522.
taufra, að, to enchant, Fas. iii. 416.
TAUG, f., pl. taugar, MS. 623. 33, and so in mod. usage; [A.S. teâg, tige; Engl. tag, tie; Germ. tau; Swed. tag, etc.]:
—a string, rope: lausa-taug, tauginni, Eg, 579; taugar-endi, … smeygja tauginni af hálsi sér, Fms. vi. 368; tóku hestana ok lögðu taug við, Vígl. 21; taugar þær héldu, er á hálsum þeirra vóru, 623. 33; guðvefjar-taug, Stj. 360.
2. mod. cords, strings, nerves; hjarta-taugar, heart-strings (see tág): hence the phrase, það er góð taug í honum, there are good fibres in him (of feeling and character); ragr í hverja taug, a coward in every fibre, Fas. iii. 297; see tog and tág.
taug-reptr, part. roofed with fibre (?), of a poor cottage, Hm. 35.
tauma, að, to bridle, K.Þ.K. 90; see teyma.
TAUMR, m. [A.S. teâm = a line of descendants; Engl. team; Germ. zaum; Dan. tömme]:
—a rein, bridle; leiða hest í taumi, MS. 4. 29, Fbr. 65 new Ed.; taumr hestsins var bundinn við hæl, Fms. vi. 234; þeir bera taum á ísinn, a cord for measuring, viii. 416; hón hafði höggorma at taumum, Edda 37; beils eðr tauma, Gþl. 359: of a ship, taumar ok stœðingar, 673. 60; ak-taumar (q.v.), N.G.L. ii. 283: metaph. phrases, ljá e-n tauma, to give it the rein, Mar.; leysa tauma síns valds, H.E. i. 501; ganga lítt í tauma, to go quietly in harness, i.e. to go straight, prove true, Nj. 20; gékk þat lítt í tauma er hón sagði, Þorf. Karl. 380; at mér akisk þetta eigi í tauma, id., Fms. xi. 121.
compds:
taum-burðr, m. = álburðr, measuring with a line, Gþl. 286.
taum-hestr, n. a led horse, N.G.L. i. 386.
tauma-lag, n. the holding the reins, Al. 6.
taurar, m. pl., poët. treasures, Edda (Lauf.); taura týr, Korm.
Taurr, m. a local name in Sweden, Ýt. (Hkr. i. 26).
taut, n., in the phrase, koma öngu tauti við e-n, to be unable to manage a person, Bs. ii. 355; það verðr öngu tauti við hana komið, she is quite ungovernable.
tauta, að, [Engl. toot; Dutch tuyten], to mutter, murmur in a low voice; ekki týr yðr nú at tauta eðr tutla hann Sverri af konungdóminum, Fms. viii. 234; hvað ertú að tauta? tauta e-ð fyrir munni sér; tauta í hljóði: poët. of a stream, vatnið af heiðum veltist niðr, var það að tauta giljum í, Bb.
taxti, a, m. [for. word], a tax.
TÁ, f., gen. tár, pl. tær, gen. tá, dat. tám; [A.S. tâ; Engl. toe; Germ. zehe; Swed. tå; cp. Lat. digitus; Gr. δάκτυλος]:
—a toe; táin in mesta var miklu meiri á Ólafi enn á öðrum mönnum, Sd. 167; tána mestu, Nj. 245, Ó.H. 75; fimm tær, id.; tám eða hæl, Edda 42; horfa hælar í tá (gen. pl.) stað, en tær í hæls stað, N.G.L. i. 339, Bs. i. 423; standa á tá, to stand a-tiptoe: phrases, græða á tá og fingri, to make money with toe and finger, of one who grows quickly rich.
2. the tip of a ness; Skaga-tá: Örvandils-tá, a star, Rigel in Orion (?), Edda 59.
TÁ, n. [Swed. taa = a bye-path, walk (= Icel. geil or tröð); Swed. tå also means a sheep-walk, in naut-tå, fä-tå, svin-tå, Rietz 770 b; the word also remains in Dan. for-tov = fore-path, pavement]:
—a path, walk, as rightly explained by N.M.Petersen in his Nordisk Mythology; the word is only found in the phrase, standa á tái, to stand on the path, Skv. 2. 21; spruttu á tái tregnar iðir, … sprang up on the walk, Hðm. 1; gékk hón tregliga á tái sitja, she moodily sat down on the walk, Gh. 9: in prose only once, heimtusk nú á ta enir vitrostu menn, Mork. 17, (unless ‘ta’ be here but a misspelling for ta(l), see Fb. iii. 306 l.c.); †uppi í hellunni sem liggr á táinu, D.N. vi. 339 (Fr.)
TÁG, f., pl. tágar, (tægr, Barl. 86), a willow-twig; stokk af tágum ok sefi görvan, Stj. 251: of the roots of a plant or tree, tré tekr at hníga ef höggr tág undan, Am. 69; upp at rífa þær rætr ok tægr, Barl. 86; lágu þar á tágar af hjartanu (heart-strings), Ó.H. 223.
tá-hreinn, adj. (qs. tár-hreinn?), quite clean, e.g. of linen, clean from the mangle.
tá-járn, n. a ‘toe-iron,’ fetter, Ann. 1343.
TÁKN, n., also teikn, [Ulf. taikns = σημειον; Engl. token; A.S. tûcen; Germ. zeichen; Dan. tegn]:
—a token, mark; krossa ok öll heilög tákn, Nj. 167; at vér megim betr skilja t́kn hennar, Hom. 51: a zodiacal sign, Barl. 132, Stj. 15.
2. a token, wonder; göra mörg tákn, to work wonders, 625. 30; tákn þau er sögð vóru frá Ólafi konungi, Fms. v. 104; tákn hennar, Hom. 51; tákn ok stórmerki, passim.
tákna, að, to betoken, Fms. i. 228, vi. 202, xi. 12, Rb. 336, Barl. 57; tákna fyrir, to forebode, Hom.
táknan, f. a betokening, significance, Mar.
tákn-samliga, adv. significantly, Stj. 110.
tákn-samligr, adj. significant, Al. 117, Mar., Hom. 84.
TÁL, f., pl. tálar, in mod. usage neut. when sing.; thus dat. táli, Pass. 33. 2; but af tál (dat. fem.), Bs. ii. (in a verse); [A.S. tæ; Early Engl. tele; cp. Lat. dŏlus; Gr. δόλος; the Icel. vowel is long, as if denoting some contraction]:
—a bait, allurement; önga vél eðr tál, Fms. v. 172; mæla tál ok hégóma, to talk deceitfully and untruthfully, Nj. 258; hverjum manni er tál at mæla annat, Fms. vi. (in a verse); verðr þat mörgum tál, Pass.
2. pl. devices; tálar ok svik er fyrir hann vóru settar, Fms. x. 339; draga á tálar, to draw into a trap, betray, Al. 46: to defraud, eigi vil ek þik á tálar draga, Grett. 112; sá er Svein konung sveik ór landi ok Tryggva-son á tálar dró, Ó.T. (in a verse); öngan drögum vér á tálar, we defraud none, 2 Cor. vii. 2; verða e-m at tálum, to betray, Sól. 20; tældr miklum tálum, Alm. 36.
compds:
tálar-dísir, f. pl. false fairies, Skv. 2. 24.
tál-gröf, f. a pit used as a trap, Sks. 425, Eluc. 34.
tál-hreinn, m. a decoy-reindeer, used as a stale or lure to catch other deer, a ἅπ. λεγ. in Haustl. 3, for this prob. is the sense; and this may have been the very Norse word that Óttarr (Ohthere) used to king Alfred, and which the king rendered into English by stæl-hrânas; but see hreinn.
tál-lauss, adj. guileless, Merl. 2. 81; n. tállaust, as adverb, forsooth, verily, Fms. ix. (in a verse).
tállaus-liga, adv. sincerely, Bs. i. 170, MS. 655 xi. 4.
tál-ráð, n. devices, Merl. i. 24.
tál-samligr, adj. treacherous, Fms. x. 305.
tál-samr, adj. id., Merl. 2. 45.
tál-sigi, a, m. a treacherous bit, a bait, Fb. ii. 290.
tál-smuga, u, f. a treacherous hole to slip through; opt eru tæpar tálsmugur, Hallgr.
tál-snara, u, f. a treacherous snare.
tálar-snara, u, f. id., Bs. i. 244.
tál-vinr, m. a treacherous friend, Gísl. (in a verse).
tála, adv. deceivingly; in ú-tála, Lex. Poët.
TÁLGA, u, f., prop. talga, [Fr. tailler, a Norman word; cp. telgja, and Engl. tally = a shaped stick]:
—a cutting, carving; höggva tré til viðja, bæta allri bót með tálgu ok bandi, K.Þ.K. 88; hvárki hamarshögg né öxar-tálga, Stj. 563; stein-tálga, stone-cutting, 562.
compds:
tálgu-grjót, n. [Norse talg-stein], a quarry of free-stone, Fms. v. 215, Hom. 122, D.N. iv. 82.
tálgu-knífr, m. [Dan. tolle-kniv], a carving-knife, to carve wood and walrus-tusks, usually worn in the belt (knífr ok belti), Korm. 144, Band. 42 new Ed., Bs. i. 330, Eb. 250, passim.
tálgu-öx, f. a shaping-axe, adze, Eb. 182, Rd. 313.
tálga, að, to shape or carve wood, Fas. iii. 546; see telgja.
tálgi, a, m. a mason (?), a nickname, Fms. viii.
TÁLKN, n., usually in pl. the gills of fish, as also of whale-bone; bein eða tálkn, Grág. ii. 371, Jb. 315; fann hann tálkn ok vóru þar á rúnar, hann brenndi tálknið allt, Eg. 566, 567; tálkn þau er vaxin eru í munni honum, Sks. 135; þessir fiskar (those whales) hafa hvárki tönn né tálkn, 120: as a nickname, tálkni, Landn.: whence Tálkna-fjörðr, id.
compds:
tálkn-fanar, f. pl. fan-like fringes of whale-bone, Fms. v. 183, Fas. ii. 518.
tálkn-kefli, n. a piece of whale-bone, Eg. 566.
tálkn-skíð, n. a splint, rod, wand of whale-bone, Fbr. 6 l, Fas. ii. 534.
tálkn-sproti, a, m. a wand of whale-bone, Mag.
tálkn-stika, u, f. a candlestick of whale-bone, Ám. 60.
TÁLMA, að, to hinder; tálma e-t or tálma e-m e-t; t. ferð e-s, Fms. vii. 118; t. mér þá götu, Barl. 163; t. þann inn litla geisla, 180; t. verk þeirra, Ver. 32; tefja ok t. e-t, Fms. ii. 140, vi. 146, 301, Fær. 149; t. framkvæmd e-s, Al. 83: hann vill tálma (to obstruct) neðri húsin á Grannesi sem frú Magnildr gaf fyrir sál sína, D.N. i. 193.
II. reflex., tunga mín er tálmuð, 655 xx. 7; at samþykt megi tálmaz, H.E. i. 393.
tálman, f. a hindering, obstruction, Fas. iii. 542, Barl. 60, Stj. 286.
tálmi, a, m. a hindrance, obstruction; in farar-tálmi, see för.
tá-meyra, u, f. ‘toe-decay,’ a disease of the toes, Fél.
táp, n. [perh. akin to Germ. tapfer], pith, pluck; það er svo lítið táp í honum.
compds:
táp-lauss, adj. pithless.
táp-maðr, m. a brave man.
táp-mikill, adj. brave. The word is not recorded in old writers.
TÁR, n., pl. tár, old pl. t́r; [Goth. tagr; A.S. teâr; Engl. tear; O.H.G. zakar; Germ. zähre; Swed. tår; Dan. taare; Lat. lacryma; Gr. δάκρυ]:
—a tear, tears; móðug tár, moody tears, Gh.; fella tár, to let fall tears, Stj.; tárin hrundu, Fms. vi. 235; hrutu ór augum honum tár þau sem því vóru lík sem hagl þat er stórt er, Glúm. 342 (cp. þá fann Páll at hann leit frá, ok stökk ór andlitinu sem haglkorn væri, Sturl. iii. 193); hvat berr nú þat við, faðir minn, er þér hrynja tár, Ld. 132: the instances of this word in the Sagas are rare, bearing out the remarks of Tacitus—lamenta et lacrymas cito, dolorem et tristitiam tarde ponunt; feminis lugere honestum est, viris meminisse, Germ. ch. 27, words which call to mind the scene in Fær. S. ch. 7—sveinarnir sátu á klettimun ok sá upp á þessi tíðendi, ok grét Þórir, en Sigmundr mælti, grátum eigi, frændi, en munum lengr; víg-tár, ‘war-tears,’ tears boding revenge, Sighvat: in poets ‘tears’ are called the brá-regn, brú-dögg, skúrir, él kinna, brá, i.e. rain, dew, shower, hail of the cheeks, brows, see Edda: gold is called Freyju-tár, i.e. tears of Freyja; ‘tears of the wound’ = blood, ‘the tears of the sky’ = rain, etc., Lex. Poët.: the mod. Dan. and Swed. usage, calling a drop of wine or spirits ‘en taare,’ god tår, is curious.
compds:
tár-blandinn, part. blent with tears, Fms. xi. 425.
tár-döggr, tár-döggvaðr, adj. tear-bedewed, Sks. 227.
tára-fall, n. a shedding tears, Eluc. 150.
tár-fella, d, to shed tears, Fas. i. 264, Rb. 332.
tár-felldr, adj. weeping, tearful, Bs. i. 876.
tár-felling, f. a shedding tears, Stj. 220.
tár-melti, f. a melting into tears, Hom. 9,
tár-mildr, adj. profuse of tears, apt to weep; tármild augu, Pr. 472 (cp. hlátr-mildr).
tár-stokkinn, part. tear-besprinkled, of the eyes, Bs. i. 784, Karl. 166, Mar.
tárask, að, dep. to shed tears, weep, Fær. 104, Fms. ii. 108, Barl. 10, Stj. 214, Bs. i. 876.
tárugr, adj. tearful, tárug-hlýra, adj. with tearful cheeks, Gh. 9, (A.S. teârig-hleôr.)
táta, u, f. [Engl. teat], a teat, esp. a sugar-teat for babies; skinn-táta, a skin-teat.
II. a pr. name, in the nursery rhyme, Táta, Táta, teldu dætur þínar.
tá-tilja, u, f. a kind of outer soles or socks worn by fishermen.
TÉ, n. [tjá], in the phrase, láta e-m e-ð í té, to grant a thing to one; það er yðr jafnan í té, it is always free to you, Fas. iii. 156.
TEÐJA, teð, taddi, tatt, [tað], to dung, manure; akra töddu, Rm. 12; t. vel garða, Am. 59; of land verðr þá verr tatt, Grág. ii. 341; jammikinn akr sem hann taddi með myki hans, … hvar er taddan hefir, N.G.L. ii. 113.
tefill, m. a hinderer; orða-tefill, Fas. i. 533, Gsp. 1.
TEFJA, tef, tafði, tafit, [töf], to hinder, delay; tefja fyrir e-m, hann tafði fyrir oss hvíldina, Fms. ii. 140, Fær. 149, (Sturl. iii. 56 read kafði for tafði): freq. in mod. usage, tefðu mig ekki, do not interrupt, disturb me, of a person when busy and wanting to be let alone.
2. reflex., eg tafðist, I was delayed.
B. [Dan. tæve], a bitch, an altogether different word; in Clem. 44, tefr hann Tý, níðir hann Njörð, he calls Ty (the god) a bitch; cp. grey þykkir mér Freyja, in a verse in Kristni S.
TEFLA, d, [tafl], to play at tables or draughts; tefldu í túni teitir vóru, Vsp., Hkr. iii. 320; menn skolu ok eigi t. svá at þeir leggi fé við, Grág. ii. 198; konungr sat ok teflði hnettafl, Fms. vi. 29; sumir tefldu skáktafl eða hnettafl eða kvátru, Konr.; tveir menn vóru á heystáli ok tefldu, brann þar ljós, Ísl. ii. 69; t. kvátru, Sturl. ii. 184; þá skildi á um tafl, vildi Sámr bera aptr riddara er hann hafði telft í uppnám, iii. 123: metaph. in the phrase, t. e-n upp, to take one up, beat in a game of draughts; þann veg máttú mér mest upp tefla, Ld. 42; hann hefir ykkr upp teflt um fjárreiður, Bjarn. 40; ekr hart at mönnum ok eru margir þá upp tefldir, Ísl. ii. 132; en sá er tefldr verðr til eyris, gjaldi konungi tólf aura, ok svá sá er af honum teflir, Js. 128.
2. the word is also used of dice; the early passion of the Teutons for the dice is attested by Tacit. Germ. ch. 24, cp. the story in Magn. S. ch. 49 (Orkn. 200 referring to England), as also the Icel. phrase, um lífið er að tefla, life is on the die, metaph. of a great emergency.
II. to weave checks (= byrða borða), of ladies’ work; hón saumaði, teflði, eða vann aðrar hannyrðir, Bs. i. 341.
tefli, in jafn-tefli, a drawn game.
tefling, f. a playing.
teflingr, m. [tefla II], a weaving of checks; altaris klæði meðr tefling, Ám. 89, Pm. 7, 78; teflings hægendi, a cushion, case of t.; teflings-ver, Vm. 109, Dipl. v. 18; sex sængr, hægindi, góðr teflingr um, D.N. i. 590, (= the mod. kniplingr.)
tegla, ð, see telgja.
tegund, f., see tigund.
teiga, að, to take a long draught in drinking; teiga mjólk.
TEIGR, m., gen. teigar, Landn. 241; later teigs; acc. pl. teigu, Grág. ii. 227:
—a strip of field or meadow-land, a close or paddock; á teigum úti, Best. 47; eng þat er þú kallar Græna-teig … selja mun ek þér teiginn, Fms. vi. 103; teigr lá ónuminn … þann lögðu þeir til hofs ok heitir sá nú Hofs-teigr, Landn. 241; þeir sá at Þórir reið út um teig fyrir vestan fjörð, Gullþ. 13; mæli hann sér jammikinn teig, Gþl. 355; slá teig þann er heitir Gull-teigr, Ísl. ii. 344; mundi sleginn verða Gull-teigr þann inn sama dag, ganga til teigs, gékk Gísli um teiginn ok sá á er þeir ætluðu at slá, … sem þeir væri staddir á Gullteig, 354, 355; sagði hann at jörðin ætti hálfs-mánaðar-teig í Auðbrekku- jörð, ok annan hálfs-mánaðar-teig á Möðruvalla-staðar-nesjum, Dipl. v. 28; skal landeigandi gjalda teigs-verð inn fimta dag viku er sjau vikur eru af sumri, Grág. ii. 228; harðslægr var Hrísa-teigr í dag, sveinar, Glúm.; beitu-teigr, úværu-teigr
2. metaph. a long draught of drink; drekka stóran teig.
II. local names, Teigr, Teigar-á, Landn. 241; Hof-teigr, Landn.; Hrísa-teigr, Glúm.; Gullteigr, Ísl. ii. 344; Græni-teigr, Fms. vi. 103.
compds:
teig-skógr, m. a measured strip of wood-land; teigskógr ok torf-skurðr í Topta-dal, Vm. 97: poët.,
sval-teigr, the cold strip, i.e. the sea;
svan-teigr, the swan-field, i.e. the sea, Lex. Poët.
teig-yrki, a, m. a field-labourer, Róm. 290.
teikn, n. [see tákn], a token; ek gef þér þetta teikn, Bret. 108, Mar.
2. a sign, N.T. passim (Matth. xii. 38, 39, xxiv. 3, 30, xxvi. 48, 1 Cor. i. 22, Rev. xv. 1): the mod. usage prefers teikn, the ancients the form tákn, q.v.
TEIKNA, að, [see tákna], to mark, denote; teikna ok fyrir-benda, Stj. 87; teiknar ok merkir, 110; hvat mun þetta hafa at teikna, Þorf. Karl. 422.
2. to beckon; hann rétti fram öxina ok teiknaði til, at nökkurr skyldi vega at Herði, Ísl. ii. 104; t. með bendingum, Stj. 79; rétti konungr hönd sína til mín, ok teiknaði mér at ek skylda byrla honum, Fb. i. 399.
3. to draw, paint, mod.
teiknan, f. a beckoning, Sks. 70, 294.
teindr, part. beaten into bars; teint járn, Grág. (Sb.) i. 504, (Kb.) i. 250, 251.
teiningr, m. the horn-beam or maple, carpinus or acer, Björn.
tein-lautar, in Vellekla, see hlaut; cp. also A.S. tân-hlyta or tân-hlytare = a soothsayer.
TEINN, m. [Ulf. tains = κλημα; Dan. teen, cp. Engl. tiny; A.S. tân; Engl. ‘toe’, in mistle-toe]:
—a twig, sprout, of a living tree; sem mjór teinn, Stj.; hugða ek hér í túni teina fallna, þá er ek viklig vaxna láta, rifnir með rótum, Gkv. 2. 39; hón þóttisk vera stödd í grasgarði sínum, ok taka þorn einn, óx hann svá, at þat varð teinn einn mikill, Hkr. i. 71;
mistil-teinn, the mistletoe;
gamban-teinn, a divining-wand: of twigs for soothsaying, see hlaut; hrista teina, Hým. 1;
hlaut-teinn, val-teinn, the chip chosen for soothsaying.
II. a spit; þeir myndi smæra steikt hafa en hafa konunginn á teinum, Fms. viii. 414, v.l.; tók ek þeirra hjörtu ok á teini steikðak, Am. 80.
2. a stake to hang things on; hlaða síld á skip, flyti ok festi upp, ef görvir eru teinar ok áðr til búnir, N.G.L. i. 140.
3. a stripe in a kerchief or clothes; rauðir, bláir teinar.
4. poët., sár-teinn, a wound-sprout, i.e. a sword, Landn. (in a verse); unda-teinn, id.; skarar-teinn = hair, Kormak; egg-teinar, q.v.:
in pr. names, Ben-teinn, Mar-teinn.
teinungr, m. a twig, sprout; viðar-teinungr, Edda 37; vínviðis-teinungr, Stj. 200 (cp. Goth. weina-tains).
teinur, f. pl. [cp. Ulf. tainjo = κόφινος], a basket, creel, used for fishing; eigi eigu menn at leggja net um þvera á né göra teinor í eða góra garða eða ker, nema einn maðr eigi alla ána, Grág. ii. 350. teina-stæði, n. a place where creels are put (in a river), D.N. i. 889.
tein-vöndr, m. a wand, Karl. 58.
tein-æringr, mod. teina-hringr, m. [tíu and ár; mod. Norse tendring]:
—a ten-oared boat, Eb. 234, Fbr. 180, Orkn. 242, Vígl. 63 new Ed., Vm. 109, Gullþ. 69, Grett. 18, 175 new Ed.; cp. átt-æringr, sex-æringr.
tein-ærr, adj. ten-oared, Ld. 292.
teista, u, f., and teisti-kofa = þeista, q.v.
teistinn, adj. peevish, fretful, Björn.
teita, t, to gladden, cheer; hvat er mik teitir, Gísl. (in a verse); gamm-teitandi, ‘vulture-cheerer,’ i.e. a warrior. Lex. Poët.
teitan, f. = teiti (q.v.), Kormak;
ó-teitan, sadness, Jd.
teiti, f. gladsomeness, joy, cheerfulness; mæla teiti, Gh. 2; opt var í túni teiti meiri, Gkv. 1. 22; ek verð at hefja þessa teiti, Fms. vii. 119; hitt er ölsiðr meiri, at menn göri sér gaman, ok fám oss ölteiti nökkura, id.; leik ok teiti. play and joy, vii. (in a verse): poët., hugins teiti, the raven’s cheer, Geisli.
teiti-mál, n. pl. words of good cheer, Kormak.
teitir, m. a gladdener, cheerer; varg-teitir, úlf-teitir, Lex. Poët.
TEITR, adj. [A.S. tât; mid.H. G. zeiz = dear, beloved], glad, cheerful; tefldu í túni teitir vóru, Vsp. 8; teitum jó, a wild steed, Hm. 89; vit skolum teitir, Hkv. 1. 6; ú-teitr, downcast, Hým.; ein-teiti, q.v.; öl-teiti, q.v.
II. Teitr, a pr. name, Landn.
TEKJA, u, f. [taka], a take, taking; ábúð jarðar heimilar tekju, Gþl. 329: seizure, booty, plur., miklar tekjur fjár, Fs. 14; hafa kostgrip af hverri tekju, Fms. i. 158.
2. an income, revenue (the king’s); konungr gaf þeim hálfar tekjur við sik, Fms. i. 7; þeir Gunnildar-synir fengu engar tekjur í Þrándheimi, Hkr. i. 174; konungs-tekja, minni tekjur enn faðir hans hafði haft, Fms. vii. 2: in mod. usage income, gener., both in sing. and plur.
tekt, f., qs. tekð, [taka], = taka, bail; njóti vátta at þat fé var í tækt (sic) fengit, N.G.L. i. 434; á-tekt, a touching; inn-tekt, ‘intake,’ income; fyrir-tekt, til-tekt, upp-tekt, q.v.
TELGJA, að, [tálga], to shape, hew wood or stone with adze or knife: of wood, telgja tré, N.G.L. i. 64; timbr er hann telgir, iii. 15; þó at miklir spænir væri af telgdir, Bjarn. 14; sumir at fella, sumir at telgja, some to fell the trees, some to hew them into shape, Hkr. i. 293; síðan gékk Þorbergr til ok telgdi borðit svá at ór gengu öll skýlihöggin, 294; Arnórr telgði þá með knífi, en tálgöxin lá þar hjá honum, Rb. 313; t. lokar-spánu af tyrvi-tré, Fms. vi. 183; spánunum þeim er hann hafði telgt, Ó.H. 197: of whalebone, síðan telgði hann af rúnarnar, … á telgðu tálkni, Eg. 566, 567: of stone, Mag. 63; af telgðu grjóti, 655 xxv. 2.
telgja, u, f. a cutter; in tré-telgja, a wood-cutter.
TELJA, pres. tel, telr, tel, pl. teljum, telit, telja; pret. talði and taldi, pl. tölðu; subj. telði; imperat. tel, teldú; part. taliðr, taldr, and talinn; neut. older form talt, then talið: plur. neut. talið, Gh. 20; thus in Edda i. 401, v.l. 22, all forms occur, tolð, taulld, i.e. töld, talin, see also the references below: with pron. suff. tel-k, Stor. 22: neg. suff. telr-at, Grág. (Kb.) i. 178: [A.S. tellan, telian; Engl. tell; Dan. tælle; Germ. zählen.]
B. To tell, count, number; árum at telja, Vsp. 6; nú hefi ek dverga talða, 12; meðan teljum hans ætt til goða, Ht., Vsp. 14; talði aura, Skv. 3. 37; t. fé í haga, skalat fyl telja, Grág. ii. 258; skalat úmögum fé t., K.Þ.K. 142; t. ætt e-s, Mar.; töldu margir kyn sitt til hans, Ld. 12; sá maðr talði frændsemi, telja knérunnum, … ef maðr telr rangt, Grág. i. 28; talðir til arfs, 172; talðir, Edda i. 482; þótt þú eigir frændsemi at t. við mik, Nj. 42: t. sér e-t, to claim; Þórarinn krókr taldi sér dalinn, Gullþ. 4; þá taldi hann til ríkis, Fb. ii. 70.
II. to tell, say, mention; ef it betra telk, Stor.; fyr telja (Dan. fortælle) fornspjöll, Vsp. 1; telja böl af trega, … t. móðug spjöll, … trauðmál talið, … tregróf um talið, to tell a woful tale, Og. 12, Gh. 1, 9, 21; t. tíva fyr fyrða liði, to tell tales of the gods before men, Hm. 160: to call, say, þat tel ek undr, Yt.; hann talði litla sína fýsi at róa lengra, he said he had little mind for roving farther, Hým. 20; talði honum happ ef …, Am. 87; lífs tel ek ván önga, 88; as a law term in pleading in court, tel ek (I declare) hann eiga at verða um sök þá sekan, Nj. 229; tel ek hann af sök þeirri sekjan fjörbaugs-mann, Grág. i. 365, 366; eigi síðarr enn nú er talið, told, 18; þá talði Þórðr Gellir tölu um at Lögbergi, … ok talði hvat honum varð fyrir, áðr …, then Thord Gellir spoke at length on the Law-hill, and told how much trouble it cost him, ere …, Jb. 8.
2. to talk, speak; Skeggi kvað engan mann t. af sér þat er hann ætti, talk it from him, talk him out of his own property, Grett. 93 A; telr hann merkiliga tölu, preached a remarkable sermon, Bs. i. 465; fær Porus talt huginn í þá, he put courage into them by his speech, Al. 142; talði hann honum allt hversu hann kom þangat, Str. 10; Saulus talði á mót Gyðingum, spoke against the Jews, 656 C. 13; Gyðingar tölðu i gegn Páli, 15; Guð, sá er svá telr (tölr Cod.) ‘gefit allt’…, Blas. 43; tjá ok telja, Fms. ii. 157.
III. with prepp.;
telja af, to dissuade, Eg. 765:
telja at e-u, to blame, find fault with, object to, Fms. i. 35, x. 38, Eg. 252, Nj. 66:
t. á e-n, to charge (átölur); með því at hvárir-tveggi teli nökkut á aðra, Fms. x. 28; þeir þóttusk mikit eiga at telja á við Dani, 50, Nj. 26; er talið einlát á hendr honum, he is charged with ‘einlát,’ Grág. i. 178, Ld. 282:
t. fram, to tell out, count out; t. kvið fram, Grág. i. 53; t. vætti fram, Nj. 233:
t. eptir, to grudge. Fms. ii. 150 (eptir-tölur):
t. ofan, to dissuade, xi. 11: t. upp, to tell up, enumerate, Nj. 22, Fms. i. 21, 80:
t. fyr, to tell, narrate, record (Dan. fortælle), Vsp. 1; t. fyrir e-m, to persuade (for-tölur), Nj. 160; t. trú fyrir e-m, to preach the gospel for one, 623. 28, 656 C. 19:
t. til, to claim, Eg. 338, Fms. xi. 388; t. til við e-n, to count, plead; á ek hvárki at t. til við þik mægðir né frændsemi, Nj. 213; skaltú til telja skatna marga, Hdl.:
t. um e-t, langt es um þat at telja, ’tis a long tale to tell, 655 xiii. A. 2; t. um fyrir e-m, to persuade, Fms. xi. 105:
t. við, to speak against, Greg. 29.
IV. the naut. term, telja fyrir vindi, to be going well through the water, of a ship, but only in the pret.; var byrr góðr ok tölðu (tolþo Cod.) snekkjurnar ekki lengi fyrir vindi, the wind was fair, and the smacks were making good way, Ó.H. 104; töldu snekkjurnar ekki lengi fjörðinn fyrir vindinum, Fms. iv. 237, l.c.; skipin vóru örskreið ok töldu vel fyrir vindinum, the ships were fast, and went well before the wind, i. 100; töldu snekkjurnar skjótt fyrir vindinum, Orkn. 412; the phrase is now obsolete, but an analogy is found in lesa (lesa …, esp. as in the phrase lesa hafit, Fs. 28).
V. reflex., telsk saman frændsemi þeirra, they prove to be relations, N.G.L. i. 350; ekki var ek hér til með þjófum talin, Fms. vi. 106; em ek eigi ráðspakr taliðr, Skv. 1; þú munt taliðr ættar-spillir, Ísl. ii. (in a verse); teljask með dugandi mönnum, Fms. xi. 270; í Bjarka-málum eru tölð (tóð Kb. erroneously) mörg gulls heiti, Edda i. 400, v.l. 22; engi fær talt með tungu, Líkn.; nú hefi ek talt tíu landreka, Fb. ii. 524 (in a verse); er þat enn útalt (untold) at …, Fms. vi. 222; svá mikit sem til telsk, in proportion (til-tala), Grág. i. 270; þat telsk svá til, it turns out, of accounts; teljask undan, to excuse oneself, decline, Fms. iii. 109, x. 99, Nj. 200.
2. to say of oneself; teljumk ek nú aðili at sök þeirri, Grág. i. 365, 366; talðisk eigi vita sér ván verka-manna, told that he knew of none, Edda 48; telsk mér þat helzt í hug (Lat. animum inducere), Eg. 521; þat talðisk lengstum í huginn at hugsa, ef …, Ó.H. 195; þeir tölðusk ílla við komnir, 51.
3. part., talið silfr, counted silver, i.e. the wadmal-standard, opp. to vegit, Grág. i. 500; ú-taldr, untold, uncounted; van-talið, of-talið.
teljandi, part. a letter, counter, Grág. i. 30.
telpa, u, f. a girl, = stelpa, by lisping and dropping the s, Piltr og Stúlka 9, freq. so in popular usage, for stelpa sounds too harshly; litla telpan, biddu telpuna að koma.
TEMJA, tem, pret. tamði; subj. temði; imperat. tem, temdú; part. tamiðr, tamðr, taminn: [Ulf. tamjan = δαμαν; A.S. tamjan; Engl. tame; O.H.G. zemen; Germ. zähmen; Dan. tæmme; Swed. támja; Lat. domare; Gr. δαμαν]:
—to tame, break, of a steed; vel taminn, ílla taminn; öxn nam at temja, Rm. 19; tams vendi ek þik drep, en ek þik t. mun, Skm. 26; t. sterkustu flugdreka, Sks.; Kjalarr tamði mara, Skálda (in a verse); hross ú-tamit … hrossit ú-tamda, Sd. 177; ó-tömðum, Stj. 94.
2. temja e-n við e-t, to break or train one with a thing; t. sik við íþróttir, Hkr. iii. 283; hann átti hrafna tvá er hann hafði tamit við mál, i. 11; völðu menn at afli ok tömðu við skaplyndi sitt, Eg. 84; t. sik við hesta, Stj. 409; lítt hefi ek tamit mik til leika, Ld. 196; tem þik til, hversu …, Sks. 371: t. sér e-t, to exercise; t. sér leika, Konr.; t. sér iþróttir, id.
temja, u, f., in ó-temja, an unbroken colt.
tempra, að, [Lat.], to temper, moderate, Rb. 440; t. úspaka með hirting, Gþl. (pref. xi); t. reiði sína, Al. 43; tempra dóma ok greinir milli lærdómsins ok leikmanna, Bs. i. 724; t. skaplyndi sitt, Fms. xi. 92: part. tempraðr, temperate, mild, Sks. 196.
2. to temper, blend; temprað við mjólk … temprað við hunang, Pr. 473; temprandi sín tár með hans tárum, Bs. i. 243.
tempran, f. a tempering, Stj. 68, 91, Stat. 233; tempranar-laust, intemperately, Th. 77.
TEMPS, f. the river Thames; Tempsar-bakki, Tempsar-síða, Tempsar-minni, the bank, mouth of the T., O.H.L. (in a verse), Fms. xi. 195.
temsa, að, [= tempsa?], to eat slowly and reluctantly, of dainty children; þú tempsar, því ertu að tempsa með matinn?
ténaðr, n. a help; see tænaðr.
TENDRA, að, [tendr; Dan. tænde; Swed. tända; cp. A.S. tyndre; Engl. tinder; cp. Germ. zänden]:
—to make a fire, light; t. ljós, Sturl. ii. 67, Orkn. 208, v.l.; t. kerti, Hkr. i. 283, Fms. viii. 56; t. eld, i. 268; Hallfreðr sló eld ok tendraðisk eigi skjótt, ii. 82; vóru þá ljós upp tendruð, iii. 139; tendra sinn hug, Bs. i. 238; kveykt eða tendrað, Mar.; tendrask með æði, upp tendrandisk, id.
tengðir, f. pl. ‘bonds,’ affinity; as a law phrase this word displaced the old heathen sifjar, q.v.; réttr at tengðum, Grág. i. 191; fyrir tengða sakir, Nj. 177; var honum efling at tengðum við Mýra-menn, Ld. 98; binda saman lag sitt ok félagskap eptir því sem tengðir þeirra vórn til, Fms. iv. 295; hann batt við þá tengðir, Eb. 4; ná-tengðir.
compds:
tengða-faðir, m. a father-in-law.
tengða-lið, n. relations by affinity, Al. 45.
tengða-menn, m. pl. = tengðalið; frændr ok tengðamenn, Fms. i. 203, Ld. 104.
tengða-móðir, f. a mother-in-law.
tengða-systir, f. a sister-in-law.
tenging, f. a joining, Mork. 138 (points of meeting);
sam-tenging, conjunction.
TENGJA, ð, [cp. töng], to fasten, tie together; hann lét t. skip sín hvert fram af stafni annars, Fms. i. 157; viðum er þeir tengðu útan við vígin, Bs. i. 392: to tie ships together in battle, þat var þá siðvani er menn börðusk á skipum, at tengja skyldi skipin ok berjask um stafna, Hkr. i. 85; þar sem konungarnir höfðu barizt ok tengd vóru flest skipin saman, Fms. vi. 319; tengi saman skipin, ok búi menn sik til bardaga, ii. 306; heimti skip sín saman ok sé búnir við at tengja, Ó.H. 38: saman tengja, to knit together, 656 B. 7; sem tengjask saman á fitfuglum, Sks. 39 new Ed.: eigi varði oss, at ér munduð þetta mál þannig tengja til vár, connect us thus, mix us up with this case, Fms. xi. 54.
II. part. tengðr, bound in affinity, Fms. v. 345; ná-tengðr.
tengsl, n. pl. the ropes or fastenings by which ships were bound together during battle, Fms. vii. 259; þeir lögðu hvern aptan skipin í tengsl, Orkn. 418; höggva tengslin á skipum sínum, Fms. i. 174; mátti; þar eigi fram komask fyrir skipum þeim er lágu í tengslum, vi. 320; þeir hjuggu tengslin frá stikunum, vii. 259.
tengslur, f. pl. = tengsl; eigi þykkjumk ek slíkar tengslur séð hafa, Grett. 119.
tenningr, later teningr, m. [Dan. terning is a corrupt form, for the word is no doubt from tönn = a tooth, tusk, the dice being made of walrus-tusk]:
—a die; tenninginn, tenningonum, Ó.H. 90; tenningrinn, Orkn. 200; teningr, tafl ok ten[n]inga kast, Sks. 436 B; dufla eðr kasta ten[n]ingum um penninga, N.G.L. ii. 165; kasta til teningum, Sturl. ii. 159, Fb. ii. 174, (where it is spelt teningana l. 7, tenningunum l. 8, te[n]ingum l. 5.)
tenntr, part. toothed, Lat. dentatus, Al. 173, Sks. 121, Fas. iii. 341; smá-tenntr, with small teeth; skögul-tenntr, with a dog-tooth; hvít-tenntr, white-toothed.
tepet, n. [for. word], a carpet, D.N.
teppa, t, [tappi], to confine, enclose, shut in; vildi eigi láta teppa sik þar, Rd. 303; ok teppir oss inni, Stj. 526; teppa eyrun á hesti, to stop the ears, Karl. 282; vera inni tepptr í váginum, Fms. xi. 63; teppa þá inni í dölunum, viii. 60.
2. to close, stop, bar; teppa e-m stig, to stop the way for one, Al, 20.
teppa, u, f. an obstruction; medic., andar-teppa, ‘breath-stoppage,’ croup (Fr. la grippe); tíða-teppa, stoppage of menstruation.
teppi-maðr, m. an impeder, Ann. for Nord. Oldk. (1845) 168.
tepra, u, f. dimness, faintness; augna-tepra tepru-legr, adj. foppish.
termin, m. [for. word; Lat. terminus], a term, Stj., Rb. (a comput. term).
terminera, að, to limit, Stj. 148.
terra, ð, = tarra (q.v.), to stretch out, Dan. spile ud; terra fingr, fætr; tamt er fingr að terra | þá tekr sjón að þverra, Hallgr.
tertia, u, f., mathem. [for. word; Lat. tertia], a part of a second, Rb,: a third part, 625. 177.
testament, n. [for. word; Lat. testamentum], a bequest, will, Bs. i. 718; bequests were an innovation from the Roman law, for as Tacitus says—heredes successoresque sui cuique liberi, et ‘nullum testamentum,’ ch, 20; the ancient Northern law knows no ‘last will,’ yet cp. Eg. ch. 9.
II. eccl. the Testament, N.T., Vídal.
tetr, n. (see töturr), Skíða R. and in mod. usage.
texti, a, m. [mid. Lat. textus], an evangelistary, the four Gospels, in a costly cover, silver, gold, ivory, as church property; smíða texta tvá sæmiliga ok kaleik, Bs. i. 872; textar fjórir með silfr ok einn með tönn, Dipl. iii. 4; þetta í bókum, messu-bók, texti, legendu-bók, Am. 29; texta, graduale, Vm. 117; texta-dúkr, 52; texta-silfr, D.N. ii. 16; texta spjald, 136, Ám. 55.
2. a text, context, Stj. 25, D.N.
teyða, u, f. a vile, wicked person (abuse), Edda i. 532; cp. tuddi.
teygi-agn, n. a bait, Fær. 254.
teygi-ligr, adj. seductive, tempting, Bs. i. 372.
teyging, f. an enticement, temptation, Bs. i. 372, Fms. i. 304, MS. 645. 68 (spelt tægingum).
TEYGJA, ð, with neg. suff., imperat. teygj-at and teygj-at-tu, draw thou not, Sdm., Hm. [referring to a lost strong verb, tjúga-, taug-, of which only the part. toginn remains; cp. Engl. tug]:
—to stretch out, draw; teygja hálsinn, … teyg þik sem mest, Fas. iii. 488; síðan lætr hann teygja, Fs. 176; teygja sig, to stretch one’s limbs; or, tevgjast sundr og saman, to writhe like a worm.
2. to spread out dough into a loaf or flat cake (mod. fletja brauð); þeir kváðusk vilja at hón teygði brauð, en þeir mundi baka á eptir, Fas. i. 244.
3. to draw out; teygja (mod. tægja) ull, to card wool; ófu ok teygðu, of the wind and the waves, Edda (in a verse), the metaphor is from wool-dressing.
II. metaph. to draw, allure; teygjattu þér at kossi konur, Sdm. 28, 32, Hm. 101, 116, 121; sá er þaðan teygir eða t. lætr, N.G.L. i. 148; teygir Loki Iðunni ut um Ásgarð í skóg nökkurn, Edda 46; teygir hann rakkann á brott með sér, Nj. 114; t. Herjólf út, Rd. 265; er hann hafði teygt Kálf vestan um haf, Fms. vi. 295; t. tíkr at solli, Hkv. 1. 40; t. e-n til hlýðni, Fms. ii. 33; ef þu fær teygt af honum sverðit svá at hann gráti eigi, iv. 37; teyja (sic) hann þangat með fám skipum, Fms. x. 341; t. til þessarar gildru, Bs. i. 372; hann teygir en neyðir eigi, Hom. (St.); t. til e-s, to draw towards, contribute to a thing; varð hann þó mjök at teyja til (from týgja?) ok mart stórt at vinna áðr við gengizk um trúna, Fms. x. 322; hugðumk ek með þessu til teygja at vér mættim frið ok náðir hafa, D.N. vi. 69.
☞ For the phrase, teygja tanna, see tönn, tjá (B. l. 2).
teyma, ð, [taumr], to lead by the rein, Sól. 55; teyma hest, freq. in mod. usage.
tifa, að, [akin to tapsa?], to trip, move the feet quickly; fætrnir tifuðu óðar en vant var, Od. xxiii. (begin.); tifaðisk þá þegar saman fénaðrinn, the sheep hastily flocked together, Stj. 458.
tiggi, a, m., poët. a king; see tyggi.
TIGI, n. [O.H.G. zîg = a charge], a charge; only in the phrases, enginn í tigi nema þú, none can be charged but thou, there is no question of any but thee; kalla ek þar öngan mann annan í tigi til at eiga þenna svein með mér enn yðr, konungr, Jómsv. 6 (cp. Fms. xi. 53, wrongly spelt tyge); er þar þó enginn í tigi til, nema þú, at vera faðir at barni því er ek geng með, Fas. ii. 235; at hón væri með barni, ok er þar engi maðr í tigi til nema ek, Fb. i. 136; spurði hverr ætti (sveininn) með henni,—Hón sagði at þar var engi maðr í tigi til nema Haraldr konungr, 157: in all those instances of paternity; so also, það eru tveir í tiginu, there are two suspected.
tigin-borinn, part. of noble birth. Eg. 343, Mar.
TIGINN, adj. [tiginn and tigund are kindred words, so that tiginn prop. means notable, marked]:
—high-born, of high estate, of a king or an earl; Uppsvía-ætt er tignust er á Norðrlöndum, þvíat sú ætt er komin frá goðunum sjálfum, Ó.H. 87; en þeir mundi þrjú hundruð vetra, at engi mundi vera í ætt hans kona eðr ú-tiginn maðr …, Edda 104; konungr mælti, far þú vel, vitr maðr ertú ok siðugr ok kannt vel at vera með tignum mönnum, Ó.H. 66: þá sagði Ólafr konungr, vel kanntú at vera með tignum mönnum, Sighvatr, Fb. ii. 112; lítt nýt ek þess þá, segir hón, at ek em konungs-dóttir, ef mik skal gipta ú-tignum manni, … þat hugda ek, segir hann (the king), at ek munda hafa vald at göra þann tiginn mann hér í landi sem ek vil, Fms. ii. 298; höll skipat með enum tignastum mönnum, Þiðr. 319; tiginn at metorðum, 655 x. 2; göra öngan manna mun hvárt er tiginn eða ú-tiginn, Eg. 351; öllum gaf hann þeim nökkurn grip, þeim stærri er tignari vóru, Fms. vi. 181; segir sér torfenginn slíkan mann ú-tiginn sem Kjartan var, Ld. 189; nú er þess engi ván, at ek giptumk ú-tignum manni … nú vill hón eigi eiga ú-tiginn mann, þá meguð ér gefa mér tignar-nafn, hefi ek til þess ætt, at ek mætta jarl heita, Fms. vi. 289: in tigna, a nickname, Orkn.
tigjund† (spelt tighiund) = tíund, a tithe, N.G.L. i. 401.
tigl, n. [Lat. tegula], a tile, brick; af tiglinu … meðr tiglit, Stj. 46; elta leir ok göra tigl, 247; steikja tiglit, 263; þeir höfðu tigl fyrir grjót, Al. 29; see tigull.
compds:
tigl-grjót, u. ‘tile-grit,’ tiles or bricks used as stones, Stj. 264.
tigl-görð, f. brick-making, Stj. 264.
tigl-hús, n. a tile-house, D.N. ii. 27 (Norse deed of 1290); tiglhús-tópt, N.G.L. ii. 483 (a.d. 1277).
tigl-ker, n. an earthen pot, Mar.
tigl-ofn, m. a tile-oven, D.N. i. 241 (deed of 1336); see ofn.
tigl-veggr, m. a tile-wall, Stj. 612, Al. 86.
tigla, að, to reimburse, refund, of small sums; ok skalat bóandanum tigla þat, Grág. i. 156; ok skal bóandinn tigla honum ef þá er hross þat verra en þá er hann tók við, 435: to dole out, of food or drink, opt er tiglat baulum töðum, Hallgr.; tiglaðu e-u í hann!
tign, f. the state of being high-born, highness; taka af honum (the earl) tignina, Eg. 271; með mikilli tign ok virðingu, Fms. xi. 88; eptir tign verðleiks, Hom. 29; kyns tign, birth, rank, Greg. 64; fyrir tignar sakir várrar (of a king), Nj. 6; tign þín, your highness, 655 xxviii. 2; há-tign, majesty, (mod.)
compds:
tignar-bragð, n. rendering of Lat. reverentia, Al. 70.
tignar-dregill, m. rendering of Lat. vitta, Bret. ch. 7.
tignar-klæði, n. pl. princely robes, robes of state, Nj. 6, Ó.H. 50, Stj. 396.
tignar-kóróna, u, f. a prince’s crown, diadem, Stj. 495, Karl. 217.
tignar-lauss, adj. = ú-tiginn, Fms. vi. 93.
tignar-maðr, m. = tiginn maðr, Fms. v. 5.
tignar-mark, n. a mark of high rank, Stj. 396.
tignar-nafn, n. high rank; t. at ek mætta jarl heita, Fms. vi. 289, cp. i. 53, 61, vii. 119; tignar-nöfn svá sem konungs nafn eðr nafn jarls, Edda 104.
tignar-skrúð, n. = tignar-klæði, Þiðr. 118, Hom. 131.
tignar-stóll, m. a chair of state, a throne, Pr. 113.
tignar-svipr, m. an air of highness, royal countenance, Fas. ii. 475.
tignar-sæti, n. a seat of honour, high seat, Stj. 551. 561.
tigna, að, to worship, honour; t. sik konungs-nafni, to assume a king’s name, Fms. x. 387; skal ek þau aldri tigna, I shall never worship them(the gods), i. 98; t. líkneskjur, Barl. 171.
2. reflex. to be glorified, exalted, Bs. i. 141, Fms. x. 177; tignaðr veldi ok virðingu, Magn. 434; af-tigna and an-tigna (qs. and-tigna), to depreciate.
tignaðr,† m. = tign, glory, Post. 621.
TIGR, tegr, also tögr, togr, tugr, m., gen. tigar, pl. tigir, acc. tigu (tögo, tugu), later tigi, Band. 36, Fb. iii. 578; [a Goth. tigus is suggested by the adj. -tigjus; A.S. tig, teg; O.H.G. zic, zuc; Germ. zebn; Dan. ty; Engl. ten.]
A. A ten, decade. The ancient Scandinavians and Teutons had no indeclinable numeral adjectives from twenty to a hundred; the word tigr (like hundrað and þúsund) being a regular substantive. The ancient way of counting is therefore complex and curious; e.g. forty-one was called ‘four tens and one’ or ‘one of the fifth decade;’ forty-eight was called ‘four tens and eight,’ or by counting back, ‘five tens short of two,’ cp. the Lat. un-de-viginti, duo-de-triginta: forty-five was called ‘half the fifth ten,’ and so on, as will best be seen from the references below; and so it goes on to ‘one hundred and twenty,’ for in Icel. a hundred means the duodecimal hundred. In the 14th century (in deeds) ‘tigr’ began to lose its character of a substantive, eg. þrjátigir, fimtigir …, or þrjátigi, fimtigi (used inclecl.), whence at last came the mod. þrjátíu, fjörutíu, fimtíu …, the tíu being a contracted form from the acc. pl. tigu. At the same time hundrað and þúsund became indecl. adjectives, e.g. þrjátiu, brjúhundruð, þrjuþúsund skipum, for the old þrem tiguin hundruðum, þúsundum skipa.
B. References: þessi vetr fylidi annan tög aldrs Magnúss konungs, this winter completed the second ten, i.e. the twentieth year, of king Magnus’ life, Fms. vi. 90; þat skipti tögum, it amounted to tens, several tens, ii. 32; þrjá tigu manna, three tens of men, Eg. 41; á þrem tigum daga, on three tens of days, 656 A. ii. 14; þrír tigir hundraða, Dipl. v. 2; níu tigu manna, Eg. 62; þrettán tigi aura, Band. 36; nær fjórum tigum faðma töðu, well-nigh four tens of fathoms, i.e. forty, Dipl. v. 18; fjóra togo dægra, 655 iii. 3; sex togo hundraða, D.I. i. 350; sex tigir manna, Grág. ii. 194; sex tigir þúsunda manna, Post.; sex tigu hundraða, six tens of hundreds, i.e. sixty hundred, i.e. six thousand, Orkn. 416 old Ed.; tíu tigir manna, ten tens of men, i.e. one hundred, Nj. 191; tíu tigo fjár, K.Þ.K. 140; tíu tigum ásauðar, a hundred sheep, Dipl. v. 19; tíu tegu bæja, Fms. viii. 203: ellifu tigir vætta skreiðar, eleven tens, i.e. one hundred and ten, 655 iii. 4; even, þrettán tigi aura, thirteen tens, i.e. one hundred and thirty, Band. 36; fimtán tigum sinna, fifteen tens, i.e. one hundred and fifty, Dipl. ii. 14: repeating, fjóra tigi vetra ok fjóra vetr, four tens of winters and four winters, i.e. forty-four years, ÓH. (pref.); með tveim skipum ok átta togum skipa, Fms. x. 394; sex tigi vetra ok fjóra vetr, Ó.H. (pref.); þrjá tigi ára ok sex ár, three tens of years and six years, Bs. i. 30; eitt skip ok sjau tigu skipa, i.e. seventy-one, Fms. x. 344; hálfan fjórða tög vetra, half the fourth decade, i.e. thirty-five, vi. 430; hálfan fjórða tög skipa, i. 76; hálfr fimti tugr kúgilda, half the fifth decade, i.e. forty-five, Dipl. v. 18; hálfr þriði tögr manna, Ísl. ii. 387, Ld. 292; hálfr átti tögr kirkna, seventy-five, Clem.; á einu ári ins fimmta tigar konungdóms Hákonar, on the first year of the fifth ten, i.e. forty-first, Sturl. iii. 308; hann hafði vetr ens sétta tigar, one winter of the sixth ten, i.e. fifty-one, Fms. ix. 534; á öðru ári ens fjórða tigar, i. 67; annann vetr ens fjórða tigar konungdóms hans, Fms. x. 33, Bs. i. 74; fjóra vetr ens tíunda tegar, Ó.H. (pref.); sex ens fjórða tigar, i.e. thirty-six, Thorodd; vikur tvær ens sétta tegar, i.e. fifty-two, Fb.* Íb. 7; hann hafði sjau vetr ens sjaunda tigar, i.e. sixty-seven, Ld. 330; á enum sjaunda vetri ens sjaunda tugar aldrs síns, Eb. 125 new Ed.; á enum sétta vetri ens átta tugar aldrs síns, Sturl. ii. 187; Þorkell hafði átta vetr ens fimta tigar þá er hann druknaði, i.e. forty-eight, Ld. 326; átta dagar ens níunda tegar, i.e. eighty-two, 1812. 49; átta aurar ens fimta tigar, Grág. ii. 144; á níunda ári ens sjaunda tigar ens tíunda hundraðs, in the ninth year of the seventh ten of the tenth hundred (i.e. 969 a.d.), Fms. i. 67; þá var Egill á níunda tigi, then was Egil in the ninth ten (between eighty and ninety years of age), Eg. 764; vetri fátt í fjóra tigu, one year short of four tens, i.e. thirty-nine, Fms. x. 2, v.l.; lítið fátt í fimm tigi vetra, iii. 60; einu ári fátt í fimm tigi, i.e. forty-nine, … vetri einum fátt í níu tigi ára gamall, i.e. aged eighty-nine, Fb. iii. 578: curious is the phrase, af-tig gamall, = Lat. unde-viginti, aged ‘lacking twenty,’ i.e. nineteen years old, Fms. vii. 84 (in a verse); the context and chronology shew that this is the sense, and not as explained in Lex. Poët. s.v. afstigr: níu tigir ok tvau ár (elliptically dropping gen. ára), Dipl. v. 3; whence lastly as adj., þrítigir álnir (sic) lérepts, id.; fjöre-tiger manns, Bs. i. 867. As this method was somewhat unwieldy, the counting by twenty was also resorted to, cp. Gramm. xxi, sex merkr ok tuttugu; spænir þrír ok tuttugu, … sjautján merkr ok tuttugu, Bs. i. 874 (Laur. S.), or the word tigr was altogether discarded, and replaced by skor or sneis (Engl. score, Dan. snees); †opt verðr örgum eins fátt á tug, Skaufhala-balk.
☞ As in vellums the numbers are mostly represented by Roman figures, and abbreviations used, the editions cannot in these cases be implicitly relied on; the same is the case with old texts preserved in mod. paper transcripts.
-tigr, -tögr, -togr, -tugr, adj. (the mod. form is -tugr), only in compds, tví-tugr, þrí-tugr, fer-tugr, fim-tugr, sex-tugr, sjau-tugr (then átt-ræðr, ní-ræðr, tí-ræðr, tólf-ræðr), = twenty, thirty … years old, or measuring twenty …; so also, hálf-þrítugr, hálf-fertugr, hálf-fimmtugr, hálf-sixtugr, hálf-sjautugr, aged, measuring half the third, fourth … seventh ten, i.e. twenty-five, thirty-five, … sixty-five; var honum vetri fátt í hálf-fimtugum, five tens minus one, i.e. forty-nine, Grett. 186 new Ed.; skorti þrjá vetr á fimtugan at aldri, i.e. forty-seven, Bs. i. 74; tveim vetrum meirr enn þrítogr, 30; þá skorti hann vetr á þrítugan …, fimmtugan, i.e. aged twenty-nine …, forty-nine, Sturl. iii. 308; þá var hann vetri meirr enn hálf-fertugr, i.e. thirty-six, Bs. i. 79.
tigu-liga, adv. nobly, princely; þeir létu t. yfir sér, Hkr. i. 213; taka t. við, Fms. xi. 341; klæddr tigurliga, Barl. 35.
tigu-ligr, adj. (tigúrligr, Fms. vii. l.c., Barl. 35), lordly, princely; t. forvista, Fms. x. 273; tiguligir siðir, Magn. 434; inn tiguligi maðr, Ó.H. 241; í hinu tiguligstu yfirlæti, Bs. i. 130; herligra mann né tigurligra, Fms. vii. 69; tigurligt borð, Barl. 35; at engi hefði sét fegra mann eðr tigurligra sýnum, Fms. vi. 438; tigurlig ok tillystilig, Stj. 417.
tigull (proncd. tígull), m. = tigl, q.v.
2. metaph. any tile-formed thing, a square: in cards, the diamond (Dan. ruder), tigul-myndaðr, tile-shaped; the deigul-mór (q.v.) is a corruption from tígul-mór = ‘tile-clay.’
tigund, f., older and better form than tegund, see below; [akin to tiginn, tign]:
—a kind, sort, species; at hverr sé mundang-maðr í þeirri tigund (condition of life) sem hann er í skipaðr, Sks. 496 B; hverrar stéttar ok tegundar sem hann er, H.E. i. 432; stéttar eðr tigundar, D.N. ii. 504; þau orð er þeirra tigund hæfi (where tigund is = tign), Sks. 432 B; hversu menn skulu landnám taka hverr í sína tigund, N.G.L. i. 239; rakkar tveir …, eigi þóttusk menn sét hafa slíkar görsimar í þeirri tegund, Fas. iii. 45: the phrase, ekki tegund, not a whit; ágætastir hlutir, hverr í sinni tegund, Fms. ii. 285; æxla ættir sínar hverr í sínu kyni ok tigund, Sks. 12 new Ed.; sjau þau er æt eru af tegund, Ver. 8; hann gleymir svá sinnar tegundar (sex) ok náttúruligs eðlis, Stj. 78.
tiktúra, u, f. a whim.
TIL, prep. with gen. As to this particle, the two branches of the Teutonic family vary: all the South Teut., including the Goth., present the form without the final l; Goth. du (qs. tu) = πρός, εἰς; A.S., Hel., Old Fris. te, to; North. E. te; Engl. to; Dutch te, toe; O.H.G. zi, za, zuo; Germ. zu; Old Frank. to, te, ti; while the Northerners add the l, as Dan., Swed., North. E. and Scot. til; the Swedes double the l, till. That til is the truer form is seen from rhymes, til vilja, Vígl.: on the other hand, mod. provinc. Norse and Swedish drop the l, thus te, Ivar Aasen, Rietz. The Engl. uses both forms, to, of place, till, of time, of which the latter is no doubt borrowed from the Norse or Danish: til = to is quite common still in Cumberland and other North. E. counties, ‘to gang til Carlisle,’ etc.; a single instance of the form til is said to exist in an old Northumbrian vellum. Both forms, to and til, are, we believe, identical, the latter being a compound particle, ti-l, although the origin of the l has not as yet been made out. The uncompounded particle ti- is not entirely unknown in the Scandinavian, for it has been preserved in the compds mikils-ti, hölz-ti, unz-t, qq. v.
☞ Particles, even brief monosyllabic ones, often turn out to be compds, as e.g. ok (conj.), or the suffixed verbal negative; the prep. ‘til’ therefore is no more akin to the Germ. noun ziel than is ‘ok’ (and) to ok (a yoke); the apparent similarity in sense is in both cases merely accidental.
A. To, with gen., also used elliptically or as an adverb; bjóða e-m til sín, Eg. 140; til kirkju, Nj. 209; koma til boðs, 50; ganga til búðar, Grág. i. 31; ríða til skips, Ísl. ii. 192; leiða til skips, Ld. 74; til Íslands, Nj. 10; ríða til Norðrárdals, ok svá til Hrúta-fjarðar ok til Laxárdals, 32; koma til Noregs, 121; hann fór til Ólafs á Dröngum, til Gests í Haga, Landn. 154; sækja giptu til e-s, Fms. v. 154: adding direction, austr, vestr, suðr … út, inn, upp, fram, norðr til Þrandheims, austr til Danmerkr, vestr til England:, suðr til Björgynjar, etc., passim; út til, inn til, Landn. 140; heim til, Fms. xi. 382; upp til borgar; neðan til knjá, Nj. 209.
2. with verbs, to, towards; leiða, stefna … til, to lead, tend towards, Eg. 230, Nj. 4, 102; tala vel, ílla til e-s, to speak well or ill ‘towards,’ i.e. of; vita til e-s, to know of, be conscious of, Fms. i. 142, x. 377; íllorðr til e-s, Nj. 142; minna til e-s, to remember; minnask til e-s, to kiss, 282; drekka til e-s, to ‘drink towards’ (vulg. Engl.), i.e. drink to one, Eg. 552 (also ellipt. drekka e-m til); vísa til e-s (til-vísan), Landn. 192, Nj. 209; taka til e-s, 196, Fms. i. 151: with verbs denoting to look, see, hear, turn, sjá, gæta, hlýða, heyra, hugsa … til e-s, to look, listen, think, speak … to one, Eg. 380, Nj. 2, 10, 87, 91; þeir sá eyjar í haf til útsuðrs, Landn. 35; hann sá opt ljós til leiðis konungsins, Fms. xi. 286; þeir sá eld til Úlfars-fells, Eb. 156; heyra gný ok glam til hersins, Fms. vi. 156, viii. 125; til norðr-ættar, xi. 230; sá menn elda brenna til hafs, x. 157; vissi til lands, Eg. 389; þann veg er veit til Hlaða, Fms. x. 265; horfa aptr til hala; í þeim hlut húss er til vetfangs horfir, Grág. ii. 125; spyrja til e-s, to speer after, hear tidings of one, þetta spyrsk til skipa, Fas. i. 241, Nj. 7; spyrja gott til e-s, Hkr. i. 140: segja til e-s, to tell of (see segja), Nj. 46, Ld. 40, Hrafn. 5; ljúga til e-s, to tell a falsehood of, Finnb. 318.
3. til annarrar handar, on the other hand or side, Nj. 50, 97; til vinstri, hægri handar, til beggja handa, Hkr. i. 158, Eg. 65.
II. denoting business, reason, purpose, capacity, respect; leggjask til svefns, ÓH.; ganga til svefns, Eb. 156; halda barni til skirnar, K.Á. 146; ríða til dagverðar, Nj. 219; fara til vistar, 40; dómar fara út til sóknar, Eg. 725; falda sér til vélar við konu, Grág. i. 338; skipa mönnum til umráða, i. 5; svelta sik til fjár, Nj. 18; drepa e-n til fjár, göra e-t til fjár, Ld. 264; gefin (married) til fjár, 26, Nj. 257; skora á e-n til landa, Landn. 80; Eg. 498; sækja til trausts, Ld. 26; sækja til landa, Nj. 103; sækja til faðernis, Grág. i. 140; leggja fé til höfuðs e-m, taka fé til höfuðs e-m, Ld. 50, Eg. 375; berjask til ríkis, Fms. vii. 283; blóta til árs, Hkr. i. 13; sverð öruggt til vápns, Ld. 244; hafa eðli til e-s, Skálda 171; selja e-t til silfrs, to convert it into silver, Landn. 293 (Hb.); ætla e-n til dráps, Nj. 163; hlaðinn til hafs, ready for use, Fms. x. 157; liggja til byrjar, i. 135, Eg. 183; taka til konungs, Fms. i. 21; taka til lögsögu-manns, Nj. 164; kjósa til veganda, 100; vinna til e-s (see vinna); gefa til bóta, 101; göra til saka, 80; taka til ráða, 75; hvat er til ráðs, 76; þat er til jartegna, Eg. 768; til merkja (til marks), 766; til gagns, til lítils, Nj. 52; til meins, 106; til sæmdar, 79; til tíðenda, Eg. 201; til næringar, til viðrværis, til fæðu, til matar, Stj. 87, Fms. i. 126, Eg. 221; hross til reiðar, Hrafn. 7; til skjóls, Grett. 169; til sóma, til eptirlætis, Nj. 89; til spotts, Korm. 232; til gamans, til hvárs, for what purpose; as also, til einskis, til góðs, til ílls, til nokkurs.
2. kaupa til tuttugu hundraða, to the amount of, Landn. 145; til fulls eyris, Grág.; fé til tveggja aura gulls, Fms. vii. 218; til fulls, fully; til jafns við, Nj. 46; til hálfs, Eg. 379; til loks, finally, to the end (see lok); vaxa meirr en til dæma, beyond example, unexampled, Stj. 87; draga til dæmis, to produce for the sake of example, Mar.; hence, til dæmis (as adverb), for instance (written abbreviated in mod. books, t.d. = e.g.)
3. e-m verðr gott, íllt til e-s, to be well or ill off for a thing, have little of it; þeim varð gott til manna, Nj. 20; land íllt til hafna, a land ill off for havens, Eg. 332; þar var íllt til vað-mála, short of, Bárð. 5 new Ed.; henni féll þungt til fjár, Nj. 31; góðr til (open-handed as to) fjár ok metnaðar, Eg. 17; færr til e-s, able to do a thing, Nj. 97, Fms. ix. 530; vænn til framkvæmdar, 480; líkligr til e-s, likely to, Nj. 132; hafa verðleika til e-s, to deserve of, Eg. 226.
4. with verbs; göra e-t til skaps e-m, Nj. 198; göra til skaps vina minna, 80; jafna e-u til e-s, to compare it with, Ld. 60; vera til eptirmáls, Nj. 166; göra vel, ílla til e-s, Eg. 542, Ld. 62; vinna til e-s, 50, Ísl. ii. 253, Nj. 101, Eg. 519; hlutask til e-s, Nj. 101; beina til, búa til, afla til, efna til, fá til, göra til, hjálpa til, inna til, leggja til, reyna til, ráða til, segja til, skipa til, stilla til, stoða til, stofna til, taka til, vinna til, vísa til, vána til, e-s, all verbs of providing, doing, helping, disposing, and the like; as also kalla til.
5. vera til vers, to be fishing, Korm. 142, rare, but cp. the Dan. phrase, til sös = at sea.
III. temp., til miðs aptans, Hrafn. 7; til elli, Ld. 12; til dauða-dags, Nj. 109; allt til dauða-dags, Fms. i. 17, etc.
2. til skamrar stundar, i.e. till within a short time, a short time ago, Hom. 107; líðr á sumarit til átta vikna, the summer passed till eight weeks (were left), Nj. 93; vika til þings, a week to (i.e. before) the season of the þing, Grág.; þrír dagar til sumars, Edda 26; tíu vikur til vetrar, Ld. 106; stund til hádegis, stund til miðs morguns, dagmála, in measuring time, used in Icel. exactly as in Engl., ten minutes to eight, a quarter to eleven, (but mod. Dan. follows the Germ. mode of reckoning, for there ‘ti minutter til tolv’, ten minutes towards twelve, is = Engl. ‘ten minutes past eleven’); til þess, until, Nj. 153; allt til, all the time till, 272, Hrafn. 7; þar til er, until, Nj. 4.
IV. ellipt. and adverbial usages; vera til, to be ‘toward’ to exist; eiga til, hafa til, to possess; fala hey ok mat ef til væri … hvárt-tveggja er til, Nj. 73; ef þú kemr eigi til, if thou comest not to hand, 4; ef nökkut var til, Eg. 267; þat ráð sem helzt var til, ready on hand, 42; munu eigi tveir til, Nj. 261; kómu þeir þangat til, 80; ætla svá til, 86; vera til neyddr, to be forced, 98; þat er þú þarft til at taka, 105; gefa fé til, 75; væri mikit gefanda til, at, 98; telr hann þat til, at …, Fms. xi. 137; skilja til, to reserve, Nj. 54; spara til, 3, Hkr. i. 196; mæla til, 99; tala til, 216; eiga ætt til, Edda 7; hafa aldr til, Eg. 190; skorta til, Nj. 73; íllt þótti mér til móti at mæla, Fms. xi. 242; verða fyrstr til, to be the first to do a thing, v. 103; sem lög stóðu til, Ld. 32; hljótask af mér til, Nj. 113; sækja mál til laga, 86.
2. of direction; sunnan til, Sks. 216; norðan til, e.g. sunnan til við ána, on the south side of the river, Sks. 216.
B. Too, Lat. nimis; eigi til víðlendr, Fms. vi. 94; eigi til görla, 205; til ungr, til gamall, Grág. i. 192; verða til seinn, Bær. 15; honum þótti sinn hluti til lágr, Lv. 97; engi hefir til djarfligar risit, Mar.; helz til, mikils til, by far too much, as in mod. usage; but the ancients said hölzti (helzti) and mikilsti, thus mikilsti (too much), Hm. 66, Bs. i. 775; hölzti, Nj. 191, Ld. 188, 216, Al. 37, 41, Fms. viii. 91, 133, Hkr. iii. 376; helzti, Eb. 154, etc., see heldr, B. III; unzt, see that word.
til-aflan, f. produce, supply of stores, Ld. 298, Eg. 84.
tilannaðr, m. furtherance;
tilannaðar-maðr, a furtherer, Orkn. 286.
til-beiðsla, u, f. adoration.
til-beini, a, m. furtherance, help, Eg. 139, Glúm. 326, Fms. vi. 368, x. 60, v.l.
til-beri, a, m. = snakkr (q.v.), a word used in western Icel.: [Fin. para; Swed. bjára; whence probably til-beri, for in witchcraft and sorcery the Finns were the teachers, and it is more likely that the Scandin. borrowed this word from them than the reverse.]
til-biðja, bað, [Dan. tilbede], to adore.
til-boð, n. an offer, Dan. tilbud, (mod.)
til-bragð, n. a contrivance, Ld. 150; með skjótu tilbragði, Mar.
til-brigði, n. pl. a change, Bárð. 169.
2. nature; sem hann á t. til, Art.; sem líkindi eru á ok þeir áttu t., Sturl. i. 3; hon hefir íllt lunderni hlotið af íllum tilbrigðum, Al. 153, Str. 61, Þiðr. 129, Fb. ii. 142.
til-búinn, part. ready.
til-búnaðr, m. an arrangement, Fms. xi. 431: preparation, Nj. 86, Grág. i. 373.
til-búningr, m. = tilbúnaðr, Grág. ii. 30.
til-bæriligr, adj. [Dan. tilbörlig], fit, suitable, (mod.)
tildra, að, [akin to tjald?], tildra e-u upp, to build loosely.
til-dráttr, m. a pulling, attraction, Mar.: an incident, occasion, Stj. 35.
til-drög, n. pl. what leads or conducts to, the cause or origin of.
til-efni, n. business, affairs, deserts; hann vissi t. sín, understood his own affairs, own deserts, Fms. vii. 61: a cause, reason.
til-eygðr, part. squint-eyed.
til-fangi, a, m. and til-föng, n. pl. materials, provisions; timbr ok allan tilfanga, Gþl. 377, D.N. vi. 167.
til-felli, n. [Dan. tilfælde], an occurrence, circumstance, accident, case, K.Á. 224, 226, Bs. i. 288, 711, 728, Fms. vi. 118, Gþl. 483, H.E. i. 475, Sturl. ii. 80, passim: gramm. a case, Skálda 175, 178, 180, 185: an effect, 204.
til-felliligr, adj. suitable, Bs. i. 234, 769, (Fr.)
til-ferð, f. admittance, Stj. 68.
til-finning, f. feeling, sensibility.
til-flutning, f. a supply, Ó.H. 129, Fms. viii. 179, v.l. (in mod. usage masc.)
til-fyndiligr, m. suitableness, Skálda 167.
til-fyndinn, adj. fault-finding (mod. að-fyndinn), Grett. 108 C.
til-fýsi, f. a desire, longing, Al. 115.
til-fýsiligr, adj. desirable, Str. 38, Barl. 56.
til-fýst, f. = tilfýsi, Barl. 122.
til-færur, f. pl. instruments.
til-föng, n. pl. supplies, means, Fs. 11, 13, 25, Ó.H. 113, Fms. xi. 69.
til-för, f. the moving to a place, Grág. i. 451, ii. 334: an attack = atför (q.v.), Nj. 101, Eb. 90 new Ed., Ld. 226, Grág. ii. 37, Gullþ. 12: an execution, in civil sense, N.G.L. ii. 89.
til-gangr, m. circumstances, grounds, shewing how a thing comes to pass; vígit ok allan þann tilgang, Þórð. 69; er löng frásaga um málaferli þessi ok tilganga, Sturl. i. 10; segir honum tilgang sinnar þarkvámu, Fms. ii. 197, Sturl. iii. 155, Sks. 587.
II. recourse; at oss sé t., at várr hlutr sé réttr, Ísl. ii. 141.
III. mod. intention.
til-gerð,† f. affectation; tilgerðar-fullr, tilgerðar-samr, affected, (mod.)
til-gjarn, adj. forthcoming, Stj. 186.
til-gjöf, f. a dower, bridal gift, given by the bridegroom to the bride (cp. mundr), Gþl. 212, 214, 221, Fms. ii. 132, ix. 453, x. 309, 340, D.N. passim.
2. endowment of a church, K.Á. 24.
3. an additional payment (Dan. tilgift), D.N.
til-göng, n. pl. = tilgangr, Anecd. 56, Sks. 588.
til-görð, f. desert, merit; eptir tilgörðum, according to one’s deserts, Fms. i. 104; fyrir enga t., without provocation, v. 135; útan várrar tilgörðar, id., ix. 352; minni skömm en tilgörðir hans vóru til, vii. 167; líta á t. með efnum, Eg. 417; gör eigi eptir tilgörðum várum, Mar.; fellt á sik bann af sínum tilgörðum, by their deeds, K.Á. 64.
til-görning, f. = tilgörð, Hom. 111.
til-görr, part. full-shapen, finished, Bs. i. 59.
til-hald, n. (Dan. tilhold), tilhalds-maðr, m. a showy person; Björn var t. mikill, Eb. 200 (Cod. Wolph.) = áburðarmaðr.
til-heyriligr, adj. (til-liga, adv.), due, proper, Stj. 44, 283, Fær. 141, H.E. ii. 190, Th. 12; ú-tilheyriligr
til-hjálp, f. help, Norske Saml. v. 551.
til-hliðran, f. a yielding, concession.
til-hlutan, f. an interference.
til-hlýðiligr, adj. due, becoming.
til-hlökkun, f. joy; hlakka til e-s.
til-hneiging, f. a bent, inclination, desire, Stj. 70, 79: freq. in mod. eccl. usage, girndir og tilhneigingar.
til-hugi, a, m., in tilhuga-líf, n. the life of longing, of a loving pair before the wedding.
til-hæfi, n. the foundation of a statement; það er ekkert t. í því.
til-hættni, f. a venture, Sks. 231.
til-inning, f. an indication, Hom. (St.)
til-kall, n. a claim, laying claim to, Fms. i. 83, ix. 327, Grág. i. 177, Eg. 267, Hkr. i. 198.
til-kalla, u, f. = tilkall, B.K. 125.
til-komandi, part. coming, H.E. i. 389.
til-kostnaðr, m. costs, expense.
til-kváma, u, f. a coming, arrival, Edda 9, Grág. ii. 293, Nj. 112, 175, Fms. ii. 188, ix. 415, x. 31.
compds:
tilkvámu-fólk, n. comers, Stj. 568.
tilkvámu-lauss, adj. of no consequence, Fas. ii. 442.
tilkvámu-maðr, m. a comer, Fms. ii. 285.
2. a matter of importance, Fbr. 140.
til-kvæði, n. the addressing one in verse, Fas. i. 296.
til-kvæmd (til-kœmd, Anal. 247), f. = tilkváma (?), Fms. x. 212; tilkvæmdar-maðr, Ld. 10.
til-lag, n. a help, contribution; heit ek þér nökkuru tillagi, Ísl. ii. 387, Fær. 69, Fms. xi. 56, 114, Fs. 13; þeir beiddu hann tillaga, Gullþ. 46, Glúm. 314; fjár-tillag, a contribution in money; hann efldi staðinn í mörgum tillögum, endowments, Bs. i. 77.
II. counsel, advice; tillög mín ok ráða-görðir, Fs. 41; haf þökk fyrir þín tillög, ok við skal ek leita at yrkja kvæðit, Fms. vii. 113, xi. 61; þetta er ráð mitt ok t. með yðr, 98; þat er mitt t. at Kjartan göri annat-hvárt …, Ld. 216.
compds:
tillaga-fár, adj. reserved in counsel, cold, Fas. ii. 402.
tillaga-góðr, adj. well-disposed to, furthering, taking interest in, Nj. 2, Band. 12 new Ed.
tillaga-íllr, adj. interfering in a hostile way, evil-disposed as to a thing, Orkn. 424, Nj. 73, Sturl. iii. 35; hinir tillaga-verstu, the most hostile, Orkn. 310.
tillaga-súrr, adj. sour, Bs. i. 722.
til-laga, u, f. = tillag, a contribution, N.G.L. iii. 77, D.N. ii. 16.
II. counsel, advice; vilju vér heyra fleiri manna tillögur, Fms. ix. 328, xi. 84, Stj. 194; ráðgjafa síns tillögu, Barl. 151, Fb. i. 386; tillögu-fé, a contribution-fee, Gþl. 12.
til-lagan, f. a contribution, H.E. i. 309.
til-láta, n. compliance, deference, Fms. iii. 208.
compds:
tilláts-samr, adj. yielding, Grett. 49 new Ed.
tilláts-semi, f. compliance.
til-leiðing, f. an inducement, temptation, H.E. i. 490, Th. 15.
til-leitinn, adj. pert, saucy, = áleitinn, Grett. 100 new Ed., Fb. i. 125.
til-leitni, f. an attempt, Krók. 30 C.
til-lit, n. [cp. Germ. ant-litz], a look, glance; hefir Höttr íllt t., a dismal look, Fas. i. 67: an opinion, Guðs vilja ok réttsýnna manna tilliti, Fms. iv. 112: the looking after a thing.
til-lokkan, f. an allurement, Mar., Bs. i. 857.
til-lotning, f. reverence; vegsemd ok t., Mar.
til-lystiligr, adj. = tilfýsiligr, Stj. 417.
til-læti, n. deference, Nj. 169, Sturl. iii. 94; göra e-m t., to shew deference to, Finnb. 322; veita e-m t., Stj. 126; veita mér t. ok virðing, Fas. ii. 545; hafa t. við e-n, Fms. iv. 127; ek vil sýna þér lítið t., gefa þér gullhring, Boll. 356.
til-máli, a. m. an admonition, H.E. i. 252.
til-mæli, n. a claim (= tilkall), Fms. ix. 327; Knúti þótti sem hann ætti rétt t. til Noregs, x. 402: a request, Sks. 78; veita t., to answer to one’s request, 101, 656 C. 12; tilmælis-orð, Stj. 199: a wish, verða við tilmælum e-s = veita e-m t.
til-raun, f. a trial, experiment, Fms. iii. 72; göra t., Fær. 32, Fms. vi. 163, Fs. 6; önnur skírri tilraun, Lv. 78.
til-ráð, n. an onset, Ísl. ii. 357; veita e-m t., to assault, Clem. 37.
til-ráðning, f. the clearing the way for a thing, Fms. i. 244; af t. e-s, by one’s efforts, Bs. i. 710.
til-ræði, n. an assault, outrage, with a weapon; veita e-m t., Korm. 38, Fms. viii. 249, xi. 148, 151, Ld. 278 (of an outrage); hann hjó til höfuðs Flosa—Glúmr gat séð tilræðit, Nj. 220; varð hann fyrir áverka af mínu tilræði, Ísl. ii. 327.
2. boldness, daring; tilræði sitt ok hraustleik, Fms. ii. 217; mun oss sigrs auðit ef oss skortir eigi þrá ok t., Ó.H. 168; eljan ok t., Fs. 4; tilræðis-maðr, a daring man, Fms. vii. 296.
til-saga, u, f. a giving notice of, Grág. ii. 328, Hom. 5.
til-sagt, part. the name of a metre, Edda (Ht.) 129.
til-setning, f. disposition, Al. 104, Fms. x. 300.
til-sigling, f. a shipping to a place, Fms. vi. 440.
til-sjá, f. the looking to a thing, attention, care, Fms. i. 71; með t. e-s, superintendence, supervision, vi. 13; hafa tilsjár um hag e-s, 354, Orkn. 446 (where ‘við’ should be ‘um’); þóttisk eiga þar t. (recourse) um eptirmál er hann var, Hrafn. 15; í einn stað var tilsjáin með Guðs miskunn, Fms. viii. 56, Str. 55.
til-sjón, f. superintendence;
tilsjónar-maðr, an overseer.
til-skipan, f. an arrangement, disposition, Eg. 67, Ísl. ii. 355, Fms. xi. 126; at bæn ok t. Eiríks konungs, 319; eptir Guðs vilja ok t., viii. 229; eptir t. Óla, i. 128, Bret. 4.
2. mod. law term, a royal ordinance, as a translation of Dan. forordning.
til-skyldan, f. one’s deserts, due, Stj.: compulsion, af t. eða kúgan, Bs. i. 857.
til-slægr, m. a profit, Hkr. iii. 341.
til-sókn, f. a crowding, frequenting, Mar., Hom. (St.), Stj. 190.
til-spurn, f. = tilspurning.
til-spurning, f. a hearing, intelligence, Fms. vii. 24.
til-staða, u, f. a condition, state, circumstances, Fb. ii. 146.
til-stand, n. a condition, state, = á-stand.
til-stilli, n. an inducement, management; af þinu t., by thy guidance, Lv. 34; af sínu t. ok vitru, Fms. xi. 104; hafði konungr allt t. um brögð þessi, Ó.H. 163; t. um málaferli, a conducting of suits, Band. 16 new Ed.
til-stilling, f. = tilstilli; yðra t. ok forsió, O.H.L. 43.
til-stoð, f. assistance, Fms. vi. 235.
til-stofning, f. a causing, Grett. 146 new Ed.
til-stuðning, f. assistance, backing, Norske Saml. v. 551.
til-stundan, f. an inducement, exertion, Fms. vi. 224, Al. 114.
til-stýring, f. = tilstilli, Fms. ii. 68, Clar.
til-sýn, f. an appearance; in the phrase, tilsýnum, Sks. 46 new Ed.: til-sýndum, id., Fas. i. 246: mod. til-sýndar: of such and such an appearance; fagr t., fair to behold.
til-sýni, n. a look-out, view; þykkir mér þar gott t., Sd. 174.
til-sýsla, u, f. management, Fms. xi. 120.
til-sögn, f. (segja til), a confession; t. synda, 625. 179: mod. information, teaching, tilsagnar-fingr, m. the index-finger, Stj. 210.
til-taka, n. a laying hold of; vera góðr, íllr tiltaks, to be good or ill to resort to, Ó.H. 44; höndin varð honum hvergi betri tiltaks, the hand was of little use to him, Ld. 140, Eg. 524; urðu konungi því verri tiltaks menninir, ok fékk hann lítið lið, Ó.H. 177; þeir kváðu nú lítið tiltak hjá sér vera mundu sakir fastra heita við Sturlu, Bs. i. 626.
compds:
tiltaka-góðr, adj. = góðr tiltaks, good to aid, Fb. i. 433.
tiltaka-samr, adj. busy, meddling; hann var t. um allt, Fms. ii. 68.
til-taka, til-tók, to appoint, fix.
til-taka, u, f. = tiltekja, Fms. xi. 248: the mod. phrase, það er ekki tiltöku-mál, there is no question, possibility of it.
til-tala, u, f. proportion, of numbers; eptir réttri tiltölu, in due proportion, Gþl. 214, K.Á. 18, Dipl. v. 21; ok svarar stund sú er barnit er fætt þeirri tiltölu sem til heyrir, N.G.L. ii. 26.
2. a claim = tilkall, Fms. i. 52, iv. 86, xi. 388.
til-tekit, part. n. the name of a metre, Edda 125, Ht. 15, 39.
til-tekja, u, f., lit. what a man takes to do (esp. in a low sense), an expedient, contrivance, Fms. iii. 85, vi. 189, xi. 15, Fs. 18, 64, Nj. 54; þá grunaði mjök um tiltekjur jarls, about the earl’s designs, Orkn. 440; at hvárri-tveggju tiltekju þessi, in either case, Grág. ii. 228.
til-tekt, f. = tiltekja, Lv. 25, Bárð. 181, Fs. 9, 17, 73.
til-teyging, f. a temptation, Stj. 146.
til-trú, f. [Dan. tiltro], trust, confidence, (mod.)
til-tæki, n. = tiltekt, Þorst. Síðu H. 182, Fs. 9, Anal. 237, Fms. vi. 107, vii. 2, 218, viii. 15, ix. 428; fyrir þetta þitt t. skaltú þiggja frelsi, Landn. 150, v.l.
til-tækiligr, adj. expedient, Eg. 371, Grett. 33 new Ed., Fms. i. 127, Ó.H. 178, Karl. 397.
til-tækr, adj. seizable; göra dræpan ok tiltækjan, hvar sem hann yrði fundinn, Eb. 4; dræpr ok t., hvar sem hann verðr staðinn, Fms. iv, 319; er sekt fé hans allt ok tiltækt (forfeited), Grág. i. 461.
2. ready, at hand, in a condition fit for use; sá þeir at belgirnir vóru ekki tiltækir, Sd. 157; svá at þegar væri sverðit tiltækt er vildi, Eg. 505; skáldskapr var honum svá t. at …, Ó.H. 171.
til-verki, a, m. desert, merit, Sks. 551, 615.
II. a deed, action; engi skyldi gjalda annars tilverka, Fms. x. 152, Barl. 28, 31 (= tilgörð).
til-verknaðr, m. = tilverki, Fs. 10.
til-vik, n. a circumstance, Sks. 565.
til-viljan,† f. a mere chance.
til-vísan, f. guidance, direction, instruction, Landn. 27, 287, Edda 37, Fms. vii. 296, Sks. 58, 195, Ver. 34, Stj. 156, passim.
til-vísing, f. = tilvísan. O.H.L. 61.
til-vonandi, part. to be expected, future.
til-æsking, f. adoption, a translation of Lat. adoptio;
tilæskingar-sonr, an adopted son, Fbr. 21, Fb. i. 512.
til-ætlan, f. an intention, purpose, Fms. x. 336, Fs. 109.
TIMBR, n. [Engl. timber; Dan. tömmer; Germ. zimmer], timber, wood felled for building, = Lat. materies; hann hafði látið höggva í skógi timbr, Glúm. 368; timbrit var þurt ok bræddir veggirnir, Eg. 90; þetta var þar haft til timbrs, Al. 166; hjöggu þeir timbr mart ok hlóðu saman, Eb. 178; forn timbr féllu, Akv. 42; t. í annars manns mörku, N.G.L. ii. 106; mærðar-timbr máli laufgat, Stor., passim in old and mod. usage.
compds:
timbr-fastr, adj. timber-fast, an epithet of a house, Ýt.
timbr-hús, n. a timbered-house.
timbr-högg, n. a felling of timber, Fms. viii. 116, D.N. iii. 236.
timbr-kirkja, u, f. a timber-church.
timbr-maðr, m. [Germ. zimmermann], a house-wright, (mod.)
timbr-stofa, u, f. a hall of timber, Bs. i. 826, 830, 874.
timbr-stokkr, m. a timber-stock, beam, of the beams in a wooden wall, Eb. 118, Eg. 233, Hkr. i. 17, Bs. i. 828.
timbr-veggr, m. a wooden wall, Eg. 234, Fms. i. 291, vii. 54.
B. A set of forty skins, Fms. xi. 325, Rétt. 2. 10.
timbra, að, [Ulf. timrjan or timbrjan = οἰκοδομειν; A.S. timbrian; Engl. timber; O.H.G. zimbaron; Germ. zimmern; Dan. tömre; Swed. timbra]:
—to ‘timber,’ i.e. to build of timber; the very word proves that all ancient Teutonic dwellings were of wood; hús at t., Rm.; timbruðum vér hásæti, Sks. 626; upp at t. Guðs Kristni, Fms. x. 277, Sks. 26, passim; há-timbra hús ok hof, to raise high houses and temples, Vsp. 7, Gm.
timbran, f. an erecting, building, Hom. (St.)
timpan, n. [for. word; Lat. tympanum], Konr.
TIN, n. [a common Teut. word; Lat. stannum], tin, Fs. 22, Stj. 340, Konr., Dipl. iii. 4, Vm. 47, passim.
compds:
tin-bjalla, u, f. tinkling bells (?), Grett. 129 C.
tin-diskr, m. a tin plate, Vm. 109, Dipl. iii. 4, v. 18.
tin-fat, tin-flaska, and tin-kanna, n. a vat, flask, can of tin, D.N.
tin-ker, n. a pewter-pot, Vm. 104.
tin-knappr, m. a tin knob, Þorf. Karl. 374.
tin-kross, m. a tin cross, Vm. 53.
tin-ligr, adj. of tin, tinned, 732. 15.
tin-smiðr, m. a tin-smith, white-smith, Sturl. iii. 191.
tin-söðull, m. a kind of saddle, Vm. 177.
II. nicknames, Tin-forni, Eb.; Tin-teinn, Korm.; (tindráttar-maðr, a pewterer, in Kormak’s verse.)
tina, að, to tin; tinaðr, Ám. 83, 84; tinnat beisl, Grett. 129.
II. to twinkle or blink with the eyes, like an albino, Lat. tintinnare.
tinda, að, to furnish with tindr; tinda hrífu: tindaðr, dented; tindaðir rekendr, byrstr með eiki-tinduðu baki, Sks. 419.
tindil-fættr, adj. walking as on tiptoe.
tindóttr, adj. toothed, spiked, covered with spikes, Edda 58, Rb. 348, Bs. i. 326, Odd. (in a verse).
TINDR, m. [A.S. tind; Germ. zinne], a spike, tooth, as of a rake, harrow, carding comb; hrífu-tindr, gékk út kerling ein ok hafði ullkamb í hendi … muntú festa, bokki, tindinn í kambi mínum? Fb. iii. 446; járna-tindar, iron spikes, Gd.; með snörpum tindum, Bs. ii. 87: a mountain-peak, hann komsk upp í tindinn ok varðisk þar, Sturl. iii. 50; hér er mér sagt til skógar-mannsins upp í tindunum þessum, Grett. 134, passim; fjalls-tindr, jökul-tindr, hamra-tindr, kletta-tindr: also freq. in local names, Tindr, Tindar, Tinda-stóll, Hafra-tindr, Landn., Sturl., map of Icel.: as a pr. name, Tindr, Landn. tinda-bikkja, u, f. a kind of skait, raia clavata.
tingja, u, f. = tingl; kerrnanna tingjur, Stj. 289.
TINGL, n. [akin to tungl, q.v.], an ornamental head-piece or beak(Lat. rostra) on a ship; með gínandum höfðum ok gröfnum tinglum, Hornklofi; tingls marr, a ‘tingol-steed,’ i.e. a ship, Hkr. i. (in a verse); tingla töng, the ‘tingl-tong,’ i.e. the rostrum, the ship’s beak, Hallfred; tingla tungl, Lex. Poët.; enni-tingl, the forehead beaks, i.e. the eyes, Bragi (thus, not tungl, as seen from the rhyme tingl gingu); gékk Þormóðr inn í skálann ok lét róa tinglit, of a ghost, to wag the head (?), Háv. 7 new Ed.
tinna, u, f. a flint; taka eld með tinnu, Fms. viii. 56;
tinnu-grjót, a flint-stone, Gsp.:
freq. in mod. usage, hrafn-tinna (q.v.), ‘raven-flint,’
tinta, u, f. [tint, Ivar Aasen], a pint, small bottle, D.N. iv. 359.
titla, að, [titull], to give a title.
titlingr, m. [a dimin. from tittr, q.v.], a tit, sparrow, 623. 36, Stj. 318, Fas. iii. 13, Trist.; smá-titlingr, snjó-titlingr, a snow-bunting: titlingr is the common Icel. word for spörr (q.v.), which, strangely enough, is quite obsolete; thus seljast eigi tveir titlingar fyrir einn penning, Matth. x. 29: a nickname, Landn.
II. the penis.
titra, að, [O.H.G. zittaron; Germ. zittern], to twinkle (= tina); hann titrar augunum, he twinkles with his eyes, Band. 119.
2. to shake, shiver; hvert bein titrar, MS. 4. 5; titra af kulda; hann tók þá til at hryggjast og titra, Matth. xxvi. 37.
titringr, m. a shivering.
tittr, m. a small peak, a pin; see hor-tittr.
II. a tit (bird), obsolete.
titull, m. [for. word; Lat. titulus], a dot, abbreviation, Skálda 167, 171: an inscription, Stj. 650, Hom. 139, Dipl. v. 18: mod. titill = a tittle, Pass. 35. 5.
TÍÐ, f.; the curious phrase í þann tíð is prob. not to be explained as an old masc., but rather by þan = þá, ‘þan’ being an obsolete pron. form with a final n, cp. þansi on the Runic stones: [A.S. tîd; Engl. tide; Dan.-Swed. tid; Germ. zeit]:
—tide, time; langa tíð, a long while, Íb. 12; skamma tíð, a short while; alla tíð, all times, ever; Ísland bygðisk í þann tíð es …, Jb. 4; í þann tíð árs, Anal. 291; í þann tið var úfriðr, Blas. 43, Hkr. ii. 211 (þenna tíð, Ó.H. l.c.), Grág. i. 500; þeirrar tíðar, then and there, Fms. vi. (in a verse); skamrar tiðar ríki, 656; nökkuri tíð, once upon a time, Fms. iv. 46; á þeim tíðum, Ver. 7; áðr á tíðum, in days of yore, Hallgr.
2. the season; hin bezta tíð mun koma yfir Egiptaland, Stj.; góðrar tíðar, in a happy hour, Fms. x. 432 (in a verse); sá er borinn var beztrar tíðar, id., vi. (in a verse); hæstrar tíðar, ix. (in a verse); íllrar tíðar, in an evil hour, Hallfred, Stor. 8 (allrar tíðar Cod.): freq. in mod. usage of the weather, season, það er góð tíð, bezta tíð til lands og sjóar; ó-tið, a bad season, bad time, bad weather; Páskar eru helgari enn aðrar tíðir, Anal. 291; at hann hafi haft þrjár tíðir á sínum dögum, Fms. x. 276; skal vanda tíð at eiðfæra úmaga … eigi skal færa um Langaföstu né löghelgar tíðir, Grág. i. 245; konur skal taka á tíðum (in season) en eigi á útíðum (cp. Dan. i utide = out of season), N.G.L. i. 16; á helgum tíðum, on sacred days, 10: the phrase, á öllum árs tíðum.
3. an hour;á níundu tíð dags, Stj.; leið eigi helmingr einnar tíðar, áðr …, Fms. x. 347; þriðjung tíðar, hálfa fimtu tíð, Rb. 480, 524; á enni fyrstu tíð nætrinnar, 623. 32; sem leið at þriðju tíð nætr, Al. 168.
4. service-time, bora canonica in the eccl. law; miðs-morguns tíð, dagmála tíð, miðs dags tíð, eykðar tíð, aptan-söngs tíð, Hom. (St.): esp. in plur., syngja tíðir, Fb. ii. 295; flytja tíðir, Stat. 267; syngja yfir líki þær tíðir er til byrjar, N.G.L. i. 14; kaupa tíðir, 12; til kirkju þeirrar er hann kaupir tíðir at, 19; var þat lengi at hann mátti eigi syngja tíðirnar, Nj. 279; sækja tíðir, fylgja tíðum, etc., passim; Máríu-tíðir, Þorláks-tíðir, the service, chant to the Virgin Mary, St. Thorlac, Bs. i. 847.
5. gramm., Skálda 179, 185, Edda 124.
compds:
tíða-bók, f. a breviary, Fms. v. 172, Bs. i. 83, Vm. 15.
tíða-færr, adj. able to go to church, Bs. i. 180.
tíða-för, f. church-going, Fms. viii. 358.
tíða-gata, u, f. a church-path, Ám. 107.
tíða-görð, f. divine service, Fms. i. 260, Bs. i. 38, 84, Sym. 57, Dipl. ii. 14.
tíða-hald, n. performance of tíðir, N.G.L., Mar.
tíða-kaup, n. a priest’s salary, K.Þ.K. 170, 172.
tíða-lauss, adj. without tíðir, Sturl. ii. 13.
tíða-maðr, m. a worshipper, Fb. iii. 449, Fms. v. 182.
tíða-offr, n. = tíðakaup, Vm. 129, Dipl. i. 5, Bs. i. 287.
tíða-renta, u, f. id., H.E. ii. 108.
tíða-skrá, f. a ‘tide-scroll,’ missal, Pm. 18, Dipl. v. 18;
ártíðar-skrá, an obituary.
tíða-sókn, f. church-going, K.Þ.K. 46, Hom. 74, Vm. 77;
tíðasóknar-maðr, a worshipper, K.Á. 100.
tíða-söngr, m. a church-chant, 625. 163.
tíða-veizla, u, f. = tíðagörð, Str. 5.
tíða, d, impers. to long for, wish; mik fara tíðir, I long to go, Vþm. 1; á fjalli eða firði ef þik fara tíðir, Hm. 117; ek get hins, at ykkr vega tíði (subj.), Skm. 24.
2. reflex., svá at hægra verði at ríta ok lesa, sem nú tíðisk ok á þessu landi, Skálda (Thorodd) 161; hví hafa munkar lága skúa ok rauðar hosur?—Ymist tíðisk nú, Fms. viii. 358.
tíð-hjalat, part. n. much-spoken; þat er t. um e-t, Ld. 160; göra sér tíðhjalað við e-n, Þorst. Síðu H. 175.
tíðindi, n. pl. [Engl. tidings is a Norse word, d having been changed into g; Dan. tidende; Ormul. tiþennde]:
—tidings, news; meiri t. ok undarligri, Fms. ii. 194; hver t., xi. 102; þá er hann frétti þau t. er mikils vóru verð, Eg. 51; Björn spurði þessi t., 160; sögðu þeir þau t., at …, 168; segja Snorra Goða þessi t., Ld. 224; spyrr Helgi hvat hann sæi til tíðenda, 172; þú skalt eigi þurfa frá tíðendum at segja, be left to report the tidings, Nj. 8, Bs. i. 521; segja t. sunnan ór héraðinu, Ísl. ii. 333; spurðusk þessi t. um allar Færeyjar, Fær. 33; eigi kæmi þau t. til eyrna mér at mér þætti verri, Nj. 64; mikil t., great tidings, Ld. 326, Edda 12; sagði Bragi Ægi frá mörgum tíðindum þeim er Æsir höfðu átt, 45; en sömu tíðendi, 655 i. 1; ný tíðindi, new tidings; forn t., old tales, Ht. R. 2; íll t., ill tidings, Hom. 150; góð t., good tidings; smá t., Ó.H. 85; spyrja almæltra tíðenda, the news of the day, Eb. 250; þeir kvöddusk ok spurðusk almæltra tíðenda, Band. 2.
2. news, an event; hann sá tíðendi görva á Gullteig, he saw clearly what happened to G., Ísl. ii. 349; er þetta var tíðenda, happened, Fb. i. 127; vita tíðenda, to be important, ii. 87 (gegna tíðendum, ÓH. l.c.); verða til tíðenda, to betide, happen, Ó.H. 120; við staddr þau in miklu t. er …, Fms. vi. 186; hér segir frá þeim tíðendum, sem nú hafa verit um hríð, viii. 5; eptir þessi t., x. 1.
compds:
tíðenda-laust, adj. void of news, void of startling tidings, Ld. 148; eptir um sumarit var kyrt ok tíðendalaust, Fb. ii. 123.
tíðenda-pati, a, m. a rumour, Al. 17.
tíðenda-saga, u, f. a telling tidings, Eg. 515.
tíðinda-Skopti, a, m. S. the news-teller, a nickname, Hkr. i.
tíðenda-spurn, f. a hearing of news, Al. 188.
tíðinda-sögn, f. a report, Fms. i. 202, Ld. 82.
tíðenda-vænligr, adj. fraught with great tidings, Eb. 220 (foreboding great things), Karl. 259.
tíðenda-vænn, adj. id.; draumar tíðenda-vænir, Sturl. ii. 109.
tíðis, adv., in the phrase, vita hvat tíðis var, what was the news? Stj. 113.
tíðka, að, to be wont; hefi ek eigi tíðkat at taka við mönnum, Þjal. 7.
II. reflex. to be in use, fashion, be in vogue; þau tíðkask nú enu breiðu spjótin, Grett. 103 new Ed.; sem nú tekr mjök at tiðkask, Fs. 22.
2. tíðkast e-m, to become dear to; hann tíðkaðisk Máríu, he courted Mary, Fagrsk. 111.
tíðkan, f. eagerness; e-m er tíðkan á e-u, to be eager for, Karl. 35.
tíðkan-legr, adj. usual.
tíð-leikr, m. popularity; fá tiðleik ok metnuð, Ver. 26; vera í tíðleikum við konu, to go a courting, Bs. i. 652.
tíð-ligr, adj. temporal, Eluc. 8, Hom. 41.
TÍÐR, tíð, títt, adj. [cp. Dan. tidt = often], frequent, usual, customary; svá, sem títt var at búa um lík göfgra manna, Eg. 94; knattleikar vóru þá tíðir, 187; þau vápn vóru þá tíð, 189; annat var tíðara með Ólafi konungi, Ld. 196; svá sem konungum eða jörlum er títt í öðrum löndum, Orkn. 80; langa kanpa serm þá var títt, Fb. ii. 376.
2. often spoken of, noted, famous; varð Martinus tíðr af því, es hann görði þat es …, Mart. 119; á þeim tíðum var Ambrosius biskup í Meilansborg, harla tíðr ok ágætr, Ver. 50; hvárrtveggi var tíðr alþýðu (popular), 655 vi. A. 14; ok var orðinn enn tíðasti, most famous, Fms. x. 417.
3. skilled in, versed in; tíð erum bók ok smíðir, Fms. vi. (in a verse).
II. metaph. dear, beloved; í Gymisgörðum ek sá ganga mér tíða mey … mær er mér tiðari en, dearer than, Skm. 6, 7; þá sá Ölvir hnúfa Sólveigu, ok görði sér um títt, and courted her, Eg. 5; er honum títt um ferð sína, he has no time to lose, is eager to return, 54.
2. eager; þeim var títt heim at fara, Ó.H. 165; kann ek skaplyndi alþýðunnar, at til þess væri öllum títt at komask undan þrælkan útlendra höfðingja, 32; hann býsk heiman, ok er títt at reyna þessa vitru hennar ok tilskipan, Fms. xi. 4; ok er honum títt til at þessi ráða-hagr tækisk, 106; nú er honum títt til síns matar, Þiðr. 168; hann vissi hve títt vera mátti hans kvámu, how eagerly his coming was looked for, Bs. i. 392; til einskis var honum svá títt, hvárki til svefns né matar, at eigi …, 643; Þórólfr görði sér títt við Björn, Th. courted B.’s friendship, Eg.
III. neut., ok sá þá hvat títt var, what had happened, Eg. 216; höfðu njósn af hvat títt var um hans mál, Ó.H. 120.
2. adverbially = sem tíðast, at once, with all speed; þeir réru í brott sem tíðast, Fms. iv. 169; kuflmaðr réri yfir ána sem tíðast, v. 182; æ sem tíðast, Karl. 240; geng ek aldri tíðara (Dan. tiere = after) never more, þess eyrendis, Clar.; en er þeir ræddu þetta tíðast, Fms. vii. 214; gangi menn eptir þeim sem tíðast, Eg. 206; át hvárrtveggi sem tíðast, Edda 31; fara þeir þegar í Hereyjar sem tíðast, Fms. xi. 124; fóru þeir í brott sem tiðast, Hkr. i. 244; brá hann saxinu bæði hart ok títt, Stj. 383; hann sprettr upp hart ok títt, Fms. iv. 173; höggva títt ok hart, i. 45; títt nefndr so and so, Dipl. iv. 13; ótt ok títt, Fms. ii. 322, see óðr II. 2.
tíð-rækinn, adj. often attending service, Bs. i. 265.
tíð-rætt, part. n. = tíð-hjalat; þeim var tíðrætt Einari ok Þórvaldi ok Steingrími, Glúm. 372; þat höfðu menn á máli hve tíðrætt þeim jarli var ok Þorbirni, how much parley the earl and Th. had with one another, Orkn. 300; var ekki jafn-tíðrætt sem þat, Grett. 81 new Ed.
tíðska (tízka), u, f. a custom, fashion; efna til erfis, því þat var tízka í þann mund, Ld. 104; þat er tíðska at binda mönnum helskó, Gísl. 24; áðr á tíðum var tíðska hjá lýðum, Hallgr.; þat var þá tíðzka í þær mundir at konur þær fóru yfir land er völfur vóru kallaðar, Fb. i. 524.
tíðuliga, adv. frequently, repeatedly, Rétt. 40.
tíðum, adv. frequently; höggva hart ok tíðum, Fas. ii. 556; lagði spjótinu hart ok tíðum, Fbr. 78, Karl. 242; drekk þú smám ok tíðum, drink little and oft, i.e. keep sipping, Sks. 379; opt ok tíðum, many times and oft, D.N. i. 195, freq. in mod. usage.
tíðungr, m. a full-grown bull (and not gelded, see Ivar Aasen s.v. tidung), Edda (Gl.)
tíð-virkr, adj. industrious, Fms. xi. 377.
tí-faldr, adj. tenfold, Mar.
TÍK, f., gen. tíkr, pl. tíkr, [North. E. tyke], a bitch, Hkv. 1. 34, Sd. 168; hafa tíkr eyrendi, Kormak; hjarð-tík, hund-tík.
tíli or tili, a, m. [this word belongs to a root freq. in the other Teut. languages, Goth. til = fit; A.S. til = fit, good, also til = fitness, till = an end, a scope; Engl. till = cultivate; Germ. ziel; in Norway, people have a word ‘tilna,’ (tilnaðr, m., would be the answering Icel. form, but it is lost), aptitude, fitness, in a phrase like ‘e hev ki “tilna” for da’ = I have no aptitude for that]:
—scope, found only in the compds, aldr-tíli, ‘life’s-scope,’ i.e. death, and ú-tíli, a mishap, mischance; konungr sagði, at þeim hafði ótíli mikill staðit af Kveldúlfi ok sonum hans, Eg. 175; þóttu Rauðssynir líkastir til at valda slíkum ótíla, Ó.H. 174.
Tíli, n. Thule (geograph.), Landn. (pref.)
TÍLT (better than tilt), n. [the word is undoubtedly the same as A.S. tîhtle = a charge, suit]:
—strife, litigation, a ἅπ. λεγ.; þú kunnir aldregi bera tílt með tveim, Ls. 38; prob. = Lat. componere lites, (‘deila’ tílt would better suit the sense.)
tíma, d, only used with a negative; tíma ekki, to grudge, be distressed at an outlay; hann var svá sinkr at hann tímdi öngu at launa, Fas. iii. 40; hann hafði auð fjár, an tímdi hvárki at hafa sjálfr né láta aðra hafa, Þórð. 50 new Ed.; þú tímir ekki til at vinna at þú fáir nökkura framkvæmd, Fær. 24; Atli tímdi ekki at halda vinnu-menn, Háv. 53; hann tímir af öngu at sjá, Stj. 516, hann tímdi eigi at gefa mönnum sínum mat, Fas. ii. 104.
II. impers. to ‘betime’, befall; varð honum þat sem margan tímir, Fb. i. 208.
III. reflex. to happen to one, betide or befall one (cp. Dan. times); ef tímask vill, er slíkum manni tók svá þungt at tímask, Al. 122.
tímanliga, adv. timely, betimes, early, = tímaliga, Fas. iii. 158.
tímgask, ð (spelt and sounded tíngast), dep. to thrive; lítt hafa menn setið yfir várum hlut Mýra-manna, þá er oss tímgaðisk, Sturl. i. 225.
2. to increase, multiply, of breeding; eprir þat kom hafr til geita hans, ok tingaðisk þá svá skjótt fé hans, at hann varð skjótt vellauðigr, Landn. 271.
TÍMI, a, m. [A.S. tîma; Engl. time; Dan. time; it is strange that Ulf. uses no word analogous either to ‘tíð’ or ‘tími’]:
—time; langr tími, Fms. vi. 92; eptir tíma liðinn, after a little time, Bs. i. 857; eigi langan tíma upp frá þessu, Fs. 61; í þann tíma, at that time, Eg. 15, Stj. 50; í þenna tíma, at the time, then, Fms. x. 27, Sd. 138; einn tíma, once, a time, H.E. i. 516; tvá tíma, twice, Fms. xi. 159; um tíma, for a time, Mar.; hann sat þar um tíma, Ann. 1363; í annan tíma, the second time, again, Stj. 50, Fb. i. 145, 211; þriðja tíma, the third time, D.N. i. 263; fyrstan tíma er ek var hér, the first time that I was here, Fb. i. 512: gramm., Skálda 159, 175; a time, season, allir ársins tímar, Stj. 148.
2. time, fit time (= Gr. καιρός); er þeim þótti tími til at ganga á fund konungs, Eg. 28; þeir héldu vörð á nær tími mundi vera at hitta konung, 421; eigi hittu þér nú í tíma til, Fms. vii. 197; ú-tími, the wrong time; í ótíma, too late; ákveðinn tími, a fixed time, Grett. 161; á hæfiligum tíma, in due time, Fms. vi. 133; í tíma, betimes, Karl. 12; hón fór at mólka kýr eptir tíma, Grett. 80 new Ed.
II. metaph. a good time, prosperity; en sá tími fylgði ferð þeirra, at …, Edda 152 (pref.); gefi Guð ykkr góðan tíma, Stj. 426; hann skyldi þar vel kominn ok með tíma á þenna enn nýja bólstað, Ld. 98; halda tíma sínum öllum, Al. 59; gangi þér allt til tírs ok tíma, Fb. i. 566; en upp frá þessu gékk Eyjólfi hvárki (til) tírs né tíma, E. had henceforth bad times, Bs. i. 286; meðan ríki stóð með beztum tíma ok siðum, Sks. 526; með betra tíma, with better times, Al. 100.
compds:
tíma-dagr, m. a day of bliss, Fms. i. 214, Ld. 154, Fas. i. 141; lét þat vera mundu tíma-dag er þeir höfðu lendt við Sælu, Ó.H. 36.
tíma-hald, n. chronology, observation of time, Stj. 279.
tíma-land, n. a land of bliss, Mag.
tíma-lauss, adj. luckless, Fms. ii. 240.
tíma-leysi, n. lucklessness, Al. 57: lack of time, (mod.)
tíma-liga, adv. timely, early, Stj. 184.
tíma-ligr, adj. temporal, Stj. 3.
tíma-samliga, adv. successfully, Fær. 108.
tíma-skipti, n. change of time (gramm.), Skálda 206.
TÍNA, d, [akin to teinn = a twig (?), pointing to a lost strong verb, tína, tein]:
—to pick; tínda ek saman alla góðgripi þá er í skálanum vóru, Fb. i. 262; var þá niðr breiddr einn möttull ok þar tínd á af herfangi öll eyrna-gull, Stj. 396; hann tíndi upp gullit, Grett. 161.
2. to pick, cleanse; korn tínt ok ú-tínt, D.N. i. 432; tína ok rækja korn, ii. 48; skera ok tína, Rétt. 10. 2; tína grös, to pick moss (separate it from the leaves); ú-tínd grös; tína dún, to pick eiderdown.
II. metaph. to recount, narrate; ok tína Imbrudaga-hald ok föstu-innganga, Grág. i. 2; svá sem tint er í lögum, 6; hann skal tína þat, er reifir, hver gögn fram hafa komit … sá maðr er vörn skal reifa, hann skal tína gögn þau öll er til varnar hafa fram farit, 64, 65; sem tínt ok upp sagt, K.Þ.K.; sem áðr var tínt, Grág. i. 208, Fms. vii. 91; ek mun tína fá artictilos, Mar.; er þú þinn harm tínir, Am. 53; í mörgum frásögnum, þóat vér munim fár tína, Fb. i. 435; þarf þar eigi orð um at tína, Sturl. ii. 180: allit., tjá ok tína, Fms. vii. 125; sem áðr er tínt ok talt, ii. 47, Barl. 138; engi tunga má tína né hugr hyggja, Fms. v. 241.
III. reflex., bað jarl sína menn tínask (go one by one) undan hverjum enda, Fb. i. 532.
tína, u, f. a handful of a thing to be cleansed; tína eina tínu af dún.
tíningr, m. pickings;
úr-tíningr, offal.
tínir, m. a gatherer, Lex. Poët.
TÍRR, m., gen. tírar and tírs, dat. tíri; [A.S. tîr; Germ. zier]:
—glory, renown; með tíri, with glory; með öllum, hæstum, öflgum tíri, með frygðar tíri, with glory, Lex. Poët.; tíri gæddr, gifted with glory; stýra fremd ok tíri; bella tíri; þat fær e-m tírar, Vellekla; góðs höfum tírar fengit, Hðm.; fá sér langs tírar, lasting fame; stýrir alls tírar; ins sanna tírar, etc., Lex. Poët.: the word is poetical, in prose it only remains in the allit. phrase, tírs ok tíma, Bs. i. 286 (see tími): in the compounded words, orðs-tírr, good report; lofs-tírr, fame, praise; in ú-tírligr, inglorious: in the phrase, taka tírar-hendi á e-m, to treat with distinction, Sturl. i. 183 C: it is freq. in poët compds and epithets, tír-bráðr, tír-eggjaðr, tír-göfigr, tír-kunnr, tír-mildr, tír-prúðr, tír-rækr, tír-samr, tír-sæll,—all poetical epithets to a hero = glorious, Lex. Poët.
compds:
tírar-för, f. a glorious expedition, triumph, Hkr. iii. 3.
tírar-gjarn, adj. glorious, Lex. Poët.
tírar-höfuð, n. an illustrious head.
tírar-lauss, adj. inglorious, Lex. Poët.
tírar-sterkr, tírar-fróðr, adj. glorious.
tírar-þing, n. a glorious meeting, Lex. Poët.
Tírs-dagr, m. Tuesday; see Týr.
tí-ræðr, adj. decimal, of a hundred, tvau hundruð tíræð, two decimal hundreds, opp. to the duodecimal (see hundrað), Bs. i. 136, Skálda 166; at bókmáli verða öll hundruð tíræð, Sks. 57: a hundred years old, Fms. iv. 24; vetri miðr enn t., 623. 27: measuring a hundred (fathoms, ells), eldhúsit var tírætt at lengd, en tíu faðma breitt, Gísl. 14.
tísta, t, to twitter, of a small bird; to squeak, of a mouse; hestr, mús, titlingr … gneggjar, tístir, syngr, a ditty.
TÍU, [Swed. tio; Dan. ti; cp. tigr, and Engl. -ty in twen-ty, thir-ty, etc.]:
—ten; tíu tigir, ‘ten-ty,’ i.e. a hundred, Nj. 219; hundrað ok tíu-tigir, a hundred (i.e. 120) plus ‘tenty’ (= 220), Vm. 107, see hundrað: hence mod. tíu-tíu, indecl. ‘ten-ty’ = hundred.
tíund, f. the ‘tenth;’ kona má gefa tíund ór heiman-fylgju sinni, N.G.L. i. 153; tíundar gjöf, q.v.
II. as a law term, a tithe, Scot. teind, being the tenth part of the produce, K.Á. 96; for the introduction of the tíund by Bishop Gizur, in the year 1097, see Íb. ch. 10. For the Law on Tithe, Tíundar Lög, see D.I. i. 70 sqq. For Norway, see N.G.L. ii. 310. The tithe was divided into four parts,—between bishop, priest, church, and the poor, biskups-tíund, prests-tíund, kirkju-tíund, fátækra-tíund: names of other tithes are, osta-tíund, sel-tíund, skipar-tíund, skreiðar-tíund, báta-tíund, kaupeyris-tíund, D.N., N.G.L.: other special names, leiðangrs-tíund, höfuð-tíund (see p. 308, col. 1), ávaxtar-tíund (see p. 48), in meiri tíund, Grág. i. 202, K.Þ.K. 37 new Ed.; lög-tíund, skipti-tíund, heima-tíund
compds:
tíundar-fé, n. tithe-money, Grág. i. 308.
tíundar-gjald, n. payment of t., D.I. i. 77, Bs. i. 68, Fms. vii. 91.
tíundar-gjöf, f. a gift of a tenth, the tenth part of a thing; fjórðungs gjöf ok tíundar gjöf, Dipl. v. 1, D. N., N.G.L.
tíundar-görð, f. a tithe-making, setting the tithe, KÁ. 80, Dipl., N.G.L. i. 346.
tíundar-hald, n. a holding back the tithe, Grág.
tíundar-heimta, u, f. a claim of the t., H.E. i. 544, ii. 109.
tíundar-lag, n. a levying t., Vm. 113.
tíundar-mál, n. a case regarding t., Grág. i. 18, Sturl. ii. 4.
tíundar-reikningr, m. a tithe-account, Pm. 36, Dipl. v. 23.
tíundar-skipti, n. the apportionment of the tithe, Grág. i. 443, Jb. 185.
tíundar-sókn, f. a suit of t., K.Þ.K. 162.
tíundar-sök, f. a case referring to t., K.Þ.K. 160.
tíundar-tími, a, m. a term for paying tithe, Stj.
tíundar-vara, u, f. tithe goods, Sturl. i. 220, Bs. i. 481.
tíundar-virðr, adj. titheable.
tíunda, að, to pay tithes, or have one’s property taxed for tithe; t. fé sitt, Grág. i. 202; tíunda fé sitt inni meiri tíund, id., K.Þ.K. 142, passim: also used with the amount, hann tíundar tuttugu, sextigi hundruð, i.e. his titheable property amounts to twenty, sixty hundred; see hundrað B.
tíundi, the tenth, N.G.L. i. 348, passim.
tíu-tíu, indecl. ‘ten-ty,’ i.e. one hundred: the older form is tíu tigir; see tigr.
TÍVI, a, m., also spelt with f; mostly only used in pl. tívar; a dat. sing. tíva occurs in Haustl. 8; fróðgum tíva (thus Ób., the Kb. has tífi, a less correct form): a gen. sing. tíva, Vsp., in valtíva; [this old word is identical in root with Lat. divus; Sansk. devas; Gr. Διός (Ζεύς); cp. also Týr]:
—a god, divinity; þriggja tíva, Haustl. 1; tormiðladr tívum, 3; tíva rök, Vþm. 42; Álfheim Frey gáfu tívar at tannfé, Gm. 5; ríkir tívar, Þkv. 14; mærir tífar, Hým. 4; sig-tívar (q.v.), gods of victory, Ls. 1, 2, Vsp., Gm., Fm., Akv. 29 (Bugge); val-tívar, the gods of the slain, Vsp. 50 (Bugge); sæki-tívar, the martial gods, Landn. (in a verse); kykvir tívar, living beings, applied to men, Ó.H. (in a verse of the Christian time), all the other references being heathen.
tívor, m. [this word, a ἅπ. λεγ. in the Vsp., is, as the form shews (the r being radical), different from the preceding, but identical with the A.S. tifr or tiber = a victim, hostage, and akin to tafn, q.v.]:
—a victim; Baldri, blóðgum tívor, Balder, the bloody victim, Vsp.
TJALD, n., pl. tjöld; [A.S. teld; Engl. tilt = the cover of a cart; Dan. telt]:
—a tent, Ísl. ii. 178, Eg. 276: tents were pitched not only on land, but on ships, esp. when in harbour; dreki með tjöldum ok öllum reiða, 44; róðrar-skútu ok þar með reiða allan, tjöld ok vistir, 76; hann gékk út á skipit ok fyrir útan tjöldin, 195; láta þeir þegar af sér tjöldin, 261; bregða stafn-tjöldum, Hkv. 1; hlupu menn þá upp skyndiliga ok ráku af sér tjöldin, Fms. x. 135 (v.l.), viii. 130. At the time of public meetings (such as parliament) the men lived in tents; at þinglausnum þá er menn bregða tjöldum sínum, Grág. ii. 93; en er hann kom á þingit ok búð hans var tjöldut þá lét hann tjalda undir svörtum tjöldum innar af til þess at þá væri síðr skírdræpt, Ó.H. 156; for the tent-booths in market-places, see Ld. ch. 12, Fbr. 51, 52 new Ed.;
land-tjald, a tent ashore.
2. hangings, of a church; kirkja á tjöld umhverfis, … kirkju-tjöld öll, … tjöld um alla kirkju, … búning allan í tjöldum … tjöld um kór, D.I. i. 251 sqq. passim.
II. for local names, Tjald-brekka, Tjalda-staðir, Tjalda-nes, Tjalda-vellir, Landn., Sturl.
B. Compds:
tjald-áss, m. a tent-pole, Fms. x. 54.
tjald-búð, f. a tent-booth, Stj. 247; þeir görðu þar tjaldbúðir er heitir á Tjalda-velli, Landn. 270: eccl. the Tabernacle, Hb. 544. 1, Fms. v. 276, Stj., N.T., Vídal.
tjald-dyrr, n. pl. tent-doors, Fas. ii. 441, Fms. xi. 144.
tjald-kúla, u, f. a ‘tent-ball,’ tent-knob, the knob on the tent-pegs; þeir berja þeim tjaldkúlur ok fella á þá tjöldin, Ísl. ii. 56, Fas. ii. 522, Fb. ii. 16.
tjald-lauss, adj. tentless, in open air, Fms. ix. 300, x. 135, v.l.
tjalda-lauss, adj. id., Hkr. i. 108.
tjald-leppr, m. a rag of hangings, Jm. 9, Pm. 5, Vm. 161.
tjalds-nagli, a, m. a tent-peg, Fas. ii. 262: also of the pegs to which hangings are fastened, Sturl. iii. 146.
tjalds-rúm, n. a lodging in a tent, Grág. ii. 55.
tjald-skör, f. the border, edge of a tent; kona sat út við tjaldskörina, Ld. 30; þá hljóp inn of tjaldskarar Sigurðr Þorláksson, Ó.H. 158; hann gengr inn til tjalds þess er Gautr var, sprettir tjaldskörum, gengr inn í tjaldit at rúmi Gauts ok vekr hann, Fbr. 52 new Ed., Bs. i. 509.
tjalda-slitr, n. worn hangings, Dipl. v. 18, Pm. 23, 27.
tjald-smótti, a, m. an oblong piece of tapestry (?); blóðrefillinn kom upp í tjaldsmóttann, Sturl. iii. 188.
tjald-sperra, u, f. tent-spar, a nickname, Sturl. ii. 233 C.
tjald-staðr, m. a tent-stead, baiting-place where to pitch a tent, Eg. 275, Fms. v. 286; kirkja á tjaldstað ok hrossa-beit, Pm. 38.
tjald-steinn, m. a tent-stone, a rock looking like a tent, Dropl. 33.
tjald-stokkr, m. a tent-block, Fas. ii. 285.
tjald-stuðill, m. a tent-pole, Fms. viii. 388.
tjald-stæðingr, m. tent-pitcher, a nickname, Landn. 294.
tjald-stöng, f. a tent-pole, Hkr. i. 26.
tjalds-trönur, f. pl. a platform on which to pitch a tent, Sturl. i. 147.
tjald-töturr, m. worn hangings, Pm. 36.
tjald-viðir, m. pl. the wooden frame of a tent, K.Þ.K. 90, Stj. 321.
tjalda, að, to pitch a tent, Fms. vi. 181, v. 286, Hkr. iii. 286: on ships, þat var annarr siðr þeirra at tjalda aldri á skipum, Fas. ii. 37; þeir lögðu skip sitt til hafnar, en er þeir höfðu tjaldat ok um búizk, Eg. 37; þeir sá þar fyrir bænum fljóta langskip tjaldat, 88, Hkr. ii. 43; er þeir höfðu tjaldat ok fest skip sitt, Fms. vii. 314; þeir höfðu tjaldat yfir skipi sínu, Eg. 121: vagn tjaldaðan, a tilted or covered wagon, Hkr. i. 70; tjalda klæðum of kistu, Bs. i. In places of annual popular meetings such as the Icel. Alþing, each priest or man of mark had his own búð, viz. four roofless walls, which remained open; and when parliament met, he threw a tent over his booth as a roof, dressing it out as a room with hangings and benches; this was called ‘tjalda búð,’ see Grág. i. 186, and Nj. passim, Ó.H. ch. 133 (for the Faroe), and Mr. Dasent’s Burnt Njal; †að tjalda til einnar nætr, to pitch the tent for a single night, of shifty, changeable human things which stand to-day and to-morrow are swept away, a common saying in Icel. (even as in Arabic, see Mr. Littré’s Inaugural Address to the French Academy).
2. of the hangings of a bed; rekkjan var vel tjöldut, Fs. 5; höll tjaldat inum fegrsta borða, Nj. 6; tjalda höllina grám vaðmálum, Fms. i. 118; hann lét t. kirkju borða þeim er hann hafði út haft, Bs. i. 77: of a canopy, tjaldat var um þveran skálann í milli þeirra, 41.; †það verðr að tjalda því sem til er, one must use the hangings one has, i.e. one must make the best of it. In the former case the metaphor is taken from the pitching a tent, in the latter from the dressing the hall (or church) on festive occasions.
tjaldan, f. the pitching a tent, N.G.L. ii. 256.
tjaldari, a, m. [tjaldr; O.H.G. zeltari and zeltian], a racer, race-horse, Edda (Gl.)
tjaldr, m. a bird, an oyster-catcher or sea-pie, hæmatopus ostralegus L., Edda (Gl.), and mod. usage, (Dan. tjald); so called prob. from its long legs, like tent-spars.
TJARA, u, f. [A.S. tearo; Engl. tar; Dan. tjere], tar, Grág. ii. 404, Gþl. 43, Sks. 425, Fas. i. 18; bera tjöru í höfuð sér, Nj. 181, Fms. i. 127; svart sem t., black as tar, Band. 15;
tjöru-pinnr, a tar-pin, Sturl. iii. 189;
tjöru-skinn, a tarred skin, a nickname, Sturl. i. 112, 155 (a kind of waxen cloth?);
tjöru-spann, N.G.L. i. 198;
tjöru-tjörn, the tar-tarn = Lat. lacus asphalti, Stj. 73;
tjöru-tunna, a tar-barrel, Vm. 62: the law phrase, torfs maðr ok tjöru, a sort of running the gauntlet, cp. the Engl. ‘tarring and feathering,’ NG.L. i. 253, 334 (§ 168).
tjöru-virki, n. tar-works, where tar is made; sætr, smiðju, tjöru-virki, veiðibúðir eða andvirki, N.G.L. ii. 145.
tjarga, að, to tar: in part. tjargaðr, tarred, Rekst. 4.
tjasna, u, f. [akin to Engl. tassel?], an old obscure word; the pegs by which lists for battle were marked off were called ‘tjösnur,’ for the description see Korm. 86.
compds:
tjösnu-blót, n. a kind of sacrifice or rite to be performed at a wager of battle; með þeim formála sem síðan er eptir hafðr í blóti því er kallat er tjösnu-blót, Korm. l.c.
eikin-tjasna, u, f. oak-peg (?), is the name of one of the bondmaids in Rm. from her stumpy figure.
TJÁ, qs. téa; the pres. varies between several forms, tér, tjár, tjáir; pret. tjáði; imperat. té; part. tjáðr* téðr (analogous to sjá); tjá is a contracted form from an older tega, which only remains in the pres. reflex. tegaz, tegumk, in four instances, (see B. III): [Ulf. teihan = ἐπαγγέλλειν; Hel. tihan; O.H.G. zihan; Germ. zeigen or zeihen; cp. Engl. teach; A.S. tæcan; Lat. dicere, in-dicare; Gr. δεικνύναι; cognate or derivative is Goth. taiknjan = δεικνύναι, whence tákn, teikn, Engl. token, and so on.]
B. To shew, exhibit; er honum er téð sverð, when the sword is shewn him, Vkv. 17 (Bugge); sýndi hón ok téði bónda sínum þann möttul, Stj. 199; sá skal fyrri tjá vátta sína fyrir dóms-mönnum, er …, Gþl. 372; lypti hón skautin brott af höfðinu, tjándi sína ásjónu, Mar.; hann tjáir mikinn heiðr sinnar risnu, Rb. 196; hann tér sinn ham af sínum líkam á vetrar-tíma, Stj. 97; oss tæjandi Kristni frægja, shewing to us, Gd. 44; þeir báru út pell ok silki ok marga dýrgripi, ok tjáðu fyrir þeim (and shewed it to them) ok báðu þá eptir sækja, Fas. iii. 99; teer ok endrfórnar, offers and presents, Stj. 50; þeir kvóðusk engan varning hafa meir enn þeir höfðu tét, D.N. i. 147.
2. in the phrase, tjá tanna, or tega tanna, to shew the teeth, i.e. to smile, cp. Dan. trœkke paa smile-baandet; ek má eigi tjá tanna né nökkura gleði fá, Bær. 14; við þessi tíðendi úgladdisk Guítalin konungr svá at hann tjáði ekki tanna, Karl. 382; tenn honum tegask (teygiaz Cod. less correct) er honum er téð sverð, Vkv. 17 (Bugge); traulla má ek of teia (sic Cod.) tanna, sízt faðir þinn fastnaði þik blota-manni, Kormak 162 (in a verse).
3. to shew, grant; þann góðvilja er þér hafit mér téð, Fas. iii. 315; ok frelsi þat er Guð hefir tjáð (granted) hverjum, H.E. i. 243; tjá e-m tillæti, to shew one a kindness, Stj. 137; tjá e-m þjónustu, to pay homage to, Norske Saml. v. 98.
4. to mark, note; eptir því sem jafnan hefir fyrir yðr tjáð verit, Fms. viii. 101, v.l.; í þessum fám orðum tér (teer Cod.) fyrr-nefndr spámaðr, Stj. 29; Níuvikna-fasta tér herleiðingar-tíma Israels fólks, 49; tjár ok presenterar, id.; tér ok sýnir, 71; sýndi hón ok téði bónda sínum þann sama möttul, 199; sýnisk enn ok teez (= tésk), 288.
II. to tell, report, relate; þeir tjáðu þat fyrir honum, at …, Fms. i. 220; tjá ok telja fyrir honum stórmerki Guðs, ii. 157; hann tjáði fyrir konu sinni ok dóttur at Hrafn væri úskapgæfr, vi. 109; var þat tjáð fyrir honum at hann skyldi vera erkibiskup, x. 160; ræðir Veseti mál sitt, ok tjár á þessa leið, xi. 84; tjáði málit fyrir honum vel um stýrimanninn, Glúm. 324; Gunnarr tjáði hversu vel þeim hafði farit, Nj. 71; þá hluti er þar görðusk téða (told) ek þér í fyrra bréfi, Al. 165; té (imperat.) honum innvirðuliga allt okkat tal, Stj. 261; þá tjáða (teede v.l.) ek þeim eigi mitt nafn Adonay, 265; mun ek nú tína þér ok tjá minn harm ok angr, Bær. 14; þetta tjáir Stúfr skáld, Hkr. iii. 72; þeir téðu oss með bréfum, H.E. i. 429; góðir menn hafa oss téð ok váru ráði, 433; svá var sagt at þessir menn hefði þat tjáð ok ráðit Skúla jarli, at …, Fms. ix. 325; sem nú var tjáð ok sagt, xi. 130.
III. paraphrast., hann tegaz sækja mik, Hallfred; þeir tegask görva Ólaf fjörvaltan, Sighvat; nú tegaz öld at sækja, Orkn. (in a verse); ek tegumk at drekka, Eb. (in a verse).
IV. reflex., þar sýnisk ok tésk (teez Cod.) enn sá staðr, Stj. 105; téðisk fótleggrinn brotinn, Bs. i. 889; hann lét taka bréf Þorsteins bónda, í hverju tjásk má (may be seen) hans sögn ok vitnisburðr, Dipl. ii. 5; tésk (teez) ok auðsýnisk, Stj. 71; tésk (teez) ok sýnisk, 28.
tjálgr, n. [A.S. telgor = a branch, bough; Gr. δολιχός; Let. dilgas]:
—a prong, fork (?), an obsolete word, which occurs only twice, viz. handar-tjálgr, ‘hand-prongs’ i.e. the arms or the fingers (?), Sighvat; uxu tjálgur, langir leggir ok ljótt höfuð, Fas. iii. 18 (in a verse).
tjogu, prop. an acc. from tjogr, = togr, tigr; [Swed. tiogo; Dan. tyve; Early Dan. tjuge; Norwegian kjogo]:
—twenty, Sighvat, Ó.H. 233 (in a verse); else not used in Icel. except in the compd tut-tugu; but in full use in Swed. as well as in Dan.
tjossi, a, m. a he-goat (?), Merl. 2. 75.
TJÓÐR, n. [Engl. tether; Ivar Aasen tjor], a tether, N.G.L. i. 390; hestr í tjóðri, 46, passim. tjóðr-hestr, tjóðr-kýr, a tethered horse or cow, Gþl. 388.
tjóðra, að, to tether, Vm. 14, D.N. v. 518, passim in mod. usage.
TJÓN, f., the gender varies:
α. fem., sú tjón, Sks. 74 new Ed., l. 26; slíka tjón, 159, l. 8; af tjón (dat.), Barl. 91; mann-tjón mikla, Fms. x. 394.
β. neut., mann-tjóns, Bs. i. 327; mikit mann-tjón, Fms. vii. 263; líf-tjóns, viii. 147, v.l., and so in mod. usage; in old writers the fem. prevails, so that it may be regarded as fem. wherever the form is ambiguous, as in acc. sing., without an adjective, or in dat. pl., as e.g. falla í tjón, Stj. 6; verða með tjónum, to be lost, Sks. 6; siðar-tjón, mann-tjón, fjár-tjón, Sks. 79 new Ed.: [A.S. teôn and teôna; early and provinc. Engl. teen, tene; Scot. tyne, and both as verb and as noun.]
B. A loss, damage; verða fyrir tjónum, Sks. 34: allit., tjón ok tapan, Fb. i. 324, Barl. 91; göra e-m tjón, O.H.L. 41; af tjón ok tapan e-s, Barl. 91; mann-tjón, fjár-tjón, líf-tjón, freq. in mod. usage, but then always neuter.
TJÚGA, taug, tugu, toginn; an ancient obsolete verb; [Ulf. tiúhan, = ἄγειν. όδηγειν; O.H.G. ziuhan; Germ. ziehen; cp. Lat. ducere—is in the Icel. and Norse only preserved in the part. toginn]:
—to draw; enn togni hjörr, a drawn sword, Merl. 2. 66; með sverð um togin, Hkm. 9; tognum sverðum (Germ. ge-zogenes schwert), Darr.; toginn skjómi, Vellekla; cp. the derivatives toga, teygja, as also in tjúga.
tjúga, u, f. [Dan. hö-tyv; Swed. tjuga; from the obsolete verb tjúga]:
—a pitch-fork, prop. a ‘drawer;’ hey-tjúga, a hay-fork; rann verkþræll á árbakkann, ok skaut hey-tjúgu í lið þeirra, Hkr. i. 25: a nickname, Sturl. ii. 160. tjúgu-skegg, n. fork-beard, a nickname of the famous Danish king Swein, the conqueror of England, Fms. This word is quite obsolete in Icel., but in full use in Swed. and Dan.
tjúgari, a, m., prop. a pitch-fork; hence poët. tungls tjúgari, the pitch-forker of the moon, who forks the moon out of heaven, Vsp.
tjústr, adj. [Dan. tyst], Fms. ix. 510, v.l.; see tvistr.
tjörgaðr, part. tarred, Fms. i. 128.
TJÖRN, f. [North. E. and Scot. tarn], gen. tjarnar, pl. tjarnir, a tarn, small lake; tjörn ein, Fær. 46, Rb. 352, Stj. 75, 268; þeir leika knatt-leika á tjörn þeirri er Sef-tjörn heitir (viz. on the ice), Gísl. 26 (cp. leikpallr íss á vötnum varð | í vetrinn þannig hjuggu skarð, Bb.), cp. Vígl. S. ch. 13 new Ed., very freq.
2. a pool; hann kenndi at t. var á gólfinu, a pool of water, Fms. v. 95.
II. also in local names, Tjörn, Sef-tjörn.
tjörugr, adj. tarred; tjörgum árum, Hornklofi, (but in mod. usage uncontr. throughout.)
Tjörvi, a, m. a pr. name, prop. a charmer, wizard (?), akin, by way of metathesis, to Tyrfingr, q.v.; as also taufr; the later and common form is Torfi, Landn.
tjösull, m. [cp. A.S. tæsel; Engl. teasle; Lzt. dipsacus fullonum; perh. from the herb being used for charms]:
—a magical character, Skm. 29; cp. Swed. tjusa, fortjusa, = to charm, spell-bind.
todda, u, f. a nickname, Dropl. 9.
TODDI, a, m. [an almost obsolete word in Icel., but preserved in Engl. tod, a weight of wool = 28 lbs.; a tod is also = a bushel; in Jamieson toddie is a bit of cake; Germ. zotte answers in form to the Norse toddi]:
—a tod of wool; toddu gefn, the fairy of the tod, i.e. a woman, Bjarn. (in a verse): a bit, in vinjar-toddi, q.v.; þá eru tveir um toddann, than two go on each piece, cp. Maurer’s Volks. 306; hón gaf aldregi minna enn stóra todda þá hón skyldi fátækum gefa, Dropl. (viz. the large apocryphal Saga).
TOG, n. a ‘tow,’ rope, line; flota ok tog í bæði lönd, Gþl. 410; hafi sá varp er fyrr renndi togum sínum, of an angler’s line, 426; akkeri með digru togi, Gsp.
2. a cord by which another is led; hafa hest í togi, to have a horse in tow, a led-horse, Grág. i. 441, Fbr. 77; þinn hestr skal mér nú í togi vera, MS. 4. 16; hann hélt höndunum um togit (leading a calf), Fms. vi. 368: the phrase, svá eru lög sem hafa tog, law is just as it is stretched, i.e. might goes for right.
II. goat’s hair, or in Icel. the long coarse flax-like hair in the wool of mountain-sheep; the English wool merchants call it ‘kemp,’ see Þjóðólfr, 12th of June, 1872, p. 120.
TOGA, að, [see tjúga; Engl. tug], to draw; mér þótti sem vit héldim á einni hönk ok togaðim, Fms. vi. 312; er þessi maðr góðr af tíðindum, þurfum vér eigi at toga orð út ór honum, Grett. 98 C; síðan togar hann á honum tunguna, Fms. iii. 103, 154; toga ok teygja, Hom. 114; tóku hann tveir ok toguðu hann milli sín, Fms. ix. 241; með töngum togaðr, Barl. 166: in the phrase, fara sem fætr toga, to run all the feet can stretch, Gísl. 6 l, Fas. i. 434; toga af e-m, to draw the shoes and stockings off a person (of an attendant, mod. taka í e-n), Ld. 36, Bjarn. 29, Fbr. 137, Bs. i. 847, cp. Eb. 242; toga af öllu afli, id.
2. reflex., togask við fast, to pull hard, Fms. iii. 188; hón togaðisk ór höndum honum, Fbr. 137; eigi muntú við mikinn aldr togask eiga, Fas. ii. 507.
tog-drápa, u, f. a drápa composed in a special metre, called toglag, for specimen see Edda (Ht. 68–70), and the fragments in Ó.H.; togdrápu-háttr, togdrápu-lag, the metre of a togdrápa, Edda (Ht.), 137, 138.
tog-fiski, f. line-fishing, angling, Ísl. ii. 303.
-togi, a, m. a leader; in her-togi, leið-togi; [cp. A.S. heretoga; Germ. her-zog.]
II. [tog], carded wool, wool drawn into a hank, from which the thread is spun; esp. in the metaph. phrase, það er af þeim toga spunnið, ’tis spun from that tow, of causes or motives.
togin-leitr, adj. long-faced.
toginn, part., see tjúga.
tog-lag, n. the metre of a togdrápa, Edda (Ht.) 138.
tog-löð, f. a body of twelve; t. eru tólf, Edda 108.
tog-mæltr, part. in the metre toglag, Edda 138.
togna, að, to be stretched; dagr tognar, the day lengthens, Sks. 67; var þá hvönnin nær öll upp tognuð, pulled up, Fbr. 88; það hefir tognað sin, been stretched, strained; það tognar úr því, it unwinds itself.
TOLLA, pres. tolli; pret. tolldi; part. tollað:
—to cleave to, hang fast, without dropping off; húfan tollir ekki á höfðinu, það gat ekki tollað, it would not sit fast, dropped off; í tízkunni eg tolli, I cleave to the custom, Eggert; the word is very freq. in mod. usage, but only once occurs in old writers, viz. in the old ballad,—svá vil ek ok, kvað kerling, með Ingólfi ganga, meðan mér tvær um tolla, tenn í efra gómi, whilst two teeth still cleave to my upper gum, Hallfr. S. ch. 2 (in a verse), Fs. 86. †For a suggestion as to its origin see þola II; we now believe this to be the real origin of the word.
tolla, að, [tollr], to toll, take toll; tolla ok tíunda, Stj. 441: to pay, t. fyrir e-t, D.N. i. 266.
TOLLR, m. [A.S. and Engl. toll; Germ. zoll; Dan. told], a toll, esp. of excise duties; Íslendingar skulu engi toll gjalda í Noregi nema landaura, Grág. ii. 408; hverr maðr skyldi gefa toll til hofs (hof-tollr) sem nú kirkju-tíund, Landn. (Hb.) 259; hann fær toll af hverjum uppdal sem útnesi, Fms. x. 185; læsa hafnir ok taka þar toll af, xi. 321; tollr kirkjunnar, Vm. 91; spyrr hann um skuld sína—Hann kvaðsk eigi vita, hvat til mundi verða um slíka tolla, Njarð. 396; tíundir vóru þá öngar en tollar vóru þá til lagðir um land allt, Bs. i. 55; hafði hann þá tekjur allar af sveitunum ok sauða-toll, a sheep-tax, Sturl. iii. 78; hafnar-tollr, a harbour-toll, Grág. ii. 401, Fs. 157,; skip-tollr (q.v.), a ship-tax; hof-tollr, q.v.; vápna-tollr, N.G.L. iii. 80; Ólafs-tollr, D.N. v. 660; tollr Holts-kirkju, Bs. i. 737.
compds:
toll-heimta, u, f. the levying a toll.
tollheimtu-maðr, m. a publican, tax-gatherer, N.T.
toll-laust, adj. toll-free, Vm. 87.
TOPPR, m. [Germ. zopf; cp. topt or tupt], a tuft or lock of hair, of a horse’s forelock, Fas. ii. 207, 534; ok var síðan skorinn stuttr toppr yfir brúnum, Sks. 288; tuttr litli ok toppr fyrir nefi, and a tuft under the nose, Fas. ii. (in the giantess’ lullaby song): Katla lék at hafri sínum ok jafnaði topp hans ok skegg (a goat’s tuft or beard), ok greiddi flóka hans, Eb. 92.
2. of a horse; hvárki toppr né tagl, Fas. i. 80; hestr hvítr at lit, rauð eyrun ok topprinn, Ld. 194; enn ef topp skerr ór höfði hrossi manns, sá er sekr aurum tveimr, N.G.L. i. 228; láta kasta toppi, to amble so as to shake the forelock: the poët. names of steeds, Gull-toppr, Gold-tuft; Silfrin-toppr, Silver-tuft, Edda.
II. metaph. a top (Lat. apex), prop. a ‘crest;’ toppr siglu, a mast-top, a mast-head, Mar.
topp-önd, f. a tufted duck.
TOPT, tomt, tupt, toft, tuft; the vowel is short, and toft makes a rhyme to opt (Sighvat), Hroptr, lopt, Skáld H. 6. 8: in mod. pronunc. tótt, cp. Dr. Egilsson’s Poems, p. 95; [the forms in early Swed. and Norse also vary much, tompt, top, toft, Schlyter; the word is identical with Engl. tuft.]
B. A green tuft or knoll, green, grassy place, then generally like mid. Lat. toftum, Engl. toft, a piece of ground, messuage, homestead; en nú Skaði byggir fornar toptir föður, Gm. 11; atgeirs-toptir, poët. ‘halberds-homestead,’ i.e. the hands holding the halberd, Ad.; óðal-toptir, an allodial piece of ground, Fms. vi. (in a verse); ef maðr færir hús frá óðals-tuft, þá skal hann bera einu sinni með vátta tvá á óðals-tuftir, if a man removes a house from its ancient (allodial) ground, N.G.L. i. 379 (v.l. 14, 15); toptar nökkvi, the ‘toft-ship,’ i.e. a house, Ýt.; Hropts sig-toptir, Odin’s homestead of victory, i.e. Walhalla, Vsp.
2. a place marked out for a house or building, a toft; en ef sú kirkja brotnar ok falla hornstafir, þá eigu vér timbri á tuft at koma fyrir tólf mánuðr, bring the timber to the toft within twelve months, N.G.L. i. 7, 8; göra kirkju ok hvergi tuft eyða, build a church, and not lay waste the toft, 8; en ef hón er eigi til, þá skal kaupa tuft þar sem menn vilja svá sem menn meta, purchase a toft where to launch the ship, 100; kirkja á skóg hálfan með tupt ok vexti, Vm. 114; mylnu-hús, tuppt ok grundvöll, D.N. iv. 537, B.K. 55, 57; skyldi þar vera kaupstaðr, hann gaf mönnum toptir til at göra sér þar hús, Hkr. i. 274; hann markaði toptir til garða, ok gaf búondum eðr kaupmönnum, Ó.H. 42; verk Dróttins várs marka topt fyrir verkum órum, Greg. 56.
3. a square piece of ground with walls but without roof (cp. tjalda), this is the special later Icel. sense; Hjörleifr lét göra skála tvá, ok er önnur toptin átján faðma enn önnur nítján, Landn. 35; skógr umb skála-tofst, D.I. i. 475; sér þar tuptina sem hann lét göra hrófit, Ld. 34; en er hús vóru ofan tekin, þá var þar síðan kallat Hrafn-toptir, Eg. 100; út með firðinum eru víða toptir ok vítt land þat er engi maðr á, þar vil ek at vit reisim okkr bústað, Háv. 41; rétt er at kveðja búa at toptum ef búar eru brott farnir, Grág. ii. 124; búðar-tópt, the square walls of a hut without a roof, Rd. 274; toptin var full af torfi ok grjóti, id.; hann lét grafa hann hjá toptum nokkurum, Fs. 141; hús-topt, skála-topt, kirkju-topt, skemmu-topt, fjós-topt, fjárhús-topt, bæjar-topt, nausta-topt, the bare walls, ruins of a house, skáli, church …; augna-tópt, eye-socket; svá stóð toptin eptir í varr-símanum at þar var logn, the water in the wake was like a lane, with a wall of waters on both hands, Hkr. i. 283.
TOR-, an adverbial prefix to compds, opp. to auð-, q.v.; [this inseparable particle answers to Gr. δυς-, and remains only in O.H.G. zur-; in Ulf. tur- in a single word tur-werjan, Mark xi. 23; it is lost in A.S., Engl., Germ., and in the mod. Scandin. languages; in Icel. it is in full use up to the present day]:
—difficult, hard.
tor-breytligr, adj. very difficult, Fms. viii. 12, v.l.
tor-bænn, adj. hard to move by prayer, Skv. 3.
tor-bættr, adj. hard to make good again, Hom. 73.
tord-yfill, [= A.S. tord-wifel, tord; Engl. turd; Swed. and mod. Dan. skarn-basse]:
—a dung-beetle; vér höfum veiddan tordyfil einn, Dropl. 10.
TORF, n. [A.S. and Engl. turf; Dan. törv], a turf, sod; hylja hræ grjóti, torfi, klæðum eðr snæ, Grág. ii. 88; til garðlags torf eðr grjót, 262; torf ok grjót, Nj. 64; toptin var full af torfi ok grjóti, Rd. 274; borgar-vegg af grjóti ok torfi ok viðum, Fms. i. 123; lét konungr bera til viðu ok torf ok fylla díkit, vii. 54; torfs-maðr, a person who runs the gauntlet pelted with sods, N.G.L. i. 253.
2. turf for fuel, peat; geita gættu, grófu torf, dug turf, peat, Rm. 12; hann fann fyrstr manna at skera torf ór jörðu til eldiviðar á Torfnesi á Skotlandi, þvíat íllt var til viðar í Eyjunum, Orkn. 16; skera torf til eldibranda, Grág. ii. 338; elda er rétt at göra ok kljúfa torf til, K.Þ.K. 88; hann stóð í mýri nökkurri ok gróf torf, Njarð. 370; eldi-torf, ‘fuel-turf,’ i.e. peat, Ísl. ii. 112.
B. Compds:
torf-báss, m. a boose or shed to keep sods (or peat?) in, Ísl. ii. 113.
torf-bingr, m. a pile of turfs or peat, Ísl. ii. 112.
torf-færi, n. pl. tools for cutting sods and peat, Háv. 47.
torf-garðr, m. a fence of sods, D.N. v. 957.
torf-gröf, f. a turf-hole, peat-pit, Grág. ii. 338; kirkja á tvítuga t. í Nesland, Vm. 39; eptir mýrinni fyrir sunnan Molastaða torfgrafir, Dipl. v. 25; Haraldr jarl ungi féll við torf-grafir nökkurar, Orkn. 476 (referring to the Orkneys).
torf-hraukr, m. a peat-stack, Sturl. i. 179.
torf-hrip, n. a basket to carry peat, Nj. 252.
torf-hús, n. a peat-shed.
torf-kast, n. a pelting with sods, Sturl. iii. 225, cp. Eb. ch. 41.
torf-krókr, m. a kind of box (a sketch of which see Eggert Itin. tab. viii. fig. 2), to carry peat and sods, Sturl. i. 179 C.
torf-köstr, m. a turf-stack, peat-stack, Vm. 13.
torf-leikr, m. a game, ‘turf-laking,’ pelting, Eb. 210; prob. = the Scot. game of bickers, see Sir W. Scott’s Waverley, the Appendix to the General Preface.
torf-ljár, m. = torfskeri.
torf-menn, m. pl. ‘turf-men,’ dealers in turf, N.G.L. iii. 15 (year 1282).
torf-mór, m. a turf-moor, Grág. ii. 338.
torf-mýrr, f. turf-moor, a local name, Vm. 5.
torf-naust, n. a ship-shed (naust) built of turf (or a ‘turf or peat-shed?’), Landn. 118.
torf-skeri, a, m. a turf-cutter, Landn. 283, (mod. torf-ljár.)
torf-skurðr, m. cutting turf or peat, Sturl. i. 79; Vetrliði skáld var at torfskurði með húskörlum sínum, Bs. i. 14; staðrinn í Runa á torfskurð í Bakkaland á Torfmýri svá sem þarf til eldiviðar, Vm. 5; t. er í Hólaland frá Spákonu-felli, Pm. 67; skógr í Þverárhlíð at viða til sels, t. í Steindórs-staða land, D.I. i. 471.
torf-staða, u, f. a place where turf or peat is cut; jörðin á torfstöðu á Hól ofan frá Öngulstöðum, Dipl. v. 5.
torf-stakkr, m. a peat-stack, Ísl. ii. 116; griðungrinn hefir brotið niðr torfstakka hans, Ld. 336.
torf-verk, n. a cutting turf or peat, Rd. 278, Vm. 5.
torf-virki, n. pl. a false reading for tjöru-virki, N.G.L. i. 251, cp. ii. 145.
torf-völlr, m. a place to dry peat, Dipl. iv. 12.
torf-völr, m. [torvol, Ivar Aasen], a thin plank running along the eaves of a turf-thatched cottage, so as to prevent the earth falling down, N.G.L. i. 101, Gþl. 331.
torf-öx, f. a turf-axe, for cutting turf or peat, Háv. 47.
☞ The passages quoted all refer to Iceland, except two or three to the Orkneys, and one to Norway, viz. torfmenn. In a country bare or stripped of wood, turf plays an important part in husbandry, as sod for buildings and fencing, and as peat for fuel. In the Orkneys the Norse earl Einar got the soubriquet of ‘Turf-Einar’ (Torf-Einarr) for having taught the Norsemen to dig peat (having probably learnt it himself from the Gaelic tribes in Scotland); the place was hence called Torf-nes, Orkn. The digging of peat in the poem Rigsmál is one of the many proofs of the birthplace of that poem. The only passage referring to Norway is that cited under torfmenn, a peat-man (see B), unless the legislator here specially had in mind the Norsemen of the Orkneys who, at that time, were an integral part of the Norse kingdom, without a special code of laws.
torfa, u, f. turf, a green spot; á yztu torfur sinna herbergja, Fbr. 156; þar sem sær mætisk ok græn torfa, N.G.L. i. 13.
2. many farms built together are in Icel. called torfa.
II. a slice of sod (if square it is called hnauss, q.v.); þá fellr torfa ór garðinum ok skriðnar hann, Ísl. ii. 357; eyri fyrir torfu hverja (troðu, næfra kimbul, torfu), N.G.L. i. 101, Ld. 58, 60, referring to the ordeal of going under a sod of turf; torfu bugr, the bend of the sod, Ld. l.c.: metaph., höggva torfu, a slice, af höfði, N.G.L. i. 81. torfu-þíðr, adj. thawed, Jb. 302.
Torfa, u, f., and Torfi, a, m., pr. names, Landn. (in Skáld torfa).
tor-fenginn and tor-fengr, adj. hard to get, Fms. v. 187, Ld. 188.
tor-flutt, part. n.; þat eyrendi mundi torflutt, difficult to carry, Þorf. Karl. 386.
torf-viðr, m. = tyri-viðr, [A.S. tyrwe], a tarred tree; kasta loganda torfviði með brennu-steini, Róm. 277 (= Lat. ‘picem et sulphure taedam mixtam ardenti mittere,’ Sallust, Jug. ch. 57).
torf-völr, m., see torf B.
tor-fyndr, adj. hard to find, rare, Stor.
tor-færa, u, f. a difficult, dangerous passage or road, Al. 20, Fms. xi. 253, Sks. 207, MS. 655 viii. 2, Clem. 29.
tor-færi, n. = torfæra, Orkn. 208.
tor-færiligr, adj. hard to pass, Al. 54, Sks. 214.
tor-færr, adj. id., Fms. vii. 297.
tor-færur, f. pl. places hard to pass.
TORG, n. [Swed. torg; Dan. torv; the other word markaðr is from the Lat., and torg is prob. a Slav. word; Russ. torge]:
—a market or mart; menn konungs höfðu torg ok skemtun ok leika úti hjá herbergjunum, Fms. xi. 366; hann var úti staddr á torgi, þar var fjölmenni mikit, i. 80; hann leitaði eptir of matkaup, görðu þeir honum þann kost, at þeir mundi setja þeim torg framan til Föstu, Orkn. 344; setja e-m torg til matkaupa, Fms. vii. 78; Sigmundi konungi var hvervetna sett torg ok annarr farar-greiði, Fas. i. 143; hafa torg fyrir hvers manns dyrum, Rétt. 12; á bryggjum eðr á stræti eðr á torgi, Gþl. 178, Matt. xi. 16, xx. 3, xxiii. 7, Mark vii. 4, Luke vii. 32, Acts xvi. 19, xvii. 17.
II. a market-place, in Nidaros, D.N. iii. 195; in Bergen, Bs. i. 636; in Oslo, D.N. iv. 307, 697; cattle and sheep were to be bought ‘á torgi’ in the market-place, but fresh fish ‘fyrir torgi,’ Rétt. 2. 5 (Fr.); the word is never used in reference to Icel. In Scandin. towns the squares are called ‘torg,’ e.g. Kongens Ny-torv, Gammel-Torv, in Copenhagen: allit., um tún og torg, þjóðin öll um tún og torg | tók upp hrygðarklæði, Barbarossa kvæði (Ed. by Maurer).
torga, að, to eat up; with dat., eg torga því ekki, I cannot eat it up; hann át sem hann torgaði, he ate all he could.
Torgar, f. pl. (name of an island in Norway), a market (?); see Gramm. p. xvii, col. 2, l. 12 from the bottom.
tor-gætr, adj. hard to get, rare, Fms. iv. 124, Ld. 128; torgætar görsimar, Stj.
tor-höfn, f. atrophy, Björn.
tor-kenna, d, to transform, so as to make it hard to recognise; leitaðusk þau við at torkenna hann sem þau máttu, to dissemble, disparage, Finnb. 220.
tor-kenndr, part. hard to recognise, Sturl. iii. 148, Fms. x. 383.
tor-kenniligr, adj. = torkenndr.
tor-kenning, f. a disguise, Art.
tor-leiði, n. = torfæri, Eg. 410, Edda 60, Al. 50, Greg. 22.
tor-merki, n. pl., in the phrase, telja t. á e-u, to dissuade by detailing all the difficulties, Fas. ii. 393.
tor-moltinn, part. hard to digest, Björn.
tor-mæði, f. rancour, Hom. 26 (= Lat. rancor).
tor-næmr, adj. hard to learn, Sks. 244, 265: of a person, slow to learn, opp. to næmr.
tor-ráðr, adj. embarrassing, a pr. name, Landn.
tor-rek, n. (qs. tor-wrek, a dismal wreck, sad loss), a loss, detriment; ef maðr er stolinn fé sínn … ok lýsa sínu torreki, N.G.L. i. 83; furðu mikit t. görir faðir þinn sér at, Hkr. i. 73; várt t. lízk verra, Sighvat: the name of a poem, Sona-torrek, Sons’ loss, Eg.
tor-reyfiligr, adj. difficult, Sks. 20 (v.l.) new Ed.
tor-ræki, n. misfortune, Eg. 699.
tor-sóttligr, adj. of persons, hard to overcome, come at, Lv. 49, Ld. 238; eiga við torsóttligt fólk, Fb. iii. 445: of things, hard to perform or the like, Fms. ix. 295, Ld. 178, 292.
tor-sóttr, adj. = torsóttligr, Nj. 223, Ld. 278, Fbr. 38, Fms. v. 37.
tor-sveigðr, part. hard to sway, bend, Fms. x. 288.
tor-sveigr, adj. id., Ísl. ii. 246.
tor-sýnn, adj. hard to see, Nj. 111, v.l.
tor-sækiligr = torsóttligr, Grett. 133 C.
tor-sær, adj. = torsýnn, Ísl. ii. 333.
torta, u, f. the podex of a beast.
tor-talinn, part. hard to count, Fms. viii. 411.
tor-tíma (mod. tor-týna), d, to destroy, with dat., Fas. ii. 517, 519, Stj. 456; drepit hafa þeir Jamund ok allt lið hans, ok tortímt hafa þeir guðunum sjálfum, Karl. 231; fyrirbjóðu vér hverjum manni þeim at tortíma eðr þeirra varnaði aflögliga, D.N. i. 80.
2. to kill; engu skyldi tortíma í fjallinu hvárki fé né mönnum, Eb. 7 new Ed.; vildi hann eigi t. hindinni, Þiðr. 165; ok lét öngu tortíma (tortýna Ed.) þar nema kvikfé heimilu, Landn. 254; taka við barninu, fara með þat til Reykjadals-ár ok tortíma því þar, Ísl. i. 19; hánum mátti hvárki tortíma gálgi né virgill, O.H.L. 81.
tortís, m. a torch, Mar., Karl.
tor-tryggð, f. doubt, suspicion, incredulity, 623. 26; nú skulu vér hnekkja þeirri t. ok sýna einurð várrar frásagnar, Fms. viii. 48; skulu þeir vera vitnis-menn ok ef nokkur verðr t. þar á, ok skal fé virða, Jb. 406; hafa t. á e-m, to suspect, Str. 16, 76; t. leikr á e-u, Js. 26; e-m er t. á, Þiðr. 128, passim.
tor-tryggiliga, adv. doubtfully, suspiciously, Sks. 80.
tor-tryggiligr, adj. doubtful, suspicious, Nj. 103 C.
tor-tryggja, ð, to mistrust, doubt, suspect; ok bað hann ekki t. þess ins helga manns miskunn, Fms. v. 147; enn margir eru þeir menn er þetta gruna, ok tortryggva þessa hluti, x. 371; skal ek aldrigi tortryggva mátt hans, Blas. 48; verði hann tortryggðr um eiðinn, Grág. i. 56; ef sá tortryggvir boðit er málann á, ii. 245; nú vill maðr úskyldr kaupa ok tyrtryggir (sic) sá er næstr er kaupi, N.G.L. i. 92; ef sá tortryggir er fyrir varð, Gþl. 164.
tor-tryggleiki, a, m. distrust, Str. 32.
tor-tryggr, adj. doubtful, incredulous; Högni var hljoðlyndr, tortryggr ok sannorðr, Nj. 91; hann er svá t. at hann trúir engum manni, Glúm. 397; hann ávítaði þá, þvíat þeir vóru tortryggvir, Hom. 88.
tor-týna, d, an etymologizing corruption of tortíma, but only in very late vellums and in mod. paper transcripts; Fms. v. 213 is an error, for Fb. ii. (l.c.) 389 has the true old form, cp. N.G.L. ii. 9, v.l. 18; the reading Landn. 254 must be due to the transcriber of the lost vellum.
toru-gætr, adj., older form = torgætir, Korm. ch. 12 (in a verse), Fms. iv. 124 (torgætr, Ó.H. l.c.), ix. 450, x. 62, 116, Eb. 92 new Ed.; jafn-torogætt, Bs. i. 143.
tor-unninn, part. hard to overcome, Fms. viii. 220.
tor-velda, d, to make difficulties; t. e-t fyrir e-m, Ld. 238.
tor-velda, u, f. a difficulty, Rb. 336.
torvelda-laust, adj. without difficulties, Bs. i. 307.
tor-veldi, f. a difficulty; engi torveldi, Fs. 50; starf ok t., Fms. vii. 221; hver t. þar er á, Fas. i. 266: neut., meira torveldi, Stj. 326; með miklum torveldum, Fms. x. 368.
tor-veldligr or tor-velligr, adj. ‘hard to wield,’ hard, difficult, Nj. 122, Fms. vii. 257, Ísl. ii. 223, Greg. 62, MS. 656 C. 24.
tor-veldr, adj., torvelzt, Eluc. 58 (mod. torveldari, torveldastr); [valda]:
—hard, difficult; torveldar sendifarar, Fms. i. 15; þótti honum torvelt at rétta þeirra hlut, Orkn. 12; torvelt get ek yðr verða at …, 358, passim.
tor-virðr, adj. difficult to estimate, Band. 31 new Ed.
tor-þeystr, part. (opp. to auð-þeystr), hard to stir, Nj. 90 C; opp. to auð-þeystr, Stor. 2.
tor-æri, n. a bad season, famine, = hallæri, Bs. i. 744.
tosa, að, [A.S. tæsan; Engl. tease], to drag a dead weight; tosa við e-ð; perh. from the English.
toskr, m., thus (not töskr) in Gm. (see Bugge, foot-note), in Edd. of Edda it is erroneously spelt with ö; [A.S. tusc or tux; Engl. tusk; Fris. tosk and tusk]:
—a tusk, tooth; only remaining in the pr. name, Ratatoskr, Gm., Edda; see the remarks s.v. íkorni and rati.
Tosti, a, m. a pr. name, a Scandin. and Swed. name, in Sköglar-tosti, the father of queen Sigrid the Proud, Hkr. i; hence the name came to England, as in earl Tostig, son of Godwin; it occurs several times on Swed. Runic stones: as appell. it means a frog, see Bosworth’s A.S. Dict.
tota, u, f. a teat or teat-like protuberance, e.g. of the toe of a shoe; stendr fram eins og tota; cp. A.S. totodon, p. 105 in Gregory’s Pastoral, edited by Mr. Sweet; cp. tottr, tútna (Dan. tude = a spout).
toti, a, m. = tota; in the saying, hverr vill sínum tota fram ota: a nickname, Fms. i. 8.
totta, að, [akin to tuttr, tottr], to suck, esp. to suck the last drop of a drained teat; totta mína pípu, to suck my pipe, Sig. Pét.
tottogo = tuttugu, D.I. i. 476.
tottr, m. [Dan. tommel-tot = tom-thumb], a nickname, Sturl., Fms., of a dwarfish person.
TÓ, f. a tuft of grass, grassy spot, among rocks; þar var tó undir er hann fór ofan, Rd. 310; einn dag fóru þeir í bjarg at sækja sér hvannir í einni tó er síðan er kölluð Þorgeirs-tó, Fbr. 87; gammrinn settisk í eina tó, er varð í björgunum, Fas. ii. 231; hann hljóp ofan fyrir hamrana í tó eina, 251; gras-tó, grass-turf, af hömrunum ofan í grastóna, Fbr. 156; freq. in mod. usage.
II. [A.S. taw = spinning, weaving; Engl. tow; Ivar Aasen to; cp. toddi, Dan. uld-tot]:
—a wool-tod, a tuft of wool; vinna tó, to dress wool (spin, card), konur unnu þar tó á daginn, Grett. 34 new Ed.; rygjar-tó, q.v.
compds:
tó-vara, u, f. ‘tow-ware,’ i.e. socks and gloves, and the like.
tó-vinna, u, f. wool-dressing, spinning, carding.
TÓA, u, f. (qs. tófa); [this word, at present the general name for the fox, seems not to occur in old writers (cp. fóa, refr, melrakki), not even among the names of foxes, Edda ii. 490; but it occurs in the modern rhyme quoted by Maurer, 169; the etymology is not certain, between the two vowels some consonant has been absorbed, perh. f, qs. tófa, from the fox’s tufted tail; or, it may be akin to tæfa, týja (q.v.), Dan. tæve = a dam with cubs.]
B. A fox, passim in mod. usage; aldrei tryggist tóa | þó tekin sé úr henni róa, Hallgr.; aldrei verðr tóan tryggð | teigað hefir hún lamba blóð, | sízt er von á djúpri dyggð | dóttir Skolla er ekki góð, a ditty; there are in Icel. rhymed fables called Tóu-kvæði = Fox-songs; one at least (not published) is attributed to Hallgrim Pétrsson (17th century); but the earliest is the Skaufala-bálkr, cp the words grýla, refr, skröggr, skaufali, mel-rakki (see melr).
compds:
tóu-skinn, tóu-skott, n. a fox-skin, fox-tail.
tóu-yrlingr, m. a fox-cub.
tóbak, n. tobacco, (mod.)
Tófi, a, m. and Tófa, u, f. freq. old Dan. and Swed. pr. names, Sighvat, Baut.; cp. Germ. zôbe—a bondmaid.
Tóki, a, m., prop. a simpleton (Swed. toket = silly, idiotic); hence a pr. name, freq. in old Dan., whence mod. Dan. Tyge, and Latinised Tycho (Tycho Brahe); the name is connected with the ancient tale of the master-archer Tóki (the Norse form of the Tell legend in Switzerland), told in Saxo and partly in the Icel. Jómsv. S. (Pálna-tóki), an Indo-Germanic legend.
TÓL, n. pl. [A.S. tôl; Engl. tool], tools; tangir skópu ok tól görðu, Vsp.; hamar, töng ok steðja ok þaðan af öll tól önnur, Edda 9; brjóta borgina með þess-konar tölum sem þar til hæfði, Al. 11; skolpa ok nafra ok öll önnur þau tól er til skipsmíðar þarf at hafa, Sks. 31; tönn snúin svá sem hón sé með tólum gör, 131, passim; smíðar-tól, graf-tól (qq. v.); tóla-kista, a tool-chest, Fs. 176, Ísl. ii. 81.
II. metaph. genitalia, Mar. 867; hringja tólunum, naturalia aperta gerere (like the Cynics), cp. the pun in Maurer’s Volks. 62 (the verse).
TÓLF (qs. tvalf), [Goth. twa-lif; A.S. twelf; Engl. twelve; Germ. zwölf; Dan. tolv]:
—twelve, Grág. i. 16, ii. 20, 31, 45, Rb. 368, passim.
II. as noun, both sixes on the dice; in the phrase, kasta tólfunum, of a great piece of good luck.
compds:
tólf-eyringr, m. a twelve-ounce ring, Grág. ii. 171.
tólf-feðmingr, m. a twelve-fathom square, Ám. 22; fylgir þar tólffeðmings skurðr torfs, Dipl. iii. 6, iv. 12.
tólf-fótungr, m. a ‘twelve-foot’ a kind of grub or maggot.
tólf-greindr, part. divided into twelve, Stj. 286.
tólf-mánuðr, m. a twelve-month; nú líðr þessi t., Þiðr. 68; innan tólfmánuðar dags, D.N. iv. 323; tólfmánaðr stefna, N.G.L. i. 343.
tólf-menningr, m. a company of twelve at a banquet; en þá er t. var skipaðr til at sitja, Glúm. 331.
tólf-ræðr, adj. consisting of twelve tens, epithet of a hundred; tólfrætt hundrað, a duodecimal hundred, i.e. a hundred and twenty, Ó.H. (pref.), Grág. ii. 91, Sks. 56, Fb. i. 271 (see hundrað).
tólf-tigr, adj. = tólfræðr, Sks. 56, v.l.
tólf-æringr, m. a twelve-oared boat, Sturl. ii. 162, Fas. ii. 509, N.G.L. ii. 138.
tólf-ærr, adj. twelve-oared, N.G.L. i. 159.
tólf-faldr,† adj. twelvefold, Post. 513.
tólft, f. = tylpt, a number of twelve, duo-decade, dozen; in tólftar-kviðr, m. a verdict of a jury of twelve neighbours, Grág. i. 138, 168, 207, K.Þ.K. 168, Glúm. 365, cp. Eb. 19 new Ed.
tólfti, a, m. the twelfth, Grág. i. 118, N.G.L. i. 348, passim.
tólftungr, m. the twelfth part of a thing (cp. þriðjungr, fjórðungr … áttungr), Sks. 59, Vm. 48.
tólgr, m. (mod. also tólg, f., or even tólk); [Engl. tallow; Germ., Dan. talg; akin to Goth. tulgus = στερεός]:
—tallow, when melted and stiffened; til tólgs ok vax, Pm. 103; tólgar skjöldr, a round piece of melted tallow.
TÓM, n. emptiness, vacuity; jörðin var eyði og tóm, Gen. i. 2.
II. metaph. leisure = Lat. otium; þeir báðu hann gefa sér tóm til, at þeir hitti Aðalstein konung, Eg. 279; tóm er at klæðask, Bev.; gefa sér tóm til e-s, Hom. (St.); ljá e-m tóms, Ld. 276; Aron kvað nú eigi tóm at því, there was no time (leisure) for that, Sturl. ii. 69; ok væri lengra tóm til gefit, Fms. xi. 27; sá er úrækir langt tóm, 656 C. 34:
—with prepp., the phrase, í tómi, at leisure, Fs. 105, Gullþ. 18, Eb. 256, Fms. ii. 261; leika við e-t í tómi, Fms. vi. 152, O.H.L. 22; hann kallaði ákaft en þau bjoggusk í tómi, Fms. x. 216; af tómi, by and bye, Nj. 18, Fs. 24; í góðu, ærnu tómi, in good, full leisure, Fms. viii. 88, Fb. i. 196.
tóm-látr, adj. slow, slovenly; Sköfnungr er t. en þú óðlátr, Korm. 80; eigi vóru þér nú tómlátir Íslendingar, Fms. vii. 35; Þórir var inn tómlátasti, Fas. ii. 414; var hans saknað … þeir kváðu öngan skaða vera um svá tómlátan mann, Fs. 69; mjök fúsum manni þykkir flýtirinn jafnvel t. vera, Stj. 172.
tóm-liga, adv. slowly, leisurely, Fms. ii. 275, ix. 357, Ísl. ii. 345, Gþl. 108; en er hann kom suðr um Staði þá fór hann allt tómligar, Hkr. i. 264.
tóm-læti, n. slowness, slovenliness, indolence; þeir sögðu Þorleif mjök Íslenzkan fyrir t. sitt, Eb. 198; t. (indolence) góðs verks, Hom. 26; t. várt er latir erum, 84.
tómr, adj. [Dan. tom; North. E. and Scot. toom], empty; tómr laupr, Gþl. 524; it tóma haf, Sks. 199: empty-handed, missir hann ok ferr nú tómr aptr at landi, Hom.; með tvær hendr tómar, empty-handed, Sturl. iii. 258: slovenly, tómr maðr = ‘homo otiosus,’ Hom. 26: vain, vera kann, at þetta sé eigi tóm orð, Ld. 254; tóm er lækning sú er eigi græðir sjúkan, 623. 19; tóm dýrð, vain-glory, 655 xvi. 3.
tóm-stund, f. a leisure-hour, leisure (= tóm), Nj. 77; gefit mér t. til ráða-görðar, Fms. vii. 258.
tóna, að, [Lat. tonare], to intone, of the priest in the service: to set in tunes, in a book, syngja sléttan söng eptir því sem tónat væri á kór-bókum, Bs. i. 847.
tón-laust,† n. adj. without intonation, Thom. 455.
tónn, m. [Lat.], a tune; syngja tíðir við tón, Sturl. iii. 210. tóni, a, m. = tónn, Sks. 633: as a nickname, Ann. 1393.
tópi, a, m. [Dan. taabe = a fool; cp. Germ. toben], a ‘fool,’ obsol. in Icel.
2. the name of a Runic magical character causing madness, Skm., a ἅπ. λεγ.
tóra, tóri, pret. tórði, part. tórt, to lounge, linger; látið þá tóra at eins, let them be all but living, Fas. i. 80; meðan eg tóri, as long as I live, freq. in mod. usage; also of a light, to gleam faintly (see týra).
tót, n. [akin to tó, q.v.], a flock of wool; in ó-tót and ó-tæti, a ‘un-flock,’ a rag.
traðar-, see tröð.
trað-gjöf, f. cramming, giving sheep and cattle as much fodder as they can eat, Jb. 224.
trað-jóla, að, or troð-jóla, to drop; en það er til í tungu vorri, að sá sem týnt hefir nokkru, hann hafi ‘traðjólað’ því eða ‘troðjólað,’ sumir segja ‘taðjólað,’ allt í sömu merkingu, að hafa því niðrfellt, að troðast undir fótum eða velkjast á gólfi, Pál, Skýr. 265.
traðk, n. (or better traðkr, m.), a track, a path or trodden spot in snow, or the like; kómu þeir á traðk mikinn ofarliga í dalnum, Grett. 111 new Ed.; traðkit var mikit, Finnb. 248; er þar umhverfis traðk mikit (traðkr, v.l.), Konr. 30.
traðka, að, with dat. to tread on with the foot, to trample on: metaph., t. réttindum e-s.
TRAF, n. [cp. trefr], in old writers only in pl. tröf, a hem, fringe;þá tók hón til trafanna es á klæðum þeim vóru er tjaldat var of kistuna, Bs. i. 347; hón hafði knýtt um sik blæju, ok vóru í mörk blá, ok tröf fyrir enda, a kerchief with blue marks or stripes and fringe at the ends, Ld. 244; at þeir göri tröf með dreglum um skikkjur sínar, Stj. 328 (= Lat. fimbria of the Vulgate); at snertum tröfum klæða sinna, … klæða-tröfum, the hems of one’s garment, Post. (Unger) 29.
II. in mod. usage traf, sing., is a white linen kerchief; hvítr sem traf, white as a traf: traf-hvítr, adj. id.: trafa-kefli, n. a mangle: trafa-öskjur, f. pl. a linen-chest.
trafali, a, m. [prob. from Engl. travail], a hindrance, impediment; vera e-m til travala.
trafn or tramn, m. [Swed. trem; Dan. treme = a beam], a beam, log, Korm. (in a verse, the Ed. has trafr, but the rhyme with ‘hramni’ shews that the true form has mn).
traktera, að, [for. word], to treat, H.E. i. 469, 528: to entertain, Bs. i. 220.
trakteran, f. treatment, Stj. 30.
traktr, m. a kind of chant. Hom. (St.)
tramar, m. pl. [Norse tramen; provinc. Dan. tremmind = the evil one; ‘trami um jag dä gär’ is a Gottland oath; provinc. Swed. trommä, see Bugge’s note, ad loc. citand.; but þramar, not tramar, may be the original of all these words, for the Icel., at least now, say, þremillinn! hver þremillinn!]:
—fiends, demons, a ἅπ. λεγ., Skm. 30; but in this passage ‘gramar’ would better suit the alliteration, which is otherwise somewhat lame; it is to be borne in mind that in ancient vellums g and t initial are often hard to distinguish (see gramr II).
trampa, að, to tramp, (mod.)
trana, u, f., see trani.
II. pl. trönur, a frame-work, e.g. on which trunks of trees are laid to be cut by the saw; cp. tjald-trönur, a tent-frame.
trana, að, to intrude; esp. in the phrase, trana sér fram, to push oneself, of an impertinent and intruding person.
trandill, m. [A.S. trendel = an orb, sphere; Engl. trundle], a trundle (?); as a nickname, Landn. (Nj.), Bs. i. 172.
TRANI, a, m.; this is the oldest form and gender, whence later, trana, u, f.; the masc. form occurs in Höfuðl. 10 (tranar); tranann, acc., Fms. x. 50, 353, 354; trananum, 304; traninn, 347, 350, Ó.T. 52; tranann, 32; but Tronona, trönu, 55, ll. 19, 23; tranann, trana, 64, l.c. (in an older vellum): in the verse of Hallfred (Fs. 209) Trönu should be Trana; cp. also Fagrsk. ch. 76, 80; [A.S. crân; Dan. trane]:
—a crane, Fas. iii. 359, Art. 86, Str. 67, Edda (Gl.): metaph. as the name of a ship, Fms.: of a sword, Edda (Gl.)
2. a snout = rani, Fms. iv. 58 (but rani, Fb. ii. 27, l.c.)
trantr, m. a snout, in vulgar use.
trapiza, u, f. [a Gr. word, τράπεζα, from the Byzantine, through the Wærings]:
—a table at the entrance of the hall, where the skapker (q.v.) was kept, and the horns were filled, and on which also stood the washing-basin, Fms. iii. 177, iv. 75, vi. 442, vii. 148, viii. 13, x. 331, Sd. 161.
trappa, u, f. [Dan. trappe; Germ. treppe], a step in a staircase.
trassa, að, to be sluttish; lítt hafði hann verit upp á skartsemi ok hirti ekki hvernig það trassaðist, Safn i. 656.
trassi, a, m. a slovenly fellow, esp. one negligent as to one’s dress or appearance: trassalegr and trassa-fenginn, adj. slovenly: trassa-skapr, m. slovenliness.
trauð, f., in the phrase, við trauð ok nauð, ‘let or hindrance,’ cp. Dan. ‘med nöd og neppe,’ Bs. i. 200, Karl. 384.
trauða, að, to impede; in the phrase, þat trauðar eigi, that does not hinder, Fb. i. 260, Fas. i. 564, ii. 201.
trauðla (spelt traulla, Orkn. 204 in a verse, Fms. vii. 239, Korm. in a verse), adv. scarcely, hardly, = trauðliga.
trauðliga, adv. scarcely, Nj. 245 C, Róm. 312, Hkr. iii. 361.
trauð-mál, n. pl. dismal sayings, laments, Gh. 1.
TRAUÐR, adj. unwilling, loth, reluctant, Hkv. 2. 28, Skv. 3. 49; Kjartan var trauðr til ok hét þó ferðinni, Ld. 204; t. mun ek af hendi at láta sveit þessa, Eg. 65; em vér því trauðir at taka vandræði annarra, Nj. 181; t. em ek at fyrirláta þann átrúnað, sem …, Fms. i. 129; hann var t. til, he was loth to do it, Orkn. 40; trauðr em ek at týna þeim sigri, Ó.H. 74; Björn var t. til ok mæltisk undan, 51.
2. with gen., trauðr e-s, esp. in poets, Korm. (in a verse); trauðr góðs hugar, Gkv. 2. 10; all-trauðr flugar, Hkv. i. 52.
3. neut. trautt, as adverb, hardly, scarcely (= Germ. kaum), Band. 32 new Ed., Hkr. iii. 85, Fs. 67, Gullþ. 9; trautt til fær, Bs. i. 267; sem trauðast, Clem. 36, Þiðr. 203.
TRAUST, n. [Dan. tröst; Engl. trust; derived forms from trúa, q.v., the st being inflexive]:
—trust, with a notion of protection, shelter, safe abode; hann setti hann eptir til trausts Berg-Önundi, Eg. 368; em ek kominn at sækja heilræði at þér ok traust, Nj. 98; ef ek héta trausti mínu eðr umsjá, 260; hón hafði þenna mann sent honum til halds ok trausts, Ld. 46; í trausti konungs, Landn. 214, v.l.; er hann spurði at synir hans hötðu ekki traust í Englandi, Fms. i. 26; meðan ek em traust-lauss, slíkt traust sem þú hefir af Skota-konungi, iv. 222; þú skalt hafa tvá hluti landa ok þar með traust mitt, 229; en ek veita yðr mitt traust, vi. 54; með hamingju ok trausti hins heilaga Ólafs, 166; vera e-m traust ok hlífi-skjöldr, viii. 239; leita sér trausts til e-s, Fb. ii. 169; sitja í trausti e-s, 80.
2. firmness, confidence; veit ek eigi ván þeirra manna er traust muni hafa at brjóta orð konungs, to whom it will be safe, who will dare, Fms. iv. 257; af Guðs trausti, Ver. 22; þeir er heldr höfðu sér traust at mæla sem þótti, who had no fear of speaking as they thought, Fms. i. 22; vér megum með minna trausti um tala, with less confidence, vii. 261: mun ek selja þér fé at láni undan hans trausti, i.e. take it out of his keeping and lend it to thee, 655 iii. 1; ek hefi lítið traust undir mér, small power, authority, Ísl. ii. 145; þoran eðr traust, Fms. i. 265.
trausta-tak, n. a taking in trust, only used in the phrase taka e-ð trausta taki, e.g. of going into the rooms of a friend when absent and there taking a book ‘in trust,’ knowing that he will have no objection.
Trausti, a, m. a pr. name, Vígl.
traust-lauss, adj. [Germ. trostlos; Dan. tröstes-lös], without protection, helpless, Fms. iv. 222, Sks. 252.
traust-leiki, a, m. strength, firmness, Sks. 420, Bær. 9 (valour).
traust-liga, adv. firmly, Gþl. 105: confidently, Hom. 14.
traust-ligr, adj. safe, to be relied on, Bær. 9; miklu væri traustligra (much safer) at týna barninu, 3.
traustr, adj. trusty, sure, firm, strong, safe; þeir höfðu skjöldu traustari enn Kvenir, Eg. 59; kvóðu silki-bandit vera nökkuru traustara enn líkindi þætti á fyrir digrleiks sakir … fjöturinn var sléttr ok blautr sem silki-ræma, en svá traustr ok sterkr sem nú skaltú heyra, Edda 19, 20; hvárt af osti eru gör akkeri vár, eðr reynask þau nökkuru traustari, Fms. vi. 253, traust brynja, Gd.; hlífar traustar, Edda (Ht.); so also Icel. say, íssinn er traustr, the ice is safe;
ó-traustr, unsafe.
2. metaph., traustr til vápns ok harðfengi, Fs. 13; þeir hétu honum traustri fylgð, Orkn. 258; eigi berjumk ek ef ek fæ eigi traustara her., Fms. vi. 25; var eigi traust at hann næmi eigi galdr, it was not free from it, Bárð. 164; vera e-m traustr, to prove true to one, Ó.H. (in a verse).
tráss, n. [Dan. trods], obstinacy.
trássask, að, [Germ. trotz], to be obstinate, dogged; að hann hafi trássað og sagt, hann skyldi vinna allt Ísland með sjöunda mann, Bs. ii. 271; trássast við e-t, to neglect defyingly.
TRÉ, n., gen. trés, dat. acc. tré; pl. tré, gen. trjá; spelt treo, Stj. 14, 74, Barl. 138; dat. trjám; with the article tré-it, mod. tréð; [Ulf. triu = ξύλον; A.S. treow; Engl. tree; Dan. træ; Swed. trä, träd, the d representing the article; in Germ. this word is lost, or only remains in compds, see apaldr]:
—a tree, Lat. arbor; askrinn er allra trjá mestr, Edda 10; hamra, hörga, skóga, vötn, tré ok öll önnur blót, Fms. v. 239; höggva upp tré, Gullþ. 50; rætr eins trés, Fms. x. 219; höggva tré í skógi, Grág. ii. 296, Glúm. 329; milli trjá tveggja, 656 B. 4; lauf af tré, Fs. 135; barr af limum trés þess, er …, Edda; tvau tré, Ask ok Emblu, id.; ymr it aldna tré, Vsp.: of trees used as gallows, ef ek sé á tré uppi, váfa virgil-ná, Hm. 158; skolla við tré, Fms. vii. (in a verse); cp. the Swed. allit. galge ok gren: hence of the cross, 655 xvi. A. 2, Fms. vi. 227, Vídal. passim; and so in mod. eccl. writers. Sayings, eigi fellr tré við it fyrsta högg, the tree falls not at the first stroke, Nj. 224; falls er ván at fornu tré, of a person old and on the verge of the grave, Ísl. ii. 415; tré tekr at hníga ef höggr tág undan, Am. 69.
II. wood (= Lat. lignum); hann sat á tré einu, Fms. i. 182; tré svá mikit at hann kemr því eigi ór flæðar-máli, Grág. ii. 351; at þar ræki tró sextugt … súlur er hann let ór trénu göra, Gísl. 140.
2. the mast of a ship; ok skyldi standa tréit, Fms. ix. 301; æsti storminn svá at sumir hjoggu tréin, x. 136; lét hann eigi setja hæra enn í mitt tré, Orkn. 260; viti hafði brenndr verit, ok var brunnit mjök tréit, Finnb. 232; á skipi Munans brotnaði tréit, Fms. viii. 209, (siglu-tré = mast.)
3. a tree, rafter, beam; sax eðr saxbönd, hvert tré þeirra er missir, N.G.L. i. 100; ok ef hús fellr niðr, þá skal ekki tré af elda, 240; þver-tré, a cross-tree, Nj. 201, 202.
4. the seat of a privy; gengr til kamars eðr setzk á tré, Grág. ii. 119.
B. In compds, made of wood.
tré-bolli, a, m. a wooden bowl, Vm. 110.
tré-borg, f. a ‘tree-burgh,’ wood-fort, Eg. 244, Fms. viii. 113.
tré-bót, f. as a nickname, Sturl.
tré-brú, f. a wooden bridge, Þjal. 53.
tré-drumbr, m. a drum of wood, log, Fms. vi. 179, v.l.
tré-fótr, m. a wooden leg, Eb. 66, Bs. i. 312; the phrase, ganga á tréfótum, to go on wooden legs, of a thing in a tottering, bad state, Fb. ii. 300; það gengr allt á tréfótum.
tré-guð, n. wooden idols, MS. 4. 68.
tré-hafr, m. a wood-goat, Fb. i. 320.
tré-hús, n. a wooden house, Fms. vii. 100, D.N. ii. 152.
tré-hválf, n. a wooden ceiling, Bs. i. 251.
tré-höll, f. a wooden hall, Fms. ix. 326.
tre-kastali, a, m. = tréborg, Sks. 423.
tré-kefli, n. a wooden stick, Orkn. 150, Sturl. i. 15.
tré-ker, n. a wooden vessel, Stj. 268, Karl. 546.
tré-kirkja, u, f. a wooden church, Fms. xi. 271, Hkr. ii. 180.
tré-kross, m. a wooden cross, Vm. 38.
tré-kumbr (tré-kubbr), m. a log, Barl. 165.
tré-kylfa, u, f. a wooden club, Sturl. i. 15.
tré-kyllir, m. a ‘wood-bag,’ name of a ship, Grett., whence Trékyllis-vík, f. a local name.
tré-köttr, m. a ‘wooden cat,’ a mouse-trap, mod. fjala-köttr; svá veiddr sem mús undir tréketti, Niðtst. 106.
tré-lampr, m. a wooden lamp, Ám. 51, Pm. 108,
tré-laust, n. adj. treeless, Karl. 461.
tre-lektari, a, m. a wooden reading-desk, Pm. 6.
tré-ligr, adj. of wood, Mar.
tré-lurkr, m. a wood-cudgel, Glúm. 342.
tré-maðr, m. a ‘wood-man,’ Fms. iii. 100; carved poles in the shape of a man seem to have been erected as harbour-marks, cp. the remarks s.v. hafnar-mark (höfn B); in Hm. 48, of a way-mark; a huge tré-maðr (an idol?) is mentioned in Ragn. S. fine, (Fas. i. 298, 299); the Ask and Embla (Vsp.) are also represented as ‘wood-men’ without living souls.
tré-níð, n., see níð, Grág. ii. 147, N.G.L. i. 56.
tré-reiði, a, m. wooden equipments, harness, Jb. 412, Sturl. iii. 71 (of a ship, mast, oars, etc.), K.Þ.K. 88 (of horse-harness).
tré-ræfr, n. a wooden roof, Þjal. 53.
tré-saumr, m. wooden nails, Ann. 1189.
tré-serkr, m. a wooden coat; in tréserkja-bani, as a nickname, Fas. ii. 6.
tré-skapt, n. a wooden handle, Grett. 141.
tré-skál, f. a wooden bowl, Dipl. iii. 4.
tré-skjöldr, n. a wooden shield, Gþl. 105.
tré-skrín, n. a wooden shrine, Landn. 51 (Hb.), Vm. 54.
tré-smiðr, m. a craftsman in wood, carpenter, Bs. i. 858, Karl. 396, Rétt. 2. 10.
tré-smíði, n. and tré-smíð, f. craft in wood, wood-carving, Bs. i. 680; hann (the steeple) bar eigi miðr af öllum trésmíðum á Íslandi en kirkjan sjálf, 132; hagr á trésmíði, Stj. 561.
tré-spánn, m. wood-chips, Ó.H.
tré-spjald, n. a wooden tablet, such as was used in binding books; forn bók í tréspjöldum, Ám. 35, Pm. 131, Vm. 126.
tré-stabbi (tré-stobbi, Ó.H. 72; tré-stubbi, Fb. i. 433), a, m. = trédrumbr, Fms. vi. 179.
tre-stokkr, m. the ‘stock of a tree,’ block of wood, Fms. ii. 75.
tré-stólpi, a, m. a wooden pillar, Fb. ii. 87.
tré-telgja, u, f. a wood-carver, a nickname, Yngl. S.
tré-toppr, m. a tree-top, Al. 174.
tré-virki, n. a wooden engine, Sks 425, Bs. i. 872.
tré-þak, n. a timber roof, Bs. i. 163.
tré-ör, f. a wooden arrow, as a signal, N.G.L. i. 102, Gþl. 83.
II. plur.,
trjá-lauf, n. leaves of trees, Stj.
trjá-heiti, n. pl. names of trees, Edda (Gl.) 85.
TREÐJA, traddi, traddr, [cp. troða], to tread, occurs only in a few forms; þá er Jörmunrekr jóm of traddi, Hðm. 3; törgur tröddusk, Hkm.; hafit ér mey um tradda, Hðm. 18; þú lézk tradda grund, Fms. vi. (in a verse).
trefill, m. a dimin. [Dan. trævler], a fringe, fringed kerchief; hékk annarr t. fyrir enn annarr á bak, Sd. 186 (of rags).
2. in mod. usage, a fringed scarf; láta trefil um hálsinn.
II. as a nickname, Landn. Trefla-kolla, the name of a witch, from her rags.
TREFJA, trafði, trafiðr, to tear into fringes; a defect. verb, of which there only remains the part. trafiðr, Pr. 329.
trefja, u, f. = trefr, mod. form.
treflugr, adj. [Dan. trævlet], fringed, with fringes, Fb. iii. 375.
trefr, f. pl. fringes; eigi sviðnuðu hinar minnstu trefr á skrúða hans, Bs. i. 42; blóðgar trefr, Fas. ii. 554; trefr af einu dýrligu klæði, i. 230; blæju ok trefr fyrir enda, Ld. 244, v.l.; sjúkir menn kómu við hans trefr … at snertum tröfum klæða þinna … trefum (dat.), Post. (Unger) 29.
TREGA, irreg. verb, pres. tregr, pret. tregði, part. tregað, with suffixed neg. tregr-að, Gh. 2: part. tregnar, Hðm. 1. The mod. form is trega, að, which, though but rarely, occurs in vellums, e.g. tregaði, Bs. i. 301, in a vellum of the earlier part of the 14th century; [A.S. tregjan]:
—to grieve, used impers.; fjölð er þat er fíra tregr, many are the woes of man, Sdm. 30; tregr mik þat, Gkv. 3. 2; hví tregrað ykkr teiti at mæla, how can ye be glad? Gh. 2; (hana) tregði för friðils, Vkv. 27; þat mál er mik meirr tregi, 35; alla menn tregr fall grams, the king’s death grieves all men, Hkr. i. (in a verse); tregnar iðir, dismal thoughts (?), Hðm. 1; marga menn tregaði mjök andlát Þorláks biskups, many were grieved over Th.’s death, Bs. i. 301; munaðar-ríki hefir margan tregað, brought many to grieve, Sól. 10.
2. in mod. usage, person., hann (nom.) tregaði, he wailed.
tregða, u, f. reluctance, difficulty, unwillingness; ef konungr hefir nökkut tregður í at fara, Fms. vii. 116; hann hafði í nökkura tregðu um vígslu hans, Bs. i. 73; göra tregður í e-u, Mag. 134. tregða-laust, n. adj. without cavil, willingly, Bs. i. 388.
tregi, a, m. [Ulf. trigo = Gr. λύπη; A.S. trega], difficulty, reluctance; vil ek nú biðja yðr alla at vér hafim önga trega í málum þessum, to raise no objections, Nj. 188; þá gékk at Þórir ór Garði ok leitaði at færa í alla trega þá er hann mátti, Grett. 150; at allir tregar myndi úr leggjask málum biskups, Thom. 381.
II. grief, woe, sorrow; með tárum ok trega, Thom. 45; af trega stórum, Gh. 1; ok leiða með tárum trega, Skm. 30; trega þér at segja, Hkv. 2. 28; hver sagði sinn trega, each told her woe, Gkv. 1. 3; löngum trega, Sól. 34; svá fellr mér þetta nær um trega, at …, it grieves me so, that …, Nj. 171; þrútinn af trega, Ld. 272; hón mátti hvárki eta né drekka fyrir trega, Fms. iii. 12.
tregliga, adv. with difficulty, as opp. to smoothly; kómu þeir honum at kalla ok þó sem tregligast, they moved her (the ship) with great difficulty, Fms. iii. 13.
2. unwillingly, reluctantly; Brúsi gékk tregliga at öllu sáttmáli, Ó.H. 98; beiddi leyfis ok fékk t., Karl. 277; hafði hann þat t. fengit af Katli ok þó nauðungar-laust, Sturl. iii. 224: scarcely, mega vér t. at oss gæta, Bs. i. 300; mátti hann t. bera þau úhægindi, 318.
3. wofully; gékk hón t. á tái sitja, Gh. 9.
tregligr, adj.; it tregligasta, with the greatest difficulty, Fb. i. 260; var Þorgils heldr tregligr í fyrstu, Sturl. iii. 222.
TREGR, adj. [O.H.G. tragi; Germ. träg], dragging, slovenly, going with difficulty; sagði at lömbunum væri tregast um átið fyrst er þau væri nýkefld, Eb. 244; tregum otrs-gjöldum, Bm.; opt eru tregar kálf-sugur, Hallgr.; mun honum þat tregt veita, it will go hard with him, Rd. 276; tregt hefir féit út greiðzk, Fb. ii. 123.
2. unwilling; Þórir gékk at eldinum ok var þó tregr til, Fms. i. 106; at þú haldir því betr helga trú sem þú ert tregari til, ii. 32; t. til sætta, Bs. i. 658; at Sverrir konungr mundi tregr at ganga út ór tréborginni, Fms. viii. 113: vórn margir tregir til, at segja af hendi sér, Bs. i. 686; ó þér heimskir og tregir í hjarta, Luke xxiv. 25.
treg-róf, n. a lamentation, Gh. 21.
trekt, f. a funnel, (mod.)
Trekt, f. a local name, Utrecht, Bs.
tréna, að, to become woody, dry, Edda (pref.) 11, Fms. ii. 179, v.l.; in mod. usage of turnips or the like.
tresk, n.(?), a doubtful word, a veil (?), cushion, pillow, or the like; svá at tár flugu tresk (tresc Ed.) í gögnum, Gkv. i. 16 (where the tresk seems to be acc., the tears flew through the t.)
TREYJA, u, f. [Dan. tröje], a jerkin; fór í treyju ok kipti skóm á fætr sér, Nj. 28; treyja með kaprúni af skrúði, Jb. 187; hann hafdi hvárki brynju né treyju, Sturl. i. 197; hann hjó á öxl Oddi, gengu í sundr treyjur tvær, ok brynjan lúðisk, iii. 205; vóru þrír tigir manna í hringa-brynjum ok tvær treyjur með, 184; hann hafði góða brynju ok styrkja treyja, Fms. ix. 527; Aron var í síðri treyju ok góðri stálhúfu, Bs. i. 624; græn treyja, D.N. iii. 160; söðul-treyja, q.v.
compds:
treyju-hosa, u, f. a kind of hose; svá at sundr tók treyju-hosuna, bryn-hosuna ok svá fótinn, Þiðr. 203.
treyju-söðull, m. a kind of saddle = trogsöðull, Grág. ii. 239 (Kb.)
treyna or treina, d, to use sparingly, esp. of food, so as to make it last longer; treyna sér e-t.
treyskr, adj. [Dan. trædsk; Germ. trotz], obstinate; villan treysk, Pass. 50 (from the Dan.?)
TREYSTA, t, [traust; Dan. trouml;ste = to comfort], to make trusty, make strong and safe; Höskuldr treysti mundriða í skildi, Nj. 66; hann setti þar forráða-menn ok treysti sér fólk, Hkr. i. 84: to confirm, make firm, at treysta vináttu Snorra, Sturl. ii. 260; hann treysti sálu þína, Barl. 94; þá treysta fól hinn heimska svá at hann skal ríkastr vera, Sks. 342; treysta herinn ok eggja, Ó.H. 214; t. heilsu hans, Greg. 49; treystr með holdi ok blóði Guðs, Fms. xi. 38; várir menn þurfu nú at þér treystið þá, viii. 317.
2. to try the strength of a thing with the hand; Egill færðisk við ok treysti stafinn (grasped firmly) til þess er upp losnaði, Eg. 233; hann treysti með handa-afli ok slitnaði silki-bandit eigi, Edda 20; ganga at ásendunum ok t. svá fast, at brotnaði, Ld. 280; tók ek þá til, treysta ek á sem ek orkaða, gat ek honum þá fram kipt, … tók ek í hendr Böðvari, treysta ek þá af öllu afli …, Fb. ii. 136; treysta nú á timbr-veggina svá brakar í hverju tré, Grett. 99; treystu síðan á ásinn, til þess er hann brast í sundr, 154; fór hann þá ok treysti á sira Þorlák með alvarligri bæn, Bs. i. 269.
II. reflex. to trust to, rely upon; with dat., ek treystumk hamingju minni ok sigrsæli, Fms. ii. 108; treystask eigi þeim griðum, ix. 520; at engum manni treystisk hann betr enn honum, xi. 392; engi hlutr er sá er sér megi treystask er Muspells-synir herja, Edda 8; öllum þeim sem honum treystask, Stj. 641; treystask í e-u (Latinism), Hom. 78, MS. 655 iv. 2; ek treysti (better treystisk) eigi at halda yðr heima með mér, Fms. ii. 4: cp. treysta sér, to dare, passim in mod. usage; eigi mun Sveinn konungr því treystask at taka, he wont dare, xi. 364; treystask betr fótum enn vápnum, Róm. 291; hann mun eigi treystask öðru enn göra sem ek vil, Nj. 229; höfðu þeir ætlað at veita honum atgöngu, en treystusk eigi, 36; treystisk ér (be of good cheer), ok hirðit eigi at óttask, 623. 32; er með engu móti treystanda á hennar hverfanda hvel, Fms. i. 104; treysti hann svá vel her sínum, at …, 24.
treystir, m. a strengthener. Lex. Poët.
Trinitatis, [Lat. gen.], Trinity-Sunday; in Trinitatis-dagr, Fms. ix. 340, Vm., and so in mod. usage; fyrsti, annar … sunnudagr eptir Trinitatis, Icel. Almanack.
tripl, n. treble, Alg.: tripla, að, to chant in treble tunes, Bs. i. 847.
trippi, n. [cp. Engl. to trip], a young colt before it is broken in, Fas. i. 9: freq. in mod. usage, ótamið trippi.
trítill, m. [Dan. trilde], a top.
trítla, að, [Dan. trilde], to trot at a slow pace; cp. Dan. trilde-bör = a wheel-barrow.
tríza (proncd. tríssa), u, f. [mid. Lat. tricca], a pull (?); hann sér at í berginu vóru steinar sem tríza væri gör, Róm. 148: in mod. usage = Dan. tridse.
trjóna, u, f. [Dan. tryne; trana and trjóna seem to be akin]:
—a snout, Lat. rostrum, Fms. vi. 143 (of a serpent); með gínandum trjónum, Landn. 257 (Hb.): of a hammer, trjónu-tröll, the ‘snout-ogress,’ of the hammer of Thor, Haustl.: of projecting land, Selmeina trjóna, the ness of Selund, i.e. Zealand, Hkr. i. (in a verse).
2. of a pole; harðar trjónur, Gs. 17; var þá ok veift af hverju skipi trjónum (or = trjánum from tré?), Þorf. Karl. 424; tjald-trjóna, a tent-frame, Sturl. i. 147, 148.
troð, n. a treading, trampling; ef fellr í nauta-troð, if trampled down by cattle, N.G.L. i. 379.
TROÐA, pres. treð, treðr, older form trøðr; tröðz, Grág. ii. 285: pret. trað, tratt (traðst), trað, pl. tráðu (mod. tróð, tróðst, pl. tróðu): subj. trœði; imperat. troð, troddú; part. troðinn: [Ulf. trudan = πατειν. τρυγαν, Luke vi. 44; A.S. trêdan; Engl. tread; Germ. treten; Swed. tråda; Dan. træde]:
—to tread; vegr er vetki treyðr, Hm. 120; at vegrinn væri troðinn, beaten. Eg. 578; t. stafkarls-stíg, to tread a beggar’s path, Fms. vi. 304; troða skó, to ‘tread shoes,’ wear them out, Eb. 20; troðnir í sundr tvennir skór, Skíða R. 193; troða villu-stigu, Barl. 29; troða halir helveg, Vsp. 52; manna þeirra er mold troða, Fm. 23; troða goðveg, Hdl. 5; aur tráðu vér áðan, Fms. vi. (in a verse); ek trað hauðr um heiði hundvillr, Eb. (in a verse); hlynbjörn trað Áta jörð, Orkn. (in a verse); nú treðr þú mik undir fótum, Nj. 82; hann trað járnin, Fms. xi. 38; trað nipt Nara náttverð ara, Höfuðl.; reyks rösuðr trað Ingjald, Ýt.; mara trað hann, … trað hon fótleggina, Hkr. i. 20; tráðu (tróðu Ed.) þeir sér gadd hjá brekkunni, Fms. ix. 490, (tráðu, Fb. iii. 139, l.c.); niðr-troðinn ok svívirðr, Fms. x. 305; troða niðr dauðann, to beat down under one’s feet, Niðrst. 6; skulu ér nú því síðr troða fyrir yðr, sem ek var þá erfiðri, metaphor from beating down the snow, making a track, Nj. 229, Grett. 174 new Ed.; t. íllsakar við e-n, to fight it out with one, Nj. 219; en ef aðrir-tveggju troða þing ok vitni hins, if they quash his suit and witnesses, Js. 41; fót-troða, q.v.
II. to stop or stuff (a bag), metaphor from treading with the feet, with dat. of the thing which is stuffed; heyi var ok troðit í gluggana, Sturl. i. 160; var þér troðit í kýl, sem korni í belg, Fms. vii. 21; var þér í hanzka troðit, Hbl. 26; át kýrin, ok þó lítt, ef maðr trað í munn henni, Bs. i. 615; hann flær belg ok treðr hann síðan lyngvi ok mosa, Konr.; þeir tráðu upp otr-belginn, Fas. i. 153; þat dýra vín er þú treðr þik með dagliga, Karl. 210.
III. reflex. troðask, to throng, of a crowd; troðisk eigi svá ákaft, Fms. xi. 102; ef menn troðask svá mjök at lögréttu fyrir önnkost … ok varðar þat fjörbaugs-garð, Grág. i. 5; ef fé tröðsk at heyvi, ii. 285; ef fé treyðsk í svelti-kví, ii. 119 (Kb.)
troð-fullr, adj. choke-full, of animals, also of a bag.
troðningr, m. a crowded throng:—a beaten truck.
TROG, n. [A.S. trog; Engl. trough and tray: Dan. trug], a trough, Edda 31 (slátr-trog); sá ek konur tvær, þær höfðu trog í milli sín, ok jósu blóði héraðit allt, Glúm. 376; ljá sér trogs at sælda mjöl, Greg. 58; troll-kona, hón hafði í annarri hendi trog en annarri skálm, Grett. 140, Hkr. iii. 150; var sem trogi væri hvelft á síðurnar, Bs. i. 330; trogs-brot, Greg. 59; rjóma-trog or mjolkr-trog, a milk-trough in which the milk is kept for cream; renna úr trogunum, to pour out the milk so that the cream remains; slátr-trog, a meat-trough.
trog-söðull, m. a kind of pummel-formed saddle, Eb. 34.
TROLL, n., the later but erroneous form is tröll; the rhymes require it to be troll; thus, troll and ollu, Fms. vi. 339; troll and kollr, Sturl. ii. 136 (a ditty); troll and sollinn, Rekst., Landn. 212 (in a verse); and so spelt in old vellums, trollz, Vsp. (Kb.) 39; in later vellums tröll, Mar. 1055; and so rhymed, tröll, öll, Mkv.: [Dan.-Swed. trold; Low Germ. droll, whence the mod. Dan. drollen; cp. also trylla and Dan. trylde = to charm, bewitch]
A. A giant, fiend, demon, a generic term. The heathen creed knew of no ‘devil’ but the troll; in mod. Dan. trold includes any ghosts, goblins, imps, and puny spirits, whereas the old Icel. troll conveys the notion of huge creatures, giants, Titans, mostly in an evil, but also in a good sense; Þórr var farinn í Austrveg at berja troll, Edda; þar mátti engi maðr úti vera fyrir trolla-gangs sakir ok meinvætta, Ó.H. 187; et mat þinn, troll, Fas. iii. 178; trolla þing, ii. 131; trolla-þáttr, Fms. x. 330; maðr mikill sem troll, Eg. 408; hann var mikill vexti sem troll, Gísl. 132; hár sem tröll að líta, Ülf. 7. 13.
2. a werewolf, one possessed by trolls or demons, = eigi einhamr, cp. hamr, hamramr; ef konu er tryllska kennd í héraði þá skal hón hafa til sex kvenna vitni at hón er eigi tryllsk, sykn saka ef þat fæsk, en ef hón fær þat eigi, fari brott or héraði með fjár-hluti sína, eigi veldr hón því sjólf at hón er troll, N.G.L. i. 351 (Maurer’s Bekehrung ii. 418, foot-note), see kveldriða and Eb. ch. 16; mun Geirríð, trollit, þar komit, G. that troll! Eb. 96, cp. the Dan. din lede trold; troll, er þik bíta eigi járn, troll whom no steel can wound! Ísl. ii. 364; þá þykki mér troll er þú bersk svá at af þér er fotrinn—nei, segir Þorbjörn, eigi er þat trollskapr at maðr þoli sár, 365; fjölkunnig ok mikit troll. Þiðr. 22; Sóti var mikit tröll í lífinu, Ísl. ii. 42; kosti ok skeri troll þetta, this fiendish monster, Eb. 116 new Ed. v.l.; trolli líkari ertú enn manni, þik bita engi járn, Háv. 56; mikit troll ertú, Búi, sagði hann, Ísl. ii. 451, Finnb. 264; þótti líkari atgangr hans trollum enn mönnum, 340; fordæðu-skap ok úti-setu at vekja troll upp (to ‘wake up a troll,’ raise a ghost) at fremja heiðni með því, N.G.L. i. 19.
3. phrases; at tröll standi fyrir dyrum, a troll standing before the door, so that one cannot get in, Fbr. 57; troll milli húss ok heima, Fms. viii. 41, cp. the Engl. ‘between the devil and the deep sea;’ troll brutu hrís í hæla þeim, trolls brake fagots on their heels, beat them on their heels, pursued them like furies, Sighvat; glápa eins og troll á himna-ríki, to gaze like a troll on the heavens (to gaze in amazement): in swearing, troll hafi þik! Fms. vi. 216; troll hafi líf! Korm. (in a verse); troll hafi þik allan ok svá gull þitt! 188; hón bað troll hafa hann allan, Art. 5; troll hafi þá skikkju! Lv. 48; troll (traull) hafi þína vini! Nj. 52; troll hafi þitt hól! 258; troll vísi yðr til búrs! Bs. i. 601; þykki mér því betr er fyrr taka troll við þér, the sooner the trolls take thee the better! Band. 37 new Ed., Fs. 53; þú munt fara í trolla-hendr í sumar! Ld. 230, Fms. v. 183; þú munt fara allr í trollindr (= trolla hendr), Band. (MS.); munu troll toga, yðr tungu ór höfði, the evil one stretches your tongue, some evil demon speaks through your mouth, Fb. i. 507; honum þótti helzt troll toga tungu ór höfði honum er hann mælti slíkt, Rd. 276; þú ert fól, ok mjök toga troll tungu ór höfði þér, Karl. 534; the verse in Korm. 210 is corrupt; trautt man ek trúa þér, troll, kvað Höskollr, Sturl. ii. 136, from an ancient ballad. In one single instance the trolls, strange to say, play a good part, viz. as being grateful and faithful; trolls and giants were the old dwellers on the earth, whom the gods drove out and extirpated, replacing them by man, yet a few remained haunting lonely places in wildernesses and mountains; these trolls, if they meet with a good turn from man, are said to remain thankful for ever, and shew their gratitude; hence the phrases, tryggr sem tröll, faithful as a troll; and trygða-tröll, hann er mesta trygða-tröll, a faithful soul, faithful person; trölla-trygð, ‘trolls-trust,’ faithfulness to death; troll eru í trygðum bezt is a saying; these milder notions chiefly apply to giantesses (troll-konur), for the troll-carles are seldom well spoken of: for trolls and giants as the older dwellers on earth, see the interesting tale in Ólafs S. Trygg. by Odd, ch. 55, 56 (Fms. x. 328–332).
II. metaph. usages, a destroyer, enemy of; þess hlutar alls er troll sem þat má fyrir fara, Edda ii. 513; bryn-tröll, q.v.
III. in local names; Trolla-botnar = the Polar Bay, between Greenland and Norway, believed to be peopled by trolls, A.A.; Trolla-dingja, Trolla-gata, Trolla-háls, Trolla-kirkja, Ísl. Þjóðs. i. 142: [cp. Troll-hættan in Sweden.]
B. Compds:
trolla-gangr, m. a troll-haunt, Grett. 148 new Ed., Fms. ii. 185, x. 330, Ó.H. 187.
trolla-grös, n. pl., botan. lichen rangiferinus, Hjalt.
trolls-hamr, m. a troll’s shape, Vsp.
trolls-háttr, m. a kind of metre, Edda (Ht.)
trolla-hlað, n. a troll’s building, Cyclopic works, a giant’s causeway.
trolls-liga, adv. fiendishly, Nj. 181, Fs. 43.
trolls-ligr, adj. huge, but also fiendish, Eb. 314; úgæfusamligr, harðligr ok trollsligr, gaunt and fiendish, Nj. 181; skessa há ok digr ok at öllu trollslig, Fb. i. 258; t. var sú tönnin ein, huge, gaunt, Skíða R.
trolls-læti, n. pl. fiendish howlings, as of one possessed by the evil trolls, Eb. 318.
trolla-saga, u, f. a tale of giants and trolls, with the notion of coarse and vulgar fiction.
trolla-slagr, m. the name of a song, see Lex. Runic.
trolla-urt, f., botan. ‘troll’s-wort,’ louse-wort, rhinanthus pedicularis, Hjalt.
trolla-þáttr, m. an episode, a tale of trolls, Fms. x. 330.
trolla-þing, n. a meeting of trolls, Fas. ii. 131.
troll-aukinn, part. ‘troll-eked,’ possessed by a troll, but only in heathen sense = hamramr, epithet of a werewolf; Þorgrímr var tröll-aukinn ok tók þó Kristni, Landn. (Hb.) 45, Fms. iii. 195.
troll-dómligr, adj. belonging to witchcraft, Bær. 19.
troll-dómr, m. [Dan. trolddom], witchcraft. Stj. 101: monstrosity, Mar. 105. 5.
trolli, a, m. a nickname, Landn. (cp. Dan. Herluf Trolle); whence in local names, Trolla-tunga, Landn.
2. a huge horse is called Trolli.
troll-karl, m. a giant, a male troll, Fas. iii. 178.
troll-kerling, f. = trollkona. Fas. ii. 519.
troll-kona, u, f. a giantess, Fs. 145, Fb. i. 257, Grett. 140, Edda 53, Fas. ii. 151, Sturl. iii. 304: sendi drottning eptir Sturlu, bað hann koma til sín, ok hafa með sér tröllkonu-söguna, 305, passim.
troll-kyndr, part. of ‘troll-kind,’ Ýt.
troll-marr, m. a ‘troll-steed,’ i.e. a wolf, Hallfred.
troll-menni, n. a giant-like man, Finnb. 344, Fas. iii. 259, 285.
troll-riða, adj. ridden by a troll, witch-ridden; yxn þeir er Þórólfr var ekinn á urðu trollriða. Eb. 172.
troll-skapr, m. = trolldómr, the being a troll; eigi er þat trollskapr at maðr þoli sár, Ísl. ii. 365, Fs. 43: witchery, berja grjóti í hel fyrir fjölkyngi ok trollskap, Landn. 236; hann verr hauginn með trollskap, Gullþ. 6, Karl. 241.
troll-skessa, u, f. = trollkona.
troll-volkaðr,† part. witch-ridden, = trollriða.
TROS, n. droppings, rubbish, leaves and twigs from a tree picked up and used for fuel; en er Páll samnaði trosum til elds, 656 C. 22; mik grunar at tros nokkor af kvistunum félli í höfuð mér, Edda 30; cp. ó-tros. rubbish; ótrosa-lýðr, ragamuffins.
trosna, að, to ‘fall into tros,’ split up, of a seam or the like.
trossa, u, f. a truss of nets, a fisherman’s term.
TRÓÐ, n. fagot-wood; bæði timbr ok tróð, D.N. i. 657; bæði tróð ok sperru, iii. 669; tráðusk þær und þungu tróði, Þd.; glóð var föst í tróði, Fms. vi. 340 (in a verse).
2. in mod. usage tróð and tróðviðr mean the fagots stuffed in between the thatch and the rafters.
tróða, u, f. = tróð; eyri fyrir tróðu hverja ok svá fyrir næfra-kimbul hvern, N.G.L. i. 101; remains in the compd mæni-tróða.
2. in poetry tróða is freq. in circumlocutions describing women, auð-tróða, gulls-tróða, menja-tróða, see Edda, Lex. Poët.
tróð-högg, n. the cutting of fagot-wood; timbr-högg ok tróð-högg, D.N. iii. 237.
tróð-næfr, f. bark used for thatching (see næfr), Eg. 238.
tróð-viðr, m. = tróð; eldrinn las skjótt tróðviðinn, Eg. 238, 239.
Trója, u, f. Troy:
Tróju-land, n. the land of Troy:
Tróju-menn, m. pl. the men of Troy:
Tróverskr, adj. Trojan, Rb., Fms. ix. 416, Bret. 62.
truff, n. trumpery, Thom. 40, 76.
trumba, u, f. a pipe; veita þagat vatni í leyniligum trumbum, Hom. 131; hvann-jóla trumba, the stalk of the angelica, Fms. ii. 179.
2. a trumpet; umb sá er þýtr í trumbu, Fms. viii. (in a verse); blása trumbum, Karl. 180; þeyta trumbu, 157; ljósta trumbum, 236; trumbu-þytr, Fas. i. 503; trumbu-hljóð, Hom. 68. trumbu-bein, n. a nickname, Landn. 255.
trumba, að, to trumpet, Sks. 779. Matth. xiv. 6.
trunsa, að, to turn up one’s nose at; t. við e-u, Fas. i. 54.
trunt, a shouting; trunt, trunt! og tröllin í fjöllunum, Ísl. Þjóðs. i. 193.
trutta, að, to shout trutt trutt! or trrrh, as shepherds or horse-drivers do; tauta eðr trutta, Fms. viii. 234 (v.l.), Fb. ii. 619; smalar trutta og takka, þá teygja þeir með sér rakka, Hallgr.
trú, f., see trúa.
TRÚA, trúi (monosyll. trý, Str. 46, l. 17), pret. trúði; subj. trýði (thus rhymed, lýði, trýði, Bs. ii. 308, in a poem of a.d. 1540, but the mod. form is tryði with a short vowel); imperat. trú, trúðu; part. trúað: [Ulf. trauan = πεποιθέναι; A.S. treowian; Engl. trow; Germ. trauen; Dan.-Swed. troe, tro]:
—to trow, believe; seg þú frá, Njáll, segir Gunnarr, þvíat allir munu því trúa, Nj. 51; mundir þú trúa fyrirburð þessum ef Njáll segði þér eða ek?—Trúa munda ek, segir hann, ef Njáll segði, þvíat þat er sagt, at hann ljúgi aldri, 119; henni var trúað sem góðri konu, Sks. 457; trúa megit þér mér þar um, at …, Fms. ii. 241; vilið þér mér ei til þess trúa, sem talað hefig um búskap lands, Bb. 3. 100; mant þú trúa mér bezt til órræða um þitt mál, Nj. 12; engu öðru því er mér er til trúat, 112; ek trúi honum til þess bezt allra manna, Eg. 34: imperat. as adv., tíminn líðr, trúðu mér, trow once! forsooth! a ditty; trú mér til, depend on it! trúi-eg, I trow, Skíða R. 34, 35; eg trú ’ann sé dáinn, freq. in mod. usage.
2. in a religious sense, to believe, with dat., or trúa á e-n, to believe in; þeir trúðu seint upprisu hans, Greg. 14; trúa á mátt sinn ok megin, Landn.; æ trúði Óttarr á Ásynjur, Hdl.; á sik þau trúðu, Sól.; þeim er eigi trúðu Guði, Hom. 51; er á Guð trúðu, 625. 70; skulu allir vera Kristnir hér á landi ok trúa á einn Guð, Nj. 164; trúðu þeir því at þeir dæi í hólana, they believed that they were to die into (i.e. go after death to) these hills, Landn. 111.
II. to trust; vin þann er þú vel trúir, … ef þú átt annan þanns þú ílla trúir, Hm. 43–45; akri ársánum skyli engi trúa, 87; meyjar orðum skyli manngi trúa, 83; véla þik í trygð ef þú trúir, Sdm. 7; ef þú hug trúir, if thou hast heart to do it, Hým. 17; trúa magni, trust on his strength, Fas. i. 438 (in a verse); nótt verðr feginn sá er nesti trúir, Hm. 73; trúðir vel jöxlum, Am. 80; Hlenni mælti at þú skyldir eigi trúa þeim, Glúm. 369.
trúa, f., gen., dat., and acc. trú, like frú (q.v.), but without plur.; this is the old form, whence comes the contr. nom. trú, and later even a gen. trúar, which is prevalent in mod. usage; the gen. trúar occurs in vellums, Barl. 151. l. 16, Fs. 103 (from the Arna-Magn. No. 132), and Skálda (in a verse); so also passim in Post. S. Edit. C.R.Unger, 1872; the old bissyll. form still occurs in the Icel. N.T., ó þú kona, mikil er þín trúa, Matt. xv. 28: [Dan. troe; A.S. treowe]:
—trust, belief; segja upp á trú sína, Fms. xi. 285; þeir sögðusk vildu tala við hann með trú, 400; rjúfa trú sína, 356; ok gáfu þar til trú sína, Fas. ii. 540; svá sem trúa þeirra öðlask, Blas. 50: as an oath, þat veit trúa mín, upon my word! by my troth! Edda 25, Bær. 2; þat er mín trúa, at …, Edda 5; svá njóta ek trú minnar, by my troth! i. 130.
II. faith, belief, in a theological sense; Helgi var blandinn mjök í trú, þann trúði á Krist, en hét á Þór til sjófara ok harðræða, Landn. 206; taka við trú, to receive the Christian faith, Nj. 158, 162; at trúa þessi skuli við gangask, id.; ung er nú trúan, Valla L. 209, Lil. 34; at sú var sönn trúa, Fms. i. 231; þat er heiðinna manna trúa, at …, Bret. 56; trú várrar, Greg. 14; sinnar trú, Pd. 8; þinnar trú, Blas.; snúask til trú, Blanda; réttrar trú, id., Lex. Poët.; til styrkðar trúar (gen.) várrar, Greg. 14; þat hafði hann helzt til trúar, at …, Fs. 103; ung at aldri fegri at trú, svá var trúa hennar mikil, at …, Bs. i. 204; ó-trú, unbelief; van-trú (as also Fb. i. 312, l.c.)
B. Compds:
trú-boð, n. a preaching the gospel, as a missionary, Fms. ii. 31.
trú-bót, f. a reformation in faith, H.E. i. 584.
trúar-bót, f. id., Skálda 203 (in a verse; the flow of the line, however, shews that it should be trú-bót, a dissyllable).
trú-brögð (mod. trúar-brögð), n. pl. religion, Magn. 442, Fms. ii. 256, Orkn. 140.
trú-fylgja, u, f. religious observance, Hom.
trú-hald, n. observance, rites of faith, Fms. ii. 31, MS. 655 xxvii. 18.
trúar-játning, f. a confession, creed, in an eccl. sense; †when used with the article it means specially the Apostles’ Creed; læra Trúar-játninguna og Faðir-Vor.
trúar-níðingr, m. an apostate.
trú-skjöldr, m. the shield of faith, Mart. 121.
trú-verk, n. a work of faith, 645. 111.
trúar-villa, u, f. heresy.
trúaðr, part. believing; hón var skírð ok vel trúuð, Landn. 111;
rétt-trúaðr, orthodox (in a good sense); öllum góðum mönnum ok rétt trúuðum, Fms. i. 229; ekki var hann mjök trúaðr at sið þeirra, 154;
van-trúaðr, unbelieving; vert eigi vantrúaðr, heldr trúaðr, John xx. 27.
trúan-ligr, adj. credible, Fms. i. 293, Magn. 448; ú-trúanligr.
trúari, a, m. a believer, Fms. v. 219.
trú-bundinn, part. bound in truth, Fr.
trúðr, m. [A.S. trúð; a word of doubtful origin, but it is old and occurs in a verse of Hornklofi, also in a verse of the beginning of the 11th century, and as a nickname in Dropl. of a person who lived in the middle of the 10th century]:
—a juggler, Grág. ii. 84; inn í búð at trúðum, Nj. (in a verse); both passages refer to the jugglers at the alþing; einn snápligr trúðr, Stj. 505; at leikurum ok trúðum hefig þik lítt fregit, Hornklofi; leikarar ok trúðar vóru margir í herinum, Pr. 132: as a nickname, Ánn trúðr, Dropl.
trú-fastliga, adv. faithfully, Fms. ix. 485, x. 370.
trú-fastr, adj. [A.S. treowe-fast; Old Engl. true-fast; Dan. troe-fast]:
—truthful, faithful, of belief: trusty, Bs. i. 392; hann var maðr trúfastr ok vel siðaðr, Eg. 770; vitr kona ok trúföst, Blas. 50: as a nickname of the English king Athelstan, Eg. 265, Fms. i. 15.
trú-festa, t, to pledge one’s faith, Str. 46.
trú-festi, f. faithfulness, firmness in faith, Játv. ch. 4.
trú-fylgja, u, f. the observance of the faith, Hom. 108.
trú-girni, f. credulity.
trú-gjarn, adj. credulous.
trú-góðr, adj. religions, sound in the faith, Bs. i.
trú-kona, u, f. a religious, devoted woman, Ld. 328, Bs. i. 438.
trú-lauss, adj. infidel, Grett. 111, Greg. 71, MS. 673 A. 46.
trú-leikr, m. (trú-leiki, a, m.), faithfulness, fidelity, Al. 104, Nj. 62, Eg. 50, 65; í öllum trúleika ok þjónustu við yðr, Fms. vi. 36.
trú-leysi, n. infidelity, Hom., Barl. 145, Fb. i. 36.
trú-liga, adv. faithfully, Nj. 62, 146, Hrafn. 28, Sks. 705, Hom. 37, Bs. i. 39, 203, passim.
trúlig-leiki, a, m. = trúleikr, Nj. 260.
trú-ligr, adj. faithful; trúlig geymsla, Fms. vii. 25; vináttu ok trú-liga fylgð, Eb. 45 new Ed.: safe, to be relied on, veðr er trúligt, the weather bids fair, 53 new Ed.; þótti honum þeir ekki trúligir, Eg. 538; at engum várum bræðrum þykki trúligt (safe) at sitja undir hendi þeim Þrændum, Fms. i. 53; ekki friðsamligt ok ekki mjök trúligt, Ó.H. 173; ú-trúligr, veðr ú-trúligt, suspicious weather, Vápn. 11; þeir munu vera ú-trúligir, Nj. 102, Fms. xi. 249, Lv. 62: credible, likely,
ú-trúligr, incredible, Edda 2, Fms. x. 307, Sks. 138.
trú-lofa, að, to pledge one’s faith, = lofa á sína trú, Mar., H.E. i. 483, ii. 111.
2. to betroth; trúlofa sér konu, D.N. i. 160.
trú-lofan, f. the pledging one’s faith, N.G.L. iii. 124, 148.
2. betrothment, of lovers, Fas. ii. 69, H.E. ii. 111.
trú-lyndi, f. faithfulness, truth, Fms. i. 305, Sturl. i. 57; í allri t., Stj. 488; traust ok t., Mar.
trú-lyndr, adj. faithful, true, trusty, Nj. 83, Fs. 10, Fms. i. 141, ix. 230, xi. 246, Stj. 433, Matth. xxv. 21, passim.
trú-maðr, m. a true believer, good Christian, Fms. viii. 238, ix. 531, Sturl. i. 126, Vídal. passim.
trú-mennska, u, f. faithfulness.
trú-mikill, adj. strong in faith, believing, Fms. viii. 410; trúmestr, Bs. i. 526.
trúnaðr, m. [trúa], trust, good faith; halda mun ek við þik mínum trúnaði til dauða-dags, Nj. 109; halda trúnað við e-n, Fms. vi. 53; var þetta sáttmál bundit með fullum trúnaði, i. 57, vii. 280; veita e-m traust ok trúnað, vi. 19; skipta trúnaði sínum, Al. 46; draga hann frá konungs trúnaði, allegiance, Sturl. iii. 142: selja e-m sinn trúnað, Fb. ii. 285; ganga í trúnað fyrir e-n, to become bound for another, Fms. xi. 356; eiga trúnað undir e-m, x. 103; eigi þótti mér goðin göra af trúnaði brúna, i.e. they built it not sufficiently strong, Edda 8.
2. trust, confidence, belief; festa, leggja trúnað á e-t, to give credence to, believe, Eg. 51, Ld. 204; til hvers reitt þú til þings ef þú vill eigi segja mér trúnað þinn, if thou wilt not open thy heart to me, Nj. 11; þeir einir menn eru hér at hverr veit annars trúnað, 226; trúnað ok leyndar-mál, Fb. i. 64; þeir menn er vestan komu ok helzt mæltu trúnað fyrir honum, spoke in confidence to him, Orkn.; þér mun ek segja trúnað minn, I will open my heart to thee, Fær. 248; hann átti trúnað (secret information) í hvers þeirra herbergi, Ld. 176: af trúnaði, in confidence, secretly; ef maðr selr manni fé af trúnaði, Grág. i. 400; segja e-m e-t af trúnaði, Fas. i. 187, Ó.H. 56.
II. a creed, belief, Sks. 647.
compds:
trúnaðar-eiðr, m. an oath of allegiance, Fms. ii. 127, vi. 53, ix. 48, Gþl. 69.
trúnaðar-hylli, f. allegiance, Landn. (App.) 340.
trúnaðar-kona, u, f. a female confidant, Bs. i. 627.
trúnaðar-maðr, m. a confidant. Fms. i. 66, 113, Ld. 167, Sks. 361.
trúnaðar-tómr, adj. toom (Scot. for empty), void of faith, Al. 46.
trúnaðar-traust, n. protection, security; veita e-m t., Bs. i. 728: full confidence, trust.
trúnaðar-váttr, m., for definition see Grág. i. 42.
trúnaðar-vinr, m. a confidential friend, Fms. vii. 279.
trú-orð, n. a word of faith, creed, Sturl. i. 34.
trúr, trú, trútt, adj., compar. trúri, trústr or trúastr; [Dan. tro]:
—true, faithful; trúr skal ek þér í ráðum, Nj. 75; ef þú vilt mér trúr vera, Þorst. St. 54; hefir þú lengi verit trúr oss frændum, Ld. 320, Fs. 90; þat er ráð mitt at þú sér trúr konungi þínum, Fms. i. 145; undir-hyggju-maðr ok meðal-lagi trúr, iv. 198; eigi var Magnús trúr, viii. 314: trusty, safe, enn trúasti hlífskjöldr, Hom. 72; trútt traust, Stj. 647; at eigi mundi allt trútt vera, Fms. viii. 337 v.l.; at hón væri trú ok örugg fyrir bergrisum, Edda 25: trúr á Guð, believing in God, Hom. 109; þeir vóru eigi trúir at því (not free from) at þeir færi eigi með danza-görð, Sturl. iii. 80: er eigi trútt, at mér hafi eigi í skap runnit sonar-dauðinn, Þorst. St. 55;
ó-trúr, unfaithful.
trú-rof, n. a breach of faith, Karl. 151.
trú-rækinn, adj. religious, Fms. ii. 163, Þorf. Karl. 174, Fs. 185.
trú-rækni, f. piety.
trú-skapr, m. = trúleikr, Fms. v. 24, Fs. 18.
trúss, n. [Engl. truss], a trussed-up bundle, only of vile things, of a beggar’s wallet, Skíða R. 28, 42, 199.
tryggð, f. [Ulf. renders διαθήκη by triggwa; A.S. treowð; Engl. truth; hence mid. Lat. treuga; Engl. truce]:
—faith, good faith, trustiness, as of a friend; trú og trygð.
2. as a law term, esp. in plur., plighted faith, truce; eiða svarða, unnar trygðir, Skv. 3. 20; griðum ok trygðum, N.G.L. ii. 50; gengu til ok veittu Gunnari trygðir, Nj. 88; svíkja e-n í trygð or trygðum, to betray one in time of truce, Hkr. i. (in a verse), Ld. 8; Hrafn son þinn sveik hann í trygðum, Ísl. ii. 272; hvat skal hans trygðum trúa, Hm. 110; ú-trygð, falseness, perfidy.
compds:
trygða-eiðr, m. an oath of fidelity; vinna t. at því at eigi sé undirmál við hann, Grág. ii. 21.
trygða-festa, u, f. a pledge of faith, Str. 32.
trygða-kaup, n. a giving truce, safe conduct, N.G.L. i. 310.
trygða-maðr, m. a man of good faith, Odd. 2: one with whom one is at truce, þat er níðings-verk ef maðr vegr trygða-mann sinn, N.G.L. ii. 50 (v.l. 26).
trygða-mál, n. pl. a formula for making a truce, Grág. Vígsl. ch. 113 (ii. 168, cp. Ísl. ii. 300).
trygða-rof, n. pl. a breach of truce.
trygðarofs-maðr, m. a truce-breaker, Nj. 102.
tryggð-rofi, a, m. a truce-breaker, Gþl. 27, 198. trygðrofa-maðr, m. id., Gþl. 198.
tryggi-liga, adv. faithfully, Sks. 33.
trygging, f. security, assurance, D.N. i. 82: freq. in mod. usage.
tryggja and tryggva, ð, to make firm and trusty; at þeir tryggvi sættir sínar, Ó.H. 90; trygðu þeir Þórir þá sættir með sér, Eg. 169; þá frændr mundi seint at tryggja, 227; aldrei verðr tóan tryggð, a saying; or aldrei tryggist tóa, þó tekin sé úr henni róa, Hallgr.; er ek hræðumk at oss hafi ekki vel tryggt hafnirnar, Fms. viii. 328: to ensure, skeyta ok t., hón (the estate) var tryggð ok skeytt undir mik ok minn ættlegg, N.G.L. ii. 99, Munk. 79; t. e-m eign, D.N. i. 80; tryggja trygðir, N.G.L. ii: tor-tryggja, q.v.
trygg-lauss, adj. truceless, treacherous, Haustl.
trygg-leikr, m. faithfulness, N.G.L. ii. 399, Sks. 457.
trygg-liga, adv. faithfully, H.E. i. 561, Sks. 705, Sól. 20.
trygg-ligr, adj. trustworthy, reliable, Fas. iii. 269; ú-tryggligr.
TRYGGR, adj., before a vowel tryggvan and tryggan; it was even sounded with i, as in Gothic, as is seen from rhymes, trigglaust þriggja, Haustl.; [Ulf. triggvs = πιστός]:
—trusty, faithful, true; tryggr vinr, Ad. 10; trygg ok góð kona, Str. 15; t. höfðingi, Sks. 456; t. í trúnaði, Fms. vi. 52; þá mun fár vera tryggr, viii. 314; at eigi myndi allt tryggt vera, ix. 337; trygg ok staðföst ást, Str. 26; þú enn góði þræll ok inn tryggi, Hom. (St.); tryggr vinum ok frændum, Fs. 23.
2. unconcerned, Dan. tryg; verðit maðr svá tryggr at þessu trúi öllu, Hm. 88; var-at þat tryggt né ógnlaust, Ad. 5; jötnum þótti eigi tryggt at vera með Ásum griða-laust, Edda 25.
trygg-rofi, a, m. = trygðrofi, N.G.L. i. 13, 106, K.Á. 62, Barl. 181.
tryggva-kaup = trygða-kaup, N.G.L. i. 81.
tryggva-váttr, m., tryggva-vitni, n. a faithful witness, N.G.L. i. 223.
Tryggvi, a, m. a pr. name, the Faithful, Fms. i. (Ólafr Tryggvason); Sig-tryggr, Ú-tryggr, Tor-tryggr, Landn.
trygg-vinr, m. a trusty friend, Skálda (in a verse).
trygill, m., dimin. [trog], a little trough, tray, Ísl. ii. 350; blót-trygill, grautar-trygill, q.v.
TRYLLA, d, [troll; Dan. trylde], to enchant, turn into a troll; blótuðu þeir hann ok trylltu hann svá at hann varð engum mennskum manni líkr, Fas. ii. 242; þú þykki mér troll … ok væri þat svá at virða en trylla menn eigi, thou art a troll … it would be better to put this construction upon it, and not call men trolls, Ísl. ii. 366.
II. reflex. to be turned into a troll, enchanted; ok hafi hann síðan tryllsk ok orðit at ormi, Fms. vi. 143; eigi vitu vér hvárt hann trylltisk dauðr eða kvikr, Gullþ.
2. part. trylldr, charmed; mikill ok mjök trylldr svá at hann var eigi einhamr, Fb. i. 522; svá kann ok verða, at af stundu eru þeir trylldir er áðr vóru blótaðir, … en þó munu vér því næst blótaðir ok síðan trylldir, ii. 7; kettir svartir ok mjök trylldir, Fs. 44: to become mad, furious, demoniac.
tryllska, u, f. witchery, the being a witch, N.G.L. i. 351.
tryllskr, adj. bewitched, the being a troll or a witch; ef konu er tryllska kennd, … skal hón hafa til sex kvenna vitni at hón er eigi tryllsk … ekki veldr hón því sjálf at hón er troll. N.G.L. i. 351.
trýju-söðull, m. = trogsöðull, Grág. i. 175.
trýni, n. [trjóna], the snout of a dog, Fms. iii. 13; passim in mod. usage, hunds-trýnið; of a bear, Glúm. 330.
trýta, t, [Ivar Aasen tryta], to growl, murmur; trýtti æ trönu-hvöt, Hðm.; the passage is somewhat corrupt, but the word is still used in Icel.; kerling trýtir æ sem tíðast at bera fyrir Thomam, bróður Christjan, þat er hón hefir bezt til, ertrnar, eplin ok ostana, Thóm. 360.
trýtill, m. a bird, Ísl. Þjóðs. ii.
TRÖÐ, f., gen. traðar, pl. traðir; [akin to troða]:
—in the Norse, a piece of fallow land where cattle are kept grazing; ef maðr leggr tröð sína við akr eða eng annars manns, þá skal hann hverfa garði gildum um, Gþl. 407; af jörðu skal leggja fjórðung í tröð (trod Cod.), vetrar-myki alla skal reiða í tröð (treðe, v.l.) þar sem ómykjat er … en ef tröð er mykjat, N.G.L. ii. 110 (tröð, tröðin, i. 240, l.c.); this sense remains in ör-tröð, in ganga í ör-tröð, a pasture overcrowded with sheep or cattle.
II. in Icel. sense, a pen for cattle during the night; traðir vóru fyrir ofan garðinn á Hlíðarenda, ok námu þeir þar staðar með flokkinn, Nj. 114; graðungr einn í tröðinni … í því stóra byrgi, sem nauta-hjörð föður hans stóð inni um nætr, Karl. 550; reka fénað lausan í hús inn eða tröð, Jb. 264; þeir menn er sambeit eiga upp á Völl skulu hafa í tröð fé sitt upp frá Ólafs-messu, Vm. 18.
2. in mod. usage, traðir means a lane leading up to the houses, which in old writers is called geil, q.v.; það kemr maðr ríðandi heim traðirnar.
III. in local names, Traðir, Traðar-holt, Landn., Fs.
compds:
traðar-garðr, m. the enclosure of a tröð, Gþl. 350 (where in the Norse sense).
traðar-lag, n. enclosure of pastures, N.G.L. i. 239. traðar-veggr, m. the wall of a pen, in the Icel. sense, Sturl. ii. 209.
traða-staðr, m. a place where to build a tröð (II), Jm. 20.
tröf, n. pl. fringes; see traf.
TRÖLL and compds, see troll.
trönu-beina, u, f. ‘crane-leg,’ a nickname, Rm.
tuddi, a, m. a bull is in the east of Icel. called tuddi: hence a mean fellow: tudda-legr, adj. mean, vile.
tuðra, u, f. in skinn-tuðra, a flap of skin.
tuft, f., see topt.
TUGGA, n, f. [tyggja], a chewed mouthful, the word is freq. in mod. usage, but seems not to be found in old prose, although it occurs in poets (in poët. phrases), munins tugga, Gísl., Lex. Poët.
tugla-, see tygill.
tugr, m. ten, decade; as also in tví-tugr; see tigr.
tug-tugti, the twentieth, Fb. ii. 469.
tug-tugu, twenty, D.N. ii. 67, 172.
tumba, að, [a for. word; Fr. tomber], to tumble, Finnb. 352, Fas. iii. 503; þeir tumba báðir ofan fyrir fönnina, Háv. 9 new Ed.; hann tumbar af hestinum, Mag. 8, Bs. ii. 225, Mar.
Tumi, a, m. a pr. name = Thomas, Sturl.
TUNDR, n. [A.S. tynder; Engl. tinder; Germ. zunder; early Dan. tunder; mod. Dan. tönder]:
—tinder, Bs. ii. (in a verse), Fms. vii. 192, freq. in mod. usage: tundr-ör, f. a tinder-arrow, a burning shaft hurled in taking possession of land; for this heathen rite see Landn. 3, ch. 8, p. 193; cp. also Fms. vii. 192, where the tinder-arrow has magic power, like silver-buttons in mod. tales.
tundra, að, to ‘tinder,’ catch fire; eldrinn tundraði skjótt, Fas. i. 83.
TUNGA, u, f., gen. pl. tungna; [Goth. tuggo; common to all Teut. languages; cp. Lat. lingua]:
—a tongue, Sól. 44, Grág. ii 11, passim: metaph. usages, hraðmælt tunga, Hm. 28; skæðar tungur, evil tongues, Nj. 264; hafa tungu fyrir e-m, to have tongue for a person, be the spokesman, Fms. vi. 223; harðr í tungu, Hallfred; skáldskapr var honum svá tiltækr, at hann kvað af tungu fram sem annað mál, Ó.H. 171; hann sá eld mikinn í tungna líkjum, Hom. 91; lof-tunga, ‘praise-tongue,’ flatterer, a nickname.
2. sayings; tunga er höfuðs-bani, ‘tongue is head’s bane,’ is the ruin of a man, Hm. 72; e-t leikr á tveim tungum, N.G.L. i. 211 (see leika II. 4); tungan leikr við tanna sar, the tongue touches sores of the teeth, Mkv.; hann hefir tönn og tungu á öllu, of a ready tongue; gæti hann, at honum vefisk eigi tungan um hófuð, let him beware lest his tongue winds round his head, i.e. let him beware of loose talk, (a long tongue being = inconsiderate tongue that works evil), Nj. 160, Þorst. Síðu H. 178; also, e-m vefsk tunga um tönn, to be disconcerted: a person endowed with poetical gifts is believed to have a tongue longer than other men (the tongue-tip reaching to the nostrils), Ísl. Þjóðs. ii. 557; to this refers the legend of Hallbjörn hali, síðan togar hann á honum tunguna, ok kvað vísu þessa, then be stretched his tongue and said, Fb. i. 215; on the other hand, of words spoken in an evil hour, it is said that fiends have stretched (pulled) a man’s tongue, troll toga tungu ór höfði e-m (see troll): in nursery talk, swearing is said to leave a black spot on the tongue, blótaðu ekki, það kemr svartr blettr á tunguna á þér!
II. a tongue, language; Dönsk tunga, the Danish (Norse) tongue, see Danskr; tungan er vér köllum Norrænu, Fms. xi. 412; vitr maðr ok kunni margar tungur, 298; þar eru tungur sjau ok tuttugu, 414; hverega tungu er maðr skal ríta annarrar tungu stöfum, þá verðr sumra stafa vant, af því at eigi finnsk þat hljóð í tungunni sem stafirnir hafa þeir er af ganga, … nú eptir þeirra dæmum, alls vér erum einnar tungu, … or vóru teknir þeir (stafir) er eigi gegna atkvæðum várrar tungu, Thorodd; ein var þá tunga á Englandi, sem í Noregi ok í Danmörku, en þá skiptusk tungur í Englandi er Vilhjálmr bastarðr vann England, Ísl. ii. 221; Danskir, Sœnskir eða Norrænir ór þeirra konunga veldi þriggja er vár tunga er … af öllum tungum öðrum enn af Danskri tungu, Grág. ii. 72; tungna-grein, tungna-skipti, division of tongues, Stj.
III. metaph. of tongue-formed things, a tongue of land at the meeting of two rivers (= Gr. μεσοποταμία); í tungu einni milli gilja tveggja, Valla L. 223, Sd. 141; Önundr nam tungu alla milli Hvítár ok Reykjadalsár, Landn. 60; frá Flókadalsár-ósi til Reykja-dalsár-óss, ok tungu þá alla er þar var á milli, Eg. 186; very freq. in Icel, local names, Tunga, Tungur, Tungna-jökull, Tungna-fell, Tungu-á, Tungu-heiðr, Hróars-tunga, Biskups-tungur, Stafholts-tungur, Skaptár-tunga, Landn., map of Icel.: Tungu-goði, a, m. a nickname: Tungu-menn, m. pl. men from T., Landn., Sturl.
2. the tongue of a balance, in tungu-pundari; in the poets, a sword is slíðr-tunga, hjalta-tunga, slither-tongue, hilt-tongue, and the like, Lex. Poët.
B. Compds:
tungu-bragð, n. tongue, speech; mjúkt t., Fms. i. 283; hefir því t. ekki ómjúkligt, ii. 60; málit görisk af blæstrinum, tungubragðinu ok skipan varranna, Skálda 170.
tungu-fimi, f. fluency of tongue, Konr.
tungu-hapt, n. a tongue-tie; medic. anchylo-glossum. Fél. x.
tungu-hvass, adj. keen-tongued, Sks. 315.
tungu-lauss, adj. tongueless, Rb. 348
tungu-mjúkr, adj. smooth-tongued, eloquent, Fms. viii. 314, Sks. 315, Sturl. i. 105.
tungu-níð, n. a libel by word of mouth, opp. to tré-níð, a libel carved on a tree, N.G.L. i. 56.
tungu-pundari, a, m. a steelyard with a tongue, Jb. 375.
tungu-rætr, f. pl. the roots of the tongue, Pr. 474; gull þat er sú náttúra fylgir, at hverr maðr sem mállauss er, ok leggr þat undir tungu-rætr sér, þá tekr þegar mál sitt, … hann færði móður sinni gullit ok tók hón þegar mál sitt er þat kom undir t. henni, Fb. i. 255, 256; metaph., þessi orð sem hann hafði lagt undir tungu-rætr þeim, Stj. 398; eigi þarf ek at eiga þetta undir tungu-rótum Odds, Eg. 73; ræða þessi mun vera komin undan tungu-rótum þeirra manna er miklu eru óvitrari enn hann ok verri, Fær. 200; þau svikræði höfðu fyrst komit undan tungu-rótum biskups, Fms. viii. 296.
tungna-skipti, n. change of tongue or language, Stj. 25.
tungu-skorinn, part. tongue-cut, Hkr. iii. 285.
tungu-skæði, f. ‘tongue-scathe,’ slander, Sks. 25.
tungu-skæðr, adj. evil-tongued, Nj. 264, v.l.
tungu-snjallr, adj. eloquent, Fms. viii. 314.
tungu-sótt, f. a tongue-disease, Ann. 1310.
tungu-sætr, adj. sweet-tongued, Lil.
tungu-varp, n. the motion of the tongue, Sks. 438.
TUNGL, n. [Goth. tuggl in a gloss, to Gal. iv. 9; A.S. tungol; Hel. tungal; O.H.G. zungal; Swed. tungel; cp. also tingl]:
—prop. a luminary (= Lat. sidus), which sense remains in the compd himin-tungl; in Icel. prose, ancient as well as modern, this word has altogether superseded the word ‘máni,’ which is only poetical.
II. the moon (= Swed. tungel), Nj. 118, Grett. 114, Rb. 108, Sks. 627, Al. 172; nýtt tungl, fullt tungl, Icel. Almanack (cp. the words ný and nið), passim: phrases, tunglið veðr í skýjum, the moon wades in clouds: for poët. usage, enni-tungl, tungl brá, = the eyes, etc., see Lex. Poët.
☞ No word in the language rhymes with tungl, hence the tale of the man capping verses with the devil, Maurer Volksagen. The ancients called the full moon the ‘new moon,’ ný (q.v.), but used nið (q.v.) = no moon for the new moon; the modern phrase ‘new moon’ (nýtt tungl), = the young moon, is derived from the Latin.
B. Compds:
tungl-aldr, m. moon’s age, a calendary term, Rb.
tungl-aukan, f. growth of the moon, Rb. 428.
tungl-ár, n. a lunar year, Rb. 438.
tungl-fyllr (tungl-fylling), f. a lunation, a calendary term, Rb. 18, 122, 442.
tungl-ganga, u, f. the lunar course, Rb. 116.
tungl-hlaup, n. ‘leap-moon,’ a calendary term, Rb. 32 (see the foot-note).
tungl-hoppan, f. = tungl-hlaup, MS. 732 B. I.
tungl-kváma (tungl-koma), u, f. a new moon, Stj. 278, Bs. i. 165, 237, Icel. Almanack.
tungls-ljós, n. moon-light, Fms. ii. 64, Þiðr. 311.
tungl-mein, n., medic, a kind of scurvy in the head.
tungl-sjúkr, m. moon-sickness, lunacy.
tungl-skin, n. moon-shine, Ad. 5, Nj. 118, Grett. 114, Fms. ix. 357, passim.
tungl-sýki, f. epilepsy, Fél. x.
tungl-tal, n. ‘moon-tale,’ lunar computation, Rb.
tungltals-öld, f. = tunglöld, Rb.
tungl-tíð, f. a lunar hour, Rb.
tungl-tími, a, m. = tungltíð, Rb.
tungl-æði, f. lunary.
tungl-ærr, adj. ‘moon-mad,’ lunatic, 656 B. 7.
tungl-öld, f. a lunar cycle, Rb.
tungli, a, m. = máni, Fms. viii.
tunna, u, f. a tun, barrel, Nj. 133, Al. 114, Fms. ix. 425, N.G.L. ii, D.N., Edda Ht. (sal-tönna): as a measure, Fms. iii. 211, the word seems not to have come into use before the 13th century.
tunni, a, m. a nickname, Yngl. S.
turfa, u, f. [torf], a vile hack or beast, turfu-ligr, adj. vile, of a hack.
turn, m. [Dan. taarn; Germ. thurm; from the Lat. turris]:
—a tower, Symb. 30, 56, Fms. vi. 158, 164, ix. 3, Hkr. iii. 69, Skíða R. 68; the word appears in the 12th or 13th century.
turna, ð, [Fr.], to turn; turna essi, to wheel a racer round, Karl. 72; turna e-u um, to turn upside down, overthrow, Al. 22, 42, Stj. 287; it is now used in the compds, um-turna e-u, to turn upside down, and um-turnan, a turning upside down.
turnera, að, to ride a tilt, turney, Bév.
turniment, n. a tilt, tournament, Fms. viii. 158, Fas. i. 369, Mag. 8, Þiðr. 24, 36; a for. word, which appears in the 12th or 13th century.
turn-reið, f. = turniment, Fms. viii. 158, Þiðr. 23.
turtil-dúfa, u, f. = turturi, N.T. (mod.)
turturi, a, m. [for. word], a turtle-dove, Stj., Hom., Mar.
tusi, a, m. fire, a ἅπ. λεγ., Edda (Gl.); a Tzeckish word, Hung, tuz, Rask i. 33.
tuska, u, f. (qs. tuzka, akin to tuttan), a rag, vile cloth.
tuskast, að, dep. to wrestle, wrangle (slightly); tuskuðust húskarlar ok gestir, made a row, Fms. ix. 340, v.l. and mod. usage.
tustleiki, a, m. (qs. tvistleiki), dusk; t. tímans, Norske Saml. v. 164.
tutl, n. a nibbling, picking, teazing.
tutla, að, to nibble, teaze; tauta eðr tutla, Fms. viii. 234.
tuttan, f. [from toga], a pulling, tearing; ef hann bæði görir (viz. tekr í hár öðrum ok kippir) þá heitir þat tuttan, þá skal hann bæta fullum rétti fyrir, N.G.L. i. 70.
tuttr and tottr (q.v.), a nursery word, a tom-thumb, cp. túta; túttr litli, in the lullaby song of the giantess, Fas. ii. 234; cp. totr and tútr, Edda ii. 496: the word has therefore no relation to stuttr, like telpa qs. stelpa.
tuttugandi (tuttugti, D.N. ii. 285, Post. (Unger) 47, N.G.L. ii. 355, tutukta hvárt pund), mod. tuttugasti, the twentieth.
tuttugu, indecl. adj. twenty; þrettán dýnur ok tuttugu, Dipl. iii. 4; fjórtán vetr ok tuttugu, Bs. i. 445, passim. tuttug-sessa, u, f. a twenty-oared ship, Fms. ix. 474.
TÚLKA, að, [a Slavon. word], to interpret; t. mál e-s, to plead one’s case, be the spokesman, Eg. 410; t. eyrendi e-s, Fms. i. 139; Guðs orð ok eyrendi þótt eigi sé með snilld mikilli frain túlkat, MS. 15. 1; Austmenn munu ílla túlka fyrir þér, give thee a bad report, Nj. 178; Þiðrandi kvað sik nú gruna hversu Vegghamarr mundi t. fyrir þeim, Njarð. 370; mun ek fylgja þér til staðarins ok t. fyrir þér, be thy interpreter, Fms. iii. 58.
túlkan, f. a pleading, Stj. 144, Thom.
túlkari, a, m. an interpreter: a nickname, dóttir Kára þess er t. var kallaðr, Landn. 158, v.l., of a person of the 11th or 12th century.
túlkr, m. [a Slavon. word; Lett. tulkas], an interpreter, spokesman, in a foreign language, Ld. 76, Orkn. 330, Fms. iii. 33, vii. 192, xi. 300, Stj. 542: a broker, þeir brakkernir er vér köllum túlka, Fms. v. 183 (Fb. ii. 138): a spokesman, Stj. 157.
TÚN, n. [a word widely applied and common to all Teut. languages; the Goth. is not on record; A.S. tûn; Engl. town; O.H.G. zûn; Germ. zaun; Norse tûn]:
—prop. a hedge; this sense is still used in the Germ. zaun; but in Scandin. the only remnant seems to be the compd tún-riða (see B).
II. a hedged or fenced plot, enclosure, within which a house is built; then the farm-house with its buildings, the homestead; and lastly, a single house or dwelling: in Norway tun is = Dan. gaards-plads, the quadrangle or premises annexed to the buildings; whereas ‘bö’ answers to the mod. Icel. ‘tún:’ in Norse deeds each single farm is called tún, í efsta túni í Ulfalda-stöðum, D.N. ii. 534: the same usage of the word town remains in Scotland, see Scott’s Waverley, ch. ix, sub fin.: many of the following examples run from one of these senses into the other; tefldu í túni teitir vóru, Vsp.; allir Einherjar Oðins-túnum í, Gm.; ok gullu við gæss í túni, Skv. 3. 29, Gkv. 1. 15; hér í túni, 2. 39; ok er þeir koma heim þá er Úlfr fóstri þeirra heima í túni fyrir, Fb. i. 133; jarls menn tóku skeið ór túninu, galloped out of the tún, Orkn. 416: this sense still remains in phrases as, ríða í tún, to arrive at a house, Nj. 23; cp. skal hann ei bráðum bruna í tún, bóndann dreymdi mig segir hún, Bb.; fara um tún, to pass by a house; þeir fóru um tún í Saurbæ, Bs. i. 647; þá fara þeir Ingi hér í tún, 648; í túni fyrir karldyrum, K.Þ.K.; tún frá túni, from house to house, Karl. 129, 138; þeir fá brotið skjaldþilit, ok komask út fram í túnit, ok þar út á riðit, Grett. 99 (Cod. Ub.); ok er þeir kómu á Ré, gengu þeir ór túni á veginn, fylktu þeir fyrir útan skíð-garðinn, Fms. vii. 324; borgir eða héruð eða tún, x. 237; borgir ok kastala, héruð ok tún, Karl. 444; fór ek um þorp ok um tún ok um héraðs-bygðir, Sks. 631.
2. in Icel. a special sense has prevailed, viz. the ‘enclosed’ in-field, a green manured spot of some score of acres lying around the dwellings; bleikir akrar, slegin tún, Nj. 112; skal hann ganga út í tún at sín, Grág. (Kb.) ii. 209; var þá fluttr farmr af skipinu upp í tún at Borg, Eg. 163; um einn völl svá til at jafna sem eitt tún vítt vel ok kringlótt, Fms. vii. 97; látið hesta vára vera nærri túni, Lv. 44; í túninu í Mávahlíð, Eb. 58; í túninu í Odda mun finnask hóll nokkurr, Bs. i. 228, and so passim in old and mod. Icel. usage; thus tún and engiar are opposed.
III. metaph. in poets; snáka tún, ‘snake-town,’ i.e. gold; reikar-tún, ‘hair-town’ i.e. the head, Lex. Poët.; bragar tún, the ‘town of song,’ i.e. the mind, the memory of men, Ad. (fine); mun-tún, the ‘mind’s town,’ i.e. the breast, Fas. i. (in a verse); mælsku tún, hyggju tún, the ‘speech town,’ ‘mind’s town,’ i.e. the breast. Lex. Poët.: in local names, but rare, Túnir: Túns-berg, in Norway; Sig-túnir, a place of victory, in Sweden; Tún-garðr, in Icel., Landn.
B. Compds:
tún-annir, f. pl. haymaking in the in-field; um sumar um túnannir, i.e. in July, Eb. 248.
tún-barð, n. the outskirt of an in-field.
tún-brekka, u, f. the brink or edge of an in-field, Ld. 36.
tún-fótr, m. the outskirt of a home-field,
tún-garðr, m. a ‘town-garth,’ fence of a tún, Grág. i. 147, ii. 263, Eg. 713, Ld. 138, Gullþ. 61, 77, Bs. i. 648, K.Á. 64, Fms. vi. 368.
tún-göltr, m. a home-boar, Eb. 94, Glúm. 365.
tún-hlið, n. the gate of a castle, in the Norse sense, Hkv. I. 47.
tún-krepja, u, f., botan. a cryptogamous plant resembling the lichen tribe, tremella.
tún-riða, u, f. a ‘hedge-rider,’ a witch, ghost; witches and ghosts were thought to ride on hedges and the tops of houses during the night, see Glam in the Grettla; cp. Swed. ‘blå-kulla;’ the word is a ἅπ. λεγ., Hm. 156.
túna-sláttr, m. = túnannir, as also the season, the 12th and following weeks of the summer.
tún-svið, n. the tún-space; sem túnsvið kringlótt, a field like a round tún-enclosure, Fms. vii. 97 (v.l. nær túns-vídd, of the largeness of a tún).
tún-svín, m. = túngöltr, Grág. ii. 232.
tún-sækinn, part. of cattle, greedy to enter and graze in a tún.
tún-völlr, m. a strip of the in-field, Kormak, Grág. ii. 257, Jb. 423. Sturl. i. 83, Eb. 250; hann lét færa farminn heim á túnvöll sinn ok görði þeim tjald, Fb. i. 422.
☞ The ancient Scandinavians, like other old Teutonic people, had no towns; Tacitus says, ‘nullas Germanorum populis urbes habitari satis notum est… colunt discreti ac diversi, ut fons, ut campus, ut nemus placuit,’ Germ. ch. 16. In Norway the first town, Níðarós, was founded by the two Olaves (Olave Tryggvason and Saint Olave, 994–1030), and this town was hence par excellence called Kaupang, q.v. But the real founder of towns in Norway was king Olave the Quiet (1067–1093); as to Iceland, the words of Tacitus, ‘colunt diversi ut fons, etc., placuit,’ still apply; 120 years ago (in 1752), the only town or village of the country (Reykjavík) was a single isolated farm. In the old Norse law, the ‘Town-law’ is the new law attached as an appendix to the old ‘Land-law.’
túta, u, f. [cp. tota; Dan. tude = a spout], a teat-like prominence: the name of a dwarf, Fms. vi.
tútna, að, [cp. A.S. totjan], to be blown up; hann tútnaði allr upp.
tvau-falda, að, to double.
tvau-faldr, mod. tvö-faldr, adj. twofold, Sturl. i. 85, Rb.
tváru, adv., see hvárr (II. 2).
-tveggi, in annarr-tveggi, hvárr-tvegga q.v.
tveim-megin or tveim-eginn, adv. on both sides, Nj. 24.
TVEIR, gen. tveggja, dat. tveimr or tveim, acc. tvá (mod. tvo), tvær, tvau (mod. tvö); tvau and þau make a rhyme, Skáld H.: [Goth. twai; A.S. twâ; Engl. two, twain; Germ. zwei; Dan. to; Swed. två; Lat. duo; Gr. δύο, etc.]:
—two, passim; tveir ok tveir, two and two, Hkr. i. 125; báðir tveir, Fms. vii. 202; bæði tvau, Skáld H. 3. 7, 6. 55; tveim höndum, with both hands, Eg. 532, Fms. vii. 290; hvárr-tveggja, annarr-tveggja, q.v.; í tvau, adverb, in two, asunder, Fms. vii. 72, 193: in the saying, tveimr er tveggja hugr, two men two minds (= quot homines, tot sententiae), Fas. ii. 228; cp. tveir erut einsherjar, Hm.
tvenning, f. duality, Fms. vii. 292, MS. 625. 17.
tvennr and tvinnr, adj. (tviðr, Hom. 74), [Ulf. twaihnai], a distrib., two and two, twin, in pairs; tviðr skriptar-gangr, Hom. 74; tvennr burðr, twins, Stj.; til tveðra gjalda, Grág. ii. 188; guldu opt tvennar landskyldir, Ó.H. 27; heimta tvennar fulgur, Grág. i. 258, 447; eigi má tvær sakir af því göra þótt tvennum sé lýst, ii. 15; á skóginum vóru tvennar leiðir, Eg. 576; tvenna tólf-mánuðr, Grág. ii. 227; vóru tvennar hallir, aðrar yfir öðrum, Fms. vi. 147; bjóða tvenn verð, Ld. 146; gjalda konungi tvenn (gjöld) slík, Jb. 208; tvinnir flokkar engla, Sks. 142 new Ed.; skjóta tvennum örum, Clem. 37; í tvennu lagi, Hom. 74; ok er tvenn frásögn um, Sturl. i. 107; tvennar (ii Cod.) frásagnir, Bs. i. l.c.; nú ferr tvennum sögunum fram, two tales running parallel, Ó.H. 100.
2. two different things; lengi hefir mér þat í hug verit, ok hefir mér þó tvennt um sýnt, Nj. 3; þó segja menn nokkut tvennt til, Eg. 63: tvennu mun skipta, there are two chances, either … or, Fas. ii. 515; hefir Guð fram í tvennu verk sitt, annat tveggja, eða …, 677. 6.
3. two pairs; tvennir skór, two pairs of shoes, Skíða R. 193; tvenn pör skæða, id., 32; tvennir sokkar, tvennir vetlingar (gloves); tvennar buxur; skaltú Nói taka tvinn karlkyns ok kvennkyns, Stj.
4. indecl. tvinni or tvinni, two or two, as indecl. adj.; tvinni or tynni, indecl.; tvinni tólf-mánuðr, aðra tynni tólf-mánuðr, N.G.L. i. 344: skaltú æ taka með sama hætti tvinni ok tvinni, Stj. 57, Barl. 24.
tvennum-brúni, adj. a nickname, with meeting eyebrows (?), Landn.
tvinna, að, to twine, twist thread.
tvinni, a, m. twine, twisted thread; tvinna-hnoða, Hkr. iii. 117.
tvinnr, see tvennr.
tvist, n. [Dan. tvist = discord]; in the phrase, á tvist og bast, scattered to the four winds.
tvist-ligr, adj. = tvistr.
tvistr, m. the two or ‘deuce’ in cards.
tvistr, adj. [Swed. tjust; Dan. tyst = silent], dismal, sad, distressed, whence in deep silence, noiseless; varð þegar hljótt allt fólk ok tvist (Dan. lyt og tyst), Fms. vi. 374: allt kyrt ok tvist, ix. 510, v.l.; tvist ok daprt, Fas. ii. 392; mist hefik fljóðs ins tvista, Korm.; tvist hjarta, tvistar sorgir, Lex. Poët.;
ú-tvistr, gleeful.
tvistra or tvístra, að, to scatter; munu tvístrast sauðirnir, Post.; sauðir hjarðarinnar munu í sundr tvístrast, Matth. xxvi. 31.
tvistróttr, adj. scattered, Hkr. iii. 228.
tvisvar (also tysvar), adv. twice, Sks. 677, Fms. ix. 265, passim; in tvisvar verðr gamall maðrinn barn. tvisvar-sinnum = tvisvar, Hom. 118; týsvar-sinnum, Nj.
tví, interj. used to express loathing (Dan. tvi), fie! Fb. iii. 303.
TVÍ-, [Germ. zwei-], twice, double, in many
compds:
tví-angaðr, adj. double-forked, Fas. iii. 385.
tví-aukinn, part. twofold, H.E. i. 437.
tví-baka, u, f. [Germ. zwiebach], a biscuit (mod.)
tví-benda, u, f. a complicity, entanglement.
tví-breiðr, adj. of double breadth, of cloth, Vm. 10, N.G.L. iii. 205, D.N. ii. 1127.
tví-buri, a, m. a twin, esp. in dual, Fms. i. 4, Slurl, i. 1, Rb. 100; in the N.T. = δίδυμος;
tvíbura-merki, the Twins or Gemini, Rb.
tví-burur, f. twin sisters, Str. 15, Fas. i. 358.
tví-byrðingr, m. a twofold shield, Gþl. 103.
tví-byrðr, part. double-lined, B.K., D.N.: of a shield, N.G.L. ii. 42.
tví-bytna, u, f. a bottomless lake or pit, in popular belief, or thought to be in hidden connection with the sea.
tví-býli, n. a double household, on one farm (opp. to einbýli), Eb. 38, Vm. 83, Lv. 71.
tví-böllr, m. a double ball, Skálda 177.
tví-dreginn, part. double-lined, Jb. 187; klæði tvídregin, Ann. 1330.
tví-drægni, f. discord,
tví-drægr, adj. ambiguous, Fms. ix. 255, 324, 502.
tví-dyrðr, part. double-doored, Eb. 274, Fms. vi. 121, Fs. 66, Þiðr. 143.
tví-dægra, the name of a mountain desert taking two ‘dægr’ to cross, Ísl. ii. 345, Ann. 1242.
tví-eggjaðr, part. two-edged, Stj., Sks., N.T.
tví-elleptr, part. twice eleven; in the phrase, vera t., to be a twenty-two-year-old, i.e. in high vigour and spirits, Fas. i. 98.
tví-eln, adj. two ells broad, Grág. i. 498, 504.
tví-eyringr, m. worth or weighing two ounces, Landn. 258, Eb. 10.
tví-falda, að, to fold, double, Stj. 53, Sks. 763, N.G.L. i. 23, Alg. 360.
tví-faldan, f., arithm. doubling, Skálda 191, Alg. 360.
tvífald-leikr, m. twofoldness, Stj. 263, Hom. (St.)
tvífald-ligr, adj. of twofold kind, Sturl. i. 121, K.Á. 74.
tví-faldr, adj. twofold, double, K.Á. 46, 136, Sks. 225, 405, Vm. 168, Hom. 10, passim.
tví-fóðraðr, part. double-lined, Fms. vi. 422.
tví-fættr, adj. two-footed, Lat. bi-pes.
tví-gilda, d, to pay double, Gþl. 378, K.Á. 80.
tví-gildr, adj. of double value.
tví-giptr, part. twice married.
tví-görr, part. double, Þiðr. 80, 81.
tví-heilagt, n. adj. twice hallowed, of two holidays following one another.
tví-henda, d, to hurl or wield with two hands, Edda 122, Korm. 136, Fms. x. 383, Grett. 45, 178 new Ed.
tví-hendis, adv.; höggva t. = tvíhenda, D.N.
tví-hljóðr, m. a diphthong, Skálda 177.
tví-hólkaðr, part. mounted with a double ring, Þorf. Karl. 376.
tví-húsaðr, part. double-housed, Stj. 57.
tví-hætta, u, f. a dilemma; in the phrase, leggja á tvíhættu, to run a risk, Fær. 144.
tví-höfðaðr, part. two-headed. Fas. iii. 574.
tví-kenndr, part. with double circumlocution, in poetry, Edda 122: of double meaning, 110.
tví-klifa, að, to harp twice on the same, repeat, Sks. 307.
tví-klýpt, part. a bad reading for tví-kylft.
tví-kostr, m. a choice between two, an alternative, Fas. ii. 68; hafa ekki ef eða tvíkost á e-u, Barl. 173; bjóða e-m tvíkosti, Mag.
tví-kvángaðr, part. twice married, Bs. i. 233.
tví-kveða, tví-kvað, to repeat, Edda 133.
tví-kvenni, n. bigamy, Grág. i. 367.
tví-kvíslaðr, part. two-pronged, Þiðr. 178, Bær. 19.
tví-kylft, part. [kylfa, the verb], stammering, of metre, a metrical term, Ht. 45.
tví-lembdr, part. with two lambs, Rétt. 2. 5.
tví-litaðr, mod. tví-litr, adj. parti-coloured, Stj. 306.
tví-loðinn, adj. double-hairy, thick, of fur, Fbr. 145.
tví-mánuðr, m. the double month, the fifth month in the summer; in the Almanack for 1872 this month begins on the 27th of August and ends on the 25th of September, which answers to the 15th of August to the 15th of September of the old style, Rb. 556; at Tvímánuði or at Tvímánaði sumars, at the time when T. sets in, Grág. i. 152, Ld. 134, Finnb. 298, Grett. 174 new Ed.; boð skyldi vera at Tvímánaði suðr at Ölvusvatni, Ísl. ii. 8, 31; leið nú fram at Tvímánaði sumars, Grett. 150; brúðkaup var í Garpsdal at Tvímánaði, Ld. 134.
tví-menna, t, to ride two on one horse; nær hálfum mánaði síðar var honum (the horse) tvímennt, Bs. i. 389: in the phrase, tvímenna yfir ána, to cross a river two on one horse, an every day’s occurrence in Icel.; as to Scotland in ancient times, there is a curious record in Orkn. ch. 5; a lively sketch of this is found in the Queen’s ‘Leaves from a Journal,’ ‘Fording the Poll Tarf.’
tví-menning, f. riding two on one horse, Sturl. ii. 131, iii. 23.
tví-menningr, m. drinking together in pairs, two and two; þar var hlutaðr t., Eg. 22; Kormakr drakk tvímenning á Steingerði, Korm. 232; hón segir þat ekki víkinga sið at drekka hjá konum tvímenning, Hkr. i. 50. tví-merkingr, m. of the value or weight of two marks, of a ring, Grág. ii. 172, 178.
tví-mæli, n. a dispute, a discordant report, one saying this, another that, Nj. 68, 139, Edda 147.
tví-mælis, adv. two meals a day, N.G.L. i. 422.
tvímælis-lauss, adj. undisputed, Sturl. iii. 261.
tvímælis-maðr,† m. a law term, one who contradicts himself.
tví-mælt = tvímælis; eta t., K.Þ.K. 102, 106, Bs. i. 106.
tví-oddaðr, part. two-pointed, Fas. ii. 386.
tví-riðinn, part. double-netted or knitted, of a net or the like: as a metrical term, Edda 122.
tví-ræði, n. ambiguity, Fb. iii. 427;
tvíræðis-orð, id.
tví-ræðr, adj. ‘double-read,’ ambiguous, which can be read ‘both ways’ Fms. ix. 324, v.l.
tví-saga, adj.; verða tvísaga, to contradict oneself.
tví-sagðr, part. twice-told.
tí-settr, part. double, Karl. 193.
tví-skafinn, a nickname, Fms. x.
tví-skelfðr, part. the name of a metre, each verse-line beginning with two long syllables, Edda 129; for a specimen see the Rekstefja, which is composed in this metre, whence it is also called ‘Drápan tvískelfda.’
tví-skinnungr, m. a double skin or film (on a wound).
tví-skipaðr, part. double-seated, in two ranks, Fms. x. 16.
tví-skipta, t, to divide into two parts, Fms. i. 154, ii. 240, viii. 363: to waver, hann tvískiptisk í ætlaninni, x. 270.
tví-skipti, n. a division into two parts; t. mun vera á öllu landi, Fms. v. 347: the phrase, það er ekki til tvískiptanna, it is too small to be divided.
tví-skiptiligr, adj. divided, Bs. i.
tví-skiptingr, m. a changeling, idiot (= skiptingr, q.v.): a nickname, Fms. x. 2.
tví-skiptr, part. divided, Fms. viii. 16, Hom. (St.): uncertain, Fas. i. 42: of two colours, t. vesli, Rd. 309, Fms. ii. 71; t. brynja, Þiðr. 80.
tví-skældr = tvískelfðr, metric., Fms. ii. 310.
tví-slægr, adj. ambiguous; t. draumr, Fms. viii. 444; görask t. í vináttu við e-n, Sks. 357.
tví-stíga, tví-steig, to waddle.
tví-stýft, n. part. a metrical term, ‘double apocope’ Edda 134: a mark on a sheep’s ear, t. framan hægra.
tví-syngja, sing. to chant double in the church, a kind of two-voiced music, a relic of the early Middle Ages, still practised in Icel., recorded in Laur. S. (Bs. i. 847).
tví-sýni, n. uncertainty, doubt, Fas. iii. 207, Gísl. 86.
tví-sýnn, adj. precarious, doubtful, of danger, Nj. 111, Bs. i. 814.
tví-söngr, m. a two-voiced song; see tví-syngja.
tví-taka, tví-tók, to repeat, Skálda 208.
tví-tala, u, f. the dual number, Stj. 13.
tví-tala, adj. of twice the number, Fb. iii. 362.
tví-tjaldaðr, part. hung with double tapestry, Vm. 171.
tví-tján, twice-ten, twenty, Fms. x. 378.
tví-tjándi, the twentieth, Mork. 109, Grett. (Ub.) 150, Petr S. 47, v.l.
tví-tóla, adj. [Dan. tve-tullet], an hermaphrodite (tól II).
tví-tugr, tví-togr, adj. aged twenty, Grág. i. 307, 465, ii. 108, Fms. ii. 7, vi. 90, Jb. 143, passim: measuring twenty (fathoms, ells), Grág. i. 497, ii. 337, Fms. iii. 194, passim; átta vetr um tvítugt, i.e. twenty-eight years old, Stj. 26.
tvítugs-aldr, m. the age of twenty, Eg. 2, Fms. iv. 254, x. 377, Njarð. 396, passim.
tvítug-sessa, u, f. a twenty-oared ship (see sessa), Eg. 28, Fms. ii. 253, iv. 322.
tví-tugti, mod. tví-tugasti, the twentieth, passim.
tví-tugu = tuttugu, D.N.
tví-tylft, f. twice twelve; tvítylftar baugr, Grág. ii. 89.
tví-tyngdr, part. double-tongued, Al. 4.
tví-vegis, adv. ‘two-ways’ to and fro; fara t., to go back again, Ísl. ii. 327, Fms. iii. 83, vi. 119, Grág. i. 213, 436: hence in mod. usage gener. twice.
tví-verknaðr, m. doing the same twice over again.
tví-viðr, m. a double-pieced cross-bow, poët., Edda (Gl.), Merl. 2. 65, Þd.
tví-æri, n. a period of two years, D.N. ii. 193.
tví-ærr, adj. of two years, two years old, D.N.; tvíær landskyld, id.
tvíl, n. [Ulf. tweifls; Germ. zweifel; Dan. tvil], doubt. tvíl-laust, n. adj. without doubt, forsooth. tvíla, að, to doubt, (mod.); as also tvílugr, adj., in ó-tvílugr, quite safe; hann er ó-tvílugr, það er ó-tvílugt; but none of these words are found in old writers.
tvæ-vetla, u, f. a ewe two winters old.
tvæ-vetr, adj. two winters old.
tyggi, thus, not tiggi, as seen from rhymes, tyggi, glygg, hnyggr tyggi, hygg tyggja, Geisli 9, Lex. Poët.; [the word is therefore derived from tjúga (q.v.), toginn, (cp. Germ. ziehen, ge-zogen), and is akin to Germ. -zog, in her-zog, Lat. duc-s]:
—a leader, chief, but only in poetry, Lex. Poët., freq. in old and mod. ballads.
TYGGJA (tyggva, Gkv. 2. 39), pres. tygg; pret. tugði; subj. tygdi; part. tuggit. A remnant of a strong inflexion is the pret. tögg, Fbr. 24; töggtu (2nd pers.), Am. 39; plur. tuggu (mandebant), Orkn. (Arnór, in a verse, MS.); part. tugginn: tyggja has since become a regular weak verb, like spyrja: [Dan. tygge; Engl. to tug at food]:
—to chew, Lat. mandere, manducare; hvat er nú, dóttir, tyggr þú nokkut?—Tygg ek söl, segir hón, Eg. 604; tak pipar ok tygg, Pr. 475; töggtu tíðliga trúðir vel jöxlum, Am. 79; við hunang tuggin, Gkv. 2. 40; hann tögg með grimmum kulda-tönnum allar jarðir, Fbr. 24; tögg hold ok bein, Ann. 1362 (in a verse); eggin tögg af honum fætr báða, Úlf. 7. 74; úlfar tuggu hræ, Arnór; hræra sinn kjálka til at t. með, Stj. 77.
tygi, n. [A.S. ga-teawa; O.H.G. ziug; Germ. zeug; Dan. töi; Engl. toy]:
—gear, harness; flestöll tygi þau er þeir höfðu átt, Fb. iii. 567; söðull með öllum tygjum, D.N. i. 321; þitt ess eðr tygi, Pr. 422; reið-tygi, saddle-harness.
2. metaph. kind; einn at þessu vánda tye (= tyge) er Robert klerkr af Broc (de funesta illa progenie), Thom. 231: mod., af sama tægi, a sample of the same piece.
tygi-ligr, adj. [peril, a bad reading for rýgiligr]; t. orð, haughty words, threats, Bs. i. 653, 658 (but rýgiligr v.l. in both instances), Grett. 172 new Ed.
tygill, m., pl. tuglar (like lykill, pl. luklar), a dimin.; [akin to tog; cp. Germ. zügel]:
—a string, strap, thong, esp. of the strap with which a cloak was fastened round the neck; möttull á tuglum, Fms. vii. 201; tygill er menit var fest með, Ó.H. 135; á tuglunum taflpungsins var gullbaugr, Gullþ. 20; in Lv. 41 read, ok gullbaugr (for gullband) á tyglinum.
compds:
tugla-möttull, tugla-feldr, m. a cloak with a strap, Fær. 263, Fms. v. 292, Sturl. ii. 154, (Bs. i. 556 spelt tugla-.)
tygil-knífr, m. a knife or dirk hanging from the belt on a tygill, Fms. vi. 165, x. 149, Ísl. ii. 277.
tygja, að, to harness; allir tyaðir panzerum, Fb. iii. 582;
her-tygja, to armour;
hertýjað, clad in armour, Ulf. 7. 111 (‘herdti að’ in the Edit.)
tykta, að, whence typta, Bs. i. 805, 846: [Germ. züchtigen; Dan. tugte]:
—to chastise, H.E. i. 509.
tyktan, f. chastisement, Stj. 167.
tylft or tylpt, f. [tólf], a number of twelve, a ‘duo-decade,’ dozen, a body of twelve, Eg. 341, Nj. 150, Fms. viii. 140, Hkr. ii. 398; fernar tylftir, þrennar tylftir, of the courts, Nj. 150, 244, Grág. i. 4, 72 (twelve being a holy number): of the sea, tylft, twelve miles, Landn. 25, Rb. 482, Bs. ii. 5. tylftar-eiðr, tylftar-kviðr, tylftar-kvöð (see eiðr, kviðr, kvöð), Gþl. 121, 547, Js. 30, K.Þ.K. 168, Landn. 89.
tylla, t, [tolla], to sit loosely; tylla sér niðr; tylla sér á tá, to stand on tiptoe.
II. reflex. to go with a light step; mýrar lágu ílla, mátti tyllask á vetrar-brautum, the ice on the moors was unsafe, but could be tripped over, Sturl. iii. 140.
tylli-sætt, f. a loose, unreal, shifty agreement, Bs. i. 519.
tylli-sök, f. a light, futile charge, Glúm. 377.
typpa, t, [toppr], to tip, top; ok hagliga um höfuð typpum, to tip his head, with a woman’s hood, Þkv. 16: typptr, adj. tipped, laced, Js. 78; silfr-typptr, silver-tipped, of the waves, Snót 36.
typpi, n. a tip (Lat. apex), Fms. vi. (in a verse), and in mod. usage.
typpingr, m. [toppr], a kind of lace or edging; dúkar með typping, Vm. 52, 65, 125; typpings-dúkr, 62; typpings-ver, a case of typping, D.N. i. 590.
typta, t, = tykta (q.v.), changing kt into pt; analogous is stipti from stikti, Bs. i. 805, 846, Lil. 81, (not from τύπτω, as suggested in Lex. Poët.); this form is freq. in mod. usage, whereas tykta is obsolete.
typtan = tyktan, Mar. typtu-meistari, a, m. a master of ceremonies, Clar.; hof-typt, court ceremonial.
tyrðil-múli, a, m. a bird, the rasor-bill, alca torda L., Edda (Gl.)
tyrfa, d, [torf], to cover with turf, sod. Fas. i. 134, iii. 389, Sturl. i. 155, passim.
2. [Swed. törfja], to pelt (with turf and stones?); t. e-n með grjóti ok með torfi, N.G.L. i. 82; cp. ‘tyrva med stenom’ in Swed. law;
torfleikr, a pelting game.
tyrfi and tyri, n. a resinous fir-tree used for making a fire; með tyrvi eðr öðrum eldfimum viði, Sks. 427 B; lokar-spán af tyri, Fagrsk. 109; hence týru-tré, Fagrsk. l.c.; tyr-viðr, Hkr. i. 32, iii. 61; tyrvi-tré, Fms. vi. 153; cp. tjör-viðr; all various forms of the same = tar-wood.
Tyrfingr, m. the name of the enchanted sword, Hervar S.; prop. from its flaming like resinous-wood (tyrfi): a pr. name, Landn.
tyrfinn, adj. resinous; tyrfit tré = tyrvi-tré, Mork. 7.
Tyrkir, gen. pl. Tyrkja, m. pl. the Turks, Bret., Edda (pref.), Landn. 19: Tyrk-land, the land of the Turks, Bret.: Tyrk-neskr, adj. Turkish, Mar., Karl.
tyrma, d, qs. tyrfa? (rm = rf), prop. to pelt (?), only used in metaph. phrase, þat tyrmir yfir e-n, to be overwhelmed, from ailment or evil.
tyrming, f. an overwhelming illness.
tyrrinn, adj. peevish, fretful, Grett. 111;
ú-tyrrinn, peaceful, Gísl. (in a verse).
tysti, a, m. = tosti, a frog (?); a nickname, Sturl. iii. 298.
tysvar = tvisvar, twice, Nj. 102, 109, N.G.L. i. 340, Sks. 378 B, Fms. viii. 313, O.H.L. ch. 113.
tytta, t, to knead, of bread, N.G.L. i. 304; ó-tyttr, Bs. i. 244.
tyttr, m. a little pin; hor-tyttr.
tyttugti, the twentieth (= tuttugti or tví-tugti), N.G.L. i. 348.
tyza, a nickname, Fms. viii.
týja, u, f. (sounded tía), [akin to tæfa; Dan. tæve; cp. tóa]:
—a dam, mother with her young, of a dog, cat, or the like.
týja, u, f., qs. tvía, doubt; var mér tyja er vit tveir lifðum, Akv. 27.
TÝJA, tæja, tjóa, and tjá, the forms of this verb vary: tæja, tœjar tæja make a rhyme, Pd. 18; pres. tœr, pret. tœði, part. neut. tœð: týja, týr, týði: tjóa, pres. tjóar, pret. tjóaði or tjóði, see below B: and lastly, tjá, pres. té, tér (mod. tjái), pret. téði, part. téðr, téð: with neg. suff. tær-a, does not, Fms. vii. (in a verse): [Ulf. taujan = ποιειν; tawidon on the Golden horn; A.S. tawjan; O.H.G. zawian; Germ. thun; Dutch touwen.]
B. Prop. to do, work; but here göra (q.v.) has in the Scaudin. taken the place of tæja, it is therefore only used in the sense,
II. to help, assist, with dat. or absol.; at tœja Kleppjárni, Ísl. ii. 482 (Heiðarv. S.); þeir menn er tæðu máli Þorsteins, Ísl. ii. 305; þú tæðir mér, Drottinn ok huggaðir mik, 655 v. 2; tæja sjúkum ok vúluðum, 645. 93; þat góz eptir verðr skal ek töja (bestow on) guðs móður, Mar.; ef þú vilt tæja honum, Clem. 56; Guðs mildi tæði málum hans, 45; hamingjan lét enn eigi seinat sér at töja honum, Al. 139; hirð er tæði honum vel, Fms. vi. 317 (in a verse); Kristr tær hodda hristi …, Lex. Poët.; at týjanda Guði = Deo auxiliante, Hom. 27; árnendr várir ok týiendr (töyiendr Cod.), 149; sá er öðrum vill týja til orrostu, 42; segir þat mest týja, at eigi hafi Guð nauðga þjónustu, O.H.L. 42; týja svá göfuglegri bæn, Hom. 1; opt hefir höfðingjum mikit tjóað at berjask at eins með frameggjan, Al. 5; kölluðu þeir á Jacobum, at þeir kæmi til at tjá þeim, 656 C. 2; Drottinn várr té (subj.) oss til þess, at vér megim, Hom. 90: recipr., téisk at báðir, help one another! H.E. i. 245.
2. to avail; ok tör þat því at eins, ef hann vissi eigi, at, … it avails only in the case that he knew not, Grág. i. 315; þat týr ekki, boots not, avails not, or týði ekki, it was of no avail, eigi tør bónda sjá bjorgkviðr, 431; ek vissa at mér myndi ekki týja at forðask þik, Eg. 165; eyfit týr þótt skyndi seinn, a saying (see eyvit); ekki týr yðr nú at tauta eðr tutla, Fms. viii. 234 (tjár, Fb. ii, l.c.); hvárki tæði (týði, Hkr. l.c.; tjáði, Fms. v, l.c.) bæn manna né féboð, Ó.H. 190; konungr var svá reiðr at henni týði ekki at biðja, Hkr. i. 100; allir löttu Sigurð jarl í at ganga ok týði ekki (tjáði, v.l.), Nj. 271; lítið týr oss at mæða líkam várn í föstum, Hom. 73; hvat mun mér týja at eggja þá menn, what need I? Fms. viii. 136 (tjá, v.l.); ok er hón sá at eigi týði at flytja þetta mál lengra, þá hætti hón, xi. 288 (v.l.); sem hann sá at ekki týði þar at standa, Str. 42; Þorvaldr lét ekki tjóa at sakask um verkit, Glúm. 374; mun mik ekki tjóa at letja, Nj. 16; eigi mundi tjóa at brjótask við forlögunum, Fs. 20; at ekki moni tjóa, Fas. i. 364; ekki mun tjóa at göra þat, Fms. ii. 194 (v.l.); eigi þykkir oss þat tjóa, Gullþ. 20; veit ek eigi hvat þat mon tjóa, Mork. 194; Baglar sá at ekki tjóaði (tjóði) eptir at halda, Fms. ix. 13 (v.l. 7); ok tjóaðí ekki fyrir-tölur hans, x. 301; hefir ek um talat ok tjóar mér eigi, Fs. 60; eggjat væri nú ef nökkut tjóaði, 4; þeir biðja at … ok tjóar ekki, Glúm. 390; tjóði honum alls ekki, Str. 42; ekki tjóar skriptar-gangr þeim er …, 43; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364; hvat mun þá tjá við at mæla, Glúm. 324; hvat tjár mér nú, at hafa til hans stundat, Al. 129; ekki mun tjá at saka sik um orðinn hlut, Nj. 20; and so in mod. usage, þetta tjáir ekki, this won’t do; það tjáir ekki, ’tis of no use; tjár þat alls ekki, Gísl. 43.
3. peculiar usage, to grant, allow; því meiri gæsku er hann téði þeim af sinni hendi, Hom. 109.
III. as an auxiliary verb; sól tér sortna, the sun does blacken, Vsp. 57 (see p. 264, foot-note 3); áðr tæði ben blæða, blood did flow, Nj. (in a verse); tjá buðlungi blæða undir, Hkv. Hjörv.; tær-a standa þarft af Þóri, Fms. vii. (in a verse); hón tær binda, Orkn. (in a verse); hann tæði velja, Rekst.; hyggja tæði, did think, Bkv. 13; tæði færa, did bring, Fms. vi. 340; Boðnar bára tér vaxa, does wax, Edda (in a verse).
☞ See also tjá, which is a different word.
týjandi, a, m. a helper; töyendr, helpers, Hom. 149.
TÝNA, d, [tjón; Scot. to tyne], to lose; þeir týndu hestunum, Nj. 21; þeir týndu þar öxi sinni, Landn. 312; týna honum. Fms. vi. 121; týna lífi sínu, Str. 86; t. þeim þremr hlutum, er …, Fms. x. 338; þér skolut öngu fyrir týna nema lífinu, Nj. 7; with acc. a Latinism, Mar.
2. to destroy, put to death; týna sveininum, Fms. i. 113, Sks. 695; týna sjálfum sér, to destroy oneself, K.Á. 62; týndi sér þar sjálfr, Landn. 195.
II. reflex. to perish; Hákon jarl týndisk í hafi, Ó.H.; Fluga týndisk í feni, Landn. 195; kom at honum anstan-veðr mikit … ok týndusk þar, Nj. 25; par týndisk Geirhildr í Geirhildar-vatni, Landn. 29, Eg. 123, Edda 3, Fms. i. 215, passim.
týning, f. destruction, Art.
týni-samligr, adj. destructive, Anecd. 34.
TÝR, m., gen. Týs, acc. dat. Tý; the form tívar, see tívi, may even be regarded as an irreg. plur. to tý-r; cp. Twisco, qs. Tivisco, in Tacit. Germ.; [for the identity of this word with Sansk. dyaus, dîvas = heaven, Gr. Ζεύς, Διός, Lat. divus, O.H.G. Ziw, see Max Müller’s Lectures on Science of Language, 2nd Series, p. 425]:
—prop. the generic name of the highest divinity, which remains in compds, as Farma-týr, hanga-týr: as also in
Týs-áttungr, the offspring of gods (Gr. διο-γενής), Ýt.:
tý-framr, adj., Haustl. 1:
tý-hraustr, valiant as a god:
tý-spakr, godly-wise, Edda 16.
II. the name of the god Týr, the one-armed god of war; see Edda passim. Týs-dagr, m. Tuesday, (Germ. Dienstag), Fms. ix. 42, N.G.L. i. 10, 343, 348, Hkr. iii. 416; spelt Týrs-dagr (Dan. Tirsdag), Fms. vii. 295, ix. 42, Rb. 572.
týra, ð, to flame faintly; cp. tóra.
týra, u, f. a faint light; ljós-týra, freq. in mod. usage.
2. doubtful is the passage, Ad. 8,—týru fylgðu sökk sámleit síðra brúna.
týr-eygðr, part. with peering eyes.
týta, u, f. [akin to túta, tottr], in týtu-prjónn, m. a pin.
tæfa, u, f. [Dan. tæve], a dam, mother, of a dog, cat.
tægja, pres. tæ, pret. táði, part. táð; [akin to tog, teygja]:
—prop. to ‘stretch out;’ tægja ull, to pick or teaze the wool before it is spun and carded; ullar-reitur eg um kveldið táði, Hallgr.
tægja, u, f. a fibre; see taug.
tæja, ð, to help; see týja.
tæki (i.e. tœki), n. pl. [taka], implements, outfit; sel þú mér tæki at ek mega ríta, 623. 54; tól ok t., Stj. 22; arðr ok öll tæki at þeim arðri, Karl. 471: means, eg hefi engin tæki til þess.
tæki-færi, n. opportunity.
tæki-ligr, adj. due, proper; t. tími, tíð, Stj. 429, Fms. ii. 142, MS. 623. 40;
með-tækiligr, acceptable.
TÆKR (i.e. tœkr), adj. [taka], acceptable, fair, legal, of a tender made, Gþl. 500; þau handsöl er honum þykki tæk, K.Þ.K. í 70; þá eru tæk vitni þeirra, Ó.H. (pref.)
2. fit, meet; the phrase, í tæka tíð, in due time.
3. ú-tækr, unacceptable, unfair; lag-tækr, skilful of hand.
TÆLA, d, [tál], to entice, betray; t. menn með fjölkyngi, Clem. 56; t. þá með svikum, Fms. ii. 137; tæla þik, Sks. 537; tældr miklum tálum. Alm. 36; er Herodes konungr sá at hann var tældr af Austrvegs-konungum, Hom. 48.
tæla, d, [tól], to manage; faðir þinn þykkisk ekki mega um þik t. hér í híbýlum sínum, Eg. 194; var hann svá í lýzku ok athæfi, at trautt þótti mega um tæla, Fms. xi. 78, 92.
tæli-gröf, f. a pitfall, Sks. 42; B.
TÆMA (i.e. tœma), d, [tóm], in the phrase, tæma sik til e-s, to give one’s leisure to, to attend, Sks. 22, Stj. 144, Hom. 63; t. sik til at heyra Guðs orð, 656 B. 12; hann mátti eigi tæmask til frá kenningum við menn, had no leisure, no time left, Clem. 52; hugr tæmisk til hvíldar, the mind takes to rest, Hom. (St.)
2. the law phrase, e-m tæmisk arfr, an inheritance falls to one by right, Grág. i. 173, N.G.L. i. 216, Eg. 31; honum tæmdisk arfr norðr í Vatnsdal, Ísl. ii. 210; e-m tæmisk úmagi, alimentation devolves upon one, Grág. i. 290.
II. [tómr], to empty (Dan. tömme, North. E. and Scot. to toom); seggrinn tæmdi svínit hálft, Skíða R. 41, passim in mod. usage.
tœnaðr, m., tœnað and bœn make a rhyme, Likn. 8, Lil. 82; [tœja or týja]:
—help, assistance; biðja tænaðar, Sturl. iii. 278; fullting eðr tænað, H.E. i. 502, Fms. x. 238, Bs. i. 215, 355; án manna tænaði, Mar.
tænaðar-maðr, m. a helper, Stj. 157, Bs. i. 240.
tæpi-djarfr, adj. timid, Fas. ii. 297.
tæpi-liga, adv. sparingly, scantily; launa e-t t., Fas. iii. 8; ganga t. fram, 437: scarcely, það er t. svá mikit, Dan. knapt.
tæpiligr, adj. scant, scarce; hit tæpiligasta, Mag. 160.
tæpi-tunga, u, f. a ‘tip-tongue,’ lisping accent; göra sér tæpitungu, to lisp, as in saying ‘telpa’ for ‘stelpa.’
tæpr, adj. scant, too short, too narrow, or the like; Kálfr gékk þá heldr tæpara, stopped more cautiously, Fb. ii. 360; ónýt er iðran tæp … ef þú í görðum glæp girnist að liggja, Pass. 8. 25; tók hann henni tæpt í mitt lær, Fas. ii. 234; spjótin tóku tæpt til hans, the spears scarcely reached him, Sturl. ii. 251: a path in the side of a mountain is said to be tæp: það er t. þriðjungr.
tæpta, t, [tæpr], to tap, touch lightly, just reach with the point; tæpti eg mínum trúar-staf á tréð sem drýpr hunang af, Pass. 32. 21; tæpta á e-u, to utter faintly.
tæra, ð, [Dan. tære; Germ. zehren], to consume, spend; þú tærir út tveim höndum, Fms. xi. 423; t. penninga, Bs. i. 699: to entertain, konungr tók Sturlu vel ok tærði honum vel ok sæmiliga, Sturl. iii. 307.
tæri, n. in the phrase, komast í tæri við e-n, to come to have dealings with a person.
tæri-látr, adj. cleanly, nice, esp. as to eating.
tæri-læti, n. cleanliness, nicety.
tæri-penningr, m. pocket-money, D.N.
tærr, adj. pure, limpid, of water; tært vatn, tær vatns-lind, lækr blár og tær, freq. in mod. usage, but not recorded in old writers; see tár.
tæta (i.e. tœta), t, [akin to tó and tæja, or is it to be written tæta, from táta?]:
—to tear, of wool, to teaze or pick the wool; t. sundr, to tear to shreds, the word occurs in Edda (in a verse), and is freq. in mod. usage.
tæta, u, f. and tætingr, m. shreds.
töðu-, see taða.
töf, f., gen. tafar, [tefja], a delay, hindrance; mikil töf; vera e-m til tafar, to be a hindrance to one. tafar-laust, n. adj. without delay.
töfl, f. [tafl], a tablet, a piece in a game, Fms. vi. 29, Fas. i. 285.
töfr, töfra, töfrar, see taufr.
töfring, f. a delay, D.N. v. 622.
töggla, að, to tug; er tögglað hefir eyrendin fram, Skálda H. 7. 63; tögglast á e-u, to harp on the same thing.
tögr, m. ten, = tigr, q.v.
töku-, see taka.
tök-vísi, f. rapacity: tök-víss,
adj. rapacious, Hom. 19, MS. 645. 83.
tölta, að, [A.S. tealtjan; Engl. tilt], to ‘tilt,’ amble; hence also
tölt, n. an ambling pace;
hóf-tölt, ‘hoof-tilt.’
tölu-, see tala.
tölugr, adj. well-spoken, Fas. iii. 269.
töl-vísi, f. skill in numbers, arithmetic, Edda 110, Clem. 33.
töl-víss, adj. skilled in arithmetic, Clem. 33; as a nickname, Bjarni inn tölvísi, of a learned Icel. of the 12th century, Rb.
TÖNG, f., gen. tangar, pl. tangir and tengr: the gen. tangu, Þd., refers to a form tanga, u, f., dat. töngu, Sturl. i. 121 (vellum), but else töng; [A.S. tanga; Engl. tongs; Germ. zange; Dan. tang; cp. tangi]:
—a smith’s tongs; tangir ok tól, Vsp.; dregit á með rauðum steini hamarr ok töng, fyrir því at smiðr var faðir hans, Þiðr. 98; hamar, töng ok steðja, Edda 9; tók Geirröðr með töng járnsíu glóandi, 61; skerðu til járnsins svá at vel megi ná með tönginni, … síðan tók Þormóðr töngina ok kipði braut örinni, Ó.H. 223; drógu tveir karlar beinit með töngu, Sturl. i. 121 (töng, Bs. i. 425, l.c.); eigi þykkjumk ek slíkar tengr séð hafa, such tiny tongs, i.e. limbs so poorly knit, Grett. 119; kalla má höndina long axla, Edda; tangar-armr, the tongs-fork, Þiðr. 96; spenni-töng, klýpi-töng, ‘clip-tongs,’ pincers: in N.G.L. i. 349 for ‘töng’ eða reipi, read ‘taug’ eða reipi. tangar-hald, n. a tongs-hold.
TÖNN, f., this word (like nagl, q.v.) was originally a masc. tann or tannr, like maðr, mannr, of which gender there are remnants in pr. names, Hildi-tannr, gen. Hildi-tanns, Edda (in a verse); dat. Hildi-tanni, see hildr B; it then became fem. tönn, gen. tannar, dat. acc. tönn, gen. pl. tanna, dat. tönnum; nom. pl. tenn (as if from maðr), skakkar tenn rhymes with menn, Skíða R. 5, 9; litlar tenn, Al. 3; with article, tennrnar, Fms. xi. 139; brjóta tenn ór höfði manns, Grág. ii. 11; acc. tennar, Bs. i. 641, l. 21 (perh. an error); old poët. pl. teðr rhyming with veðr, Lex. Poët.; mod. plur. is tönnur: [a word common to all Indo-Germ. languages; Goth. tunþus; A.S. tóð; Engl. tooth, pl. teeth; O.H.G. zand; Germ. zahn; Dan. and Swed. tand; Lat. dent-is; Gr. ὀ-δόντ-ος]:
—a tooth, including the sense of tusk; teðr hans, Eluc. 49; ór tönnum, Nj. 185; með tönnum, Eg. 233: phrases, glotta um tönn, or við tönn, to grin scornfully, Edda 30, Nj. 182, Ó.H. 114; rjóða tönn á e-m, to redden one’s teeth, taste blood, metaph. from a beast of prey; hefi ek nú nakkvat roðit tönn á þeim er ek tók höndum Hákon jarl, Ó.H. 32: allit., tönn ok tunga, hafa tönn og tungu á öllu, to have tooth and tongue on everything, of a quick-witted child learning to speak; tungan vefst um tönn, see tunga; tungan leikr við tanna sár, the tongue touches on the tooth-wound, a saying, Mkv.; tæja tanna, see tæja; fram-tennr, the front teeth.
2. a tusk (of the walrus), Krók. ch. 9, Bs. i. 641; biskups-staf af tönn görvan … grafa tönn, to carve, Bs. i. 143, cp. Skíða R. 199: a thing worked in walrus-tusk, Máríu-skript með tönn …, húslker með tönn, Vm. 22, 54; buðkr með tönn, B.K. 84: in Icel. an ivory box, scent-box, snuff-box, or the like, is called tönn.
3. metaph. the tooth or iron of a plane, hefil-tönn: poët., lagar-tönn, ‘sea-tooth’ = a stone; foldar tönn, ‘earth-tooth,’ id., Lex. Poët.: the golden teeth of Heimdal, the Lucifer of the Northern mythology, represent the rays of the dawn.
4. hildi-tönn, a dog-tooth, usually called víg-tönn; skögul-tönn or skæl-tönn, a tusk; cp. tann-.
compds:
tanna-far, n. tooth-marks.
tanna-gangr, m. a tearing with the teeth, of beasts, Fas. iii. 378.
tanna-gnastran, f. a gnashing of teeth, Fms. iii. 168; so also,
tanna-gnístran, f., N.T. (gnísta tönnum).
tönnla, að, to attack with the teeth, backbite, quarrel; … þér tönnlið ok upp etið hverr annan innbyrðis, Gal. v. 15; tönnlast og tyggjast, to quarrel.
töpun, see tapan.
törgu-, see targa.
töstugr, adj. harsh.
tötrug-hypja, u, f. a tattered frock, Rm., Hkv. Hjörv.
tötrugr, adj. tattered, torn, Fas. i. 30, Hom. (St.)
TÖTURR, m., dat. tötri, pl. tötrar; or better tötturr with tt, and so töttrar, Barl. 60, l. 5; töttrug, Hkv. 1. 43 (Bugge); hvatt and töttra make a rhyme, Fms. vii. 153; [Engl. tatters]:
—tatters, rags; margir tötrar saman vafðir, Fær. 187; vefju saumaða saman af mörgum tötrum, Fbr. 92 new Ed.; slitnum tötri, Bs. i. 381; svartr fats-töturr, 506; undan tötrum hans, því hann var ílla klaeddr, Fas. i. 230; var þar ekki í nema tötrar ok þat er öngu var nýtt, Fms. vi. 379, vii. 153 (in a verse).
2. hence mod. tetr, n. in speaking to one, poor! poor thing! so and so; tetrið, tetrið að tarna!
compds:
tötra-baggi, a, m. a rag-bag, Fær. 186, Fms. ii. 59.
töttra-bassi, a, m. a ragamuffin, Glúm. 328.