M

maðka, að, to become maggoty, Stj. 91:

maðkaðr, part. maggoty.

MAÐKR, m. [Ulf. mada = σκώληξ; A.S. madu; O.H.G. mado; Germ. made; an augmented form, Engl. maggot, qs. madog: Dan. madike; Norse makk, Ivar Aasen; Scot. mauch]:

—a maggot, grub, worm; dvergarnir höfðu kviknat sem maðkar í holdi Ýmis … ok vóru þá maðkar, Edda 9; vall hann allr möðkum í hel, Rb. 414; mölu ok maðka, Fb. ii. 78; síðan hitti Þorbjörn í maðka-sjó sem liggr nær Vínlandi, … ok maðkr sá smó neðan skipit til úfæru, A.A. 198, 199; þar drógu vér maðka digrari manns læri, Al. 174, Stj. 91, Sks. 50 (improp. of an insect);

ámu-maðkr, a rain worm;

sjó-maðkr, sea worms, Þorf. Karl. 438;

skel-maðkr, worms with shells, id.

maðka-veita, u, f. a brood of maggots.

maðk-sjór, m. a sea full of worms, Þorf. Karl. 438.

maðk-smoginn, part. worm-eaten, of drift timber, ships.

MAÐR, m., qs. mann-r, which form also occurs in old poets, engi mannr und ranni, Vellekla, (for the change of nn before r into ð see the introduction to letter N); gen. manns, dat. manni, acc. mann, plur. menn, qs. menn-r; with the article, menninir, so always in old writers, but in mod. mennirnir erroneously, as if from mennir: the plur. meðr, answering to the sing. maðr, occurs in old poets—meðr vituð öðling æðra, Fms. vii. 87 (in a verse); Norð-meðr róa naðri, vi. 309 (in a verse); meðr fengu mikit veðr, Edda 102; hirð-meðr, veðja, Rekst., all verses of the 11th and 12th centuries; er meðr Myrkvið kalla, Akv. 5: meðr hlutu sár, Fbr. 75 new Ed. (in a verse): gen. pl. manna, dat. mönnum, acc. menn. In Ballads and Rímur after the 15th century, and hence in eccl. writers of later times, a nom. mann is now and then used, esp. in compds influenced by Germ. and Engl., e.g. hreysti-mann, Skíða R. 58; or for the sake of rhyme, ætla þú ekki, aumr mann | af komast muni strafflaust hann, Pass. 14. 17: [Ulf. manna = ἄνθρωπος; in other Teut. languages spelt man, or better mann.]

B. A man = Lat. homo, Gr. ἄνθρωπος, also people; eigi vil ek segja frá manninum þvíat mér er maðrinn skyldr, þat er frá manni at segja, at maðr er vel auðigr at fé, Nj. 51; mennskr maðr, a manlike man, a human being, opp. to giants or beings of superhuman strength, Gm. 31; menn eru hér komnir ef menn skal kalla, en líkari eru þeir þursum at vexti ok sýn en mennskum mönnum, Eg. 110; flýjum nú! ekki er við menn um at eiga, Nj. 97; þat hafa gamlir menn mælt, at þess manns mundi hefnt verða ef hann félli á grúfu, Eg. 107; þeir ungu menn (the young people) elskask sín í millum, Mar.; þótt nökkut væri þústr á með enum yngrum mönnum, Ld. 200; fjöldi manns, múgr manns, Fms. ii. 45, 234, xi. 245; þykkir mönnum nökkur várkunn til þess, 192; var þat margra manna mál, at …, Eg. 537, Fms. i. 45; er þat íllt manni? Eg. 604; sá maðr, that person, K.Þ.K. 4; manna beztr, fríðastr …, the best, fairest … of men, passim; allra manna bezt, beyond all men, best of all men, Bs. i. 67; kona var enn þriði maðr, Hkr. iii. 184; hvárr þeirra manna, each of the wedded fair, Grág. i. 476; góðir menn, good men! in addressing, passim: allit., Guði ok góðum mönnum, to God and all good men, Bs. i. 68: sayings, maðr skal eptir mann lifa, man shall live after man (as a consolation), Eg. 322: maðr er manns gaman, man is man’s comfort, Hm. 46; whence huggun er manni mönnum at, Pass. 2. 10: maðr eptir mann, man after man, in succession; or, maðr af manni, man after man, in turn: sýndi maðr manni, man shewed it to man, it went round from hand to hand, Fms. vi. 216; nú segir maðr manni þessi fagnaðar-tíðendi, Bs. i. 181, Þiðr. 142; kunni þat maðr manni at segja at Bróðir felldi Brján, Nj. 275.

2. phrases, þat veit menn (the verb in sing., the noun in plur.), every one knows that! to be sure! Art. 31, 62, Karl. 48; meðr of veit, Sighvat: mod. viti menn! with a notion of irony; thus also menn segja, men say, (in old poët. usage elliptically, kveða = Lat. dicunt, Vþm. 24, 26, 28, 30, Gm. 13, Hdl. 42, Hm. 11; menn kváðu, people said, Vm. 33): the sing. maðr = Fr. on, mod. Dan. man (in Dan. man siger), is not vernacular.

3. in compds.

kvenn-maðr, a woman;

karl-maðr, a man: of families, Mýra-menn, Síðu-menn, Landn.: inhabitants, people,

Norð-menn, Norsemen;

Noregs-menn, the men of Norway;

Athenu-menn, Athenians;

Korintu-menn, Corinthians; of condition of life,

leik-menn, laymen;

kenni-menn, clergymen;

búand-menn, peasants;

valds-menn, rulers;

kaup-menn, merchants;

sjó-menn, seamen;

vinnu-menn, labourers.

4. degree in a lineage: at þriðja, fjórða, fimta … manni, in the third, fourth, fifth … degree, Grág. i. 321; manni firnari en systrungr …, one degree remoter than …, used of odd degrees (e.g. four on one side and three on the other), ii. 172; hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was an odd second cousin of B., Bárð. 165; hence tví-menningar, þrí-menningar, fjór-menningar …, a second, third, fourth … cousin, passim.

II. a man. Lat. vir; vér höfum þrjú skip ok hundruð manna á hverju, Fas. ii. 521; síðan fór hann til manna sinna, Fms. v. 514; greiða eyri gulls hverjum manni, 178; hann fór með of manns yfir landit, iv. 146; and so in countless instances:

Sigurðar-menn, the followers of S.; Tuma-menn, konungs-menn, Krist-menn, kross-menn, vii. 293, 299, Ó.H. 216.

2. a husband; Guð er Kristinnar andar maðr er honum giptisk í trú, Greg. 31: freq. in mod. usage, maðrinn minn, my husband!

dóttur-maðr, a son-in-law.

3. metaph., vera maðr fyrir e-u, to be man enough for it, able to do it; eg er ekki maðr fyrir því, maðr til þess, id.; hann sýndisk eigi maðr til at setjask í svá háleitt sæti, Bs. i. 743; mikill, lítill, maðr fyrir sér, to be a great, strong, weak man, and the like.

III. the Rune m, see introduction.

C. Compds, manns- and manna-:

manns-aldr, m. a man’s life, generation, 623. 10, Fms. viii. 240, Fas. i. 406.

manns-bani, a, m. ‘man’s bane,’ a man-slayer, Js. 49, Nj. 119.

manns-barn, n. a ‘man’s bairn;’ in the phrase, hvert m., every child of man, Sturl. i. 47.

manna-bein, n. pl. human bones, Fms. i. 230.

manns-blóð, n. human blood, Nj. 59, Fms. iii. 125.

manna-búkar, m. pl. corpses of slain, Fms. iii. 7, xi. 355.

manna-bygð, f. human abodes, opp. to the wilderness, Fms. i. 215.

manna-bær, m. dwelling-houses, Ann. 1390.

manns-bætr, f. pl. weregild, Eg. 259.

manns-efni, n. a man to be;

gott-mannsefni (see efni), Eg. 368, Fms. i. 174, Fær. 231.

manna-farvegr, m. a foot-path, Gþl. 539.

manns-fingr, m. a human finger.

manna-forráð, n. ‘man-sway,’ rule, dominion; the godord or priesthood is often in the Laws and Sagas so called, Hrafn. 21, Nj. 149, Grág., Ísl. ii. 402, Fms. x. 45.

manna-forræði, n. = mannaforráð, Nj. 231, Ld. 310.

manns-fótr, m. a human foot, Hkr. ii. 114.

manna-fundr, m. a meeting of men, Grág. i. 420.

manns-fylgja, u, f., or manna-fylgjur, f. pl. fetches of men, Lv. 69, Fs. 68; see fylgja.

manna-för, n. pl. men’s footprints, Eg. 578.

manna-grein, f. distinction of men, Fms. viii. 21.

manns-hauss, m. a human skull, Þorf. Karl. 242.

manns-hár, n. human hair, Edda 4, Fas. iii. 266.

manns-hold, n. human flesh, Fms. xi. 235.

manna-hugir, m. pl., see hugr III. 2, Háv. 55, Þórð. 17 new Ed.

manna-hús, n. pl. men’s houses, Fbr. 77: human abodes.

manns-höfuð, manna-höfuð, m. the human head, K.Á. 1, Fms. x. 280, Nj. 275.

manns-hönd, f. a human hand, Fas. i. 66.

manns-kona, u, f. a man’s wife, married woman, Grág. i. 335, 337, 341, 344, 380, Bs. i. 777, Sks. 340.

manna-lát, n. the loss of men, loss of life, death, Nj. 248, Eg. 585, Orkn. 296.

manns-lát, n. a person’s death, decease; heyra mannslát, to hear of a person’s death.

manns-líf, n. man’s life, Hom. 6.

manns-líki, n. human shape, Edda 9.

manna-lof, n. praise of men, Hom. 83.

manna-mál, n. human voices, human speech, Nj. 154; or manns-mál, id., in the phrase, það heyrist ekki mannsmál, no man’s voice can be heard, of a great noise.

manna-missir, m. the loss of men, Sturl. iii. 7, Fas. ii. 552.

manns-morð, n. murder, N.G.L. i. 256.

manna-mót, n. = mannfundr, Grág. i. 343.

manns-mót, n. manly mien, ‘manfulness,’ Fms. i. 149, xi. 86; þat er mannsmót að honum, he looks like a true man.

manna-munr, m. distinction, difference of men, Bs. i. 855.

manna-múgr, m. a crowd of people, Fær. 12.

manns-mynd, f. the human shape, Stj. 147.

manna-reið, f. (a body of) horsemen, Nj. 206.

manna-samnaðr, m. = mannsafnaðr, Ísl. ii. 83.

manna-seta, u, f. men staying in a place, Ld. 42.

manna-skipan, f. the placing of people, as at a banquet, in battle, Korm. 62, Sturl. i. 20, ii. 237.

manna-skipti, n. pl. exchange of men, Germ. auswechselung, Hkr. i. 8.

manna-slóð, f. ‘man’s sleuth,’ a track of men, Sturl. i. 83.

manna-spor, n. pl. men’s footprints. Sturl. ii. 90, Eg. 578, Landn. 191.

manna-styrkr, m. help, Þórð. 74.

manna-sættir, m. a daysman, peacemaker, Fms. x. 51, Eb.

manna-taka, u, f. a reception of men, strangers, Fb. ii. 194.

manna-tal, n. = manntal, Hkr. ii. 340.

manns-váði, a, m. danger of life, Fms. viii. 224.

manna-vegr, m. a road where men pass, opp. to a wilderness, Grett. 115 A, Ld. 328.

manna-verk, n. pl. = mannvirki, man’s work, work by human hands, Fb. i. 541.

manns-verk, n. work to be done by a person, N.G.L. i., 38, Gþl. 114.

manna-vist, f. a human abode. Fms. i. 226, Jb. 9, Orkn. 434.

manns-vit, n. ‘man’s wit,’ human understanding, reason, Nj. 106.

manna-völd, n. pl.; in the phrase, e-t er af manna-völdum, it is due to human causes, not by natural causes, e.g. of a fire, the disappearance of a thing, or the like, Nj. 76, Fms. ii. 146, iii. 98.

manns-vöxtr, m. a man’s stature, Fas. ii. 508, Hom. 112.

manna-þengill, m. king of men, the name of Njörð, Gm. 16, Edda 104.

manns-æði, n. human bearing, behaviour.

manns-æfi, f. man’s lifetime; mart kann skipask á mannsæfinni, a saying, Fms. vii. 156; mart verðr á mannsætinni, útítt var þat þá er vér vórum ungir, Fær. 195.

MAÐRA, u, f. [A.S. maddere], madder, rubia, a plant, Hjalt.: freq. in local names, Möðru-dalr, Möðru-fell, Möðru-vellir, Landn.; Möðru-vellingar, the men from M.

mag-áll, m. tripe of sheep, the flesh of the belly, esp. of sheep, Fas. iii. 392, freq. in mod. usage. Norse kviðaal.

mag-fyllr, f. = maga-fyllr, Barl. 39, Hom. (St.) 11.

MAGI, a, m. [A.S. maga; Engl. maw; O.H.G. maho; Germ. magen; Dan. mave]:

—the maw, stomach, Nj. 27: þeir báru sinn varning brott í mögum sínum, Þorf. Karl. i. 242, Fbr. 56 new Ed., Fas. iii. 223, v.l.; opt fær hlægis manni heimskum magi … kunna mál síns maga, Hm. 19, 20; grá-magi, rauð-magi.

compds:

maga-bragð, n. a wrestling trick. Fas. iii. 502.

maga-fyllr, f. a belly full, Fas. iii. 101, K.Á. 78.

maga-skegg, n. shaggy hair on the belly. Fms. vi. 141.

MAGN, n. [cp. megin and mega], main (as in ‘might and main’), strength; hver Guð hafa þér magn gefit? Bær. 9; trúa magni, Fas. i. 438 (in a verse); þótt magnit væri litið, Bs. i; sina-magn, the strength of the houghs, Vkv. 16; fyrir sakir magns munar, by main force, Bs. i. 679; vinds magn, Barl. 63; mátt ok magn, Fb. i. 259; meira magn, Bs. ii. 18; vera e-t um magn, to be beyond one’s power, too strong for one, Stj. 395; bera e-n magni, to overpower by main force, 512; hón segir at máttr skal at magni um liðveizlu við hann, she says that might shall go with main in helping him, Ó.H. 144; af magni, with might and main, Lex. Poët.; eptir öllu magni, id., Fms. viii. 104; er þat við meira magni, at þú gengr við slíkar meiðingar, it is a sorer thing that …, Bs. i. 531; magn flóttans = megin, Fb. ii. 615; magn ríkis síns, Al. 53: plur. goð-mögn (q.v.), see megin.

MAGNA, að, to empower, strengthen; Guð magnar jöfur, Fms. vi. (in a verse); oss magni goð gagni, may the gods grant us victory! Eb. (in a verse); rögn magna ríki Hákonar, Vellekla; magna þrif e-s, to give health and wealth to a person, Bs. i. 138 (in a verse); drengr magnar lof þengils, the poet magnifies the king’s praise, Sighvat.

II. in prose, to charm, make strong by spell; Óðinn tók höfuðit, ok kvað þar yfir galdra ok magnaði svá at þat mælti við hann, Hkr. i. 8; hann magnaði með miklum blótskap líkneski Þórs, Fms. i. 205; menn skulu eigi fara með steina eðr magna þá til þess at binda á menn eðr fénað, K.Þ.K. 78; þeir kölluðu hann Þorgarð ok mögnuðu hann með svá myklum fjandans krapti, at hann gékk ok mælti við menn, Fb. i. 213; ok svá mök var magnat líkneski Freys, at …, Fms. ii. 73; hefi ek þá svá signaða ok magnaða, at engan þeirra mun járn bíta, Fb. iii. 245; annan dag eptir en kerling hafði tréit magnat, Grett. 151; þeir tóku þá at magna fjölkyngi sína, Fms. ii. 141; fremja galdra eðr þá hluti nokkra er magnaðir sé, D.I. i. 243; hann var svá magnaðr af yfirsöngum Grímu, at hann bitu ekki járn, Fbr. 32 new Ed.; síðan er kerling hafði magnat rótina, Grett. 153; magnaði hann þá köttu mjök, Fs. 44: thus in mod. usage, magna draug, to raise a ghost.

III. reflex. to increase in power, grow strong; at vita hvernig hér hefir magnask Kristnin, Bs. i. 59; er Johannes sá magnask alþýðu-róm, 623. 26; sá er í ofmetnaði vill magnask gegn Guði, to puff himself up against God, Hom. 133; en svá kom at eldrinn magnaðisk, Fms. ix. 533; hann sigraði margar þjóðir svá at aldri mögnuðusk þær síðan, Ver. 98:

—of a ghost, en Glámr tók at magnask af nýju, Grett. 112.

2. part. magnaðr, see above (II).

magnaðr or mögnuðr, m. a strengthener; in poët. compds,

hjaldr-magnaðr, a war-maker, warrior;

sigr-magnaðr, a victor, Lex. Poët.

Magni, a, m. a son of Thor, Edda, Ls.: a pr. name, Fms. xii.

magn-lauss and magn-lítill, adj. ‘main-less,’ weak, feeble.

magn-leysi, n., medic. weakness, palsy.

Magnúss, m. a pr. name; for the origin of this Norse name from Charlemagne see Ó.H. ch. 111,—hví létztu sveininn Magnús heita, ekki er þat várt ættnafn? Sighvatr svarar, ek hét hann eptir Karla-magnúsi konungi (king Charlemagne), þann vissa ek mann beztan í heimi. From this Magnús (king Magnús the Good, born 1024) the name afterwards spread to all countries in which Norsemen settled.

MAGR, adj., fem. mögr, neut. magrt, compar. megri, megrstr or magrari, -astr; [A.S. mæger; Engl. meagre; Dan.-Swed. mager; Lat. macer]:

—meagre, lean; magran mar, Hm.; mögr kýr, Eb. 316; magr ok máttdreginn, Fms. vi. 302; hón var mögr, Róm. 216:

—lean, þvílík slátr er svá eru mögr, Fms. x. 303; tvá hesta aðra feita en aðra magra, Nj. 32; verði þau mögr, Rb. 344:

—as a nickname, þá var hann sveltr svá at þau kenndu hann eigi, þau höfðu hann brottu með sér ok kölluðu Helga enn Magra, Landn. 205.

magrligr, adj. lean-looking, pinched, Fas. iii. 178.

mak, n. [Dan. mag], irksomeness;

ó-mak, troubles, (rare.)

II. in plur. mök, q.v. [Germ. machen; Engl. make], intercourse.

maka-skipti, n. pl. [Dan. mage-skifte], exchange of estates.

MAKA, ð, [Engl. make; Germ. machen; a root word quite alien from the Northern languages, for of the three references below, two seem to be put into the month of foreigners trying to speak Norse]:

—to make; in the phrase, ek skal maka honum háðung, I will ‘make shame’ to him, O.H.L. 45 (the persons in the story were prob. foreigners); maki enginn sukk, let none ‘make’ a disturbance, the words of John the Fleming in Bs. i. 801; byrjar oss at maka þessar þjóðir í várri dvöl með nokkurri venju, we ought to put them to some shame, Al. 119.

2. to smear, grease, freq. in mod. usage, perh. derived from maka háðung above, or it may be quite a different word.

maka, u, f. a female mate, Art.

MAKI, a, m. [Dan. mage, ægte-mage = husband; Old Engl. make]:

—a match (prob. originally a customer, partner, cp. mak II), Nj. 35, Ld. 64, Eb. 86, Ó.H. 112, Bs. i. 765, Karl. 296; maki bólstrs, the ‘bolster-mate,’ poët. the head, Ad. 6; tveggja, fjögurra manna maki, a match (in strength) for two, four:

—a mate, esp. of animals, birds, Bb. 2. 21, 29, 31.

makindi, n. pl. friendly intercourse; í makindum ok vinskap, Eg. 41; fór þat allt í makindi ok vinskap, Ld. 192. 2. rest, ease; í makindum, at one’s ease, cp. Dan. i ro og mag.

makka, að, (makk, n.), to job, make and meddle, akin to maka, q.v. (conversational).

MAKKI, a, m., qs. manki, [mön = mane; Dan.-Swed. manke]:

—the upper part of a horse’s neck, freq.

makliga, adv. fitly, properly, Þorst. Síðu H. 173: deservedly, Ld. 148, Fms. v. 70, vi. 100, x. 325.

maklig-leikr, m. (maklig-leiki, a, m.), mostly in pl. what serves one right, Sks. 474, Fms. vii. 312, Fs. 165; at makligleik, deservedly, Þorst. Stang. 55, Fms. iii. 156, vi. 342.

makligr, adj. [Scot. makly], prop. well ‘matched,’ meet, proper, becoming, Fms. i. 3, vi. 227, vii. 285, Þorst. Síðu H. 173, Rb. 80; compar. more fitting:

—deserved, Eg. 561; væri hitt makligra, at …, Fs. 57: deserving, of a person, with gen., makligr er Þórarinn þess frá oss, Nj. 25, Fs. 7; mikils góðs m., 35; öllum þóttu búendr makligir til skaða, Ó.H. 205; þykki mér Njáll makligr vera at ek unna honum þess, Nj. 188.

MAKR, adj., only in compar. more suitable, easier, snugger; en þeir berjask er þat er makara, but they fight to whom that fitted better, Fms. xi. 277; hann kvað honum makara at sitja við elda, Fas. ii. 112; hann kann vel kyssa, makara væri (more becoming) at hann kynni jafnvel ríða með riddara vápnum, Str. 59.

2. = Lat. utinam; makara, at ek þín ambátt mætti finna miskunn í þínu augliti, would that I could! Stj. 302, 400, 428; makara, at minn herra Naaman væri nær spámanni Guðs, 616.

II. easy to deal with; þaðan frá var Eindriði hinn makasti, Bs. i. 709.

mak-ráðr, adj. leisurely, Fas. i. 325.

makt, f. [a for. word, for the genuine form is máttr, q.v.]:

—might, power, Bs. i. 773, Clar., and in romances of a later date, freq. in mod. usage, Pass., Vídal. passim.

compds:

maktar-leiki, a, m. might, H.E. i. 246.

maktar-maðr, m. a mighty man.

mal,† n. the purring of a cat, Snót 132.

MALA, pret. mól, mólu; subj. pret. mœli, Gs. 10; part. malinn; reflex. pret. mólsk, Edda 78; a defect. strong verb supplied by weak forms, thus the strong pres. indic. sing. mel scarcely occurs; in mod. usage it is weak throughout, mala, malaði, malat, although the strong pret. may still be used in writing: [Ulf. malan = ἀγήθειν, Luke xvii. 35, and so through other Teut. languages; cp. Lat. mola, molere; Gr. μύλη; derived are Icel. mylja and melja, q.v.]:

—to grind; en sú náttúra fylgði kvernunum, at þat mólsk á kverninni er sá mælti fyrir er mól, … Fróði konungr bað þær mala gull ok frið ok sælu Fróða … þær mólu litla hríð áðr niðr sukku skipin, Edda 78, 79 (the tale of Fróði and the power-mill, cp. 221); auð mölum Fróða (dat.) mölum alsælan, Gs. 5; né mœli svá mær bergrisa … malit hefi ek fyrir mik …, mól míns föður mær rammliga, … mölum enn framar, … mólu meyjar megins kostuðu, … malit höfum, Fróði, sem munum heita, 10 sqq.; frá ek at Fróða meyjar fullgóliga mólu, Edda 81 (in a verse); hann tók klæði ambáttar ok gékk at mala, Sæm. 110; mala valbygg, Hkv. 2. 2; konungr heyrði í hús nokkut kveðandi svá fagra, at honum fannsk mikit um, hann reið til hússins ok sá inn at þar sat kona við kvern, ok kvað for- knnnar fagrt við er hón mól, Fms. vii. 233; á þeim kvörnum mólu tólf konur byggkorn ok hveiti-korn til mannfæðis, höfðu hinar konurnar þá malat sitt hveiti, Od. xx. 106; at mala þeim korn eðr baka þeim brauð, H.E. i. 503; þær er mólu ból Amlóða (q.v.), Edda 67 (in a verse): metaph., stýri mól, of a rudder in the sea, Rekst.

II. metaph. to purr, of a cat, Germ. spinnen, freq. in mod. usage.

III. part. malit gull (cp. malmr), ground gold, pure gold; roðinn gulli mölnu, Sighvat.

malar-, in compds, see möl.

malari, a, m. a miller.

malattu-sótt, f. [from Fr. maladie], leprosy, 15. K. 107.

malda, að, to maunder, grumble.

MALIR, f. pl. the croup of a cow or ox (= lend, of a horse); rísti hann ofan af mölunum mitt, mikla lengju ok síða, Skíða R. 27.

malla, u. f. [Dan. malle = a loop], a loop, noose; þat var lásör ok malla (thus Cod. C) í, Sturl. i. 180 (Ed. mella).

möllu-ör, f. a kind of shaft; Hemingr skýtr þá at konungi með möllu-ör, Hem. (MS.)

MALR, m., dat. mal, Fb. iii. 446, [Fr. malle, Engl. mail], a knapsack, Grett. 93 A, Þjal. Jóns. 7; hann tók hnjóðhamar ór mal einum, Fb. iii. 446, freq. in mod. usage.

MALT, n., pl. mölt, Orkn. 112; maltanna, Glúm. 351; [A.S. and Engl. malt; Germ. malz]:

—malt for brewing, Glúm. 351, Eg. 77, Orkn. 112, Fms. vi. 263, vii. 173, viii. 89, Gþl. 491, N.G.L. i. 5.

compds:

malt-hlaða, u, f. a malt barn, Þjal. 9.

malt-klyfjar, f. pl. malt loads, Fms. viii. 89. Glúm. 352.

maltr, adj. sharp, bitter, of taste.

mal-urt, f. wormwood, Pr. 472.

MAN, n., does not occur in plur. unless it be in gen. pl. mana, Stor. 13 (mͣ in MS.); [man is an ancient word only used in old laws and poetry, it remains in the compd man-sal, and in the Icel. local name Man-heimar; ‘man’ (ἀνδράποδον), being neuter and having but one n, is prob. of different origin from mann (ἄνθρωπος, ἀνήρ), which is masc. and has a double final n. The etymology of this word is lost in the remotest antiquity; it appears in the O.H.G. mana-houbit = a bondman’s head, a ‘serf’s head;’ (Grimm in R. A. expresses a doubt as to the current etymology of Lat. man-cipium from manu-capere; perh. man and caput?). In early Swed. law the word occurs twice or thrice, næmpnæ man, næmpnæ quicfæ, Schlyter i. 134; in Gutalagen—kauper tu mans man i garth thin (i.e. mans-mann = a bondman, cp. mans-manna and mans-maðr, see Schlyter’s Glossary).]

B. A bondman, prob. originally of prisoners of war who were sold as slaves (Irish in the west, Finns and Slaves in the east), see Ld. ch. 12, Ó.T. (Fms. i. ch. 92); svá ok ef hann vill í mani gjalda, tva aura fyrir einn, ok á hann lausn á maninu en næstu misseri ef hann hefir upp alit, Grág. i. 396; kaupa man ok gefa frelsi, N.G.L. i. 5, 6; ok þat fé skal hálft vera í gulli ok í silfri en hálit í mani hérrænu (native bondmen) eigi ellra en fertogu, né yngra en fimmtán vetra, SS; mans leiga, 224; ok heimta hann sem annan mans-mann, K.Þ.K. 58; mani austrænu, eastern slaves, Hornklofi; máttkar meyjar at mani hafðar, Gs. 1, 15; er þú man keyptir, 8; hálfa aðra alin fyrir frjálsgjafa, penning veginn fyrir man-manna, N.G.L. i, 347; næst kirkju-garði skal grafa man-manna, 345; maðr manna, no doubt false for man-manna, 388; er hann réttlauss við hann ok hans konu ok man hans allt, 36, Am. 66; þar kom mart man falt, þar sá Loðinn konu nokkura er seld hafði verit mansali, Fms. i. 185: allit., mold ok man, N.G.L. iii. 92, v.l.

II. a girl, maid, as also in a worse sense, a mistress, for bondwomen often became their master’s mistresses (see Ld. ch. 12), so that this sense grew out of the preceding one; líki leyfa ens ljósa mans, Hm. 91; í myrkri skal við man spjalla, 81; et horska man, 101; et manunga man, 163; þat et unga man, þat et mjallhvíta man, Alm. 6, 7; bjarthaddað man, Skv. 1. 33; harðúðigt man, 27; fóstr-man, a bondwoman nurse, 3. 67; mans at kosta, Hbl. 16; hvé ek at andspilli komumk ens unga mans, Skm. 11; hve ek fyrir-banna manna glaum mani, manna nyt mani, how I ban her from all concourse with men, 34; Ylfinga man, Hkv. 2. 3; Yggjar man, the beloved of Ygg (Odin) = the Earth, Lex. Poët.; Héðins man = Hilda, the beloved of Hedin, Fms. ix. (in a verse); bjarnar man, a giantess, Stor. 13. It is probable that in some law phrases the obsolete ‘man’ has been replaced by the common ‘mann,’ e.g. in gefa manni frelsi (mani? cp. manfrelsi), N.G.L. i. 5: as also in mana-kaup in the Swed. law, see Schlyter’s introd. to the 10th vol. of Sver. Gamla Lagar.

compds:

mans-fólk,† captive-folk, prisoners; in Orkn. 368 (Fb. ii. 486, l. 8), þeir seldu þeim silfr ok ‘annat fé’ is corrupted for ‘mans-fólk,’ as is seen from the words of the Danish translation of 1615—‘ok solde dennem fangerne.’

man-frelsi, n. a granting of freedom to a bondman, manumission (as a vow), Orkn. 198, 200, Grág. i. 357, where it is wrongly spelt mannfrelsi.

Man-heimar, m. pl. (thus pronounced on the spot, not Mann-heimar, as it is often spelt), the name of a farm in western Icel.; the local legend attributes the name to English captives kept there by lady Olöf, for having slain her husband, during the English trade (1467). But at that time the word man had become quite obsolete, and so the name must be older, prob. dating from the time of the first settler Geirmund, who had been a freebooter in the British waters before he came to Icel.; he may have had his household of bondmen at this farm, see Safn i. 353 (foot-note).

man-kynni, n. pl.; góð m., luck in love affairs, Hbl. 31.

man-manna, n. (?) = mansmaðr, N.G.L. i. 345, 347; see the references above.

man-rúnar, f. pl. ‘love-runes,’ love-spells, Eg. 587.

man-sal, n. a ‘man-sale,’ slave trade; selja e-n mansali, Fær. 117, Fms. i. 185, Fb. ii. 79.

mansals-maðr, m. a bondman, Fms. i. 78, 222.

mans-maðr, m. [early Swed. mans-man], a bondman, Grág. i. 271. Eg. 89, K.Þ.K. 58.

man-söngr, m. a love song, Eg. 325. Bs. i. 165, Edda 16; esp. in the old law a kind of love libel, liable to outlawry, Grág. ii. 150, Fb. iii. 242: in mod. usage the lyrical introduction to the epic rhapsodies or ballads (rímur) is called mansöngr, for originally they were addressed to the poet’s lady-love, Skald H. 6. 1, Skíða R. 1, and in countless instances, e.g. Úlf. 1. 8, 2. 8, 3. 8, 4. 8, 5. 7, 7. 9, 9. 11, cp. 11. 10.

mansöngs-drápa, u, f., mansöngs-kvæði, n., mansöngs-vísa, u, f. a love encomium, love song, love ditty, Eg. 5, Bs. i. 165, Fb. iii. 241, 242, Ölk. 36, Fs. 60, 87.

MANA, að, [Dan. mana = to raise a ghost], to provoke, challenge, D.N.; to challenge to fight or to a quarrel, Mittum-stangi manaði Hrólf, Skíða R. 149: freq. in mod. usage, eg mana þig að koma! manaðu mig ekki.

manér, n. [for. word], manners. Stj. 121, 159, Clar., El.

man-frelsi, n. manumission; see man.

MANG, n. [cp. mid. Lat. mangonus; A.S. mangian, to traffic; mangere, a trader, which survives in Engl. iron-monger, scandal-monger; derived from manig, from traffic in mingled, miscellaneous things; as manga is used in Kormak, and even in a derived sense, it need not be borrowed from the A.S., but may be a genuine Norse word formed from margr at a time when the n had not as yet changed into r]:

—‘monging,’ ‘mongery,’ barter; allir þeir menn, bæði konur ok karlar, er með mangi fara, hvárt sem þeir hafa mang sitt í búðum eðr stræti, N.G.L. ii. 204; laxa nýja ok svá aðra nýja fiska ok ostrur þat skal kaupa á bátum eðr á bryggjum en vill, en eigi flytja í búðir til mangs, 263; prestar skulu eigi fara með mangi né okri, H. K. ii. 53. mangs-maðr, m. a monger, Ld. 146.

manga, að, to trade as a ‘monger,’ to barter, chaffer, Str. 26, Karl. 323: þeir mönguðu (bartered) um hross við Skíða, Sturl. ii. 170; kaup-manga, i. 171: metaph. to biggle, beg, manga til við e-n, brings við hörn at manga, Kormak.

Manga, u, f. [cp. Scot. Maggie], a contr. form from Margrét, as also Mangi from Magnús.

2. a mangonel, a war machine, Fms. ix. to.

mangari, a, m. a monger; mangari verr fé sitt í marga vánda vöru, Str. 26: in a vile sense, mangarar eða falsarar, Sks. 17; mangarar, mylnarar, sútarar, skinnarar, slátr-mangarar, N.G.L. ii. 204;

kjöt-mangari, a butcher, 1 Cor. x. 25; cp. Kjödmangergade (the present Kjöbmagergade) in Copenhagen.

mangara-skapr, m. mongery, N.G.L. ii. 417.

mangi = manngi (q.v.), see -gi:

—Mangi, contr. of Magnús.

man-manna, see man.

manna, að, prop. to make a ‘man.’

2. mod. to man a boat, manna skip.

II. reflex, to become a man, to be brought up to manhood; Þórir var maðr ætt-smár ok hafði mannask vel, Fms. iv. 255; ætt-smár ok mannaðr vel, well bred, Ó.H. 113; var móðir mín vel mönnuð, of good family, Brandkr. 62; ef mér reynisk Þórólfr jamvel mannaðr (if I find Th. as accomplished a man) sem hann er sýnum full-drengiligr, Eg. 29; vil ek biðja dóttur þinnar til handa Glúmi bróður mínum, skaltú þat vita, at hann er vel mannaðr, Nj. 23; synir þeirra vóru Kálfr ok Grímr, mannaðir at hófi, K. and G. were rather fine well-bred men, Fms. vi. 102; son þinn svá vel mannaðan, ii. 193; engar eru þat yfirbætr at hann nái at eiga dóttur þína, þvíat ekki er hann verr mannaðr en hón, Fb. i. 196; hann á sjau sonu ok alla vel mannaða, Ísl. ii. 215; maðr af góðri ætt er lítt er mannaðr, Skálda 176.

2. manned, of a ship; vel (ílla) mannað, well (badly) manned, of the crew; var þar vel mannað, there was a good gathering of people, Grett. 78.

mann-afli, a, m. strength in men (troops), Lv. 47.

mannan, f. the breeding, accomplishment of a man, Js. 24, Barl. 6; fullkominn til mannanar allrar, þeirrar er kurteisum konungi byrjar at hafa, Fagrsk. 3.

mann-auðn, f. depopulation, Fms. vi. 14.

mann-ást, f. charity, love to men.

mann-baldr, m. a great, good man, Edda (Gl.), Lex. Poët.

mann-bikkja,† u, f. a ‘man-bitch,’ a term of abuse. Post. 151.

mann-björg, f. the saving of men, saving of life; brutu þeir skipit, þar varð m., Nj. 282, Ann. 1413. mannbjargar-maðr, m. a rescuer.

mann-blendinn, adj. sociable.

mann-blót, n. human sacrifice, Bs. i. 23, Fms. viii. 293, xi. 135.

mann-boð, n. a banquet. Fms. i. 161, vi. 119. Róm. 303: a message, 329.

mann-borligr, adj. (mann-liga, adv.), of manly bearing.

mann-broddr, m. iron spikes to walk on ice with, Vápn. 1.

mann-bætr, f. pl. weregild for one slain, Eg. 259.

2. sing., mannbót, a feat, prowess, Gísl. (in a verse).

mann-dauði, a, m. = manndauðr; in compds, manndauða-sumar, manndauða-ár, manndauða-vetr, Ann. 1402, 1404, 1405 (of the great plague), Bs. i. 822.

mann-dauðr, m., later mann-dauði, a, m., dat. manndauðnum, Fms. x. 212:

—loss of life, mortality, Eg. 98 new Ed., Fms. x. 211, Bs. i. 31, Ann. passim.

mann-dáð, f. a manful deed, act of prowess, in plur. virtues, Hom. (St.) 59, MS. 686 B. 8, 625. 184.

mann-deild, f. a discussion, division, Fms. x. 97.

mann-djöfull, m. a demon in human shape, fiend of a man, cp. Germ. Manteuffel, Fs. 36.

mann-dómligr, adj. human, Mar., Edda 147 (pref.), Barl. 110.

mann-dómr, m. manhood, humanity, human nature, Edda 149 (pref.), Pr. 465, Gþl. 40, Sks. 688; taka á sik manndóm, of the Incarnation, Barl. 27, 168.

II. manliness, prowess, Nj. 176, Al. 83, Fms. ix. 333.

2. humanity, goodness, generosity, Fms. i. 222; engan manndóm né hjálp vildu bygðar menn sýna þeim, 197; sýna e-m manndóm, to shew kindness towards, Bs. i. 35.

compds:

manndóms-ást, f. = mannást, Al. 45.

manndóms-leysi, n. unmanliness, meanness, Fb. iii. 448.

manndóms-maðr, m. a brave man, Eg. 39, Fms. iv. 86.

mann-dráp, n. murder, slaughter, Hom. 86: esp. in plur. slaughter in a fight, Fs. 9, 135, Edda 40, Fms. iii. 11, vi. 421, Hkr. i. 290, Stj. 621.

compds:

marmdrápa-laust, n. adj. without slaughter, loss of life, Sturl. ii. 63.

manndráps-maðr, manndrápa-maðr, m. a man-slayer, murderer, Fms. xi. 226, Stj. 517, Hkr. i. 155.

manndráps-sök, f. a case of murder, Sks. 692, 786, Stj. 467.

manndráps-veðr, n. a violent gale, in which many lives are lost.

manndráps-þing, n. an assembly held on account of a murder, Gþl. 438.

mann-drápari, a, m. a man-slayer, murderer, Gþl. 22, Stj. 13.

mann-dygð, f. virtue, Bs. i. 46, Fas. iii. 395.

mann-dýrðir, f. pl. manly qualities, 625. 26, Rb. 378, Róm. 302, MS. 655. vii. 2, Al. 87, Geisli 18, Edda (Ht.) 13.

mann-eign, f. the having a husband, Greg. 74.

mann-eldi, n. the maintenance of a person, Grág. i. 296, 444: human food, Ám. 66; gott til manneldis.

mann-elska, u, f. = mannást.

mann-erja, u, f. = mannlæra, Glúm. 341, but a doubtful passage.

mann-eskja, u, f. [Germ. mensch, m.; cp. Ulf. mannisks = ἀνθρώπινος; Dan. menneske; Swed. menneska; Scot. mensk]:

—a man (Lat. homo); from the time of the Reformation this word is freq., but it is rare in old writers; indeed, hann tók manneskju hold, Hom. 160, is the only instance on record, for A.A. 196 is a compilation from a paper MS.; the word is, however, a good one, and is freq. in N.T., Vídal. passim: in mod. usage it often, in both speech and writing, takes the place of mann (maðr).

mann-eygr, adj. = mannýgr, Bs. i. 368.

mann-fagnaðr (mann-fögnuðr), m. a grand entertainment, the fare at a banquet, Eg. 482, Hkr. i. 139, Ísl. ii. 403, Fas. ii. 118.

mann-fall, n. slaughter in battle, Eg. 32, 59, 298, Nj. 44, Gullþ. 24, 25, Fms. i. 24, vi. 406, vii. 57, Ó.H. 40, passim: of sickness, Sturl. iii. 279, Ann. 1349 (of a plague or sudden death).

mann-fang, n. = mannkaup; þykist þú m. eiga í sonum, Fas. ii. 521.

mann-farmr, m. a ship-load of men, Fms. viii. 33, 382.

mann-fái, a, m. [fá = to draw], a ‘man-image,’ human figure; rauðan skjöld ok dreginn á mannfái, Fb. ii. 250; cp. þar var kveiktr fái á, Konr. 17 (vellum); var kvikr fái (a ‘life-image,’ figure drawn from life) á þeim grafinn, id.

mann-fár, adj. having few men; hón er mannfá, has but few inhabitants, Stj.: neut., mannfátt, few people, Fms. vi. 207, vii. 312.

mann-fellir, m. great mortality, from plague, hunger, or the like.

mann-ferð, f. = mannaferð, Sturl. iii. 132, Ísl. ii. 148.

mann-fjándi, a, m. a human fiend, Fs. 36, 44, Fms. ii. 83.

mann-fjölð, f. people, Ad.

mann-fjöldi, a, m. a multitude, crowd of men, Fms. vi. 203, vii. 161, xi. 108, Ann. 1403, passim.

mann-fleiri, see mannmargr.

mann-fóli, a, m. a fool, idiot, Boll. 352, Fs. 40.

mann-fólk, n. ‘man-folk,’ mankind, Hkr. i. 5, 9, Fas. i. 391, Edda 43, Fms. i. 24, Eg. 47, Edda 147 (pref.), Hkr. ii. 267, (but land-fólkit, Ó.H. 162, l.c.)

mann-frelsi, n. manumission; better man-frelsi; see man.

II. freedom, rights of man, mod.

mann-fróðr, adj. skilled in mannfræði, Hkr. iii. 250.

mann-fræði, f. ‘man-science,’ history, esp. genealogies; at öllu fróðr, lögum, ok dæmum, mannfræði ok ættvísi, Fms. vii. 102; lög eðr sögur eðr mannfræði (genealogies?), Bs. i. 59; en nam, þá er eigi dvaldi annat, þat er móðir hans kunni kenna honum, ættvísi ok mannfræði, 91; Bárðr kenndi Eið lögspeki ok m., Bárð. 24 new Ed.

mann-fundr, m. a meeting, Nj. 113, Fs. 39, Fms. i. 35, Grett. 106 A.

mann-fúlga, u, f. money (fúlga) for a person’s maintenance (mod. meðgjöf), Grág. ii. 343.

mann-fýla, u, f. a ‘foul person,’ rascal, a term of abuse, Nj. 56, Fs. 39, 46, 51, 99, Rd. 262.

mann-fæð, f. smallness of population, lack of people, N.G.L. i. 376, Róm. 346.

mann-fæða, u, f. human food, Fms. i. 126, ii. 242.

mann-fæði, n. = mannfæða, Stj., Fb. i. 111.

mann-færð, f. the condition of a road, Eg. 546.

mann-för, f. travelling, Eg. 114, Hkr. ii. 188.

mann-gangr, m. a muster of troops, Orkn. 112 old Ed.

mann-garðr, m. a ring of men, Eg. 80, Al. 169, Fas. ii. 33.

mann-gersemi, f. a ‘jewel of a man,’ Bs. i. 81, Þiðr. 153.

mann-gi, often spelt mangi, gen. mannskis, Hm. 115, 147: acc. manngi, 623. 31, Fms. vi. 196 (in a verse), Ísl. ii. 483; dat. manni-gi, Greg. 65; [mann-gi, see -gi]:

—no man, nobody:

1. in poetry; svá er maðr sá er manngi ann, Hm. 49; nýtr manngi nás, 70; leiðisk m. gott ef getr, 131; er m. veit, 139; svá at mér m. mat né bauð, Gm. 2; m. er þér í orði vinr, Ls. 2, 35; síðan þik m. sér, 59; mun míns fjár m. njóta, Skv. 2. 5, Sdm. 12; sköpum viðr manngi, Am. 46; bannar þat m., 75: mat þú villat né mannskis gaman, Hm. 115; mannskis mögr, no man’s son, 147; at mannskis munum, Skm. 20, 24: acc., manngi annan, no other man, Fms. vi. 196 (in a verse): used as adjective, m. annarr mildingr, 26 (in a verse), Landn. 197 (in a verse).

2. in prose; svá er sagt at m. veit hvat Guð er, Eluc. 3; ok mælti því m. í gegn, Íb. 17; manngi (acc.) hyggjum vér göfgara né tignara en Krist, 623. 31; regn görði svá mikit at mannigi vas ór husi út gengt, Greg. 65; mælti þá manngi í mót honum, Fms. viii. 244, v.l.; manngi skal kenni-mönnum eigna þat, at …, Greg. 19; hann telr þat manngi (acc.) munu gört hafa, Ísl. ii. 483 (Heiðarv. S. excerpts); †þrætta ek við manngi, Post. 230.

mann-girnd (mann-girni), f. a longing for a husband, Ísl. ii. 162.

mann-gjarn, adj. eager to marry, (Dan. giftesyg), Fms. vi. 104.

mann-gjarnliga, adv. eagerly, Fb. i. 555.

mann-gjöld, n. pl. weregild, Eg. 575, Nj. 22, 189, Lv. 55, passim.

mann-gæzka, u, f. goodness, kindness, Nj. 282, v.l.

mann-görð, f. the contribution of a man to the levy, as also the district which had to contribute one man, N.G.L. i. 15, 100.

manngörðar-maðr, m. a member, inmate of a m., N.G.L. i. 12.

mann-hatr, n. ‘man-hate,’ misanthropy.

mann-hár, adj. of a man’s height, Bs. i. 422, Ann. 1414, Fas. iii. 266.

mann-háski, a, m. danger of life, Fms. xi. 23, Hkr. ii. 78, Bs. i. 321.

mann-hefnd, f. blood revenge, Fs. 73, Nj. 57; fébætr eða mannhefndir, 165, Lv. 68; mannhefnda laust.

mann-heill, f. bliss, favour, good report; var sá kynsþáttr kallaðr Skíðungar, ok hafði litla mannheill, Korm. 160; hann átti lítið fé ok m., Sturl. i. 74; vitr ok vinsæli, ríkr ok góðgjarn, hann hafði m. mikla, iii. 96; svá virðisk mér, at minni m. hafir þú á Íslandi en hér með oss, Fbr. 91; hann var vinsæll ok mannheilla-maðr mikill, and a very popular man, Fs. 86.

mann-heill, adj. safe and sound; to the question, hvað er í fréttum? the answer is, mannheilt og ó-sjúkt; meðan mannheilt var, D.N. ii. 358.

mann-heilsa, u, f. good health of men, D.N. ii. 845.

Mann-heimar, m. pl. ‘Man’s-home,’ the abode of men, ἡ οἰκουμένη, opp. to Goð-heimar, Hkr. i. 14 (Yngl. S.)

mann-helgr, f., mod. mann-helgi, f. indecl.:

—personal rights, inviolability of person, N.G.L. i. 8:

—the section of the law treating of personal rights, also called mannhelgar-bálkr, ii. 45: hér hefr upp mannhelgi vára, þat er fyrst í mannhelgi várri, at …, id.:

—a sanctuary, þar var mannhelgr mikil, ok miklar viðlögur við manns aftak, Fms. x. 391.

mann-hringr, m. a circle, ring of men, Orkn. 112, Eg. 88, Fms. ii. 174, x. 229, Ó.H. 177, Stj. 415, Bs. i. 629, 633.

mann-hundr, m. a ‘man-dog,’ scoundrel, Fb. i. 354, Gísl. 50, Fs. 38, Stj. 624, Karl. 502.

mann-hús, n. pl. ‘man-houses,’ dwelling houses, Gísl. 29.

mann-hæð, f. a man’s height, as a measure, Sturl. i. 118, Bs. i. 347.

mann-hægr, adj. gentle, of animals, opp. to mannýgr, Stj. 57.

mann-hætta, u, f. = mannháski, Lv. 53, Korm. 80, Hkr. ii. 26, Bs. i. 621;

mannhættu-laust, without danger of life, Eb. 118.

mann-hættliga, adv. dangerously, Fms. viii. 350, v.l.

mann-hættr, adj. dangerous to life, Ó.H. 26, Fms. ix. 516, vi. 394.

mann-höfn, f. the maintenance of a person; í viðar-föngum, smíðar-kaupum ok mannhöfnum, Bs. i. 81.

mannhafnar-maðr, m. a good husband, Bs. i. 26.

manni, a, m. = maðr, answering to the Goth. manna; sumt ekki at manna (dat.?), Fms. vi. 53: as a nickname, Maurer’s Volkssagen.

mann-íllska, u, f. wickedness, Fms. iii. 89.

mann-jafnaðr or mann-jöfnuðr, m. a comparison of men, i.e. a dispute in which each contends that his hero is the greatest; þar var ölteiti mörg, þar var talat um mannjöfnuð, ok hverr þar væri göfgastr maðr í sveit eðr mestr höfðingi ok urðu menn þar eigi á eitt sáttir, sem optast verðr ef um mannjöfnuð er talað, i.e. a comparison of persons is odious, creates strife, Eb. 184; Þorsteinn svarar, ekki ferr ek í mannjöfnuð, segir hann, Ísl. ii. 214; þar var margt talat er menn vóru drukknir mjök, ok kom þar at rætt var um mannjöfnuð, Orkn. 210; þeir fóru í mannjöfnuð ok töluðu um Þorgils ok Eirek, Fs. 149; var mart talat við drykkinn, ok þar kom at farit var í mannjafnað, ok því næst var rætt urn konungana sjálfa, Fms. i. 58; for a classical instance see the dialogue between the two brother kings, Mork. 186 (mannjafnaðr konunga, cp. Fms. vii. 118 sqq.)

2. a matching or pairing of persons as to the weregilds to be paid for wounds and slaughter on both sides after a battle, Ísl. ii. 384, Fb. iii. 453.

mann-kaup, n. ‘man-bargain;’ in the phrase, þat er gott m. í e-m, a person is a good bargain, an acquisition, Fms. vi. 99, Fb. ii. 280,; gott er m. í Vagni, faðir, Fms. xi. 154.

mann-kind, f. mankind; ok ólusk þaðan af mannkindir, Edda 6; miklu fríðari en önnur mannkind á Norðrlöndum, Fas. i. 387; þessi m., these people, Róm. 276.

mann-kostir, m. pl. human virtues, good qualities; dýrligir mannkostir, Orkn. 160; hann talði upp fyrir henni mannkosti Ólafs konungs, Hkr. ii. 86, Al. 87, Mar. passim.

mann-kvæmd, f. a visit of guests, Landn. 81.

mann-kvæmt, n. adj., in the phrase, þar er m. (or ekki m.), many people come there, it is frequented by guests; þar var ekki m., few people came there, it is a lonely place, Grett. 137.

mann-kvöð, f. a summons or levying of men, Sturl. iii. 40.

mann-kyn, n. mankind, N.G.L. iii. 299, Stj. 41, 371, Pass., Vídal. passim: a race, offspring, allt þat m. er frá honum kom, Ver. 6; frá þeim kom mart m., 19: kind of people, H.E. i. 526.

mann-last, n. slander of people, defamation.

mann-lauss, adj. without men:—without a husband, Ld. 184, Fas. iii. 390.

mann-lát, n. pl. loss of life, Sturl. iii. 93, Ó.H. 213.

mann-leysi, n. the being mannlauss:

—a good-for-nothing person (mod. mann-leysa, u, f.), Fms. ii. 62, v.l.

mann-liga, adv. manfully, Fms. i. 263, vii. 261, ix. 471.

mann-ligr, adj. human, Greg. 54, Hom. 23, 83, Bs. i. 181; mannligt eðli, human nature, Barl. 27, Eb. 110, MS. 623. 19; mannligr veykleikr, Magn. 504, passim.

2. manly, becoming a man; ok er þat mannligra at fara at duga honum, Ó.H. 117; mannlig er orðin ferð þíu, Lv. 24; sonr einkar-vænn ok m. = mannvænn, Barl. 152: compds,

mikil-mannligr, stór-mannligr, magnificent;

lítil-mannligr, small.

mann-líkan, n. a human image, idol, Ó.H. 109, Stj. 470: beings in human shape, Vsp. 10.

mann-lydda, u, f. mannlæra, El.

mann-lýti, n. a blemish, Grett. 161, Róm. 188.

mann-læra, u, f. a bad person, Fms. ii. 62, Valla L. 218, (Ed. mannlæða.)

mann-löstr, m. a blemish, Gísl. 15.

mann-margr, adj. having many men; esp. in neut., hafa mannmargt, to have many people, forces, Nj. 254, 259, Fms. i. 290, Fs. 183: compar., hafa mannfleira, to have more men, followers, Glúm. 345, Fms. vi. 106, xi. 237; hann var miklu mannfleiri þar á nesinu, Orkn. 307.

mann-mengi, n. a host of men, N.G.L. i. 58.

mann-mergð, f. a host of people, crowd, Fas. ii. 483.

mann-metnaðr, m. ambition, Edda 145 (pref.), Hom. (St.) 50.

mann-múgr, m. (mann-múgi, a, m., Pr. 425), a crowd of people, Ó.H. 213.

mann-níðingr, m. a ‘nithing,’ miscreant, Lv. 44, Ó.H. 157.

mann-orð, n. fame, repute. Fas. iii. 533, freq. in mod. usage.

mann-raun, f. a trial; í hverri m. ok þraut, Clem. 45; Dróttinn tók á sik allar mannraunir, all human trials, 623. 19:

—trial, danger, jafn hinum fremstu í öllum mannraunum, perils, dangerous tasks, Eg. 21, Bs. i. 638; koma í mannraunir, perils, Al. 61; þú þorir lítt í nánd at koma þegar er nokkur er m. í, Fær. 30; röskr í öllum mannraunum, Fs. 3, 120:

—experience, lítillar skynsemdar ætli þér mik ok enga mannraun kunna, Fms. vi. 53:

—trial, adversity, þá, or hann misti Ljóts sonar síns, var þat þó mannraun en þetta engi, Þorst. Síðu H. 174.

mann-ráð, n. pl. plots against a man’s life; þó hafa húsfreyjur verit góðar, at eigi hafi slaðit í mannráðum, Nj. 53; cp. fjörráð.

mann-samnaðr, m. a gathering of men, Fms. iv. 119, Ld. 76:

—people assembled, Fms. viii. 64, Ísl. ii. 83, Grág. ii. 165.

mann-sekt, f., esp. in pl. a penalty paid in one’s person, opp. to fésekt: in the old law it signified outlawry, banishment of any of the three degrees, Bs. i. 675; hvárki fé né mannsektir, Ísl. ii. 385, cp. Nj. 189.

mann-semi, f. valour, a ἅπ. λεγ., Hdl. 3; or perh. = man-semi, love-making, or the being agreeable to women (?), see man.

mann-skaði, a, m. ‘man-scathe,’ loss of life, Eg. 90: a great loss in a person’s death, þeir sögðn honum vígit, Gunnarr sagði, at þat var lítill m., Nj. 61; ok er þat enn mesti m. at taka þá af lífi, 136: havoc in men, þeim manni er þér hafði gört enn mesta mannskaða, Ó.H. 47; hann var þeirra meir lagðr til mannskada, Th. was the more murderous fighter of the two, Fbr. 23 new Ed.

mannskaða-veðr, n. a destructive gale.

mannskapr, m. manfulness, manhood, valour, Fas. iii. 305; hvárki spara penninga né mannskap, spare neither money nor men, Þórð. 100 new Ed:

—human nature, 677. 12.

mannskapar-lauss, adj. pithless, lacking strength and manhood, Fas. ii. 386.

mann-skelmir, m. a rascal, Fas. i. 330.

mann-skepna, u, f. a ‘man-creature,’ poor creature, Rb. 360, Fas. iii. 644.

mann-skratti, a, m. a wicked man.

mann-skræfa, n, f. a miserable coward, Fms. ii. 61, 93; nú muntú verða at draga af þér slenit, mannskræfan, Grett. 91, Fb. i. 523, Mag. 56.

mann-skæðr, adj. ‘scatheful,’ savage to man; stór dýr ok mann-skæð, Hkr. i. 69, Rb. 344: of a battle, bloody, Fms. i. 44, ii. 316, 323, passim.

mann-sómi, a, m. honour, reputation, Eg. 106.

mann-spell, n. destruction of life, Eg. 278, Orkn. 108, Fms. viii. 351.

mann-spilla, t; mannspilla sér, to degrade oneself; eg vil ekki m. mér á því.

mann-spjall, n. = mannspell, Fagrsk. 64.

mann-stormr, m. a rush of people, Bs. ii. 66.

mann-tak, n. manhood, pith; það er manntak í e-m, there is pith in him, Grett. 136 A. manntaks-semi, f. energy.

mann-tal, n. a muster, ‘tale of men,’ Grág. i. 66, N.G.L. i. 97; skora m., to muster troops, Ó.H. 203, Stj. 456: a census, at manntali, by tale, Bær. 6: Grág. ii. 381.

compds:

manntals-eiðr, m. an oath taken in a census, N.G.L. i. 200.

manntals-þing, n. a county meeting in the spring, Gþl. 438, Jb.

mann-tapi, a, m. loss of life, Grág. ii. 130, MS. 625. 14, Bs. ii. 111, Fb. i. 70, Ver. 73;

manntapa-vetr, a winter of great mortality, Ann. 1196.

mann-telja, taldi, to tell the people, Stj. 546.

mann-tetr, n. a ‘tatter of a man,’ a poor wretch.

mann-tjón,† n., for the gender see tjón; = manntapi, Fms. vii. 263, x. 418, Sks. 79 new Ed., Bs. i. 327.

mann-úð, f. humanity, goodness.

mann-úðigr, adj. gentle, Lat. humanus, Fas. iii. 219.

mann-úðligr, adj. (mann-liga, adv.), gentle, affable.

mann-val, n. choice people, a select body of men; þat mesta m. á landinu, the best men of the county, Nj. 33, 173, Eg. 38, 43, Fms. vi. 46, x. 25: mod. also of one person, a goodly man, hann er mesta mannval.

mann-vandr, adj. difficult, requiring a man, Fms. xi. 137.

2. particular as to choice of a husband, of a lady, Nj. 48, Band. 29 new Ed.

mann-veiðr, f. the seizing, catching of a man, Sturl. i. 166.

mann-villa, u, f. personation, Grág. i. 353.

mann-virðing, f. rank, renown, honour; var Leifi gott til fjár ok mannvirðingar, Fb. i. 541, Þorst. Síðu H. 177, Eg. 4, Nj. 111, Lv. 89, Magn. 466.

mann-virki, n. man’s work, work of human hands, Symb. 26:

—labour, með miklu m. ok kostnaði, Stj. 646:

—a great work, monument, síðan tóku þeir at ryðja götuna, ok er þat et mesta m., sem enn sér merki, Eb. 132; ok nú létu þeir göra þat m. er víðfrægt er ok kallat er Dana-virki, Fms. xi. 28; þeir görðu m. (of the tower of Babel), Ver. 10; sú en ágæta borg Tirus verðr at ösku ór slíku mannvirki, Al. 48.

mann-vit, n. [Dan. mande-vid], ‘man-wit’ understanding, with the notion of ‘mothers-wit,’ good sense, as opp. to bók-vit (‘book-wit’); úbrigðra vin fær maðr alldregi, en m. mikit, Hm. 6, 10, Hbl. 3; mál ok m., Sdm. 4; minni ok m., Fms. xi. 298 (in a verse); önd skynsamleg ok m., Ver. 2; ok urðu þeir (the dwarfs) vitandi mannvits ok höfðu manns líki, Edda 9; því at hann (the dog) hefir manns mannvit, Fms. x. 254; siðgæði þat má engi eignask nema hann hafi m. með, ok eigu þessir hlutir mannviti at fylgja, Sks. 437; mannvits ok góðrar náttúru, 475; hljóta sumir spádóms anda, sumir mannvits anda ok spektar, 561; m. ok skilning, 49; at mannviti, réttlæti eða sannsýni, 474: learning, þér hafit minna m. numit en ek, Mag. 3; lærðr til alls mannvits, Sks. 474.

compds:

mannvits-brekka, u, f. a nickname of a lady, Landn.

mannvits-lauss, mannvits-lítill, adj. artless, with little wit, Sks. 45, Krók. 43.

mannvits-maðr, m. a wise man, Sturl. i. 9.

mannvit-samligr, adj. ingenious, Sks. 620.

mann-vitull, m. [Engl. wittol], a ‘wittol’ of a man, a wittol, as a term of abuse, a ἅπ. λεγ., Ísl. ii. 340 (Heiðarv. S., but undoubtedly bearing this meaning).

mann-vænligr, adj. = mannvænn, Sturl. i. 3, Fms. iv. 179, vi. 107, Eg. 187, Gullþ. 4, passim.

mann-vænn, adj. hopeful, promising, of a young person, Eg. 514, Fms. i. 20, vi. 443.

mann-værr, adj. (qs. eiga vært hjá mönnum), beiddu þeir lausnar (absolution) af honum, svá at þeir skyldi vera mannværir, Fms. ix. 534, v.l.

mann-ýðgi, f. = mannúð.

mann-ýgr, mod. mann-eygðr, adj. vicious, of animals, bulls, Hkr. i. 37, Bs. i. 319, Lv. 91.

mann-þroti, adj. lacking men, K.Á. 70.

mann-þröng, f. a throng of men, Fms. ii. 172.

mann-þurfi, adj. in need of men, Mar.

mann-æli (qs. mann-œli?), n. [a ἅπ. λεγ., prob. identical with Ulf. manauli = σχημα, Phil. ii. 8], a ‘man-shape,’ hence a mannikin, as a term of contempt, cp. Germ. weibs-bild; hann var m. mikit ok veslingr, Finnb. 214.

mann-æta, u, f. a ‘man-eater,’ cannibal; tröll ok m., Bret. 12, Fb. i. 526, N.G.L. i. 434, ii. 495; blóðdrekkr eða m., Fas. iii. 573.

man-sal, n. slave-selling, see man, as also for the other compds.

man-skera, skar, [mön = a mane], to cut a horse’s mane.

man-skæri, n. pl. mane-scissors, Bjarn. 62.

man-stæði, n. the place of the mane, Sks. 100.

man-söngr, m. a love song: see man.

manungr, adj. youthful, epithet of a girl, Hm. 163.

man-vélar,† f. pl. love-tricks, Hbl. 20.

Man-verjar, m. pl. [Mön = Isle of Man], the Manxmen, Fms.

MARA, pres. mari; pret. mardi; part. marat: only the pret. is found in old writers, but the word is still in full use except in pret. subj.:

—to be water-logged, float just under the surface of the water; en fullt var skipit ok marði uppi um stundar sakar … en meðan skipit marði uppi, Bs. i. 355; marði þá undir þeim skipit (the ship was water-logged) svá at þeir fengu eigi upp ausit, 386: þá tók at kyrra veðrit en skipit marði, Fas. ii. 80; síðan kom Áki upp ok marði þar á vatni at kalla, iii. 581.

mara, u, f. [Engl. night-mare; akin to merja = to crush]:

—the night-mare, an ogress; en er hann hafði lítt sofnat, kallaði hann ok sagði at mara trað hann, menn hans fóru til, ok vildu hjálpa honum, en er þeir tóku uppi til höfuðsins þá trað hón fótleggina svá at nær brotnuðu. þá tóku þeir til fótanna, þá kafði hón höfuðit, svá at þar dó hann, Hkr. i. 20; the word also occurs in one of Kormak’s verses; it is freq. in mod. usage.

mar-álmr, m., qs. marhálmr, ‘sea-straw,’ sea-grass, Bs. i. 594: cp. Hjalt.

mar-bakki, a, m. the ‘sea-bank,’ the border between shoal and deep water along the coast, see Ivar Aasen; síðan málvinir minir fyrir marbakkann sukku, Vígl. (in a verse), N.G.L. ii. 140, v.l.

mar-beðr, m. the sea-bed, shore, Ó.H. (in a verse).

Mar-bæli, n. the local name of a farm near the sea, D.I.

Marbælingar, m. pl. the men from M., Ld.

mar-dráp, n. a nickname, Bs.

marð-skinn, n. [mörðr], a marten’s fur, B.K. 98, Dipl. iii. 4.

Mar-döll or Mar-þöll, f. gen. Mardallar, one of the names of Freyja, Edda 21: prop. a mermaid, Jónas 151; Mardallar-grátr, the tears of M. = gold. Lex. Poët.; cp. the Mardallar-Saga in Maurer’s Volkssagen.

mar-flatr, adj. horizontal, on the sea.

mar-fló, f., pl. flær, an insect, ‘sea-flea,’ cancer pulex.

mar-flötr, m. the sea-level, (mod.)

mar-glitta, u, f. ‘sea-glitter,’ a kind of jelly fish, Eggert Itin.

MARGR, adj., fem. mörg. neut. margt, usually spelt and pronounced mart; compar. fleiri, q.v.; superl. flestr; [Ulf. manags = πολύς; A.S. manig; Engl. many: O.H.G. manag; Dutch mennig; Germ. manche; the n is found in all South-Teutonic languages, and the word is explained by Grimm as a compd from mann (homo) and the suffix -gi (-cunque); the Norse margr is the same word, having only changed the n into r, for the n remains in a few derivatives, as mengi (a crowd), menga (to blend), manga, q.v.: in mod. Swed. and Dan. the n has been resumed from intercourse with the Germ.; Dan. mange; early Swed. marger, but mod. Swed. mânga]:

—many; munu margir þess gjalda, Nj. 2; meiri er veiðr í Flosa en mörgum öðrum, 232; marga þína muni, Ld. 102; særðr mörgum sárum … mörgum mönnum, … margir menn, Fms. x. 370; margir slíkir, many such. Nj. 6; marga penninga, Dipl. ii. 10.

2. sing. in a collect. sense, both as subst. and adj.; mart man, Fms. i. 185; margr maðr, Fb. i. 241; margr sá fróðr þvkkisk, Hm. 29; þviat margr man þik öfunda, þvíat margr mun þar at þér víkja, Nj. 47; skipask margr vel við góðan búning, Fms. vi. 208; hefir þó margr hlotið um sárt at binda, Nj. 54; hann hafði látið slá skipa-saum margan, a great quantity of, Fms. ix. 377: margr er knár þó hann sé smár; ber mér jafnan mart á góma, vi. 208; margs vitandi, Vsp. 20; mart er mér vel hent at göra, Nj. 54; tala mart, 194; heyra mart en tala fátt, Hallgr.; spyrja mjök margs, Ld. 88; fyrir margs sakir, for many reasons, Fms. vi. 215; ok þykkir lítt fyrir (í) mörgu þat at tala, xi. 108; mart manna, many people, Eg. 134, Nj. 194: í mörgu, in many respects, in many things, 625. 82, Fb. iii. 246; fróð at mörgu, Nj. 194; margs alls, quite great, adverb., Am. 8, 92.

II. metaph. friendly, communicative (cp. fár); höfum vit nú hvarttveggja reynt, at mart hefir verit um með okkr ok fátt, Gísl. 17; ekki var mart með þeim, Fms. x. 78; svá er, frændi, at með okkr hefir verit ekki mart, Ld. 106; þó var hann margr við Árna biskup ok fréttinn af Íslandi, Bs. i. 776.

III. margr is used as a subst., in the saying, eigi má við margnum, no one can stand against many, against odds; en þó mátti hann eigi við marginum um síðir, at last he was overthrown, Bær. 14; kom at því sem mælt er, at ekki má við margnum, Fs. 89, Fms. xi. 278.

margs-konar and margs-kyns, adv. of many kinds, various, Fs. 63, Edda 38, Hkr. i. 5, Fms. i. 185, Eg. 517, passim.

B. Compds:

marg-breytinn, adj. variable, whimsical, Fs. 86, Vápn. 1. Fas. ii. 7.

marg-breytni, f. variety,

marg-brotinn, part. intricate.

marg-brugðinn, part. sly, Lil. 16.

marg-dýrr, adj. very dear, Hallfred.

marg-falda, að, to multiply, Fms. i. 137, Sks. 628, Rb. 462, Stj. 428 (repeated), Alg. 358: to address, in plur. by ‘þér,’ Sks. 303.

marg-faldan, f. multiplication, Alg. 356.

margfald-leikr, m. manifoldness. Str. 21.

marg-faldliga, adv. manifoldly, Stj. 51, Fms. i. 76, v. 346: margfaldligar (compar.), i. 184.

marg-faldligr, adj. manifold, Stj. 55, Barl. 27: gramm., margfaldligr láta = plural, Skálda 186; margfaldligar hlutir, nouns in plural, Edda 85. 86.

marg-faldr; adj. manifold, Fms. v. 265. Sks. 312.

marg-fróðgjarn, adj. eager for learning, Sks. 493.

marg-fróðr, adj. learned in many things, much knowing, Hm. 102; vitr maðr ok m., Bs. i. 410, Fms. iv. 135, x. 392, Sks. 493: of a wizard, Hkr. i. 73.

marg-fræði, f. varied learning, Str. 1, Clar.

marg-frömuðr, m. the great furtherer. Ad.

marg-fætla, u, f. the insect cancer brachyurus, Eggert Itin. 609.

marg-háttaðr, adj. of many kinds, Fms. i. 272, vi. 48. 145.

marg-heyrðr, part. often heard. Fms. ii. 137.

marg-hrossa, að, in a pun (= stóð), Krók. 63, 64.

marg-kunnandi, part. knowing many things, Landn. 110, Fs. 131, Fms. iii. 90.

marg-kunnigr, adj. = margfróðr, Rb. 308: = fjölkunnigr, foruspá ok margkunnig, Fs. 33. 54, 67, Grett. 150.

marg-kunnindi, f. witchcraft, Ísl. ii. 422.

marg-kvíslaðr, adj. many-branched, Fas. iii. 60, Sks. 441.

marg-kvíslóttr, adj. id., Bárð. 164, Stj. 534, Sks. 565.

marg-kvæmt, n. adj. where many people come; þar var ekki m., Grett. 157 A.

marg-kyndugr, adj. = margkunnigr, Fs. 68.

marg-látr, adj. loose, fickle, variable; marglát kona, Bær. 11, Skálda 194; aldri skal ek verit hafa marglátari (more excessive) söllum hlutum en nú, Fms. x. 290: as a nickname, Teitr inn margláti (= superbus?), Bs. i. 27.

marg-leiki, a. m. intimacy, Sturl. iii. 198.

marg-liga, adv. intimately, friendly, Sturl. iii. 286.

marg-litr, adj. variegated.

marg-lyndr, adj. changeful of mood, fickle, Hkr. i. 16, Fms. iii. 83.

marg-læti, n. wantonness; leitar hann ekki á þik, þá er þér m. at bregða vist þinni, Lv. 26, Bs. i. 530 (wanton cruelty); var þat mælt at Eyjólfr slægi á m. við hana, that E. made love to her. Sturl. ii. 39.

marg-málugr, adj. talkative, Ó.H. 202, Fagrsk. 14.

marg-menni, n. many men, a multitude, Th. 94, Fb. i. 241, Bs. ii. 37: the majority, i. 720 (margmengit MS.)

marg-mennr, adj. with many men, Sturl. ii. 249, Fms. ii. 261.

marg-mælgi, f. loquacity. Th. 76.

marg-mæli, n. = margmælgi, Fms. vi. 209.

marg-mæltr, part. many-spoken, Eb. 258: talkative, slanderous, Nj. 22.

marg-opt, adv. very often, Rd. 240.

marg-orðr, adj. long-winded, using many words. Fær. 14, Hkr. iii. 263.

marg-prettóttr, adj. cunning, Barl. 27.

marg-ræða, u, f.; much talk, Fms. ix. 252, v.l.

marg-ræddr, part. much talked of, Fms. vii. 169, Al. 169, Glúm. 330.

marg-ræðinn, part. talkative, Fagrsk.

marg-sinnis, adj. many a time.

marg-slægr, adj. very sly, Barl. 56.

marg-smugall, adj. penetrating, subtle, Sks. 565. 637.

marg-spakr, adj. very wise, Haustl., Íb. 4.

marg-staðar, adv. in many places, Nj. 185, Stj. 135, Bs. i. 208 (var margstaðar holdit á beinunum, thus to be emendated).

marg-talaðr, part. using many words, Fms. vi. 304; göra margtalat við e-n, Finnb. 328, Band. 8 new Ed., Stj. 581; var lengi margtalat um vígit, Nj. 22.

marg-teitr, adj. very cheerful, Orkn. (in a verse).

marg-títt, n. adj. frequent, usual, happening often; margtítt er þat at menn deyi, Fms. vi. 105, Hom. 114: sem margtítt er, as is usual, Stj. 411; sögðu þat sem margtítt er, Fms. vii. 309.

marg-vitr, adj. of many-sided learning, Al. 6, Sks. 317 B.

marg-vísliga, adv. in many ways.

marg-vísligr, adj. various, of many kinds, Sks. 411.

marg-víss, adj. = margfróðr. Barl. 27, Fms. ii. 183, Bárð. 2 new Ed., Stj. 436, Háv. 55.

marg-yrðr, adj. = margorðr, Sks. 92 new Ed.

mar-greifi, a, m. [Germ. mark-graf], a margrave, marquis, [mid. Lat. marchio,] count, Þiðr., Ann. 1264.

Margrét, f. a pr. name, Margaretta.

mar-gullin, f. adj. [cp. marigold?], epithet of a lady, Hkv. Hjörv., a ἅπ. λεγ. and poët.

mar-gýgr, f. a mermaid, sea-ogress (see gýgr), Fms. iv. 56, Ann. 1329, Sks. 169, Grett. 93 new Ed.

mar-hrísla, u, f. [provinc. Norse mare-rís], (?), Edda (Gl.) ii. 483.

mari, a, m. the post of a bedstead = upp-standari.

MARK, n., pl. mörk, [a word common to all Teut. languages; Ulf. marka = ὅριον; A.S. mearc; Engl. march; Germ., Swed., and Dan. mark; Lat. margo; the original sense is an outline, border, whence are derived mörk, border-land; also merki, merkja, q.v.]:

—a landmark; mark milli Grafar ok Bakka, Dipl. ii. 2 (landa-merki); ganga yfir þat mark er náttúran hefir sett, Mar.: a mark for shooting, skjóta til marks, Sks. 379 (mark-bakki).

II. a mark as a sign of property; kenna sitt mark á e-u, to recognise as one’s own mark, Bs. i. 720.

2. a mark on sheep’s ears; bregða af marki á sauðum, Grág. i. 397; nú bregðr maðr búi sínu er mark á, ok er honum rétt at ljá öðrum marks, 425; ef maðr leggr alstýfinga-mark á fé sitt, ok varðar fjörbaugs-garð nema honum sé lofat á lögréttu, 426; ef menn taka mark at erfð þá skulu þeir skipta þvi sem öðrum arfi, 422; þat fé gékk með mörkum Þóris, Gullþ. 26: phrases, erfða-mark, a ‘hereditary mark;’ eiga mark saman, Grág. i. 423; nauta-mark, 397.

compd: marka-tafla, u, f. an entry of all the ‘marks’ in a district using the same mountain pastures, see also the description in Piltr og Stúlka, as an illustration of Icelandic life; even the church had a mark, kirkja á mark, Vm. 29.

III. metaph. a mark, sign; ek vil segja þér eitt til marks um, at …, Nj. 56; ok til marks, at sýna várn góðvilja, Fms. i. 104; ok er þat eigi mark (that is of no mark) þvíat mér eru hér allar leiðir kunnar, ii. 80; þetta er eigi meira mark, is of no more mark, Mirm.; ok at lítið mark sé at, hverju þú heitr, Fms. vii. 120; ekki er mark at draumum, Sturl. ii. 217; ekki er enn mark at, nær munu vit gangask enn áðr lýkr, i.e. this is nothing, only the beginning, Nj. 176; þat göra hér ungir sveinar er lítið mark mun at þykkja, Edda 32; lítið mark var þá at, er þeir Beli hittusk …, 23; enn er meira mark at of hjörtinn Eikþyrni, 24; þat er eitt mark um lítillæti hans, 81; ok til marks, at þú hefir verit, Fs. 18; sem í þessu marki sýndisk þeir hlutir, at …, Bs. i. 750; dauða-mörk, lífs-mark, q.v.: at marki, adverb. greatly, signally, Karl. 171, 181, 196, Bs. ii. 65.

IV. spec. usage, of embroidery, woven marks, figures; hón hafði knýtt um sik blæju ok vóru í mörk blá, Ld. 244.

compds:

marka-deili, n. landmarks, D.N. ii. 496.

marka-mót, n. pl. boundaries, N.G.L. i. 87.

marka-skrá, marka-tafla, u, f. a scroll on which the sheep marks are entered.

marks-maðr, m. a man of mark, Eg. 15, v.l.

MARKA, að, prop. to draw outline of, sketch, cp. mark above, [Engl. to mark; cp. also Lat. margo, a kindred word]:

—to mark, draw the outline of; marka grundvöll, to mark out, draw the ground-plan of a building; lagði hinn helgi Jón biskup af sér skikkju sína ok markaði sjálfr grundvöll undir kirkjuna, Bs. i. 171, MS. 656 B. 8; síðan markaði konungr grundvöll til kirkju í þeim stað, Fms. i. 203; var þar markaði hólmstaðr, Eg. 486; hann markaði tóptir til garða, Ó.H. 42; marka sér völl, Fs. 128; oss var aldr of markaðr, Landn. (in a verse); er í þeim fræðum mörkuð öll skepna, Ver. 1; markat (drawn) hefir ek fyrir þér með nokkurum orðum birting lopts, Sks. 236.

2. to fix; marka verð hve vera skal, to fix the price, Grág. ii. 234.

3. impers., ok markaði svá til, at …, it appeared as if, of the outlines, Fms. v. 314.

II. to sign, mark as one’s property; þau naut vóru öll einn veg mörkuð, Fms. i. 152; nú markar maðr annars fé sínu marki, Grág. i. 416: metaph., hann markaði sik sjálfan því hreinlifis marki, Ver. 14 (of the circumcision); kotkarl einn markaði þrettán kúlur í höfði þér. Band. 13; lét Óðinn marka sik geirs-oddi, … lét hann marka sik Óðni, Yngl. S. ch. 10, 11.

2. to mark by an emblem; vér skulum marka (merkja, Ó.H. l.c.) lið várt ok göra herkuml á hjálmum várum ok skjöldum, Fb. ii. 338; er þat mitt ráð, at menn marki stálhúfur sínar, Sturl. iii. 240.

3. to draw; hann hafði rauðan skjöld ok markaðr á hjörtr, Nj. 143; þar með vóru mörkuð himin-tungl, en á neðra ræfinu vóru markaðar forneskju-sögur, Fms. v. 340; hann var markaðr (merkðr, Ó.H. l.c.) eptir Þór, Fb. ii. 190; er á hlutnum markaðr Freyr af silfri, Fs. 19; gef ek þér skjöld, ok er á markaðr kross með líkneski Drottins várs, Bs. i. 8.

III. metaph. to mark, observe, infer; þar eptir mátt þú marka hans fegrð, Edda 15; má af því m. hverr maðr hann var, Bs. i. 72; má af slíku m. hversu þungan matar-afla þeir höfðu, Fs. 146; ok má af því m. landskosti, 26; nú skal á slíku m. at Guð …, Sks. 468; nú skaltú ok þat marka, at …, 491.

IV. to signify, matter; þat er ekki at marka, that is nothing to signify; markaðu þat ekki, heed it not, take no notice of it; marka drauma, to mind dreams, Sturl. ii. 131.

2. to betoken; en þær marka villumenn, 673. 2; markar þat úeinarðan mann, id.:

—to shew, þeir hafa markat at hug hafa, Hkr. i. 142.

marka- or markar-, see mörk.

markaðr, m., gen. markaðar, Fb. i. 304, l. 12; spelt marknaðr, Fms. viii. 304 (v.l.), D.N. iii. 229: [not from marka, but like Engl. market, Germ. markt, borrowed from the Lat. merc-s, mercatus; the genuine Norse word for market is torg, q.v.]:

—a market; meðan markaðrinn stóð, Fms. i. 185; var þar m. ok kaupstaðr, viii. 304, ix. 219, Fb. i. 204 (of an Engl. market):

—metaph., var þeim settr inn sami m., they got the same treatment, Fms. viii. 41; ferr hann til annarrar borgar ok settisk þar um, ok setti þeim þvílíkan markað sem inum fyrrum, x. 237.

mark-bygð, f. [mörk], a ‘forest-country,’ opp. to open country made into fields, Hkr. i. 88, Magn. 442, Ó.H. 201, Fms. vii. 25.

mark-deili, n. a march-boundary, D.N. i. 81.

mark-garðr, m. a march-fence, boundary fence, Dipl. ii. 1.

mark-húnn, n. the blubber with the harpoon’s print in it, Gþl. 462.

mark-land, n. forest-land, with the notion of march-land, border-land, Hkr. i. 45, Eg. 58.

II. a local name = Labrador (?), Fb.

mark-lauss, adj. without a mark: metaph. meaningless.

mark-leið, f. a track through forests, Hkr. i. 76.

mark-leiði, n. = markleið, Hkr. i. 55.

mark-leysa, u, f. nonsense.

mar-knútr, m. [marr = sea], a kind of fish, cottus scorpius. Norse martulk, Edda (Gl.), Eggert Itin. 359.

mark-plógr, m. a kind of plough used in a woody county, Sks. 425.

mark-rá, f. = markreina, N.G.L. i. 245.

mark-rein, f. = markreina, D.N. i. 81.

mark-reina, u, f. a boundary line, N.G.L. i. 42, Gþl. 460.

mark-skil, n. pl. borders, marches, Gþl. 452.

mark-steinn, m. a mark-stone, landmark, Gþl. 286, 543, Eg. 492 (of a battle field): stones laid to mark a spot, Bs. i. 346.

mark-stika, u. f. a boundary stake, Bs. i. 329.

mark-teigr, m. a border field, N.G.L. i. 42.

mar-líðendr, part. pl. ‘sea-sliders,’ sea-farers; margir eru marlíðendr, many there are who slide over the sea, of witches, spirits, Eb. 44, a saying.

marmari, a, m. [Lat. word], marble, Stj. 46, Róm. 342, Sks. 188, Bs. ii. 103;

marmara-grjót, marmara-steinar, slabs of marble, Symb. 57, Str. 5, Karl, 14.

mar-mennill, m., thus Landn. 76, 77; mar-mandill, Fas. ii. 31 (thrice); in popular mod. usage in Icel., mar-bendill; the Hauksbok (Landn. l.c.) spells it margmelli; whence the mod. Norse marmæle, Ivar Aasen:

—prop. a ‘sea-mannikin,’ a kind of sea goblin or sea dwarf, in the Norse fairy tales. The marmennil is now and then hooked by fishermen; being a soothsayer, he tells them what is to happen. The classical passages in old Icel. writers are the Hálf’s S. ch. 7 and the Landn. 2, ch. 5; for mod. times see Maurer’s Volks. 31, 32, as also Ísl. Þjóðs. i. 131–134. Inseparable from these tales is the merman’s ‘laughter;’ he generally laughs thrice, e.g. the king kisses the queen, beats his dog, and stumbles over and curses the mound, at each of which the merman laughs; and being asked why, he says that he laughs at the king’s foolishness, for the queen is false, but the dog is true and will save his life, and in the mound there is a hidden treasure; hence, þá hló marbendill, then the merman laughed, has in Icel. become proverbial of a sudden, unreasonable, and spiteful fit of laughter. The coincidence with the English legend of Merlin the ‘wild man’ in the romance of Merlin, (edited by the Early Engl. Text Soc. 1869, p. 434,) is very striking; and one is tempted to suggest that the name Merlin may have been borrowed from the Norse sea goblin (who in Norwegian tales is said to be the bastard of the sea monster hafstramb and a mermaid), and tacked on to the Welsh legend: even the word has a Norse or Teutonic sound: Merlin may well be shortened from the dimin. mer-mann-lin, mer-m’lin, merlin: according to the Pref. to this Engl. romance the name is not found attached to the Welsh legend till the 12th century.

compds:

marmendils-smíði, n. the mermannikins work = millepora polymorpha.

marmendils-þari, a, m. the merman’s weed = corallina officinalis, Maurer’s Volks.

mar-nagli, a, m. in a pun, Skálda 237 (in a verse).

marningr, m. [merja], a contusion.

MARR, m., gen. marar; [Ulf. marei = θάλαςςα; A.S. mere; Hel. meri; O.H.G. meri; Germ. meer; Lat. mare]:

—the sea; sígr fold í mar, the earth sinks into the sea, Vsp. 57; mik hefir marr miklu ræntan. Stor; vátr marr, Skálda (in a verse); kaldr marr, Edda 101 (in a verse); líða yfir marr, Vþm. 48: metaph., mun-strandar marr, the sea of the breast, the song, Höfuðl.; mistar marr, the sea of mist, the air, Hkv. 1. 96: in prose this old word remains in the marar-botn, m. the bottom of the sea; Páll lifði tvau dægr á marabotnum, 655 xxvii. 6, and so in mod. usage; it also remains in various compds, mar-álmr, mar-bakki, mar-flatr, mar-mennill, mar-gýgr, mar-hrísla, mar-knútr, mar-svín, mar-vaði, mar-rein, etc., q.v.

II. in local names, Aust-marr (q.v.), A.S. Eastmere; Mar-bæli, q.v.

MARR, m., gen. mars, dat. mari, Vþm. 12; pl. marar, Hkr. i. 237 (in a verse), Skv. 2. 16; pl. marir, Fm. 15, Hkv. Hjörv. 28; but acc. pl. mara, Akv. 37, Rm. 35; marina = mara ina, Akv. 13: [A.S. mearh or mear; O.H.G. marah]:

—a steed, only in poetry, whereas the answering fem. merr, a mare, has become a common word in prose as well as poetry: magran mar, Hm. 82, Og. 3, Skm. 8, 9; maðr stiginn af mars baki, 15; mars bægi, Vkv. 31; mari vel tömdum, Fas. i. 491 (in a verse); mara svang-rifja, Rm. 35; marina mélgreypu, Akv. 13; er hér sitjum feigir á mörum, Hðm. 10; mörum Húnlenzkum, 11; hleða mar, to saddle, Hdl. 5; minn veit ek mar beztan, Akv. 7; hann kvað hest mar heita, en mar (mara? q.v.) er manns fylgja, Fs. 68; hnakk-marr = a saddle-horse, hack, Ýt.: poët. vág-marar wave steeds, ships, Skv. 2. 16; Róða rið-marar, the heaving sea steed, Hkr. i. 237 (in a verse); ægis-marr, súð-marr, vers-marr, borð-marr, segl-marr, stjórn-marr (Hkv. 1. 29), gjálfr-marr, þóptu-marr, all names of ships. Lex. Poët.

mar-rein, f. the sea line, in marreins-bakki, a, m. = marbakki, the bank where the deep and shallow water meet; nú hittir maðr sel fyrir ofan marreinsbakka, N.G.L. ii. 149 (v.l. marbakka); hann skal biðja hann heima vera meðan hann rær fyrir útan marreinsbakka eða gengr fyrir ofan garð, i. 89; þá skal hann ganga útan garðs eða fara út um marreinsbakka, ok fara aptr til húss síðan, 23.

mar-sleggja, u, f. [merja], a ‘crush-sledge,’ Art. 78, a ἅπ. λεγ. rendering of macue = mace, of the French original.

mar-svín, n. ‘sea-swine,’ sea-hog, a kind of whale, Eggert Itin.; marsvína-rekstr, Fél. vii. 28, the driving whales ashore.

mar-tröð, f. being ‘trodden’ by a mara, nightmare, Fél. x. 15.

mar-vaði, a, m. [Swed. marwatten = eddy], sea water, shoal water (?); only in the phrase, troða marvaða, to tread the water, of a swimmer in an upright position; the word also occurs in Fas. ii. 83 (foot-note, in a verse)—er marvaða mæddu Ránar jóð, but its use there is dubious.

mar-þak, n. ‘sea-thatch,’ poët. ice, Grett. (in a verse).

mar-þráðr, m. ‘sea-thread,’ a kind of sea-weed.

mar-þvara, u, f. a kind of crab, Eggert Itin. 997, Edda (Gl.)

mas, n. tittle-tattle, chat, Bb.

MASA, að, to chatter, prattle.

massa, að, [prob. an iterat. from meita], to whittle, carve a piece of wood idly with a knife; massa niðr spýtu, hvað ertu að massa?

mastr, m., gen. mastrs, [a for. word introduced from Engl. and Germ. mast,] a mast; the word which is now freq. is not found in old writers, who call the mast siglutré.

MAT, n. [meta], an estimate, taxing, Jb. 195; eptir mati sex skynsamra manna, Dipl. v. 3; jarða-mat, see jörð. †The truer form is mát (like dráp, nám, gát, át, from drepa …); the word was originally a Norse law term, and is not found in the Grág., but was, at the union with Norway, adopted in Icel., where it soon lost its long vowel; it is actually spelt maat (i.e. mát) in D.N. ii. 225 (maats menn = taxation); eptir sex manna máti, Jb.; eptir góðra manni máti, Vm.; eptir máti, id. (Mr. Jón Thorkelsson).

mata, u, f. [matr], provender, a mess; of a crew, Kolbeinn lét Hrapp þá fara mötu til sín, Nj. 128, v.l.; the food of fishermen: a fee to the priest (paid in butter), called prests-mata.

compds:

mötu-nautr, m. a messmate, N.G.L. i. 186, Eb. 194, Orkn. 118, Grág. i. 186, ii. 73, passim.

mötu-neyti, n. messmates-hip, Nj. 128, Edda 29, Grág. i. 186, ii. 73.

mata, að, [matr], to feed another, as the nurse does the sick and children; hann getr ekki matað sig, það verðr að mata hann, of a person who cannot even eat without assistance.

II. reflex. matask, to eat, take food, take a meal, Nj. 175, Fms. i. 35, Fb. ii. 273, Eg. 232, K.Þ.K. 136; spurði hví hann mataðisk svá seint, why he went on eating so slowly, Eb. 244.

mat-annungr, m. a ‘meat-earner,’ a person who earns his food, but gets no wages, Jb. 469; mod. matvinnungr.

mat-björg, f. provision from hand to mouth, Ó.H. 153.

mat-blót, n. a ‘meat-idol,’ an idol of dough, N.G.L. i. 383.

mat-borð, n. a dressed table, a table at meal-time, Eg. 63, Bs. i. 669, Ó.H. 237, Fms. vi. 195, viii. 51.

mat-bráðr, adj. eager, gluttonous.

mat-bræði, f. gluttony, Hom. 24.

mat-búa, bjó, to dress, meat, cook, Fms. i. 9, vii. 288, Jb. 398, Bs. i. 593, Eb. 198, 266, Bret. 102, Stj. 165.

mat-búð, f. the dressing of food.

matbúðar-maðr, m. a cook, Stj. 443, Fms. ii. 139.

mat-búnaðr, m. = matbúð, Stj. 166, 280.

mat-búr, n. a ‘meat-bower,’ pantry, Bs. ii. 134.

mat-eyrir, m. victuals, Rétt. 47.

mat-fátt, n. adj. short of provisions, Sturl. ii. 43, Fs. 142.

mat-fiskr,† m. fish for food. Post.

mat-friðr, m. time to eat in peace; eg hef ekki matfrið.

mat-föng, n. pl. stores of food, Fms. ii. 99, Ó.H. 127, Sks. 141, Bs. ii. 179.

mat-gerð, f. cooking,

matgerðar-maðr, m. a cook, Gþl. 99.

mat-gjafi, a, m. a meat-giver, bread-giver, Fms. viii. 307.

mat-gjald, n. a fine paid in food, Grág. i. 451.

mat-gjöf, f. a gift in food (to the poor), Grág. i. 296, 443.

mat-goggr, m. a ‘meat-beak,’ nickname of a beggar.

mat-góðr, adj. liberal as to food, Sæm. 38.

mat-hákr, m. a glutton.

mat-heill, adj. [North. E. meat-hale], sound so as to be able to eat, Sturl. i. 20.

mat-kassi, a, m. a meat-safe, Stj. 154.

mat-kaup, n. purchase of victuals, Orkn. 344, Fms. vii. 78, viii. 367.

mat-ketill, m. a meat-settle, Fms. ix. 422.

mat-krákr, m. a meat-crow, glutton, a nickname, Sturl. iii. 51.

mat-land, n.: gott, íllt m., a productive or unproductive district, Fms. vii. 78.

mat-langr, adj.; matlanga stund, such a time as it takes to eat one’s meal, Ann. 1294; cp. drykklangr.

mat-laun, n. pl. a fee for board, Grág. i. 147.

matlauna-maðr, m. = matannungr, Gþl. 260.

mat-launi, a, m. = matlaunamaðr, Grág. ii. 43.

mat-lauss, adj. without food, Eb. 266, Ld. 200, Gísl. 57, Fms. ii. 97.

mat-leiði, a, m. a loathing of food, 677. 3.

mat-leysa, n. lack of food. Fms. vi. 325, xi. 288, K.Þ.K. 130.

mat-lífi, n. board, fare, Fms. viii. 435.

mat-maðr, m. a great eater.

mat-mangari, a, m. a ‘meat-monger,’ provision-dealer, N.G.L. ii. 246.

mat-mál, n. meal-time, Grág. i. 261, Nj. 197, Sd. 144; milli matmála, between two meals, Bs. i. 108; lítil er líðandi stund, löng matmáls stund, Hkr. i. 154 (a saying):

—a meal. Fms. vii. 160.

mat-móðir, f. ‘meat-mother,’ used of a mistress with respect to her servants and household, cp. Engl. bread-giver.

mat-níðingr, m. a ‘meat-nithing,’ one who starves his people, Sæm, 38, Fas. ii. 133.

MATR, m., gen. matar, dat. mat; with article matinum, Grág. i. 47 (mod. matnum); plur. matir; it is twice or thrice in Fb. spelt mát with a long vowel, with which cp. the rhyme máta uppsátr, Hallfred,—máta (gen. pl.) viggjar uppsátr = a pantry (the explanation given in Lex. Poët. and hence in Fs. 214, seems erroneous); for the long vowel cp. also Ormul. mete (not mette), Engl. meat: [Ulf. mats = βρωσις; A.S. mete; Engl. meat; O.H.G. maz; Swed. mat; Dan. mad]:

—meat, food; matar ok váða er manni þörf, Hm. 3; matar góðr, ‘good of meat,’ hospitable, 38; bjóða e-m mat, Gm. 2; morgin-döggvar þau sér at mat hafa, Vþm. 45, Skm. 27; þá var matr fram settr, Fbr. 21 new Ed.; bera mat á borð, to put meat on the board, Nj. 50; þú skalt stela þaðan mat á tvá hesta, 74; bera mat í stofu, eptir þat setti hón borð ok bar þar á mat, … viljum vér víst gefa yðr mat … síðan gengu þeir undir borð ok signdu mat sinn, … átu gestir mat sinn, Eb. 266, 268; Gunnarr vissi slíks matar þar ekki ván, Nj. 75; þenna aptan enn sama mælti Bergþóra til hjóna sinna, nú skulu þér kjósa yðr mat í kveld, þvíat þenna aptan mun ek bera síðast mat fyri hjón mín …, þykki mér blóð eitt allt borðit ok matrinn, 197; hann var kallaðr hinn mildi ok inn matar-ílli, … hann svelti menn at mat, Fms. i. 1; sitja at mat, to sit at meat, x. 378; beiða matar, Grág. i. 47; þóat hinn haldi matinum, id.; þá stóð Glámr. upp snemma ok kallaði til matar síns, … vil ek hafa mat minn en engar refjar, Grett. 111; þar hefi ek mínum mat orðit fegnastr þá er ek náða honum, 126; et mat þinn, tröll, Fas. iii. 178, 179: allit., matr ok mungát, meat and drink, Fb. iii. 578. Fb. i. 563; hann átti fjölda barna, hafði hann varla mat í munn sér, he had hardly any meat in his mouth, he was well-nigh starved, Bs. i. 193; menn sá ek þá er móður höfðu, látið mat í munn, Sól.: eiga máiungi mat; mod. eiga ekki málungi matar, to have no food for one’s next meal, be very poor, Hm. 66: the saying, matr tr mannsins megin, ‘meat is man’s main;’ biðja sér matar hvert mál, 36; þurr matr, dry meat; þurr matr, þat er gras ok aldin, K.Þ.K. 78; hvítr matr, white meat = milk, cheese from the dairy, passim; elds matr, food for fire, fuel; spóna-matr, spoon-meat, opp. to át-matr = dry meat.

II. in plur. stores of food, provisions; tveggja mánaða mati, Gþl. 99; tveggja mánaða matir mjöls, N.G.L. i. 172; tólf mánaðar mati, 346, B.K. passim.

compds:

matar-afgangr, m. leavings from the table or of food, K.Þ.K. 47.

matar-afli, a, m. fare, provisions, Fs. 146.

matar-ást, f. ‘meat-love’ cupboard love; hafa m. á e-m, to have ‘meat-love’ for a person, to love him for his table’s sake.

matar-ból, n., a Norse law phrase, referring to the taxation of an estate, thus, hundrað, sextigi … mánaða matarból, an estate of a hundred, sixty … months’ food, Fms. x. 153, N.G.L., D.N., B.K. passim.

matar-búr, n. a ‘meat-bower,’ pantry, whence abbreviated búr (q.v.), Sturl. i. 355.

matar-fýst, f. appetite, 4. 21.

matar-föng, n. pl. = matföng, Ísl. ii. 465.

matar-görð, f. dairy work, cooking, etc., Glúm. 367, Gþl. 102.

matar-íllr, adj. meat-stingy, of a bad master who starves his household, Fms. i. 1.

matar-kaup, n. = matkaup, Fms. viii. 353, v.l.

matar-lauss, adj. meatless, without food, Fb. i. 131.

matar-lyst, f. appetite.

matar-neyzla, u, f. the taking food, Sks. 434.

matar-skamtr, m. a portion.

matar-verð, n. board wages, Gþl. 513.

matar-verðr, m. a meal, Bs. i. 122.

matar-vætt, f. a weight (measure) of victuals, Sturl. ii. 60.

matar-æði, n. diet.

mat-ráð, n. pl. ‘meat-rule,’ the husbandry of food, dispensing food to the household, the duty of the mistress in olden times, Bs. i. 139, see Nj. ch. 128.

mat-reiða, u, f. the making food ‘ready’ dressing food, doing dairy and pantry work and the like; þat er ekki karla at annask um matreiðu, Nj. 75, Fs. 73, Grág. i. 459, Fas. ii. 76.

mat-reiða, d, = matbúa.

mat-reki, a, m. a jetsum of victuals (fishes, whales), Vm. 141.

mat-seld, f. = matreiða, Eb. 266.

mat-selja, u, f. a laundress, Lv. 36, Nj. 59, Eg. 759, Eb. 92.

mat-sinkr, adj. stingy of food, Band. 38 new Ed.

mat-sjóði, a, m. a cook, Nj. (in a verse).

mat-skapr, m. victuals, food, Vm. 164.

mat-skál, f. a meat bowl, Bs. i. 703.

mat-skápr, m. a meat drawer, pantry.

mat-skortr, m. lack of food, Krók. 66.

mat-skreið, f. dried fish for food, H.E. ii. 98.

mat-sparr, adj. = matsinkr, Sd. 152, Fs. 146.

mat-sveinn, m. a meat-boy, cook, esp. on board a ship, Fs. 150, Eb. 192, Þiðr. 127, Fms. x. 129.

mat-svín, n. ‘meat-hog,’ the beggar’s scrip, Skíða R. 20.

mat-sæll, adj. meat-lucky, Band. 38 new Ed.

mat-vandr, adj. fastidious, difficult to please as to one’s food.

mat-vendni, f. fastidiousness as to food.

mat-vinnungr, m. = matannungr; hann er ekki m.

mat-vist, f. food, fare, Sks. 189.

mat-vísi, f. gluttony, Hom. 24.

mat-víss, adj. ‘meat-scenting,’ greedy, term of abuse, Hallfred.

mat-vælar, f. pl. petty larceny of food, Parc. 44 (Ed., rendering of Fr. larencin, see foot-note); hinu þykki mér líkara at þat sé matvælar þeim er þar hokra at þjóna því, Mirm. 70.

2. mat-væli, n. pl., metaph. means of subsistence, stores of food, Fas. iii. 412, and so in mod. usage; matvæli þegar þverra fara, þau kenna Guði sultar stúr, Bb. 1. 7.

mat-vænn, adj. good for food, Bs. ii. 134.

mat-þroti, a, m. a lack of food, Gþl. 110.

mauk, u. a jelly, meat or the like cooked into a thick gruel-like mess.

MAULA, að, to munch food, mumble; roðgúl harðan maula, Snót.

maull, m. a muncher (?), a nickname, Fms. x. 54.

maur-ildi, n. [Dan. morild], a light from insects, decomposed matter, esp. in the sea; old form mauru-eldr, q.v.

MAURR, m. [Dan. myre; Swed. myra; Gr. μύρμηξ; Serb. mraw]:

—an ant; mý ok maura, Eluc. 62; einn lítll maðkr er maurr heitir, Sks. 50: in plur., metaph. money-bags, in a contemptuous sense.

compds:

maura-haugr, m. an ant-mound; sem þér í maura mornit haugi, Fas. i. 436 (in a verse).

maura-púki, a, m. a money-poke, of a person.

mauru-eldr, m., qs. maura-eldr, = maurildi; hér er líking milli mauru-elds ok náttúruligs loga, Skálda 197.

maxi, a, m. a nickname, Fms. ix. 28.

MÁ, pres. mái; pret. máði; part. máðr; [the word seems to be identical with A.S. mawan, Engl. mow, Scot. maw, O.H.G. mahan, Germ. mähen; but if so, that sense has been lost]:

—to blot out, wear out, by rubbing or the like; másk þeir af lífs-bók ok ritask eigi með réttlátum, Hom. 36; at hans nafn máisk af sínu húsi, Stj. 426; nú er nafn þitt á lifandi manna bók skráð ok mun þat aldregi af máaz (sic), 208; brauð myglað ok máð í gögnum, 367; eigi vitu vér nær hann vill þenna flekk má af virðingu sinni, Þorst. Stang. 51; af má lýti, H.E. i. 514; þá má þú mik af þeirri bók er þú skrifaðir, Stj. 313; and so freq. in mod. usage, það er máð, blotted out, faint (cp. Germ. matt), of writing.

2. to wear, make blunt from use, of tools; var ljár hans máðr upp í smiðreim, Fb. i. 522; klokka máisk af optligum hringingum, Eluc. 147 (Ed.); máðar af fyrnsku, Lil. 94; meiðs kvistu má, to tear, Gm. 34.

II. metaph. to blot out, destroy; má af or af-má, at hann drepi þá ok mái þá af jörðunni, Stj. 312; Dróttinn hefir eytt ok af máð jörðunni alla þína úvini, 472; at hann hefir látið drepa ok má af jörðunni, 492; reiðin af már réttsýni manna, Bs. i. 103; hann már svá af ok minnkar þeirra styrk á marga vega, Stj. 436; eyddr ok af máðr, Fms. ii. 238.

má, n. a bud (?); pálm-kvistir með fagri næfr ok nýju mái, Bs. ii. 16.

Máfa-hlíð, Máf-hlíðingar, see már.

mág-kona, n, f. a sister-, mother-, daughter-in-law, Fms. x. 94, Stj. 197: of a mother-in-law, Grág. i. 305.

MÁGR, m. [Ulf. mêgs = γαμβρός; Scot. mac; O.H.G. mac; Dan. maag]:

—a brother-, father-, son-in-law, etc.; hón bauð til sín frændum sínum ok mágum, she bade her kinsmen and mágar (brothers- and sons-in-law), Landn. 117; vill Rútr görask mágr þinn (son-in-law) ok kaupa dóttur þína, Nj. 3, as also Ísl. ii. 250, Eg. 37; cp. the saying, eigi má göra tvá mága at einni dóttur, Fas. iii. 59: ironically, Nj. 94, N.G.L. i. 358: of a father-in-law, Laban mág sinn, Stj. 172; Davíð tók konungdóm eptir Sál mág sinn, Rb. 382: in plur., skilmáli þeirra mága (father-in-law and son-in-law), Stj. 172, Fms. ix. 496; of brothers-in-law, en er þeir mágar finnask, Ó.H. 90; Ólafr mágr, 166.

compds:

mágs-efni, n. a future son-in-law, Stj. 122, Ann. 1309.

mága-stoð, n. strength, help derived from one’s mágar, Glúm. 334.

mág-semd, f. affinity, Grág. i. 33, Nj. 130, Fms. iii. 45, vi. 173, vii. 133.

MÁL, n., old pl. m́l, 673. 47, Greg.; [Ulf. maþl = ἀγορά; Hel. mahal = speech, meeting; Dan. maal; from the old Teut. maþl or mahal was formed the mid. Lat. mallum = parliament, public meeting (Du Cange), and mallum again was in Norman-French rendered by parliament.]

A. Speech, faculty of speech; mál heitir orð …, Edda 110; þau hafa ekki mál, they are dumb, Fms. i. 97, Fs. i. 250; þröngdi svá sóttar-fari konungs at hann misti málsins, x. 148; þeir hafa eigi manns rödd né mál, Rb. 348; þeir hafa gauð fyrir mál, 346; mál, heyrn, sjón, Edda 6.

II. speech as spoken, language, tongue; Norrænt mál, the Norse tongue, Fms. vii. 165; Gírskt mál, Greg. 75; í máli þeirra, til várs máls, in our tongue; í hverju máli, Skálda 161, 168; í vóru máli, 163, 166, 167, 169; í málinu, 165; kynnask várt mál at ráða þat er á Norrænu er ritað, Bs. i. 59; nema mál á Danska tungu, Grág.; rita at Norrænu máli, Hkr. (pref.); þeir skildu eigi hans mál, þá mælti kvinnan á Norrænu, Fs. 136.

2. speech, speaking; hvárt er Flosi svá nær at hann megi heyra mál mitt, Nj. 36, 200; ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 28; en skáldskapr var honum svá tiltækr, at hann mælti af tungu fram sem annat mál, 374; engi var svá vitr at snjallara mál mundi fram bera, vii. 158; snjallr í máli ok talaðr vel. ix. 535; skilr þú nokkut hérmanna mál, Fas. ii. 512; en er hann lauk sínu máli, Ld. 106, 130, Íb. 12; ok fara svá öllu máli um sem hann hafi áðr ekki um mælt, Grág. i. 40; ef hann kveðr svá at ok hafði í máli sínu, ‘heilt ráð ok heimolt,’ en eigi ella, 317; kveðr jarl þings ok mælti þeim málum á þinginu at Hákon jarl skyldi heita vargr í véum, Fms. xi. 40; tína fyrir mér öll þau mál ok athæfi er hafa þarf fyrir konungi, Sks. 301.

3. speaking one to another, colloquy; vera á máli, to deliberate, converse, Vtkv., 1; hann kom opt á mál við konung, Eg. 106; engi þorði at krefja hann máls, 601; Þórdís gékk til máls við Egil frænda sinn, 765; þegar er þeir fundu menn at máli, Fms. i. 204; ef þeir vildu hafa hans mál, 241; síðan hættu þau málinu, Nj. 10; hann leitaði þá máls um við Ásgerði hverju þat gegndi, Eg. 703; ok spyrja hana máls hvar til þessi svör skulu koma, Hkr. i. 77; þat var karl ok kerling, mælti hann mál af þeim ok spurði, Fas. iii. 525; höfðu menn at máli (people noticed, of something extraordinary), at…, Fms. vii. 301; allir menn höfðu á máli, er Ólaf sá, hversu fríðr maðr hann var, Ld. 88; bera mikit mál á, Fms. x. 93; þat var mál manna, people said that; or, þat er mál manna, people say, Nj. 268, Eg. 29, Fms. vii. 150.

4. a tale, narrative; nú er þat til máls at taka (of resuming the narrative after an episode), to take up the story again, Ld. 314, Nj. 16, 29, 135, 148, 196; er fyrr var getið í þessu máli, Fms. xi. 41; þar hef ek upp þat mál, Eg. 735.

5. a saw; þat er fornt mál (’tis an old saw), at bísna skal at betr verði, Fms. x. 261, Glúm. 344; á líti þeir mál in fornu, look to the old wise sayings, Sighvat (forn-mæli, q.v.)

6. gramm. diction, construction of sentences; mál ok hættir, Edda 49; ef þat mál (figure of speech) er upp er tekit haldi of alla vísu-lengd, 123; breyta háttum með máli einu, to vary the verses with the sentences, Edda 124 (for specimens see lit. 9–23); tvau mál, two sentences; fullt mál, a full period; hér lýkr máli, lúka heilu máli, a sentence closes; annat ok þriðja vísu-orð er sér um mál, ok er þat stál kallat, of the intercalary sentences in poetry, Edda 125; þeir kölluðu at hann hafði eigi rétt ort at máli, Fms. v. 209; samhljóðendr megu ekki mál eðr atkvæði göra einir við sik, Skálda; hér er mál fullt í hverju vísu-orði, Edda;

Skáldskapar-mál, poetical diction, id.;

bragar-mál, id., 124.

7. mál is the name of old songs containing old saws or sentences, such as the Háva-mál; as also of poems in a dialogue (mál); all such poems were in a peculiar metre called mála-háttr, which is opposed to the epic kviðu-háttr, thus, Grímnis-mál, Vafþrúðnis-mál, Alvís-mál, Hamðis-mál, Hákonar-mál, Eiríks-mál; in some instances the name has been applied erroneously, e.g. Atla-mál; the Rígs-mál is a name given in modern times, the old name was Rígs-þula.

B. As a law phrase, with the notion of public speaking, action, or the like:

1. a suit, action, cause; hefja mál á hendr e-m, Fms. vii. 130; hafa mál á höndum, Grág. i. 38; sókn skal fyrr fara fram hvers máls en vörn, nema þat sé allt eitt, ok sé þat annars máls sókn er annars er vörn, 59; Njáll nefndi vátta ok sagði únýtt málit, Nj. 36; ekki á Bjarkeyjar-réttr á því máli at standa, Fms. vii. 130; þeir veittu Gizuri hvíta at hverju máli, Nj. 86; báru þeir kvið um mál Otkels, 87; færa mál fram at dómi, Grág, i. 135; sækja mál, to prosecute, Nj. 86, 99; sækja mál lögliga ok réttliga, Fms. vii. 133; Gunnarr sótti málit þar til er hann bauð til varna, Nj. 36; en um tólf mánuðr stendr þeirra mál, the case stands over for twelve months, Grág. i. 143; sækja mál á þingi, Nj. 36; færa vörn fyrir mál, 87; mál kemr í dóm, Glúm. 365; höfða mál, to institute a suit, Grág. i. 142; búa mál, to prepare a suit, of the preliminaries, Glúm. 365, passim; leggja mál undir e-n (as umpire), Nj. 105; hafa sitt mál, to get one’s verdict, win the suit, passim; vera borinn máli, to be cast, convicted, N.G.L. i. 122: to be beaten, get the worst, passim: vígs-mál, legorðs-mál, fé-mál, etc.

2. an indictment, charge;þá eru þeir varðir máli ef þeir fá þann bjargkvið, Grág. i. 54; ok versk hann þá málinu, 317; at upp skyldi vera rannsókn en þau ór málinu ef hann hittisk eigi þar, Ld. 44; ek vil svara því máli, I will answer that charge, Nj. 99; ok bað Sigurð Hranason svara þar málum fyrir sik, Fms. vii. 130; á hann kost at láta varða skóggang eða görtæki, ef hann vill til hins meira máls færa ok skal hann stefna ok láta varða skóggang, Grág. i. 430; hann spurði alla ena beztu menn, hvert mál þeim þætti Gunnarr eiga á þeim nöfnum fyrir fjörráðin, Nj. 105; leynd mál, hidden charges, Grág. i. 362.

3. procedure, order; at alþingis-máli réttu ok allsherjar-lögum, Nj. 87: pleading, enda er svá sem þeir mæli eigi þeim m́lum nema þeir vinni eiða at, Grág. ii. 342.

4. stipulation, agreement; mál meginlig, Vsp.; bregða máli, Grág. i. 148; ok skilja þeir eigi þat mál görr, en svá, 136; nema þau vili annat mál á göra, 336; en ek skal lauss allra mála ef hann kemr eigi svá út, Ísl. ii. 217; skulu þeirra manna mál standask, Grág. i. 296: engagement, ok vitja málanna fyrir hönd okkra beggja, Fms. xi. 104.

5. transactions; en hvert sem at þessum málum var setið lengr eða skemr, Ld. 22.

6. a case; lá ek þá í vöggu er þær skyldu tala um mitt mál, Fas. i. 340; mál hans stendr í miklum háska, Mar.; en þó skaltu svá um þitt mál hugsa, … at þá munt þú skamt eiga úlifat, Nj. 85; at hvárir-tveggju hafi nakkvat síns máls, Jb. 12; þat er mál Sigurðar konungs at mæla til Inga konungs, Fms. vii. 221; festi járnburð, at svá skyldi sanna mál hans, 230; honum eirir ílla ef hann hefir eigi sitt mál, Ísl. ii. 237; þá skal sá þeirra hafa sitt mál er eið vill at vinna, Grág. i. 393; Þórólfr bað Ölvi byrja mál sitt við konung, Eg. 62; at vit fáim rétt af þessu máli, 40; flytja mál sitt, Ld. 180; muntú mér verða at trúa til málanna þinna allra, Fms. xi. 104; allir er eiðsvarar erut við þetta mál, Nj. 192; eiga síðan allt mitt mál undir yðr fóstbræðrum, Fas. ii. 532; þetta mál var við Jórunni rætt, Ld. 22; þykki mér nú vandast málit, Nj. 4; svá er mál með vexti, the case is this, Lv. 43, Fas. iii. 59; var þat annat m., another affair, Nj. 256; ekki eru þau efni í um várt mál, Ld. 76; konungr átti dóm á þeirra máli, id.; ber hann upp fyrir bróður sinn málit, hann berr upp málit ok biðr Unnar, ok undra ek er þú ferr með því máli, Fas. i. 364; Austmaðrinn heldr nú á málinu við bónda Nj. 259; ef þér vilit göra málit at álitum, 3; svara þessu máli, Fms. vii. 124; miðla mál, to mediate, Íb. 12; inna stærri mála, in important cases, Nj. 2.

7. special phrases, e-t skiptir miklu, litlu … máli, to bear much or little upon a case, to be of great (small …) importance, Eg. 742, Ó.H. 31, passim: skiptir þá eigi máli, Grág. i. 43; varða máli, id.; ef honum þætti máli varða at hann næði því, Rd. 260: þú kvaddir þess kviðar er eigi átti máli at skipta um víg Auðúlfs, who had no concern with the slaying of A., Nj. 87.

C. Compds, máls- and mála-:

máls-afglöpun, f. a false or collusive action, whereby the suit is lost, Grág. i. 494.

máls-bót, f. an excuse, exculpation, Fms. vii. 207; esp. in plur., hafa sér e-ð til málsbóta, to use as an excuse.

mála-efni, n. pl. a cause, its circumstances and nature, Nj. 47, Háv. 51; íll málaefni, a bad case, Fs. 41. 138, Ó.H. 150, Band. 12.

máls-endi, a, m., see málsemd.

máls-eyrendi, n. a discourse, Sturl. i. 140.

mála-ferli, n. pl. lawsuits, litigation, Fs. 47, Eg. 644, Nj. 78, Sturl. i. 105, Fær. 109.

mála-flutningr, m. the conduct of a suit, Hrafn. 17.

mála-fylgjumaðr (mála-fylgismaðr), m. a lawyer; mikill m., a great taker up of suits, Nj. 1, Bs. i. 82.

máls-fylling, f. the conclusion of a case, Fb. iii. 451.

máls-grein, f. a sentence, Skálda 174, 181, Bs. i. 753 (a passage in a letter): a phrase, Stj. 79, Edda 49; partr málsgreinar = pars orationis, Skálda 180: diction, style, Edda 120.

mála-háttr, m. [mál, háttr], a kind of metre, Edda 142, where a specimen is given.

máls-hattr, m. a phrase, Stj. 67, 126: = málsgrein, Skálda 170: a proverb, saying, Fms. ii. 33, Fas. iii. 104, Stj. 133, passim.

málshátta-safn, n. a collection of proverbs.

mála-hlutr or máls-hlutr or máls-hluti, a, m. one side of a case or suit eiga enn þyngra málahlut, Ísl. ii. 172; þá ferr ílla m. várr (our case), Lv. 95: a share, mun sá verða m. várr beztr, Nj. 88; nú kann vera, at ek kunna ekki at sjá málahlut til handa mér, en vilja munda ek halda sæmd minni, Sturl. i. 105.

mála-kosta, u, f. a complaint, pleading in a case, Sturl. i. 613, H.E. i. 457.

mála-leitan, f. a negotiation, the mooting a question, Eg. 521, Eb. 130, Fms. vii. 299, Orkn. 56.

mála-lenging, f. useless prolongation.

mála-lok, n. pl. the end of a case, conclusion, Eb. 106, Nj. 102, Bs. i. 68.

mála-lyktir, f. pl. = málalok, Eb. 24, 36, Nj. 88, Fms. vii. 14.

máls-löstr, m. bad grammar, Skálda 181.

mála-maðr, m. = málafylgju-maðr, Dropl. 6, Ld. 298, Boll. 354.

mála-mannligt, n. adj. like, worthy of a málamaðr, Bs. i. 751.

máls-metandi, part., m. maðr, a person of mark.

mála-mynd, f.; til málamyndar, only for appearance, not seriously.

máls-orð, n. a word in a sentence, Edda 124, 126, 128.

máls-partr, m. a part of speech, Skálda 185: a part in a suit, mod.

máls-rödd, f. = málrómr, Stj. 81.

mála-skil, n. pl. knowledge of proceeding. Sturl. iii. 10.

mála-skot, n. an appeal in a case, K.Á. 218.

mála-sóku, f. a lawsuit, prosecution, Nj. 248.

máls-spell, n. a flaw in a suit, Nj. 170, Fms. x. 12.

mála-sönnun, f. evidence, Mar.

mála-tilbúningr or mála-tilbúnaðr, m. the preparation of a suit, Grág. i. 490, Eb. 282, Nj. 36, 100.

mála-tilleitan, f. = málaleitan, Þórð. 67.

mála-vöxtr, m. the state of a case, Fms. vi. 11, Al. 113, Bs. i. 67, Nj. 79.

máls-þörf, f. a wish to speak, Fms. vi. 374.

MÁL, n. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός; A.S. mâl; Engl. meal; Germ. mahl; Dan. and Swed. maal, mâl = a mark]:

—a measure: hann mælti grundvöll undir húss, þat var þeirra átrúnaðr ef málit gengi saman, þá er optarr væri reynt, at þess manns ráð mundi saman ganga, ef mál-vöndrinn þyrri, en þróask ef hann vissi til mikilleiks, gékk nú málit saman ok var þrem sinnum reynt, Korm. 8; fimm álna er hátt mál hans, Fms. vi. 929; ganga undir mál, to undergo a mál (for measuring one’s height); þat sögðu menn at þeir hefði jafnmiklir menn verit, þá er þeir gengu undir mál, Ld. 178; leggja, bera mál við, to measure; hann lagði mál við öll in stærstu tré, 216; með því sama máli sem þér mælit út mun yðr verða aptr mælt, Mar.; bar hón mál á, ok þurfti þá þrjár álnar ok þver hönd, Bs. ii. 168; kunna maga mál, to know the measure of one’s stomach, Hm. 20.

2. a length of sixteen fathoms, D.N. (Fr.)

B. Temp. [Ulf. mêl = χρόνος, καιρός], a ‘meal,’ of time, i.e. a certain portion of time:

I. time, high time; skipverjum þótti mál ór hafi, Landn. 206: with infin., Vsp. 14, Hm. 111, Skm. 10, Bm. 1; mönnum væri mál at lýsa sökum sínum, Nj. 149; at mál væri at ganga at sofa, Fms. ii. 138; mælti biskup at mál væri at sofa, 139; sagði mál at ríða, Orkn. 48: adding a dat., mál er mér at ríða, Hkv. 2. 47: ok er mál at vit farim, Fær. 255; mál er at leita at hestum várum, Korm. 182; ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, Ld. 258; ok er nú mál at hætta, Fms. vi. 212: e-m er mál (of stools):

—í mál, in due time; þóat í mál yrði borinn kviðrinn, Grág. i. 54.

2. the moment, nick of time (mál, q.v.); at hann var þar þá nótt, ok á því máli …, of an alibi, N.G.L. i. 309.

II. the meal-time, morning and evening, Edda 103; hence of cattle, missa máls, to miss the time, sheep lost or astray for a day so that they cannot be milked, Grág. ii. 230, 231; kvikfénaðr missir máls, Snót; hence málnyta. q.v.; deila mat at málum, to deal out meat at each meal, Grág. i. 149; í hvert mál, Hm. 36; í eitt mál, for one single ‘meal,’ Karl. 347, Grág. i. 293; fæða þá í tvau mál, ii. 400; í bæði mál (see í B, p. 317): at því máli = Germ. diesmahl, Korm. (in a verse); þat er ok mitt ráð þó þat sé at fyrra máli at menn snæði nokkut, Fb. ii. 676; þat vilda ek at þær æti at einu máli kýr Hálfdanar bróður míns, Ó.H. 64; ef ættak at málungi mat, if I had meat from meal to meal, Hm.

2. of the day marks; dag-mál = day-meal = 9 o’clock a.m.; and nátt-mál, night-time = 9 o’clock p.m.; í fyrra málið, to-morrow morning; eg skal koma í fyrra málið.

III. of the seasons of the year; í misseri eru mál tvau, í máli eru mánuðr þrír, Rb. 6; mál ok misseri, Hm.; sumar-mál, the time when summer sets in (middle of April), opp. to vetr-nætr, when winter sets in; hríð-mál. q.v.

compds:

mála-matr, m. food every meal, N.G.L. i. 8.

mála-mjólk, f. milk every meal, morning and evening, Vm. 73, H.E. ii. 107.

máls-verðr, m. a ‘meal’s food,’ a meal. K.Á. 78, Eb. 36, Bs. i. 382.

MÁL, n. [Ulf. mêl = γραφή and γράμμα; Hel. mâl = imago, effigies; cp. also Goth. maljan = γράφειν, whence mod. Germ. mahlerei, mahlen, = pingere]:

—prop. ‘a drawing,’ but it is used in old writers only of inlaid ornaments on spear’s heads or on the hilts and guards of swords; görir Þorgrímr þar af spjót, mál vóru í, Gísl. 18; hann hafði króka-spjót í hendi haugtekit ok allgóð mál í, Ld. 78; spjót, þá fann hann blóð í málunum, Glúm. 344; stál bjartra mála, Korm. 1; gull-mál (q.v.), Þiðr. 110; stála-mál, inlaid work of steel, Ht. R. 33. For specimens of ‘mál’ see Worsaae, Nos. 325, 331; a plate with inlaid work on the outside and a Runic inscription on the inside was found in Oct. 1870 in the cairn Greenmount in Ireland, and is described by Major-General Lefroy.

compds:

mála-járn, n. an iron (weapon) inlaid with mál, Fms. iii. 223, Fas. i. 414.

mála-sax, n. an inlaid sax (sword), Fas. i. 514.

mála-spjót, n. an inlaid spear, Gísl. 11.

mála-steinn, m. = lyfsteinn (q.v.), Mag. 16 (vellum 580 B).

mála, u, f. [mál = speech], a female acquaintance, female friend; kona heitir mála búanda sins, Edda (Ht.)

mála, að, [from Germ. mahlen, Dan. male], to draw, paint, (mod.)

málan, f. a depicting, (mod.)

málari, a, m. a painter, (mod.); as also

mál-verk, n. a picture.

mál-bein, n. the ‘talk-bone,’ one of the bones in the head, Ísl. Þjóðs. ii. 547; láta málbeinið ganga, to chatter glibly.

mál-bók, f. = lesbók (q.v.), or a book with drawings (?), D.I. i. 256.

mál-bót, f. an excuse; göra e-ð sér til málbótar.

mál-dagi, a, m. a covenant, agreement; at því skal virða sem máldagar vóru með þeim, Grág. i. 155; fá slíkan stað ok máldaga þeim griðmönnum, er áðr vóru teknir, sem þeir áttu sér mæltan, 154; inna máldaga, to fulfil the agreements, ii. 267, 366; ek vil setja hér til máldaga með okkr, Fms. i. 261, Orkn. 52; eptir réttum siðum ok fornum máldögum, Fms. i. 257, v.l.; göra máldaga við e-n, K.Þ.K. 56; sá mádagi á at haldask, id.; hann görði þann máldaga of fé sitt, of a bequest, Mar.

2. a written deed, chartulary, esp. of the rights, property, and inventories of churches, kirkju-máldagi; the old eccl. law made it incumbent on the church-lord or churchwarden to put on parchment any gift or emolument made to the church by private donors; this deed (máldagi) might then for authorisation and publication be brought into parliament to be read in the Lögrétta or from the Law-hill. It had also to be read at home once a twelvemonth at church when there were many worshippers present, see K.Þ.K. 46 (ch. 10), K.Á. 190, Bs. i. 778. A specimen of such an original scroll with successive entries in different hands is the Reykjaholts-máldagi (the deed of Reykholt, dating from the time of Snorri the historian). An interesting collection of the earliest máldagar, all in the vernacular tongue, and very illustrative of the state of the infant church of Iceland, has been published by Jón Sigurdsson in D.I. i, as also in H.E. passim. At a later date (13th and 14th centuries) the bishops used to make collections for their diocese of all the special máldagar, entering them into one book, which was to be kept at the cathedral; for several such collections, bearing the names of the respective bishops who collected them, see List of Authors (J. I.)

máldaga-bók, máldaga-skrá, f. a book, entry, of máldagar;

jarða-máldagi, a deed telling the landmarks etc. of a farm or estate.

mál-deili, n., in the phrase, e-m er máldeili á e-u, to be of importance, Fms. vi. 379.

mál-djarfr, adj. free-spoken, out-spoken, Ó.H. 55, 59.

mál-drykkja, n, f. ‘meal-drink,’ a measure of drink served for each meal; með sæmiligum kosti ok máldrykkju annat-hvárt mjöð eðr mungát, Bs. i. 848; var þat bæði vetr ok sumar, at þar var m. at dögurðar-borði, en at náttverði var úmælt drukkit, Ó.H. 29;

máldrykkju-skálar, pint-cups, to measure out drink, Fms. iii. 191.

mál-efni, n. the circumstance of a case; gott m., a just case, Rétt. 52, freq. in mod. usage.

mál-eldr, m. a ‘meal-fire,’ Nj. 15, Eb. 120, 276; see eldr II.

málendr, part. pl. parties to a suit or match; ok væri jafnir málendr, mundi þess eigi úhefnt, if we were equally matched, if the parts were equal, Njarð. 378.

mál-fár, adj. ornamented with mál (q.v.), of a sword, Skm. 23, Skv. 3. 4.

mál-feti, a, m. [mál = measure], a pacer, of a horse, Fms. ii. 205 (in a verse), Edda (Gl.)

mál-fimi, f. ease in speech, Bret. 148.

mál-fimliga, adj. speaking with ease, Hom.

mál-fimr, adj. light-spoken. Fms. iii. 8, v.l.

mál-finni, f. = málfimi, Leiðarv. 34.

mál-framr, adj. out-spoken: superl. fem. málfrömust, Fas. iii. 8.

mál-friðr, m. an outward, nominal (not real)† a temporary peace; þá var m. með þeim, Grett. 124, Bs. ii. 147; mod. stundar-friðr.

mál-fræði, f. the science of language, grammar, (mod.)

mál-fræðingr, m. a philologer.

mál-fundr, m. an interview, Nj. 121, v.l.

mál-fylling, f. ‘sentence-filling,’ gramm. name for a particle or enclitic, Edda 121, (see Aarb. for Nord. Oldk. 1868, p. 353 sqq.)

mál-færi, n. speech, voice, as also style of a written speech.

mál-færr, adj. able to apeak, O.H.L. 71.

málga, að, to claim, Sks.; þér hafið málgat þá eign með rangyndum, D.N. i. 3; á-málga, q.v.

mál-gögn, n. pl. the speech organs, Bs. i. 372, Leiðarv. 2.

mál-haltr, adj. ‘speech-halt,’ tongue-tied, Fbr. 90 new Ed.

mál-helti, f. the being málhaltr, Hom. 14.

mál-hreifr, better málreifr, q.v.

mál-hress, adj. ‘speech-hale,’ well enough to speak, Eb. 240, Fms. x. 148 (of a sick person).

mál-hætt, n. adj. dangerous; e-m er m., one’s affairs are in danger, H.E. i, 249.

MÁLI, a, m. a contract, terms, agreement (= máldagi): fá þeim (i.e. the servants) slíkan stað ok mála sem þar var er bóndi andaðisk, Grág. i. 473; máli konu, a woman’s share, dowry, Gþl. 256; handsala mála, ef bóndi vill eigi halda mála við leigumann sinn …, en ef leigu-maðr vill eigi halda mála bónda, 512, 513.

II. a claim or title to an estate or property; hann átti mála á Mýralandi, Bs. i. 658; ef hann á mála á jörðu, en ef eigi er máli tekinn, … of maðr deyr ok hefir eigi innt mála sinn, N.G.L. i. 241: a title, claim, Grág. ii. 234; lög-máli, leigu-máli (q.v.), lands-máli, skil-máli, a stipulation.

III. a soldier’s pay, service for hire; ganga á mála, to take service as a soldier with a foreign prince, Nj. 121; gjalda mála, MS. 4. 32; Aðalsteinn konungr gaf mála þeim mönnum öllum er þat vildu hafa til féfangs sér, Eg. 264; þeir (the Norsemen) höfðu þar þrjú hundruð sinna manna, þeirra er mála tóku af konungi, 266; gékk hann þar á mála með sína sveit, Fms. vi. 134; til hvers skal ek honum lengr þjóna er ek fær eigi mála minn falslausan, … fáit Halldóri mála sinn skíran, 245; hann (the king) var kallaðr hinn mildi ok hinn matar-ílli, þvíat hann gaf í mála mönnum sínum jafnmikla gull-penninga sem aðrir konungar silfr-penninga, en hann svelti menn at mat, i. 1; Erlingr gaf þar mála með Magnúsi konungi, vii. 309; en er kom átti dagr Jóla, þá var mönnum gefinn máli, þat silfr var kallat Haralds-slátta, þat var meiri hluti koparr, en er Halldórr tók málann …, vi. 243.

compds:

mála-gjöf and mála-gipt, f. pay for military service, Fms. v. 278, vi. 242, viii. 154, ix. 482, Orkn. 376.

mála-gjöld, n. pl. payment of wages; ek á at greiða m. í dag griðkonum vórum, Valla L. 203: in the phrase, fá makleg málagjöld, to get the wages due, to be paid in full (in a bad sense): also in sing. of military pay, fyrir fórusk málagjöldin af konungi … ok er ein-dagi kom mála gjaldsins, Fb. ii. 123.

mála-gull, n. gold in payment of máli, Fms. vi. 160.

mála-jörð, f. = málaland, Gþl. 309, Js. 97.

mála-kona, u, f. a woman who has a title or property of her own, D.N. ii. 232.

mála-land, n. an estate burdened with a right of pre-emption, Grág. ii. 239.

mala-lauss, adj. free from right of lögmáli, of an estate, Grág. ii. 240.

mála-maðr, m. a man who receives pay, a soldier, Sks. 249, 257, Fms. xi. 185.

mála-mundi, a, m. stipulation, Grág. i. 150.

mála-silfr, m., cp. málagull, Fms. vi. 243.

máli, a, m. a friend, acquaintance, Edda (Gl.), Lex. Poët.

máligr, adj., in old writers contr. before a vowel, málgir, málgan, but mod. málugan, etc.:

—talkative, communicative, ok sem hann var áðr m. varð hann þögull, Karl. 338; minnigr ok m., Hm. 102; hann (the boy) var brátt m. ok orðvíss, Eg. 147; verit eigi málgir í kirkju, be not talkative in church, Hom. (St.); en vér munum nú þess iðrask er vér várum of málgir, too rash in speaking, Hrafn. 9; þat er rétt at kennimenn görisk málgir (that they speak out) um þörf þeirra manna er þeir skulu varðveita, Hom. 35.

2. loquacious, chattering, in a bad sense, and so in mod. usage; konungr svarar heldr styggt, verþú svá m. sem þú vill en lát mik ná at þegja fyrir þér, Fms. vii. 119; þeir vóru málgir mjök því at þeir vóru úvitrir, Nj. 15; þeir görask dauða-druknir … málgir mjök ok kátir, Fms. xi. 109; druknir af miði, þeir vóru málgir, viii. 81:

—as a nickname, Þórhalla in málga, Th. the chatterbox, Ld.

mál-kerald, n. a liquid measure; tvau málkeröld lýsis, Vm. 172.

mál-krókar, m. pl. pettifoggery, sophistry, Barl. 143, Clem. 59, Mar. 1028, Clar.

mál-kunnigr, adj. knowing one another to speak to, acquainted, Fms. ii. 71, Ó.H. 55, Fms. iv. 174.

mál-kunnr, adj. = málkunnigr, Ó.H. 74, Ld. 90, Fms. vi. 378.

-máll, adj. -spoken; in compds, glap-máll, hjá-máll, ein-máll.

mál-laki, a, m. a defect, of the speech organs; var mikill m. á ráði hennar, hón hafði ekki mál, ok var með því alin, Fb. i. 250.

mál-latr, adj. slovenly in speaking; hón var ekki til mállöt (she was a gossip) ok sagði þeim til mart, Bjarn. 60, Mork. 38.

mál-lauss, adj. speechless, of a sick person: dumb, daufr ok m., Ld. 34, Stj. 261, Fb. i. 251, ii. 382, MS. 625, 85.

mál-leysa, u, f. a sentence which has no meaning; það er m., ’tis no sense, of bad grammar or the like: of bad rhyme, gröm skömm … hrömm skömm, þat væri jafnhátt, en hitt er m., Fms. vi. 386.

mál-leysi, n., medic. dumbness, Fél.

mál-leysingi, a, m. a dumb, speechless person: as also in the allit. phrase, menn ok málleysingar, both men and dumb creatures.

mál-lýzka, u, f. idiom, language; nemdu allar mállýzkur, en þó enn allra helzt Látínu ok Völsku, Sks. 23 B; kalla þeir þann málm rauða eptir mállýzku sinni, 162.

málmari, a, m. marble, = marmari (q.v.), Stj. 5, 75.

MÁLMR, m. (prop. malmr); [Ulf. malma = ἄμμος; A.S. mealm, mealm-stân = sandstone; Hel. melm = pulvis; from mala = to grind; cp. Germ. zer-malmen]:

—originally sand, as in the Goth. and A.S., but only remaining in local names, as Málm-haugar = Malmö in Sweden.

II. metal, Sks. 14, 162, Fms. v. 343, 344, x. 284, Rb. 318. Stj. 45, 508, Bs. i. 134, passim in old and mod. usage; in the earliest poets chiefly of gold, höfgan málm, the heavy metal, gold, Sighvat; skírr málmr, the bright metal. Akv.; málma fergir, a gold giver, a prince, Lex. Poët.; Gníta heiðar-m., gold, Edda; Rínar rauð-m., the red metal of the Rhine, gold, Bm.: of iron, weapons (?), þar er málmar brustu, Hallfred; Gota-málmr, the ore of the Goths. armour, Fas. i. 439 (in a verse); Húnlenzkr m., armour, weapons (?), Hornklofi; Vala-málmr, Welsh or foreign ore, treasures, Fas. iii. (in a verse): the battle is málma-skúr, málma-galdr, málma-hjaldr; as also málm-flaug, málm-dynr, málm-hríð, málm-regn, málm-róg, málm-þing, málm-þrima, = a clash of weapons: málm-gautr, málm-Óðinn, málm-rjóðr, málm-runnr, = a warrior, see Lex. Poët.

compds:

málm-hlið, n. a brasen gate, Sks. 631.

málm-logi, a, m. a magical flame over hidden treasures, Maurer’s Volks., cp. vafur-logi.

málm-pottr, m. a brasen cauldron, Bs. i. 804.

málm-æðr, f. a vein of ore, Stj. 45.

mál-nyta, u, f. [mál = time], milch kine; ef hann er-at landeigandi ok hefr-at málnytu, Grág. i. 158; ef maðr lætr mólka málnytu annars manns vísvitandi, ii. 309; at málnytu verði hagfátt, Fms. vi. 103; reka málnytu sína, K.Þ.K. 82. málnytu-kúgildi, málnytu-kýr, málnytu-kýrlag, n. milch cattle, Jb. 360, H.E. i. 395, 494.

mál-nytr, adj. yielding milk; málnytr smali, Grág. i. 158, 476.

mál-óði, adj. jabbering in bad or violent language, Ó.H. 115, Eg. 338, Ölk. 34, Boll. 336, Grett. 91.

mál-reið, f. a rumour come abroad; var þat á m. komit, Hom. 115.

mál-reifr, adj. talkative, cheerful, Ld. 320.

mál-reitinn and mál-rœtinn, adj. talkative, open; Egill var við hann m., Eg. 573; kátr ok málrøtinn, Ó.H. 70; var konungr við hann málrøtinn ok spurði tíðenda af Íslandi, 55; málrtinn í kyrrð, ok blíðmæltr, Hkr. iii. 179; málreitinn. Fms. iv. 165, vi. 438.

mál-róf, n. big talk, Skálda 164; þit erut menn grunnsæir, ok meir gefit málróf (málhróf Ed.) en vitsmunir, Bjarn. 39.

málrófs-maðr, m. a glib talker, Skálda 164.

mál-rómr, m. the ring of the voice; eg þekki hann á málrómnum.

mál-rúm, n. room for speaking, time for speaking, Skv. 3. 68.

mál-rúnir, f. pl. ‘speech-runes,’ as. opp. to spell-runes, the alphabet; þessi er upphaf allra hátta sem málrúnar eru fyrir öðrum rúnum, Edda 121:

—a spell enabling one to speak, Gkv. 1. 23, Sdm. 12.

mál-ræða, u, f. conversation, Fb. ii. 386.

mál-ræðinn, adj. = málrætinn, Fb. ii. 85.

mál-rætinn, adj. = málreitinn (q.v.), Ó.H. 55, 70, Þiðr. 174.

mál-semd, f. language; Þórði líkaði ílla hennar málsemdir, Bjarn. 68; finnask mönnum orð um lið þeirra ok um málsemd (speech, eloquence) Þorgríms ok um skörungskap hans, Gísl. 93, (málsenda, q.v., 11, l.c.)

máls-endi, a, m. = málsemd, Gísl. 11, Grág. ii. 147, Stj. 241; allir Guðs málsendar, id.

málsendir, f. pl. = málsemd, Bs. i. 721: conversation, hann leitaði þeirra málsenda er hann vætti at konungi mundi bezt þykkja, Ó.H. 167; hón leitar marga vega málsenda við hana, Fas. i. 192.

mál-skálp, n. loquacity, Grett. (in a verse).

mál-skipti, n. pl. business, transactions, Fms. ii. 37, xi. 282, Stj. 579: importance (= máldeili), Magn. 444, Band. 35 new Ed.

mál-skjóla, u, f. a bucket holding a certain measure, Hom. (St.)

mál-snild, f. eloquence, oratory, Clem. 33, MS. 623. 30, Edda 17, Skálda 199, Fms. ii. 242. málsnildar-list, f. rhetoric, Skálda 192.

mál-snilli, f. = málsnild, Sturl. iii. 197, Sks. 92, Bs. i. 82.

mál-snjallr, adj. eloquent, Nj. 229, Fms. i. 31, vii. 233, Róm. 324.

mál-spakr, adj. wise-spoken, Fms. i. 190: a nickname, Fb. iii.

mál-speki, f. = málspekt, Sks. 308.

mál-spekt, f. wisdom in speech, 625. 176.

mál-staðr, m. a case, point of a question; mikill m. er þetta (it is a grave case) sem þú vekr upp, Fas. i. 77; hann setr þvert nei fyrir málstaðinn, segja hana ljúga …, Karl. 552; þóat ér finnit á því sanna málstaði, Hom. (St.): in mod. usage, eiga góðan, íllan málstað, to have a good, bad cause.

mál-stafr, m. a letter of the alphabet; rúnar heita málstafir. Runes that are letters, Skálda 163 (Thorodd): a consonant, opp. to hljóðstafr, a vowel, Skálda 170, 172 (the second grammarian).

mál-stefna, u, f. a parley, council, conference, Orkn. 52, Ó.H. 43, Sks. 274; vera á tali ok málstefnu, Fms. i. 52; á málstefnu ok ráðagörðum, vii. 282.

mál-stofa, u, f. a ‘speech-hall,’ meeting hall, public hall, esp. in houses of men of rank, of a king’s hall, Fms. vi. 280, 281, ix. 476, Eg. 95; cp. þar var mikil stofa er konungr átti í hirðstefnur, málstefnur, ok sættar-stefnur, Ó.H. 43: of lagman Thorgny, 66: of a bishop, Bs. i. 869, Munk. 40, D.N. iv. 54, 117: of a convent, Dipl. iii. 10. In mod. usage the Engl. House of Parliament is often rendered by málstofa.

mál-svefn, m. ‘meal-sleep,’ due sleep, Sturl. iii. 197.

mál-sönnun, f. evidence, argument, reason, Greg. 43.

mál-tak, n. diction; hvert m. er haft til skáldskapar? Edda 49: a phrase, hér eru ok önnur máltök þau er til máls skal taka, 127; leiðir í því orði m. af fyrra vísu-helmingi, the last word from the preceding verse. 131: a phrase, saying, Pass. 8. 12.

mál-timbr, n. boarding of timber, N.G.L. iii. 219.

mál-tíð, f. [Germ. mahlzeit; Dan. maaltid], ‘meal-tide,’ a meal, Fms. ix. 520, xi. 444, Bs. i. 848, 867, 909.

máltíðar-stund, f. meal-time, Bs. i. 884.

mál-tól, n. pl. the organs of speech, Geisli 19.

mál-tregi, a, m. grief, sorrow, Fas. i. 197.

mál-tryggja, ð, to make sure, N.G.L. i. 211.

mál-tæki, n. a phrase, = máltak.

málugliga, adv. in a chattering manner, Stj. 16.

málugr, see máligr.

málu-nautr, m. a ‘speech-mate,’ friend, Haustl.

málungi, [from mál = a meal, and the suffixed gi, see -gi C, p. 199, col. 2]: in the phrase, eiga m. mat, to live from hand to mouth, Hm.; cp. mod. eiga ekki m. matar, to starve.

mál-vina, u, f. a female friend, Skálda (in a verse).

mál-vinr, m. a friend, acquaintance, MS. 4. 6, Vígl. (in a verse), Gs. 8, Gkv. 1. 20, Km. 20.

mál-vitnir, m. a sword, Edda (Gl.)

mál-vöndr, m. a measuring wand, yard measure, Korm. 8.

mál-þing, n. an interview, Fas. ii. (in a verse).

mál-þjónn, m. the servant of speech = the tongue, Ad. 24.

mál-þurfi, adj. wanting to speak, Sturl. i. 154.

mál-þýðr, adj. affable, 655 xx. B. 3.

mál-þörf, f. = málsþörf, Fms. vi. 374.

mál-æði, n. much talking.

MÁNI, a. m. [Ulf. mêna; A.S. môna; Engl. moon; O.H.G. mâno; Dan. maane; Swed. måne; in Germ. the primitive word has been replaced by the derivative ‘mond,’ which properly means a moon-period, month]:

—the moon; the word, however, is scarcely used in prose, old or mod., but is poetical or can only be used in certain phrases, for tungl is the common word, Vsp. 5, Alm. 14, 15, Hm. 138, Vþm. 22, Anal. 177; skarðr máni, the crescent moon, Vkv. 6: mythol. the Moon (Máni) was brother to the Sun (Sól), and both were the children of the giant Mundilföri (a name evidently referring to the rotation of the heavens), Edda 7, Vþm. 23. For the legend of the two men in the moon with a bucket and pole on their shoulders see Edda 7, 220 (in a verse): urðar-múni, a weird moon, an apparition, Fb. 270: poët. phrases, mána rann, the moon’s dwelling = the sky, Skálda (in a verse); mána-vegr, the moon’s way = the sky, Haustl.; mána-fold, id.; mána-salr, Hkv. 1: brá-máni, enni-máni, the brow moon = the eye, Ad.: a nickname, as also a pr. name, Landn.

II. in local names, Mán-á, Mána-berg, Mána-fell, Mána-þúfa, Landn.

compds:

Mána-dagr, m. Monday (now proncd. Mánu-dagr), Orkn. (in a verse), Fms. vii. 68, ix. 29, passim.

Mána-nótt, f. Monday night.

mána-skin, n. moonshine, Al. 174.

MÁNUÐR, and mánaðr, m., mónoðr with umlaut, Íb. 376; gen. mánaðar, nom. acc. pl. mánuðr (like vetr); mod. mánuðir, acc. mánuði, which form occurs in vellums of the 15th century; thus, mánaði (acc. pl.), Bs. i. 825, 896; even mánuðu (acc. pl.), 837, Fb. i. 205: [from máni: cp. Ulf. mênoþs; A.S. mônað; Old Engl. moneth; Engl. month; O.H.G. mânod; Germ. monat; Dan. maaned; Swed. månad; Lat. mensis; Gr. μήν]:

—a month; á mánaði, for a month, Hm. 73; mánuðr níu, Rm. 6, 18, 30, Hom. 127; mónoðr tólf þritög-náttar, Jb. 376; þrjá mánaðr þrjátigu nátta, K.Þ.K. 164, Fms. ix. 239; aðra tvá mánoðr, Grág. ii. 261; tveir mánaðr, i. 420; sjau mánaðr, fimm mánaðr, ii. 393: tólf mánuðr, a twelvemonth, year; á hverjum tólf mánuðum, every twelvemonth, Hom. 149; ok hann hefir tólf mánuðr at gjöldum eðr handsölum, Grág. i. 196; halda þær tólf mánaðr þaðan frá er kona var föstnuð, 378; hvárt þat var af hinum tuttugustum tólf mánuðum, the twentieth year, Grett. 173 new Ed.; kaupa þeir nú enn saman um tólf mánuðr, Fb. ii. 124. The old heathen year consisted of twelve months, each of thirty days, so that a pentad (fimmt) added to that number made the year complete. For the names of the economical months see Edda 103 (gor-mánuðr, frer-mánuðr, hrút-mánuðr, ein-mánuðr, sól-mánuðr, and sel-mánuðr, kornskurðar-mánuðr); tví-mánaðr (q.v.), the ‘double month;’ út-mánuðir, the last months of the winter (of Þorri, Gói, Ein-mánuðr), það er komið fram á út-mánuði; see also the Icel. Almanack, where the old months are still marked. Of the Julian Calendar we have Martius mánaðar, 623. 37, Rb. passim; but that computation never came into household use in Iceland, where the old calendar (of Þorri, Gói, Ein-m., etc.) still prevails for all domestic affairs: astron., tungl-mánuðr, a lunar month; sól-mánuðr, a solar month. In popular usage, as elsewhere, a month often means four weeks, and hálfr mánuðr, half a month = a fortnight; hálfum mánaði eptir mitt sumar, Nj. 4; á hálfs mánaðar fresti, within half a month, a fortnight, Fms. x. 411; á hálfum mánaði, Grág. i. 152.

compds:

mánaðar-beit, f. a month’s ‘bait’ or pasture, Dipl. v. 15.

mánaðar-dagr, m. the day of the (Julian) month, Ann. 1393.

mánaðar-frest, n. a month’s notice, Fas. iii. 649.

mánaðar-mata, u, f., or mánaðar-matr, m. a month’s rate, a Norse law term referring to the value of estates, an estate being valued at so and so many months’ mata, see mata, N.G.L., B.K., D.N. passim.

mánaða-mót, n. pl. the time when one month ends and another begins; um mánaðar-mótið, Fb. iii. 454, where sing.

mánaðar-rekstr, m. for a month’s pasture, Dipl. v. 28.

mánaðar-ró, f. a month’s rest, Þorst. St. 55.

mánaðar-stefna, u, f. a summons with a month’s notice, Jb. 26 A.

mánaðar-tal, n. a ‘month’s tale,’ computation of a month, Rb. 488.

mánaðar-tími, a, m. the space of a month.

MÁR, m., gen. más, dat. mávi or máfi, pl. mávar; in mod. usage sounded in nom. erroneously máfr, gen. máfs; [A.S. meaw; Engl. mew; Germ. möve; Dan. maage]:

—a sea-mew, gull (larus), Edda (Gl.), freq. in mod. usage; see also Lex. Poët., where the word freq. occurs; hvít-máfr, the common gull; grá-máfr, the grey gull, larus glaucus: in poetry the sea is máva-röst; má-grund, má-ferill, má-skeið, the land, road of the sea-mews, Lex. Poët.: crows are ben-már, blóð-már; the raven is Yggjar-már, Odin’s mew, and so on.

II. as a pr. name, Landn.: in local names, Máfa-hlíð, whence Máf-hlíðingar, the men of M.; Máfhlíðinga-vísur, the verses of the men of M., Edda (Ht.): más-ungi (proncd. máfs-ungi); also má-skari (q.v.)

-már, m., in the latter part of pr. names, Bjart-már, Hreið-már, Gran-már; it is derived from mærr, famous, O.H.G. mâri, and formed at a time when the umlaut had not as yet taken place.

Máría (mod. María), u, f. Mary, in old writers sounded with an á, see old rhymes, e.g. Lilja, passim; and is still sounded so in

Márí-atla (= Máríu-erla), the wagtail, motacilla alba.

Several flowers bear the Virgin Mary’s name,

Máríu-stakkr, m. the common lady’s mantle, alchemilla vulgaris;

Máríu-grös, n. pl. lichen nivalis;

Máríu-vöndr, m. ‘Marys-wand,’ the field gentian, gentiana campestris;

Máríu-kjarni, a, m. laver, fucus esculentus, see Maurer’s Volks. 194, 195.

Other compds:

Máríu-kirkja, n. Mary-church, Fms.

Máríu-messa, see messa.

Máríu-minni, n. a hymn to the Virgin Mary; til þess er borð vóru upptekin ok Máríuminni var sungit, Fms. x. 19.

Máríu-Saga, u, f. the Virgin Mary’s Saga, Vm. 6.

Máríu-skript, f. a tablet of the Virgin Mary, Dipl. i. 10, Vm. 6, 22, 27, 69, Pm. 14.

Máríu-súð, f. the name of a ship, Fms. viii. 199.

Máríu-vers, n. ‘Mary’s-verse’ = the Ave Maria, Bs. i. 500.

MÁSA, að, to heave or pant, Lat. anhelare. of a horse; nær vissuð þér svá heimskan hest | hann mundi fyrir sverja | nær hann fram knúinn másar mest | menn séu til sem berja, Jón Þorl.

mási, a, m. a nickname, Fms. vii. 239, see preceding word; †prop. the name of a bird; in Faroe maasi is a sea-mew; val-maasi, Uislands-maasi (= an Icelandic mew), fiski-maasi, see Mr. H.C. Müller’s Færoernes Fugle-fauna (1863).

má-skari, a, m. a young sea-mew; sköllóttan mann ok hvítan sem máskara, Fms. xi. 155.

mát, n. [meta], moderation, Pass. 30. 13.

mát, n. check-mate, Vígl. 31, Fas. i. 443, Mag.: various kinds of mate are peð-mát, gleiðar-mát, fretsterts-mát, hróks-mát, heima-mát.

máta, að, to check-mate, in chess.

mátér, n. [for. word], a measure, Stj., H.E. i. 476.

MÁTI, a, m. [Dan. maade; early Dan. måte; from meta]:

—manner, way; í engan máta, in no way, Vígl. 21; í þann máta, thus, Bret. 108; í allan máta, in every way, Fs. 15. máta-legr, adj. (máta-lega, adv.), see mátuligr.

máttigr, adj., in old poets contr. before a vowel, and changing the g into k, máttkar, máttkan, máttkir; compar. máttkari, máttkastr, mod. máttugri, máttugastr; [Ulf. mahetteigs = δυνατός; Engl. mighty; Germ. mächtig]:

—mighty; máttkar meyjar, Gs. 1; sá inn máttki munr, Hm. 93; máttkan moldþinur, Vsp. 59; með máttkom Kristi, Lex. Poët.; fjögur konunga-ríki hafa máttkust verit, Ver. 35:

—able, máttugr afspring at geta, Stj. 26:

al-máttugr, almighty; ú-máttugr, weak; á-máttigr, q.v. (p. 43, col. 2), perhaps, however, these words are rather akin to Ulf. anamahtjan = βιάζειν, and thus to mean overbearing, and then = hideous, horrible, as an epithet of trolls and giants.

MÁTTR, m., máttar, dat. mætti, pl. mættir; [Ulf. mahts = δύναμις; A.S. meaht; Engl. might; O.H.G. maht; Germ. macht; Dan. magt]:

—might, strength: allit., trúa á mátt sinn ok megin, Fms. i. 35: er at þessu orðinn svá mikill m. (it has come to such a pitch) at hér eru við vafðir margir ríkis-menn, Fms. xi. 264; ok allir mættir hræðask, 623. 26: value, Skálda 175, 176; var mér alls máttar (I had to use might and main) áðr ek kom henni upp, Fms. iii. 74.

II. strength, health; ílla ertú leikinn, sé ek at eigi er máttrinn mikill, Fb. ii. 388; jarl hafði fengit harða sótt ok kölluðu hættligan mátt hans, Fms. ix. 390; hann hefir mál sitt, en þó máttr sem minnstr, xi. 102; hón spurði hversu þá skyldi mætti manns komit vera er heita skal fyrir manni, Bs. i. 69; en þóat máttrinn þyrri mjök, 175; ek lá fyrr í sótt með litlum mætti oleaðr, 110; síðan fór hann heim með litlum mætti, 144; er at leið mætti hans, when he began to sink, Fms. viii. 258; hón svaraði reiðuliga ef nokkurr spurði at mætti hennar, Ld. 14; hón leiddi mjök at fréttir um mátt Halldóru, Sturl. i. 200; cp. van-máttr, weakness.

compds:

mátt-dreginn, part. weak, exhausted, Fær. 42, Fms. ii. 98.

mátt-farinn, adj. faint, weak, Fms. ii. 270.

mátt-lauss, adj. without strength, exhausted, Fbr. 160.

mátt-leysi, n. weakness, lack of strength, debility, Fms. vii. 150.

mátt-lítill, adj. of little strength, feeble, and of a sick person, exhausted, faint, Fms. i. 159, xi. 288, Eg. 567.

máttu-liga, adv. mightily, immensely, Stj. 383, v.l.

máttu-ligr, adj. mighty, Th. 26: within one’s power, honum er allt þat máttulegt er menninir megu eigi, N.G.L. iii. 242.

mátu-ligr, adj. [máti], meet, fitting, Stj. 55, 97; meir en þér þykkir mátulegt, Fb. ii. 196; sveigja slíkt sem honum þótti mátulegt vera, Bs. i. 727; mátulegan (moderate) skatt, Fms. x. 113, v.l.; sá er þetta rúm var mátulegt, Fs. 5; ú-mátuliga, immensely, 383: fitting, of a suit, hann fór í serkinn ok var hann honum m., Fms. iii. 180; máttulegt beisl, Gd. 34: meet, due, það er honum mátuligt, it serves him right.

MEÐ, prep., also meðr, a form common in Stj. and in legendary writers, but not in the classical writers or in mod. speech or writing; [Ulf. meþ = σύν and μετά; A.S. and Chaucer, mid; it remains in Engl. only in ‘mid-wife,’ qs. ‘with-wife,’ cp. Icel. náveru-kona, nær-kona, yfirsetu-kona; Germ. mit; Dan. med; Gr. μετά]:

—with, along with, a prep. with dat. and acc.; with dat. it has the notion of coming or going in company, with acc. of bringing or fetching; thus, hann kom með honum, he came along with, in company with him; but hann kom með hann, he brought him wilh him.

WITH DAT.

I.With, along with, together with; Þórólfr var með konungi, Eg. 29; hann var þar með Otkatli, Nj. 73; hann kvaddi hann til ferðar með sér, id.; hann stóð upp ok Kolskeggr með honum, 58; með honum var sá maðr Íslenzkr er …, 157; hann fór útan með honum, Eg. 196: Unnr dóttir hans fór með honum, Ld. 4; fara á fjall með húskörlum, Korm. 10; vera með goða, i.e. to be in his jurisdiction, Grág. i. 108; hón hafði á skipi með sér sextigi karla, i.e. with her, under her command, Landn. 109; brott með sér, Nj. 114, and in endless instances.

II. denoting assistance, help, with; til umráða með sér, Grág. i. 5; leggja til með e-m, to help one by word or deed, Nj. 7: to give one advice, Fms. xi. 81; sjá á með e-m, to look after, help, Nj. 113; vita e-t með e-m, to be privy to, an accomplice in a thing, 136; bætti hann þat með mér, he mended it for me, Fms. vii. 158; fá menn með sér, i.e. to get followers, opp. to mót, Nj. 180.

III. denoting instrumentality, by, with; með öxi, Fms. vi. 6; verja sik með sverðum, með skjöldum, Nj. 272; með atgeirinum, 120; skip skarat með skjöldum, Ld. 78; falda sér með motri, 202, and passim; or ellipt., the prep. being understood, an instrumental dative, höggva sverði, leggja spjóti, taka höndum, stíga fótum, and in endless similar instances.

IV. by, through, partly denoting means, partly accompaniment, by, through, with, using; með harðfengi ok kappi, Nj. 98; með mikilli snild, með fögrum orðum, Ld. 84; með hans ráði, 58; með ráði konungs, Eg. 35; með lögum, með úlögum, Nj. 106, 234; með ráni, by violence, 5; með vegsemd, blíðu, Fms. x. 235; með íllyrðum, Nj. 128; með vitsmunum mínum, 262; með hlaupi, by running, Eg. 12; með (through) atgöngu Gunnlaugs, Ísl. ii. 210; með váttum, Nj. 101; með einum hug, with one mind, Edda 37; með gráti, Fms. x. 261; með gleði, 220; með reiði. Nj. 108: með hættu, Ld. 46; með sannyndum. forsooth, truly, Ó.H. 175; með sönnu, forsooth, Fms. vii. 158, Ld. 76; með sama hætti, in the same way, Nj. 272; með þessum hætti, Fms. x. 220; með nokkuru móti, Ld. 164: also freq. ellipt., mæla fögrum orðum, þegja þunnu hljóði, Hm., passim.

V. including, inclusively; hundrað manna með nábúum Njáls, Nj. 208; ok eru þá tólf menn, ór fjórðungi hverjum með þeim, including themselves, Grág. i. 72: sjau vetr ok tuttugu með þeim enum fyrsta, including the first, Fms. x. 410; fimmtán menn með þeim fimm, er …, Nj. 266; þar var vinátta mikil með frændsemi, friendship as well as kin, Ísl. ii. 209; nótt með degi, both night and day, N.G.L. i, passim:

—ok þat með (therewith), at …, Nj. 5; þá, veit ek mesta orrostu-menn, ok þat með, at þeir hafa vápn svá góð, at …, 44; þann dag, ok nóttina með, and the night too, Barl. 207; sagði hann þetta meðr, he said this too, added this, Stj. 130.

VI. with, among, between, amidst; með þeim bræðrum, Fms. vii. 240; samðisk með þeim feðgum, Ísl. ii. 210; dró seint saman með þeim, Fb. ii. 259; þar varð íllla með þeim, Nj. 39; var fátt um með þeim bræðrum nokkura hríð, 2; þar skilr með þeim, there they parted, Grett. 75 new Ed.; þat var siðr með kaupmönnum, Eg. 265; með mönnum, among men, Ls. 46; eigi er þó kosta-munr með ykkr Njáli, Nj. 52; með þeim Ingjaldi, Ld. 44; skipta, deila með e-m, to share among, Eg. 311; deila víg með verum, Ls. 22, Hbl. 25; þeir skiptu ríki með sér, Fms. i. 108; þreyta e-t með sér, to fight it out among themselves, Nj. 31; ef engi væri túlkr með kaupmönnum, Ld. 76; var deila mikil með sonum hans, Eg. 367; var með þeim en kærsta vinátta, 2:

—fara (to travel) með úkunnum þjóðum, Edda 21; sízt ek með fólkum fór, Gm. 48; koma með e-m, to come among, Vþm. 30, 39; er með horskum kemr, Hm. 19, 63; maðr er með mörgum kemr, 62; er með snotrum sitr, 5, 23; þótt hann með grömum glami, 30.

VII. denoting inward quality, with, in; svá hefir hann nátturu mikla með sér, Nj. 44; öllum sem lifs-andi er meðr, Stj.; flesta hluti hefir hann þá með sér, er prýða máttu góðan höfðingja, Fms. x. 535; hann hafði alla þá, hluti með sér er konung prýðir, xi. 217; svá er mál með vexti, so shapen, Lv. 43; limaðr vel með höadum ok fótum, Ld. 20.

2. skip með gyltum höfðum, Fms. x. 2; dreginn á leo með gulli, Ld. 78; hross með söðlum, a horse with the saddle on, Nj. 253; skip með reiða, Eg. 35; klæði með mörgum litum, 517; með sínum lit hverr, Fas. i. 316; vera úti með sólsetrum, i.e. to be out (of a shepherd) with sunset, Lv. 43.

VIII. along, following, of direction, with an adverb, denoting the direction; upp með, ofan með, fram með, norðr með, út með, inn með; ofan með á, Lv. 43; upp með ánni, Nj. 253; upp með Rangá, 74; suðr með landi, Fms. i. 38, ii. 3: með endilöngu landi, ix. 33; hann gengr með reykinum, Nj. 58; með sjónum, Bs. ii. 5; með hafinu, along the sea, on the horizon, Fms. xi. 136; áin var leyst með löndum, Boll. 358; með eggju, Hkv. Hjörv. 9.

2. með stöfnum, from stem to stern, all along the ship, Bs. i. 16 (see kveyfa); var þá hroðit með stöfnum skipit, Grett. 81; með endum, from one end to another, Fagrsk. (in a verse): fara með húsum, to go from house to house, begging, Grág. i. 192; biðja matar með bæjum, Fas. ii. 271.

IX. adverbial usages; með öllu, altogether, quite, Ld. 4; með öllu skjótt, all of a sudden, Fms. x. 136; með því at, in case that, Ld. 44; með því at ek falla, in case I fall, Fms. vii. 274; en með því at yðr líki þetta, x. 261: as, because, in consequence of, en með því at menn vóru hraustir, þá komask þeir yfir ána, Ld. 46, passim: hér-með, herewith, farther; þar-með, therewith, id., Skíða R. 11.

X. with verbs; ganga með barni, to go with child; ganga með e-u, to confess; taka með, to accept; mæla með, to speak for, recommend; fara með, to treat, go with; gefa með, to give a fee of alimentation; leggjask með, to lie with; eiga barn með konu, to have a child in wedlock, and so on; see the verbs.

WITH ACC.

1.With, with the notion of bearing, bringing, carrying, treating, conducting; fara með vápn, to fare, go, carrying a weapon, Fms. vii. 240; hann fór suðr aptr með miklar vingjafir, id.; þeir fóru aptr með skip þat, er, Eg. 29; með lið sitt, 11; kom með horn fullt, 213; gékk at borðinu með handlaugar, Nj. 52; ganga út með dómendr sína, Grág. i. 37; fara brott með föt sín, 300; með þessa menn, Fas. i. 333; þeir hljópu á brott með konur þeirra, lausafé ok bátinn, Landn. 35; hann fór til Íslands með konu sína ok börn, 205; ef hann leitaði vestan um haf með her sinn, Fms. i. 26; fara með her á hendr e-m, 120; mjöðdrekku er hann fór með, Eg. 240; at þeir skyldu fara með sveit sína, 74; skip þat er hann fór með, id.; ef ek mætta með þik komask, Sturl. ii. 108; farina með erfðina, Nj. 7.

2. metaph., fara með sök, mál, etc., to conduct, manage a case, Nj. 86; fara af hljóði með þessa ráða-görð, 103; þeir fóru með þann hug, to carry that mind, intention, 99; með vátta, with witnesses; með eið, on oath, Grág. i. 20, 243 (but með váttum, Nj. 101): með hver skil, by what way of proceeding, id.: með engi lögskil, in no lawful manner, 296; þat varð með atburð, by accident, Fms. ii. 172: in regard to, ú-afskiptinn með mála-ferli, Lv. 73, (rare.)

II. with, among; kom með fróð regin, Vþm. 26; ú-snotr maðr er með aldir kömr, Hm. 21; sízt Hákon fór með heiðin goð, went among, took up his abode amongst the heathen gods, Hkm. 26.

III. with an ordinal number; með tólfta mann, with twelve men, including oneself, Eg. 180; með tíunda mann, Ld. 140; með fimmta mann, Ísl. ii. 266.

IV. with verbs; tala með e-n, to speak with, Stj. 151, (Dan. tale med en); göra með e-n, to do, 143; lifa meðr brauð, to live on bread, 146; fæðask meðr mold, to live on earth, 37; eiga með e-t, to possess.

V. denoting materials, of; altaris-klæði með pell, Vm. 153; Máríu-skript með tönn, 22; kross með silfr, D.N.; kaðall görr með hár, kirkja með stein, of stone, id.; pílárr meðr kopar, Stj. 101.

2. til alls hagleiks með málm, Fms. xi. 427; hón samdi sik með örvar ok boga, Fas. i. 531; þeir grófu hana með fagran flúr, Skíða R. 200.

MEÐAL, adv. with gen., and á meðal, í meðal:

—among, between; á meðal vár, or vár á meðal, among us; á meðal okkar (dual), Bkv. 19; hann settisk niðr á meðal þeirra, Nj. 48; sat þá Þorgerðr meðal brúða, 51; meðal þín ok annarra, 85; meðal Hafrafells ok Króksfjarðar-múla, Gullþ. 3; sumir verða sendir landa meðal, from one land to another, Sks. 54; á meðal anna, Grág. ii. 261; á meðal enna tveggja sömu samhljóða, á meðal enna líkustu greina, Skálda 162: ellipt., mál öll er meðal fóru, Vsp. 30; fannsk þat ekki í tali at þar hefði missætti verit í meðal, Nj. 48; þá gékk Njáll í meðal, N. interceded as peacemaker, 105.

II. metaph., at hann vili nema litla skynsemd heldr enn önga þá er á meðal verðr ennar meiri (= meðal anna?), i.e. when there is a little leisure from graver matters, Skálda 169 (Thorodd); þat er áðr stendr á meðal ykkar má!s, whatsoever is unsettled between you, Fms. xi. 21.

B. In a great many compds, denoting what is intermediate, between, in the middle, the average; or ironically, not over-much, middling; or, lastly, with a negative in the reverse sense, see the following:

I. meðal-auki, a, m. (mod. milligjöf), what is given in the bargain, Ld. 146, Lv. 43.

meðal-dagr, m. a day between, Stj. 280: a holy day of second degree, Hom. 142; thus the sixth, the seventh, and from the ninth to the twelfth day of Yule were the middle days, in Easter the second and third day, N.G.L. ii, 358, K.Þ.K. 98: the days between the two spring tides at the first and the last quarter of the moon are called meðaldagar, Rb. 444.

Meðal-fell, n. Middle-fell, a local name.

Meðal-fells-strönd, f., a local name.

Meðalfells-strendingar, m. pl. the men of M., Landn., Sturl.

meðal-ferð, f. intercession, Orkn. 270.

meðalferðar-maðr, m. an intercessor, Stj. 243.

meðal-för, f. = meðalferð, Sturl. ii. 141.

meðal-ganga, u, f. intercession, Lv. 71, Sturl. iii. 136: coming between, in a bad sense. Fms. ix. 428, v.l.: intervention between parties fighting, Glúm. 382.

meðal-gangi, a, m. an intercessor, Mar. 196, Vídal.

meðalgöngu-maðr, m. an intercessor, Th. 24, Finnb. 312.

meðal-heimr, m. the middle world, the air, between the sky and the earth, poët., Edda (Gl.) meðal-hóf, n. the right meed and measure; in the saying, vandratað er meðalhófið.

meðal-kafli, a, m. the ‘middle-piece,’ the haft of a sword between the two hjalt (q.v.), Eg. 378, 379, Fms. i. 15, iv. 38, Sturl. iii. 283.

Meðal-land, n. a land lying between two other lands: a local name, Landn. 267, Nj., in the south-east of Icel.

meðal-orpning, f., gramm. an interjection, Skálda 180.

meðal-pallr, m. the middle benches in the lögrétta, Nj. 190.

II. average, of extent, quality, in a great many compds:

meðal-hestr, meðal-hross, meðal-kýr, meðal-naut, meðal-sauðr, meðal-ær, etc., an average horse, cow, sheep, etc., Grág. i. 504, Jb. 346.

meðal-ár, meðal-sumar, meðal-vetr, an average year, summer, winter, B.K. 20, Grág. ii. 326.

meðal-lagi, adv., see below,

meðal-maðr, m. an average man, in height, strength, or the like, Fms. vii. 101, 239.

meðal-spakr, adj. middling-wise, of average intelligence, Hm.

meðal-tal, n. an average number; in the phrase, at meðaltali, in the average.

III. with a preceding negation, emphasising a word of abuse, as no common scoundrel, i.e. a great scoundrel or the like; ekki meðal-atferðarleysi, no common slovenness, Fs. 32: eigi meðal-farbauti, no middling destroyer, Fms. xi. 146: eigi meðal-fjándi, no middling fiend, ii. 74: ekki meðal-fól, i.e. no slight fool, Gísl. 139: þat ætla ek at þú sér eigi meðal-karl vándr, Band. 26 new Ed.: eigi meðal-klækismenn, Ísl. ii. 71: eigi meðal-mann-níðingr, a great nithing, Fær. 216: eigi meðal-níðingr, id., Eb. 230: eigi meðal-orðaskvak, Fæ 219: eigi meðal-skræfa, a great coward, Fms. vi. 34: eigi meðal-skömm, a great disgrace, Fs. 37: eigi meðal-snápr, Eb. 242: eigi meðal-úspektarmaðr, Rd. 259: eigi meðal-úvinr, Finnb. 242: eigi meðal-vesalingr, Þórð. 52: eigi meðal-þræli, Eg. 714:

—rarely in a good sense, þat er ekki meðal-sæmd, ’tis no common honour, it is a great honour, Fb. ii. 196.

meðal, n., pl. meðöl, [Germ. mittel; Dan. middel], means, medicine.

meðal-lag, n. an equal share; at meðallagi, in equal shares, Grág. ii. 261; mitt skap er ekki betra en til meðallags, my temper is not better than the average, Þiðr. 319; þat var með enu betra meðallagi, a good average, Fs. 3; ekki stærri en í góðu meðallagi, fully average height, Bárð. 175.

II. middling’, i.e. not very, not over well; meðallagi er þér þat ráðligt, ’tis not very advisable for thee, Fms. ii. 14; vitr kona ok meðallagi vinsæl, Fb. i. 250; segir mér þó í meðallagi hugr um, Fs. 47; í meðallagi er oss fallit, 34, 87; var hón óðmáli ok m. vitr, Ísl. ii. 318; skipti vár hafa verit sum góð en sum til meðallags, our dealings have been some good, some only middling, Fms. ix. 508, v.l.; Þorvarðr var vitr maðr ok þá gamall, meðallagi góðgjarn, not too benevolent, Glúm. 376.

MEÐAN, adv., and á-meðan, whilst; meðan missætti var þeirra í milli, Fms. vi. 27; meðan um sök þá er dæmt, Grág. i. 78; meðan Högni lifði, Am. 67; meðan okkat fjör lifir, Skm. 20; meðan öld lifir, Vsp. 16; er sér á lof ok vit m. lifir, Hm. 9; meðan þú lifir, 121; meðan hann væri útan, Nj. 4; meðan ek em í brautu, 40; meðan í önd hixti, Am. 39; hélzk hann í vináttu við konung meðan hann lifði, Ó.H. 12; ok hélzk þeirra vingan meðan þeir lifðu báðir, Bs. i. 24; enda er rétt at beiða dóms út meðan eigi er upp sagt misseris-tal, Grág. ii. 93:

—with subj., meðan þeir lifði báðir, Fms. vi. 27; friðr skyldi haldask meðan nokkurr þeirra væri á lífi, 28.

2. as long as (all along), whilst, in this case a relative pronoun (er, es, at) is understood—meðan er or meðan’s, whence the mod. Dan. medens, †(hence Dan. men = but, contracted from meden.) in mod. usage meðan að; this particle is, however, left out, and the sentence is elliptical; but in mod. usage Icel. say, meðan að eg er í burtu, whilst I am away, Dan. medens jeg er borte.

II. in the meantime; ok verðr sú dvöl at hann myndi fara meðan ördrag eða lengra, Grág. ii. 110; þegi herr meðan! Eb. (in a verse); hlýði mér meðan, listen to me the while i.e. whilst I say my song, Leiðarv. 5; jarl hafði alla skatta þá, er Danakonungr átti, meðan til kostnaðar, Ó.H. 12.

með-aumkan, f. compassion, Vídal. passim, meðaumkunar-samr adj. compassionate, Fas. iii. 644.

með-ferð, f. management; vandhæfi mun þér þykkja á meðferðinni Korm. 82; góðr meðferðar, easy to manage, Landn. 94, v.l.; til meðferðar, to manage, Fms. i. 256; veita e-m e-t til meðferðar, to give it into one’s keeping, Dipl. v. 24; þau kúgildi sem hann reiknaði í sinni meðferð, which he had in his keeping, iii. 13; hafa sök at meðferð, to have a case to manage, Grág. ii. 41; var konungi þá kunnigt hverja m. ek hafða, how I did behave, Eg. 65, Barl. 90, 105; hafa meðferðar, to have about oneself, in one’s keeping, Mar., Bs. i. 715, 866.

með-ferði, n. = meðferð, Th. 77, Karl. 216; hafa meðferðis = hafa meðferðar.

með-færi, n. in phrases such as, kylfuna þó hón sé ekki fimligt m., the club, though it be not handy to carry, Fas. iii. 449; það er ekki mitt m., ’tis beyond my strength.

með-för, f. = meðferð, Landn. 94, Hom. 108, Grág. i. 165, 166, 443, Nj. 87.

2. in the phrase ‘skógar-gang varðar meðförin sem verkinn’ meðför means the spreading, carrying abroad of a libellous song; cp. fara (A. III. 4. β).

með-ganga, gékk, to confess, (mod.)

með-ganga, u, f., in meðgöngu-tími, a, m. the time of ‘going with child:’

með-gangr, m. siding with, helping, Fms. ii. 210:

—prosperity.

með-gjöf, f. a fee paid for alimentation, = fúlga, q.v.

með-hald, n. favour, partiality.

með-hjálp, f. a helpmate.

með-hjálpari, a, m. the helping clerk in church.

meðja, u, f. a kind of head-gear, Edda (Gl.) ii. 494.

með-kenna, d, to confess, Sks. 615:

með-kenning, f. confession.

með-læti, n. prosperity, good luck, Fas. iii. 594, passim in mod. usage; opp. to mótlæti.

með-mæli, n. the speaking a good word for one.

með-reið, f. a riding with another person.

meðreiðar-maðr, m. an attendant on a traveller on horseback.

með-taka, tók, to receive, accept.

með-taka, u, f. reception,

meðtöku-maðr, m. a receiver, Bs. i. 882.

með-tekt, f. = meðtaka, Bs. ii. 119.

með-tækiligr, adj. acceptable, Mar.

með-vitund, f. sense, consciousness.

mefingr, i.e. mæ-fingr, adj. slim-fingered, Hðm.; see mjór.

MEGA, pres. in a pret. form má, mátt, má; plur. megum, megut, megu, later and mod. megit, mega; pret. mátti; subj. pres. megi, pret. mætti; part. mátt; with suff. má’k = má ek, Og. 33; mætta’k = mætta ek, Þkv. 3; máttú = mátt-þú, passim: with neg. suff. pres. 1st pers. má’k-a, I cannot, Stor. 18; má’k-at ek, Am. 12; má’k-a’k, 52; má’kk-at-ek, Hallfred (Fs. 107): pret. mátti’g-a’k, I could not, Og. 32: [Ulf. magan = δύνασθαι; A.S. magan; Engl. may, might; Germ. mögen; Dan. maae.]

B. To have strength to do, avail; svá at vér mættim ekki, so that we availed not, Am. 17; mega betr, to be the stronger, Karl. 423; allt má þó nauðigr skyldi, a saying, i.e. necessity is a great schoolmaster, Sturl. iii. 255; eigi megu þær minna, they are not less powerful, Edda 13; hverr er sá Guð, eða hvat má hann? 2: with dat., mega við e-m, to be able to withstand one; hann mun ekki mega einn við mörgum, Art. 22; ekki má við marginum, none can withstand the many, Fms. xi. 278; mega sér, var honum haldit til vinnu þegar er hann mátti sér nokkut, as soon as he grew strong, had any strength, Bs. i. 35; skulu mikit þín orð mega við mik, thy words shall go for much, Nj. 175; jafnmikit mega níu momentur ok tólf, Rb. 458.

2. of health, like Lat. valere; mega vel, to be well; mega ílla, lítt, to be poorly, and so on; Komtú í Hitardal? segir Sturla—Já, sagði ferðamaðr—Hversu mátti Þorleifr?—Vel mátti hann, ok því var betr, at hann mátti vel, Sturl. i. 89; Hallr spurði, hversu þær mætti,—Harðla vel megum vit, Fms. ii. 201; hann var spurðr hversu hann mætti,—Má ek harða ílla, vi. 237; hann spyrr at Sigvalda, honum er sagt, at hann mátti lítið, xi. 102; hann spurði hversu hann mætti,—Eigi má ek nú vel, sagði hann, Bs. i. 182:

—to do for one, má yðr þat er yfir margan gengr, it will do for one, what all others must bear, Eb. 168.

II. followed by an infinitive, to be able; mátt þú sjá hana ef þú vill, thou canst see her if thou wilt, Nj. 3; þóttusk menn eigi mega leita hans, Eg. 230; at hann mætti fá sæmd sína, Fms. vi. 398; allt þat hann má miðla, Grág. i. 250; fé máttu þeir ekki bjarga, Nj. 267; hann mátti ekki mæla, Band. 14; sá einn hlutr var svá, at Njáli féll svá nær, at hann mátti aldri úklökvandi um tala, Nj. 171; þaðan sem þú mátt vel eta, 75; litlar sögur megu ganga frá hesti mínum, 90; fá mættim vér betr; landtöku, id.; í öllu er prýða má góðan höfðingja, Fms. x. 230; dyrr þær er ganga mátti upp í húsit, Eg. 421; svá at hann mátti kveða um morguninn, id.; má vera, it may be, Nj. 75: hvat megi! as adverb, hvat megi til vita! nema þér vilit bíða vár hér, may be ye will wait here for us, Band. 40 new Ed.; hvat megi vinna okkrum ástum? Kormak; and so in countless instances.

2. to be permitted, allowed; hann mátti aldri tala til Kjartans svá at Þorkell væri hjá, Ld. 232; halda máttú þessu sæti þótt hón komi sjálf til, Nj. 6; graut má göra hvárt er sygnt er eða heilagt, N.G.L. i. 349; kynfylgju spell, svá at hann má eigi (cannot) lag eiga við konu sína, þá megu þau (then they may) skiljast, H.E. i. 248; nú man eigi mega sitjanda hlut í eiga, in that case one must not remain sitting, be inactive, a looker on, Nj. 110; hann kvað þat eigi mega (that would not do, not be lawful) er maðr var sekr orðinn, 117.

3. ellipt., the verb göra or vera being understood; lemja man ek bogann, ef ek má (viz. göra þat), Fms. x. 362; þat má vel, sagði Özurr. I may as well do so, I will, Nj. 6, Barl. 2, 4, 25: ef svá má (viz. vera), if so be, Grág. i. 411: the saying, ungr má en gamall skal, the young may, the old must (die); nálgastú mik ef þú megir, if thou canst, Gm.; þeir spurðu, hversu þat mætti, Fms. ix. 239; ok má (it may be, perhaps), at hans menn fari á land, Fbr. 74 new Ed.; en þá, verðr eptir þat sem má, leave the rest to luck, Gullþ. 7; ferr þat sem má, fare that as it may, go that as it may, Nj. 38; en þat mætti (viz. vera) at vér vikim þá skammt inn at leginu, Fms. vii. 361; má ok, at sumir sé vinhollir nokkut, ix. 331; má, at hana hendi eigi slík úgipta í annat sinn, Nj. 23; má, at ek leiti þagat vináttu. Fms. vi. 399: the ellipt. mættim (hafa), ix. 239 (lines 17, 18), is a mere slip.

III. part. megandi, availing, mighty, strong; athafnarlauss ok ekki megandi, listless and of no avail, Fms. iii. 154; fylldi hann þat heit, er hann var megandi maðr, as soon as he grew to be a man of might, Bs. i. 791; lítt megandi, ‘of little main,’ feeble, helpless, Vsp. 17;

ú-megandi, poor, destitute; cp. ú-magi.

megan, f. a doing;

vel-megan, well-doing, wealth.

megð, f. = megan; see ú-megð.

MEGIN, n., gen. megins, Gs. 22; but else contr. in gen. and dat. megns, megni, see megn; [from mega; Engl. main]:

—might, main, strength; kosta megins, Gs. 22; þitt varð nú meira megin. Fm. 22; orms megin, 28; hjörs megin, 30; svá at þitt minnkisk megin, Hsm. 21. 1; oddar görva jarli megin, Mkv.; trúa á mátt sinn ok megin, Fms. i. 35; þegar er hann vitkaðisk ok fékk megin sitt, Fb. ii. 389; ok svá sem á leið sóttina minnkadi stórum megin (acc.) hans, Fms. ix. 250; Medi funnu megin hans, MS. 544. 39:

ú-megin, a swoon;

van-megin, weakness.

II. [cp. Engl. mainland], the main, chief part of a thing; allt megin landsins, the main of the land, Fms. x. 184; Jótland er megin Dana-veldis, vi. 53; megin árinnar, the main-stream, Þórð. 11 new Ed.: in a more local sense, máni þat né vissi hvat hann megins átti, the moon knew not his main, his place in heaven, had not his fixed course, Vsp. 5;

jarðar-megin, the earth’s main, the wide earth, Hm.;

vetrar-megin, the main part of winter, Sks. 59;

veðr-megin, ‘weather-main’ the power, but also the ‘airt,’ direction of the weather;

hafs-megin, the main, open sea;

lands-megin, the mainland. Eg. 50.

B. Compds:

megin-afl, m. main strength, Sks. 199.

megin-á, f. a main river. Fas. i. 388.

megin-áss, m. the main or chief As, i.e. Odin, Lex. Poët.

megin-borg, f. the main town, Fms. ix. 41.

megin-bygð, f. the main district, Fms. viii. 59.

megin-dómar, m. pl. the main events, world-famed events, Vsp. 59.

megin-dráttr, m. the great draught, of fish, Bragi.

megin-dróttning, f. the great queen = the Virgin Mary, Geisli 3, Lil. 86.

megin-dýrr, adj. ‘main dear,’ dearly beloved, Lex. Poët.

megin-ekkja, u, f. the great widow, a nickname, Fær.

megin-fjall, n. the main fell, Hkv. Hjörv. 5 (= reginfjall).

megin-fjarri, adv. ‘main far off,’ very far, Fms. vi. (in a verse).

megin-fjöldi, a, m. a vast multitude, Geisli 4.

megin-flokkr, m. the main body, Fms. viii. 322, v.l.

megin-flótti, a, m. the main body of a host put to flight or flying, Sturl. ii. 223, Hkr. ii. 371, passim.

megin-gjörð, f. the main girdle, girdle of power. Fms. v. 345: plur. megingjarðar, of the girdle of Thor, Edda 15, 29, 60.

megin-góðr, adj. ‘main good,’ mighty good, Fms. vi. 364.

megin-góðvætliga, adv. very kindly, Clem. 26.

megin-grimmr, adj. ‘main grim’ very fierce, Orkn. (in a verse).

megin-haf, n. the main, ocean, Rb. 438, 464, Mar. 1031.

megin-herr, m. the main army, Fms. i. 121, Orkn. 106.

megin-hérað, n. the main district, Hkr. ii. 89.

megin-húfr, m. the main hull of a ship, opp. to róðrar-húfr, N.G.L. ii. 283.

megin-hyggja, n, f. ‘main-sense,’ wisdom, Skv. 1. 39.

megin-höfn, f. the main harbour, Grett. 107 A.

megin-kátr, adj. (megin-liga, adv.), ‘main glad,’ mighty glad, Grett. (in a verse), Orkn. (in a verse).

megin-land, m. a mainland, continent, K.Þ.K. 8, Fms. x. 412, Sks. 155, Ld. 40, Orkn. 6, Fb. ii. 394.

megin-lauss, adj. without strength, Barl. 162, Bs. ii. 172, Karl. 358.

megin-leikr, m. the main of a thing, Sks. 185, v.l.

megin-leysi, n. weakness, Barl. 147, Bs. ii. 168.

megin-lið, n. the main body of an army, Fms. vii. 260, viii. 315, Sturl. i. 38 (Ed. megit liðit).

megin-ligr, adj. [cp. Engl. mainly]; mál meginlig, mighty strong words, i.e. holy oaths, Vsp. 30.

megin-lítill, adj. of little might, weak, Sól. 2, Fms. xi. 103.

megin-ljótr, adj. very hideous. Lex. Poët.

megin-meingjarn, adj. very mischievous, Fas. i. 435 (in a verse).

megin-merki, n. the chief standard, Róm. 352.

megin-mildr, adj. very mild, Lex. Poët.

megin-mörk, f. the main forest, Eg. 378.

megin-njörðr, m. the mighty god, Dropl. (in a verse).

megin-ramr, adj. very strong, Sighvat.

megin-rás, f. the main course. Sks. 196.

megin-rúnar, f. pl. mighty, powerful Runes (charms), Sdm. 19.

megin-sjór, n. the main, ocean, Mar.

megin-skjótr, adj. very fleet, Harms.

megin-skjöldungr, m. the mighty king, of Christ, Skálda (in a verse).

megin-stjarna, u, f. a main star, a star of first order, Rb. 110.

megin-stormr, m. a mighty gale, Sks. 44, Barl. 124.

megin-straumr, m. a mighty stream, current, Mar.

megin-tíðendi, n. pl. mighty tidings, Pd. 42.

megin-tírr, m. ‘main-fame,’ glory, Sdm. 5.

megin-trygðir, f. a firm truce, Ísl. ii. 381.

megin-veðr, n. = meginstormr, Fas. ii. (in a verse).

megin-vegr, m. the main way, geogr. the zones, Sks. 195 (meginvegir sem úbyggvanda er undir).

megin-vel, adv. mighty well, Fb. iii. 315.

megin-verk, n. pl. mighty works, labour, Gs. 11. Ad. (fine). Lex. Poët.

megin-þing, n. a great meeting, Fms. vi. 50 (in a verse).

megin-þungr, adj. very heavy, Sturl. (in a verse).

megin-þorf, f. great need; fá þú mey mann í meginþarfar (into wedlock), Skv. 2. 11.

megin or megum, adv., which may be derived, not from megin, but from vegr, veginn, with the m from the dat. of the preceding word; hjá altara kvenna megin, on the women’s side (in a church), Bs. i. 438; karla megin, on the men’s side, Pm. 108; Hjarðarholts megin, on the H. side (of the river), Nj. 35; þeir sátu í öndvegi enum úæðra megin, i.e. on the left side of the hall, Fs. 72, Fms. xi. 71; hinum vinstra m., Hrafn. 13; hægra m., on the right side; enum syðra m., on the southern side, Stj. 564, Fms. viii. 236; hit nyrðra megin, x. 16 v.l.; öðru-megin, on the other side, Nj. 43, 68, 144, Eg. 531; einu megin (einum-megin). from one side only, Nj. 246, Fms. ii. 281, Ísl. ii. 362; þeim megin, on that side, Grág. ii. 137; sínu megin hvárr, Fms. i. 305; báðu-megin, on both sides, Ld. 46; öllum megin, all around, from all sides. Fms. i. 149, 291, Ísl. ii. 343: hvárungi megin, on neither side, Grág. ii. 266, 267; tveim megin brikar, Kormak.

II. megum, hann bjó á Bálkastöðum hvárum megum, Grett.; sínum megum hvárir, Fms. viii. 51; báðum megum, Grág. ii. 266; öllum megum, Eg. 288, Gg. 7; öðrum megum sundsins, Hbl. (prose); tveim megum, Blanda (MS.)

megin-byri,† n. a fair wind, Post. 233.

meginn, adj. [Engl. main], strong; meginn ok máttugr, Stj. 26.

megn, n. = megin, a contr. form, strength; likams megn, Bs. i. 317; megn ok frækleik, Fms. x. 256; hann hafði fjögurra manna megn, Háv. 54; af Guðs megni ok af krapti ens helga kross, Fms. x. 417; treysta á mátt ok megn = mátt ok megin, Or. 24; deila megn við e-n, to contend with, Lil. 8; var í því mest megn, it went to the highest pitch at Yule time, Bs. ii. 21: the phrase, um megn, beyond one’s strength, power; kasta steini um megn sér. Eg. 473; þetta mál er nokkut þér um megn með at fara, Fms. vi. 18; þat ráð mun þér verða um megn, 151; Guði er ekki um megn at reisa hann upp af dauða, Stj. 132; yfir megn, id., Bs. ii. 162, 175.

compds:

megn-lauss, adj. feeble, weak, Bs. i. 321, Mar.

megn-lítill, adj. faint, exhausted. Fær. 183, Fas. i. 556.

megn, adj. main, strong, mighty; var þá megnt mannfall, Sturl. iii. 63; svá var megn þessi rógburðr, at …, Fas. ii. 372; með megnu hugskoti, with a strong mind, forti animo, Bs. i. 11.

2. freq. in mod. usage in the sense bitter, fierce; and of taste, strong, bitter: of a quarrel, megn deila, megnt hatr: of illness, megn sótt, a strong fever; megn kvöl, the bitter pang, Pass. 41. 9: of a gale, megn stormr, megn hríð, megnt kafald: of taste, það er megnt, has a hot taste, of acid or the like: of smell, megn lykt: of hay, megnt hey: of food, megn matr, strong meat for the sick.

megna, að, [megn], to be able, have strength to do a thing: þó ek megni minna en einhverr yðar, Grett. 98; munu vér ekki megna at berjask við þá tólf, Fas. i. 422: mod. with dat., eg megna því ekki.

II. reflex. to get strength; at hans ríki mætti megnask. to wax strong, Fms. viii. 204; hversu mjök megnaðisk ok aukaðisk Guðs réttr, x. 301; en er synir þeirra tóku at megnask, when their sons grew up to be men, Orkn. 132; eptir þetta megnaðisk sóttin, Eb. 264.

megna, u, f. a bitter, strong taste.

megnugr, adj. able to do.

MEGRA, ð, to make meagre, emaciate, Stj. 147; megrir öndina, Hom. 14.

2. reflex. to wax meagre, Stj. 519.

megrð, f. [magr], meagreness, leanness, Stj. 201, passim.

megri, f. = megrð, Eb. 150, Grág. ii. 341.

-megum, see megin.

MEIÐA, d, to hurt, of bodily injury; hann lék hann ílla ok kvaðsk mundu meiða hann, Eg. 189; munda ek þat ok vilja, at hann meiddi ykkr eigi opt, Fms. ii. 101; meiddu þig ekki, take heed not to hurt thee! hefirðu meitt þig?—esp. to maim, injure seriously, or if of things, to damage, sverðum þeir meiddu þann er saklauss var, Sól. 22, Sturl. ii. 181; en hina rak hann ór landi, meiddi eðr drap, Fs. 18, 99, Ó.H. 63; ok ætlaði at láta meiða eðr drepa ossa landa fyrir, Íb. 10; meiðit hvert skip svá at ekki sé sjófært, Fær. 260; finna þeir nú, at skipit var meitt neðan, Sturl. iii. 68:

—to spoil, destroy, eptir þat kom hagl stórt ok meiddi allan ávöxt jarðar, Pr. 436; nú hefir yður vangeymsla mjök meiddan várn sigr, Fms. vi. 326; ef menn skeðja jörðu eðr meiða lands-nytjar, Grág. ii. 216; þá tók hann at meiða hof ok hörga, Bs. i. 10:

—of a horse, to make it sore on the back, and part. meiddr, sore in the back.

II. reflex. to take hurt, be hurt, maimed, Grág. ii. 16, Fms. i. 273; meiddusk skipin þar fyrir, Ó.H. 164; ok hafði meizk (= meiðsk) þjóleggrinn, Bs. i. 344.

meiðing, f. bodily hurt, maiming, damaging, esp. in pl. of serious bodily hurts, dangerous wounds, Bs. i. 531, Nj. 21, Fs. 34; í manndrápum ok meiðingum, Fb. ii. 64, MS. 625. 64; at hann hélt lífi meiðinga-laust, unmaimed, unhurt, Sturl. iii. 132; þeim hélt við meiðingar, Nj. 21; meiðing fjár, K.Þ.K. 176.

meiðir, m. an injurer, Lex. Poët.

MEIÐMAR, f. pl. [Ulf. maiþms = δωρον, Mark vii. 11; A.S. mâðm]:

—gifts, presents, only in poetry; þiggja meiðmar, Skv. 3. 39; meiðmar (acc.) ok mösma, Km. 35; stórar meiðmar, Akv. 5; meiðma fjöld, Am. 93, Skv. 2. 2; fjöld á ek meiðma, Þkv. 23; en þeirrar meyjar meiðmum týna, referring to the mundr (q.v.), for if a man forsook his wife without due cause he had to pay her mundr, Skv. 3. 15.

MEIÐR, m., gen. meiðar, Gm. 34 (Bugge), but else meiðs, dat. meiði; [meid or mei, Ivar Aasen; Swed. mede; perh. derived from meiða, of a lopped and barked tree]:

—a pole or longitudinal beam, esp. the two long beams in a sledge, also called sleð-meiðr; þá reif hann meiðinn undan sleðanum, … en Arnkell laust af sér með meiðnum, … hann laust sleðmeiðnum í mót honum, … en meiðrinn kom á garðinn, … en sleðmeiðrinn brotnaði í fjötrar-raufinni, Eb. 190: the phrases, standa á öndverðan meið með e-m, to stand foremost on the meið, to stand at the upcurving of the sledge-bearers, i.e. to stand in the forefront as a champion, Bs. i. 141; cp. ‘staa paa meiom,’ and ‘meia-hals’ = the rising of the meid, Ivar Aasen; mjök þótti mönnum á einn meið hallask með þeim, it went all on one side (metaphor from a sledge capsizing), Bjarn. 59; váð-meiðr, a pole to hang clothes on for drying; nú skulu þér hér reisa við ána váðmeið, ok er konum hægt til þváttar at hreinsa stórföt … þat hygg ek at við þann meið festi hann ykkr upp, Glúm. 390, 391, Rd. 296; cp. váð-áss, Hrafn. 20.

2. poët. a pole; telgja meið til rifjar, to shape a pole for a loom, to make a weaver’s loom, Rm. 15: of the mistletoe, af þeim meiði er mer (i.e. mær = mjór) sýndisk, Vsp.: of the gallows’ tree, Hðm. 18, Ht. (Yngl. S. ch. 26); and of the tree Yggdrasil, Gm. 34, Hm. 139, prob. from the notion of its being the gallows of Odin: so also the raven ‘á meiði’ in Bkv. 11 seems to mean the gallows, cp. Germ. galgen-vogel; in Hkv. 1. 5. it is perh. = váðmeiðr. The word can never be used of a living tree. In poetical circumlocutions of a man, vápna meiðr, passim, see Lex. Poët.

meiðzl or meizl, mod. meiðsli, n., mostly in pl. bodily hurts, injuries, mutilation. Sturl. ii. 181, Korm. 216, Fms. vii. 185 (v.l.), Bs. i. 530; meizla-högg, meizla-sár, Fas. i. 331, iii. 33; meizla-laust, Fms. ii. 276.

meiðzlur, f. pl. = meizl, Edda 127, Ó.H. 70, Fms. vii. 185, x. 420.

MEIN, n. [A.S. mân; cp. Old Engl. (Chaucer) meygned = maimed; Dan. meen], a hurt, harm; muna þeir mein er þiggja, a saying, Lv. 86; at engum verði mein at, that it may do nobody harm, Fs. 94, Al. 98; engum manni at meini verða, Fs. 131, Fms. vi. 350; e-m verðr mein at e-u, Grág. ii. 266: göra e-m mein, Fms. i. 99, Fs. 11; hón kvað þat mein (a pity) at hón hafði eigi þá menn augum leitt, Fs. 85; mein ok úhapp, Edda 18; geysi mikit mein var honum þat, 23; láta sér í mein, to deny to oneself, Hom.; hann lét sveininum ekki í mein, ok unni mikit, i.e. he let the boy want nothing, and loved him much, Nj. 147; taka sér e-t í mein, to part with a thing one cannot well do without.

2. medic. a disease, sore, &c.; ein kona varð fyrir meini miklu, Bs. i. 309; til bótar hans meins, id., 377; þá er meinit hvarf frá honum (of epileptic fits), 380: also used of an internal organic disease, thus,

innan-mein, internal disease, 323 (of hydatides);

fingr-mein, a sore finger;

handar-mein, a sore hand; fótar-mein, 321, 328:

brjóst-mein, a bad chest, but brjósta-mein, abscess or cancer in the breast, of women;

átu-mein, an ‘eating sore’ a cancer;

tungl-mein, a kind of ‘tinea’ or woodworm.

II. plur. a drawback; þótti þat með stórum meinum um slíkan mann, Fs. 50; honum syndisk mein auðsýn á því, Ó.H. 195; ef maðr tekr sök af manni, ok verða þau mein á, at sök verðr eigi sótt. Grág. ii. 81.

2. of marriage in the eccl. law, hindrances, such as relationship or the like, that make a wedding unlawful; hann gipti Snælaugu dóttur sína Þórði Böðvarssyni með tvauföldum meinum, Bs. i. 427; sagði laungetin börn þeirra sem getin vóru upp frá því sem mein vóru vituð, 285 (see meinbugir); ef hin meiri mein eru, Grág. i. 365; ok varðar fjörbaugs-garð um in minni mein, 366.

compds:

meina-lauss, adj. blameless, Fms. vi. 109: unhindered, meinbuga-lauss, Grág. i. 307; ef þeim er meinalaust, if they are unforbidden, 26; prestr skal syngja allar heimilis-tíðir at meinalausu, if be is unhindered, Am. 37; oss dugir fagna Ólafs-messu meinalaust, id., Sighvat.

meins-vanr, adj. guileless, Gm. 16.

meina, að, to harm, Barl. 173; sólar hiti meinar þar um sumar, Stj. 69; þau meina þér ekki vætta, 24.

2. to hinder; meina e-m e-t, verðr hann sjúkr eða sárr, eða meina honum vötn eða veðr eða menn, Grág. i. 496; enda bæri eigi leitir fyrir né hæðir svá at þat meinaði, 433; hvárt sem meinar frændsemi eðr sifskapr, H.E. i. 513:

—to prohibit, ekki mun ek meina öðrum mönnum at halda þá trú sem sýnisk, Fms. i. 305; faðir hennar ok móðir meinaðu þeim þat ekki, ii. 99; ok er henni var þat meinat, þá hljóp hón út á skóga, Fas. i. 517, Stj. 520, Barl. 65.

MEINA, irreg., pret. meinti, but pres. meina, meinar; part. meint; [a for. word from the Engl. or Germ.; it first occurs about or a little before the time of the Reformation; Germ. meinen; Engl. mean]:

—to mean; the passage, Landn. 333, is in the words of Björn á Skarðsá; ek meinti, Bárð. 6 new Ed., is from a paper MS., as are also Fas. i. 499 and iii. 488; the word, however, occurs in the Ósv. S. (a vellum of the 15th century), and is naturalised in mod. usage, Vídal., Pass., N.T. passim.

mein-akr, m. a nickname, Eb.

mein-blandinn, part. poisonous, Fas. i. 181.

mein-bugir, m. pl. impediments which make it sinful or wicked to do a thing; á þessum ráðum liggja stórir meinbugir, þvíat þat er it mesta Kristni-spell skírðum mönnum at eta hross, Fms. i. 126; mun hann sjá alla meinbugi þá sem á eru þessu máli, at berjask við bróður sinn, xi. 221.

2. esp. of marriage, the forbidding the banns; finnask nokkurir þeir menn er þar vita meinbugi á, þá skulu þeir segja til fyrir brúðlaup, segja þeir eigi fyrr til meinbuga en brúðlaup er gört, þá skal engi maðr þeim þar um trúa, nema þeir hafi svá í fjarska verit, at þau tíðendi hafi eigi til þeirra komit, N.G.L. i. 333; hvernig þeirra hjúskapr var bundinn … ef þau bætti sína meinbugi, Grett. 162; en hverr sá sér vill kvánfangs leita, þá skal hann biðja þeirrar konu eðr meyjar, at eigi sé meinbugir á svá at hann viti, K.Á. 104; þeir sem meinbugi vissu ok lýsing heyrðu, … ef meinbugir finnask engir á, 110, 114, 116; meinbuga-laust, id.; thus, in reading the bans, the phrase, ef nökkur veit þar meinbugi á, skal hann segja til þeirra í tíma eða þegja síðan, Icelandic Prayer Book.

mein-bæginn, adj. (mein-bægni, f.), vexatious.

mein-eiða, d, to make a false oath, Hom. (St.)

mein-eiðr, m. [Dan. meened; Germ. meineid], perjury, K.Á. 218, Hom. 86, H.E. i. 522, Barl. 142.

mein-fang, n. trouble; leita e-m meinfanga, Ld. 28.

mein-fretr, m. a nickname, Landn.

mein-fullr, adj. noxious, Hb. 16.

mein-fært, n. adj. dangerous to pass, Ó.H. 57.

mein-gefit, n. part.; e-m er e-t m., fatally inclined to; eigi myndi sér svá meingefit at ríða hestinum, at …, Hrafn. 6.

mein-göra, ð, to offend, harm, Bs. ii. 64, 132.

mein-görð, f. ‘harm-doing,’ offence, Nj. 163, Fms. v. 14, Stj. 121, passim: bodily pains, Orkn. 140.

mein-hægr, adj. harmless, inoffensive.

meining, f. harm, injury, Bs. i. 379.

meining, f. [meina], meaning, opinion, (mod.)

meinka, að, to harm; lasta né meinka, Bs. i. 911.

mein-kona, u, f. a concubine; hafa at meinkonu við sína konu, N.G.L. i. 16.

mein-kráka, u, f. evil crow, a term of abuse, Ls. 43.

mein-kveisi, n. a bitter pain. El.(?) 98.

mein-kvikendi, n. a harmful animal (reptile), Stj. 436, Eluc. 22.

mein-lauss, adj. harmless, inoffensive, Fms. x. 281, Stj. 41, Hom. 49, Bs. i. 184, passim; ætla ek mér þat meinlaust, it will do me no harm, Fms. ix. 259; at meinlausu, without hindrance, K.Þ.K. 58.

2. painless; höndin var honum aldrei meinlaus, Ld. 224; sjaldan meinlaust (painless) með öllu, Bs. i. 347.

meinlát-samr, adj. chastising the body; m. í vökum, föstum ok klæða-búnaði, hann gékk opt berfættr um nætr í snjóum ok frostum, Bs. i. 83.

meinlát-semi, f. chastisement of the body, 625. 83.

mein-leiki, a, m. a hindrance, Ld. 184, Sturl. i. 127: = meinbugir, Gþl. 230.

mein-leysi, n. harmlessness, innocence, 625. 194, Al. 106, Stj. 20, 49.

mein-liga, adv. painfully, Hom. 120, Bs. ii. 36, Karl. 376.

mein-ligr, adj. (mein-liga, adv.), painful, troublesome: inconvenient.

mein-læta, t, to chastise, Fb. ii. 24, Hom. 73.

mein-læti, n. pains, trouble, Mar., Hom. 73, Bs. 1. 194: eccl. self-chastisement, Sks. 486, Greg. 39, 70, 96.

2. illness, Fb. i. 213; liggr jarl í þessum meinlætum allan þenna vetr, 212: in mod. usage esp. of internal illness, hydatides, or the like: meinlæta-fullr, etc. meinlæta-samr, adj. = meinlátsamr, Magn. 466, Bs. i. 134.

mein-mæla, t, to abuse, Mar. 207.

mein-mæli, n. contumely, Hom. 8, 76, Bs. i. 94, Str. 91.

meinn, adj., meinni, meinstr, [Engl. mean], mean, base; hann er einkar m., he is ‘unco mean,’ Ísl. ii. (in a verse); þat var hverju dýri meinna ok verra, Fas. iii. 637.

2. in neut. meint, causing pain; honum var meint niðr at svelga ok svá at drekka, en meinst (superl.) at hósta, Bs. i. 347; fær hann svá skjóta bót, at hann kenndi sér hvergi meint, that he felt no pain, 179; var honum knéit harla meint ok úmjúkt, O.H.L. 89:

—e-m verðr meint við e-t, or af e-u, to take hurt by it; féll hestrinn undir honum, ok varð honum af því nökkut meint, Sturl. i. 83.

mein-samliga, adv. perniciously, Fms. x. 223.

mein-samligr, adj. hurtful, causing pain, Bs. i. 42, Fas. i. 206.

mein-samr, adj. evil, noxious, of things and persons, Stj. 483, Landn. 212 (of a witch): vexatious.

mein-semd, f. pain, hurt, Barl. 201, Greg. 10, Stj. 97: illness, disease, Magn. 516.

mein-semi, f. = meinsemd, disease, Eg. 587, Bs. i. 351, 352: ill-will, chicanery, (mod.)

mein-staddr, part. placed in distress, Bs. i. 37.

mein-stafir, m. pl. baleful staves, charms, Ls. 28.

mein-svari, a, m. a perjurer, Vsp. 45, N.G.L. ii. 426.

mein-særi, n. [Scot. man-sweir], perjury, K.Á. 18, Gþl. 547, Fms. xi. 436, Rétt. 85. meinsæris-maðr (meinsæra-maðr), m. a perjurer, Jb. 339, Karl. 552, N.G.L. ii. 426 (v.l.), Bs. i. 718.

mein-tregi, a, m. affliction, poët., Skv. 1. 34.

mein-úðigr, adj. malignant, Fas. i. (in a verse).

mein-vargr, m. a noxious beast.

mein-vættr, f. a noxious wight, an ogre, = Germ. unhold, of giants, ghosts, monsters, or the like, Fb. i. 526: trölla ok meinvætta, ii. 314; þar mun liggja meinvættr nökkur, Grett. 110: fyrir þeim meinvættum (of highwaymen) er menn hugðu úti liggja, Fs. 4; Steinrauðr enn rammi er mörgum manni vann bót þeim er aðrar meinvættir görðu mein, Landn. 212: má þar engi maðr vera um nætr fyrir trölla gangi ok meinvætta, O.H.L. 57: metaph. a noxious creature, tak meinvætti þessa, Flóv. 34; var hvers-vetna í leitað at eyða þeim meinvættum, ok hafði ekki at sök (of mice), Bs. i. 194; hvat sem meinvætta mæltu þóptar, Bb.

mein-yrða, t, to abuse in words, Bs. i. 855.

mein-yrði, n. pl. abuse, Bs. (Laur.)

mein-þjófr, m. a mean thief; m. markar, ‘thief of woods,’ i.e. fire, Ýt.

MEIRI, neut. meira, compar. and superl. mestr, answering to mikill, q.v.; [Ulf. maiza = μείζων, maists = μέγιστος; A.S. mâre, etc., see meirr; Lat. major]:

—more and superl. most, greater, greatest, and the like: of stature, taller, tallest, meiri en önnur naut, Ld. 120; meiri en aðrir menn, Fms. i. 44; mesta fingri ok lengsta, x. 398; væn kona ok kvenna mest, Eg. 598; hann var allra manna mestr, Fms. i. 2; kvenna vænst ok mest, 14; hverjum manni meiri ok styrkari, 17.

2. greater, larger, of quantity or quality; meira fé ok betra, Nj. 45; þeir er mest gæði flytja landi þessu, Fms. vii. 122; meiri hluti, the greater part, Grág. ii. 60.

3. more, most, of degree or amount; et mesta göfug-kvendi, Ld. 334; þeirra mestr maðr, 330; et mesta nytmenni, id.; hverr vildi vera öðrum meiri, Fms. i. 17; inn mesti íþrótta-maðr, id.; meiri ráð, Grág. i. 355; mesta sæmd, Fms. vi. 102; enn mesta kærleik, ii. 295; meiri þökk, 296; mesti félagsskapr, Eg. 29; frændsemis spell en meiri, Grág. i. 358, 365; þær konur er enn eru í meirum (nearer) þyrmslum, N.G.L. i. 75.

II. as subst., the more, the most; ek vil hér mestu ráða, Ld. 212; ef þeir fengi meira, Fms. vi. 248: ef hón kaupir meira en svá, Grág. i. 334; bygðan bólstað eðr meira, id.; hann var mest hallr at vináttu til Inga konungs, Fms. vii. 233.

compds:

meira-háttar, adv. of greater importance, more remarkably, Fms. v. 176 (v. 1.), vii. 219.

mest-háttar, adv. most remarkably, Bs. i. 805, 828, Fms. iii. 45.

meirr, compar., answering to mjök (q.v.), superl. mest; [Ulf. mais = μαλλον, maist = πλειστον; A.S. mâr; Engl. more, most; Scot. mair, maist; Germ. mebr, meist]:

—more, and superl. most; meirr ok meirr, more and more, Stj. 468; meirr eptir annarra manna skaplyndi en Lauga-manna, Ld. 212; jafnmargir eða meirr, Grág. i. 336; en þó meirr at mildi, Fms. ii. 296; meirr en, more than; eigi m. en eitt fylki, Fb. i. 40, passim; elska meirr enn nokkurn mann, Fms. i. 17.

2. with another comparative; útar meir, sunnar meir, Fms. vii. 260, viii. 353; firr meirr, ‘furthermore,’ still further off, vii. 294; ok því þá fjarr-meir, at engi saurr stökkvi á konunginn, Sks. 365; nær-meir (cp. Dan. nær-mere), more near, Stj. 218; nær meir landi, more near land, Sks. 46; neðar meir, ‘nether-more,’ more below, 167; ofar meir, higher up. Fms. ix. 406; fyrr meir (Engl. for-mer-ly), ‘further back in time,’ formerly, Sks. 193: in former times, síðar meir, later, D.N. i. 122; meir verr, worse, worser, Sturl. i. 12: further, enda vill hann eigi meirr færa til staðar, Grág. i. 257; gékk hann meirr at þat, liðu m. at þat, Rm. 2, 4, 5, etc.

II. the superl. mest; þeim var ek verst er ek unni mest, Ld. 334, and in countless instances.

meisingr, m. [A.S. mâse; Engl. tit-‘mouse’ (a different word from mouse, Icel. mús); O.H.G. meisa; Germ. meise; Ivar Aasen meis]:

—a titmouse, Lat. parus. Edda (Gl.)

MEISS, m. [O.H.G. meisa], a wooden box, a basket (in Norway of any basket of wicker-work); meis hefi ek á baki, verðrat matrinn betri, Hbl. 3; hann hafði mikinn meis á baki … rótar ofan í meisinn öllum fiskunum, þá er fullr meissinn, Grett. 137; selja mjöl í meisum, Gþl. 491; hann hafði borit í meis á baki sér Örvandil … ein tá hafði staðit ór meisinum, Edda 59; meisa síld, barrel-herrings, N.G.L. ii. 250; kola-meiss, Art., freq. in mod. usage;

hey-meiss, a hay-box in which the hay is given to the cows, one meiss to each head of cattle.

meistari, a, m. [Lat. magister], a master, lord; þjóna sínum meistara, Ld. 26, Stj. 70, Rb. 412: a master, teacher, scholar, Sks. 244, Bs. i. 228, 229; klerkar ok meistarar, Ann. 1215; m. Ovidius, Bs. i. 238; m. Gísli, 236; mikils háttar m. er Áki hét, 805; sumir meistarar, Skálda 177; m. Priscianus, 160; Þóroddr Rúna-meistari, Thorodd ‘Rune-master,’ the Grammarian, id.: Master, of the Lord, N.T., as a rendering of Rabbi, passim: as a degree, meistari Jón, the popular name of bishop Jón Vídalin.

compds:

meistara-dómr, m. mastership, great skill, Mar., Fms. xi. 431, Fas. iii. 426.

meistara-ligr, adj. (meistara-liga, adv.), masterly.

meistara-samligr, adj. masterly, Mar.

MEITA, t, [Ulf. maitan = κόπτειν; Germ. metzeln; cp. Germ. messer = knife]:

—to cut; meita knífi, Fb. ii. 522 (in a verse); manar meita, to cut the mane, Akv. 37; ekki hafði hann látið meita skegg sitt né skera hár fyrir hrygðar sakir, Stj. 538.

meitill, m., dat. meitli, [Germ. meissel], a chisel, Eg. (in a verse), freq. in mod. usage; whence meitil-berg, n., Grett. 141; or also meitil-stapi, a, m. a steep precipice as if cut with a chisel.

meitla, að, to chisel, cut, Mar., freq. in mod. usage.

meizl and meizlur, see meiðsl.

mekktr, part. [makki], necked, of a horse.

mekt, f. [a for. word, from Germ. macht], might, Stj. 143; ef ek skal dæmdr af Danskri slekt, ok deyja svo fyrir kongsins mekt, Jón Arason: pomp, Fms. xi. 424.

mekta, að, to make mighty, Stj. 140: reflex., 154, 174.

mektugr, adj. mighty, Fms. v. 345, Stj. 205, Skáld H. i. 31; the passage Ad. 15 is doubtful or illegible, for such a word could not occur in so old a poem.

MEL or mél, also mæl, n. [another form of mál (q.v.), but only used in a temporal sense; Ulf. mél = καιρός and χρόνος]:

—time, a while; hann skal leggja á eigi skemra mel (not shorter notice than) en viku stefnu, Grág. ii. 349: in the phrase, eða meira meli, or a longer time; þrem nóttum fyrr eða meira meli …, fjórtán nóttum fyrr, eðr meira meli, a fortnight or more, Kb. i. 85; þá skulu þeir kveðja nótt fyrr en dómar fara út, eða meira meli, Sb. ii. 105; sjáu nóttum fyrr, eða meira mæli, Kb. 13.

2. the nick of time, the phrase, á því meli, at that time, moment, Grág. i. 392; á því meli er hann spurði sökina, 473; á því meli dreif til hans lið, Fms. viii. 27; en á þessu meli réð Knútr fyrir Englandi, x. 397; ok á því meli (mæli Ed.) er Björn var ór landi varð höfðingja skipti í Noregi, Bjarn. 13; ok vildi hann eigi útan fara á því meli (i.e. during the three years of outlawry), Glúm. 371; á várþingi eða á því meli, … á várþingi eða á því mæli sem nú var tínt, Grág. ii. 248; á skömmu mæli, within a short time, 655 xvii. 6; ok á þessu mæli, er Hákon svarfaðisk þar um á Gautlandi, Fms. xi. 40; þá er enn maðr leystr ór strenginum á því mælinu, 152; á því meli er var í milli andláts hans ok upptekningar hans, in the meantime between …, Bs. i. 194.

MÉL, n. pl., in mod. usage míl and mil, járn-mil, [it remains in Scot. mil-drop, and perh. Engl. mildew]:

—the mouth-piece, bit, only in pl., for the mél were composed of two iron pieces linked together, see Worsaae, Nos. 487, 489 (like the Engl. snaffle-bit), and are used so still in Icel.; gnöguðu beislin svá at niðr féllu á jörð mélin, Karl. 376, freq. in mod. usage.

compds:

mél-dropi, a, m. the drop or foam, from a horse’s mouth, Vþm. 14, Edda 7.

mél-greypr, adj. chafing at the mél, champing the bit, epithet of a steed, Akv. 3, 4, 13.

The poët. compds mél-regn, mél-skúr, iron rain, iron shower, Vellekla, are prob. from the same word.

meldr, m., gen. meldrs and meldrar; [mala; Swed. mäld; Ivar Aascn mælder; Scot. melder; Mælder-skin, the name of a mountain glacier in Norway, from its likeness to a flour-bag]:

—flour or corn in the mill: koma til melds, to go to the mill, Gs. 4; standa at meldri, 23; Fenju meldr, the flour of Fenja = gold, Lex. Poët.; græðis meldr, sea-flour = sand (?), Edda (in a verse); the word is obsolete and poët., but remains in Sweden and Norway.

meldun, m. a nickname, Landn., a Gael. word.

mel-fluga,† u, f. a moth in clothes, (mod.)

MELJA, pres. mel, pret. maldi, part. maliðr, to pound, bray into dust; mel þat allt í dust, Pr. 475, freq. in mod. usage.

mella, u, f. a noose, in kapp-mella: a trigger (?) in a cross-bow, þat var lásör ok mella í, Sturl. i. 180 (but malla the vellum C).

II. a giantess, Edda (Gl.);

mellu-dólgr, ‘giantess-foe’ = Thor.

2. in mod. usage the mother, of dogs, cats, or the like.

mellingr, m. a kind of trigger (?), Edda ii. 494.

melnir, m. [mél], the name of a horse (= Lat. lupatus), Hkr. i. 47.

MELR, m., pl. melar, a kind of wild oats, esp. bent-grass, arundo arenaria, growing in sandy soil; it is esp. found in Skaptafells-sýsla and in Mýra-sýsla (near to Hitarnes and Akrar), cp. Bjarn. 22, which probably refers to cutting this grass, cp. Eggert Itin. §§ 490, 813; þeir leiddu hesta sína undir melbakka ok skáru fyrir þá melinn at þeir dæi eigi af sulti, Nj. 265; átta tigir mels í Hátuninga mel, D.I. i. 199.

II. a sand-hill grown with bent-grass (such hills are called dunes or denes in E. Anglia, links on the N. E. coast); then, generally, a sand-bank, whether overgrown or bare; ríða eptir melunum, fram melana; á melunum með ánni; þar eru melar brattir ok lausgrýttir, … ok hrundu þeim af melunum, Glúm. 394, 395; ok er hann kom á mela þá … þá settisk hann á melinn … þá hratt Lambi honum fyrir melinn ofan á sandinn, Eg. 746, 748; ganga fram á mel nokkurn, Ld. 62; þá ríðr hann undir melinn, Gísl. 19; á sandmel þeim er þar verðr, Ó.H. 226; þar sem sandmelar tveir rauðir stóðu, … undir enum syðra melnum, Landn. 77, Gísl. 23.

III. freq. in Icel. local names, Melr, Melar, Mela-hverfi, Mela-sveit, whence Mela-menn or Mel-menn (Nj. 151), Rauði-melr; Rauðmelingar, the men from Mel and R., Landn.

compds:

mela-sól, f. botan. papaver, Hjalt.

mel-bakki, a, m. a ‘mel-bank,’ hank on which bent-grass grows, also a sand-bank, Nj. 155, 265.

mel-dýna, u, f. a pad or cushion filled with melr.

mel-gras, n., botan. elymus arenarius, a kind of oats, Hjalt.; whence the local name Melgras-eyri, in western icel.

mel-karl, m. a nickname, Sturl. ii. 228.

mel-rakki, a, m. the ‘mel-dog,’ the white or polar fox, from its burrowing in these sand-hanks, Nj. 198, Bs. i. 581, Grág. ii. 347, Sturl. i. 88.

melrakka-belgr, m., melrakka-skinn, n. the skin of a m., Grág. i. 392, 500, Fms. v. 251.

melrakka-veiðr, f. fox hunting, Jb. 23.

In local names, Melrakka-dalr, Melrakka-nes, Melrakka-slétta, Landn., Fbr.

mel-teigr, m. a field of mel (oats), D.I. i. 199.

mel-torfa, u, f. turf grown with oats (melr), Hrafn. 27.

MELTA, t, [malt; Goth. maltjan is a conjectural verb from gamalteins = ἀνάλυσις]:

—to malt for brewing; engir menn skulu kaupa korn til meltingar, en ef meltir, gjaldi mörk silfrs konungi, N.G.L. ii. 249; melta korn til sölu, Gþl. 351.

II. metaph. to digest, of food, Fms. vi. 351; þat smjör er rennr af þeim hvölum megu menn eigi m. með sér, Sks. 123; melta valbráðir, Akv. 36: metaph., þér meltið slíkt ok sjóðit fyrir yðr svá at ekki verðr af, Nj. 154; eigi mun ek melta reiði mína hversu lengi sem ek þarf at bera hana, Fb. ii. 295.

melta, u, f. a malting, meltu-hús, n. a malt-house, Rétt. 94.

melting, f. a malting, N.G.L. ii. 249.

II. digestion, freq. in mod. usage.

MEN, n., gen. pl. menja, dat. menjum; [A.S. mene; Hel. meni; cp. O.H.G. mani-kold = necklace-gold, as also the name of a plant, hence perhaps Engl. marigold; Lat. monile]:

—a necklace, Þkv. 13; hringa ok men, Vsp. 23; móður menjum göfga, Hdl. 13; hlaðin háls-menjum, Am. 44, Yngl. S. ch. 17, 22:—they were also worn by men, hann lézk vilja færa þeim men er Björn hafði haft á sér, Bjarn. 67, Vápn. 26, 28: metaph. in plur. treasures, jewels, Þkv. 23, Fm. 16, Akv. 26:

—poët. phrases, men jarðar, earth’s necklace = the sea, Orkn. (in a verse); men Karmtar, island necklace = the sea; lyngva men, necklace of the bush = a serpent; men storðar, the earth’s men = the world serpent, the Miðgards-orm, Lex. Poët.: as necklaces were chiefly worn by ladies, a woman is called mens Syn, the fairy of the necklace, Edda (in a verse): Men-glöð, the ‘necklace-glad,’ is the name of a fairy woman, Fb. i. 529, Fsm.: as also men-brekka, men-brík, men-döll, men-gefn, men-grund, men-gunnr, men-hlín men-reið, men-skögul, men-skorð, = a lady; on the other hand, a man is called men-broti, men-brjótr, men-fergir, men-myrðir, men-rýrir, men-stríðir, men-vörðr, men-þverrir, = the giver, breaker etc. of treasures, Lex. Poët.

MENGA, að, [mangr, qs. margr; cp. Engl. mingle, Old Engl. meng]:

—to mingle, mix, blend, freq. in mod. usage: in part. mengjaðr, mixed, variegated; blá-mengjaðr, rauð-mengjaðr, mingled with blue, red, D.N.; með mengdu klæði, variegated clothes, v. 102.

mengi, n. [Germ. menge], a multitude, Hkv. i. 26, 49, Merl. i. 49, Fas. i. 496 (in a verse), Akv. 4.

mengr, part. mixed, blended, Sól. 10.

Menja, u, f. the giant maid who grinds gold in the charmed mill, Edda, Gs.; hence gold is called the flour of Menja, Lex. Poët.

MENNA, t, [maðr or mannr], to make a man of, rear, breed; mun ek fylgja sonum mínum, menna þá ok hreysta eptir megni, Finnb. 332.

II. reflex. to become a man, of breeding and the like: ef þeir vilja mennask, Fb. i. 509.

2. part. menntr, bred, accomplished as a man, esp. in a moral sense; hann átti marga sonu ok vel mennta, Eb. 10 new Ed.; vel menntr um marga hluti, Fms. xi. 322; Valþjófr var manna bazt menntr, Orkn. 242; vel menntr í alla staði, Bær. 18; ok var Þórðr eigi at verr m. þótt hann leitaði sér ráðs, Ld. 52; hann var vel m., klerkr góðr ok trúmaðr, Fms. ix. 531; gildir menn ok allvel menntir, Hrafn. 26; hinn skörnligasti maðr ok vel menntr, Bjarn. 4.

menni, n. a nickname, Glúm. 392; but esp. in compds, góð-menni, íll-menni, rík-menni, a bad, good, mighty man; and in a collect. sense, fjöl-menni, marg-menni

menniliga, adv. manfully, Fms. iv. 269, Stj. 87.

menniligr, adj. manly, manlike, well bred, Sturl. ii. 78.

menning, f. breeding; ætt hans, auðr fjár ok m. góð, Ísl. ii. 239; ef hann hefir eigi kunnáttu til eða m., Gþl. 487; með litlu menningar móti, Krók. 35; koma e-m til menningar, to educate, rear into a man.

mennska, u, f. humanity; veita e-m ást ok mennsku, Hom. 47; miskun ok m., 48, Barl. 42; eptir almennilegri mennsku, in a human manner, Fms. v. 347: freq. in compds, karl-mennska, góð-mennska, íll-mennska

mennskr, adj. human, belonging to man; at mennskum aldri, Hom. 62; mennskr maðr, a man of a man, as opp. to giants, ogres, or superhuman beings, Eg. 110; þótti hann varla m. maðr at afli, Fms. vi. 212, Ísl. ii. 360; ok er miklu betra at fásk við mennska menn en við úvættir slíkar, Grett. 113; sumar með Ásum, Álfum, Vönum, sumar hafa mennskir menn, Sdm. 18.

mennt, f. art, skill, accomplishment; hefir þú til ílls þína mennt, Nj 66; ok er henni flest til mennta gefit, Fas. ii. 148; hón vildi eigi kenna dóttur sinni neitt til mennta, Vígl. 19; allan sóma, fyrst menntina, the instruction, Fms. xi. 430; þú hefir marga hluti til menntar umfram oss bræðr, Hrafn. 17; sýn mennt þína, of swimming, Þórð. 11 new Ed.; mennt í sundförum, Fms. ii. 29.

2. in plur. menntir; milding hafði menntir þær er mætar vóru í heimi, Ór. 3: learning, doctrine, arts.

mennta-maðr, m. a man of high learning;

lærdóms-mennt, learning.

mennta, að, to civilise: part. menntaðr, learned, high bred; menntaðar þjóðir, civilised nations, (mod.)

menntan, f. culture, breeding; vel virðr sakir menntanar sinnar, of a poet, Bjarn. 3; mér fór sem mörgum börnum, at ek lagða á ekki hug þat sem mér var menntan í at nema, Fms. ii. 267; nema menntanar list, ok íþrótt, Stj. 151; opt er sá í orðum nýtr sem iðkar menntan kæra, Hallgr.:

—culture, civilisation are in mod. usage rendered by mentan.

mér = vér (q.v.), we.

MERGÐ, f. [margr], multitude, plenty; mergð fjár, plenty of wealth, Eg. 47; magn ok mergð ávaxtar, Bs. ii. 165, passim in mod. usage; the old writers prefer fjöldi, q.v.

mergjaðr, part. ‘marrowed,’ strong.

MERGR, m., gen. mergjar, dat. merg, but mergi, Ls. 43; pl. mergir; [A.S. mearg; Scot. mergh; Engl. marrow; Germ. mark; Dan. marv]:

—marrow, Edda 28, Grág. ii. 91; frost og fjúk. er fast á búk frosinn mergr úr beinum, a ditty, passim.

2. metaph. pith; mergr ritninganna, Mar.; af mergjum hjartans, id.; þat er m. málsins, þat er enginn m. í því, and the like.

compds:

merg-lauss, adj. marrowless, pithless.

merg-leysi, n. pithlessness.

merg-runi, a, m. ‘lues medullae,’ a wasting sickness, pining away, caeliaca, Fél. x.

merg-und, f. a ‘marrow-wound,’ a wound cutting through to the marrow, Grág. ii. 11, Nj. 217.

merg-undi, adj., and merg-undaðr, part. wounded to the marrow, N.G.L. i. 68, 172.

mer-hross and mer-hryssi, n. a mare, Eb. 34, Grág. i. 504, Ísl. ii. 62, Grett. 122, Nj. 167, Rd. 284, Ám. 98.

MERJA, pres. mer; pret. marði; subj. merði; part. mariðr, mod. marinn:

—to bruise, crush; svá var mariðr hans líkami, Róm. 329; the word is freq. in mod. usage, marinn reyr mun hann eigi sundr mylja, Matth. xii. 20.

MERKI, n., gen. pl. merkja, dat. merkjum, [mark]:

—a landmark, boundary, esp. in pl., Grág. ii. 213, 216, 223, 279, 285, N.G.L. i. 41, 307, passim; also landa-merki, q.v.: sing. a mark, færa mark til síns merkis, Grág. i. 416.

2. a milit. term, a banner, standard, Nj. 127, Eg. 88, 268, Fms. vi. 334–336, 406, 407, 412, 413, 419, ix. 25; mælti hann til Halldórs Snorrasonar, at hann skyldi djarfliga bera fram merkit, Halldórr svarar heldr styggliga, beri héri merki fyrir þér rögum! vi. 159: for a classical passage as to a charmed standard (a raven), see Orkn. ch. 11, cp. Þorst. Síðu H. ch. 2, Nj. 158 (in the battle of Clontarf), as also Ó.H. (1853) ch. 201, 219, 221, 225, 227: a standard for procession in churches, Vm. 22, 52, Pm. 66.

II. a mark, token, sign; ok mun þat til merkja, at þeir Grímr munu heim koma, Nj. 197; ok hefir þat orðit til merkja, at, Eg. 766; þessir menn er náliga vóru með öngum merkjum, of no mark, distinction, Fms. xi. 261; merki munu þér at þykkja ef ek segi þér frá honum, Edda 47.

2. signification, importance; mikil merki í þessi tölu, Hom. 72; þau hafa mörg merki í sér, 51; þeirra manna er nokkut merki (distinction) var at, Sturl. i. 186.

3. remains, traces; hennar merki má hvergi sjá, Al. 93; þeir lögðu ok garðinn sem enn sér merki, Eb. 132; vil ek sjá þau merki er þar hafa orðit, Ó.H. 238.

compds:

merkis-burðr, m. the carrying of the standard, Karl. 19.

merkis-maðr, m. the standard-bearer, Þorst. Síðu H. 170, Eg. 52, Nj. 136: in later times it was a post of high rank at the king’s court, stallari eða m., Gþl. 365, Bs. i. 712; whence it came to mean a man of mark, a distinguished person, Ld, 10, Eg. 36, Fs. 20, 161: hverir merkis-menn biskuparnir hafa verit, Bs. i. 59.

merki-á, f. a boundary river, Grág. ii. 349.

merki-björk, f. a landmark-birch, Grág. ii. 297, Jb. 236, 240.

merki-dagr, m. a mark-day, of days by which the calendar is arranged, Rb. 38, 40.

merki-garðr, m. a landmark fence, Grág. ii. 265, Gþl. 381.

merki-liga, adv. remarkably, Ísl. ii. 333, Stj. 293; svá merkiliga, with so much distinction, Bs. i. 797: perceptibly, Fms. xi. 441; Þorkell segir frá öllu vel ok m., Ld. 292.

merki-ligr, adj. perceptible; m. hljóðsgrein, Skálda 179: articulate, of sound, 174: remarkable, noteworthy, distinguished, of men and things, ok þykkir oss hans sögn öll merkiligust, Ó.H. (pref.); at ek hafa mart merkiligt látið eptir liggja í frásögn hans æfi, Bs. i. 137; vitr maðr ok m., Fs. 11; uppruni hans var m., Þorst. Síðu H. 171, Fms. x. 161, vii. 150, Boll. 314, Sturl. i. 95, Dipl. ii. 11, H.E. i. 523, Ld. 100.

merki-máll, adj. speaking things worthy of note, Ld. 216.

merking, f. marking, the act, Grág. ii. 311.

2. a mark, sign, Skálda 179, Rb. 4; þér berit m. þess dómanda er koma mun at efsta dómi, you bear the mark, i.e. you represent on earth the judge in the day of judgment, Fms. vii. 37; merkingar afl, signification, Skálda 187; merkingar skilning, Stj. 29; með merkingum eða skýringum, id.

3. sense, signification, passim in mod. usage.

merki-óss, m. a landmark, outlet, Grág. ii. 353.

merki-spjót, n. a staff Þiðr. 289.

merki-staðr, m. a mark, print, Karl. 543.

merki-stjarna, u, f. a ‘mark-star,’ planet; sól ok tungl ok fimm merkistjörnur, Skálda 174, Lil. 10.

merki-stöng f. the standard-staff, Eg. 289, Ó.H. 217, Fms. vi. 336, N.G.L. ii.

merki-tungl, n. = merkistjarna, Rb. 520.

merki-vatn, n. ‘mark-water,’ a lake used as a boundary, Grág. ii. 290, 348.

MERKJA, ð, [mark], to mark, as a landmark, boundary; merkja um, to mark round, enclose, Stj. 409.

II. to draw, of an image; hann var merkðr eptir Þór ok hefir hann hamar í hendi, Ó.H. 108: of letters, ok merkja á nagli Nauð, and mark (the character) Naud on one’s nail, Sdm. 7; blóðgar rúnir merkðar á brjósti, Sól. 61; ok merkja ena löngu með stryki frá enum skömmu, Skálda 163.

2. to mark, sign, note; hverr maðr skal m. hlut sinn, Grág. i. 37; vér skulum m. lið várt allt, gera herkuml á hjálmum várum ok skjöldum, Ó.H. 204: of sheep, merkja lamb (of the ears), Grág. i. 415; nú merkir hann þat annars manns marki, id.; þat er lögmark er eyru eru merkt á öllu fé, nautum, sauðum svínum, ok geitum, nema á fuglum, þar skal fitjar merkja, 416; dilkr ómerkðr, 417.

3. to mark, note, observe; síðan merkði (marked) hann þúfu þá er griðkonan þerði fætr sína á, Fms. i. 254; þú merkðu þeir at sólargangi (observed) at sumarit munaði aptr til vársins, Íb. 7: ok hér er þó maðr, ok merki ek at því (I infer it from the fact that) er hann kvíddi dauða, Niðrst. 1; þat er merkjanda, Hom. 65, H.E. i. 513.

III. metaph. to mark; sumir eru tungulausir ok merkja (beckon) allt af bendingu, Rb. 398; nú skal í þessu m. at hverr maðr er skyldr at sæma ok tigna konungligt nafn, Sks. 488; má þat at því merkja nökkut, Bs. i. 62:

—to shew, merkði Sunnifa þat í þessu at hón treysti meirr almætti Guðs en veraldligum farar-beina, Fms. i. 226; þeir merkt hafa … at hug hafa, Hkv. 2. 22.

2. to mark, denote, signify; þat merkir lærdóm þinn, Bs. i. 8, Anal. 177; maðr merkir kvikendi skynsamligt ok dauðligt, Skálda 174.

merk-orðr, adj. sensible in one’s words, Bs. ii. 65.

merkr, adj. of mark, noteworthy, truthful; merkr maðr ok sannorðr, Fms. ii. 282; er bæði var merkr ok réttorðr, Bs. i. 138; sem dyggvastr ok merkastr, Th. 18; eigi merkr ok miðlungi réttorðr, Sturl. ii. 188;

ú-merkr, inaccurate, untrustworthy, Ld. 232, Fms. ii. 268.

merla, að, to gleam; fjöll geisla merluð, the fell gleaming with beams of light, Edda (in a verse);

hvít-merluð, white-gleaming, of the morning dew, Grönd. 66.

MERR, f., mod. meri, gen. merar, acc. and dat. meri, pl. merar; [from marr, q.v.; A.S. mere; Engl. mare; Germ. mähre]:

—a mare, Grág. i. 503, 504, Nj. 185, Edda 26, 57, Fs. 56, N.G.L. i. 75, Glúm. 355, Fbr. 104, 107 new Ed., Vígl. 37; eigi var þá undarligt at þú bitisk vel er merrin fylgði þér, Fms. vi. 323: as a term of abuse, ef þú hefir heldr manns hug en merar, Fs. 54.

compds:

merar-leggr, m. a nickname, Sturl.

merar-son, m. son of a mare, a term of abuse, Fas. i. 74; fast gyrðr merarson, for the pun see Safn i. 33.

mersing or messing, f. brass, Þorf. Karl. 374; enda lögsilfr þat er meiri hluti sé silfrs en messingar, ok þoli skor, Grág. i. 392;

mersingar-spónn, a brasen spoon, Þorf. Karl. 376, Pm. 6;

mersingar-hestr, a brasen horse, Glúm. 353;

mersingar-ker, mersingar-stika, mersingar-ketill, mersingar-kola, mersingar-kross, mersingar-lampr, a brasen vessel … lamp, Vm. 2, 8, 35, 102, 129.

mersing-ligr, adj. brasen, MS. 732. 11.

meskinn, adj. [meskjen = merry, Ivar Aasen], sporting, see ú-meskinn, Ld. 148.

MESSA, u, f. [eccl. Lat. missa], a mass, from the Roman Catholic times; syngja messu, to chant the mass, Bs. i. 21, K.Þ.K. 56, Hom. 137, passim, Nj. 157; messu bók, a mass book, Vm. 17, 68, Pm. 104; messu brefer, a breviary, Dipl. v. 18; messu söngr, chanting the mass, Bs. i. 823, Stj. 238, K.Á. 116, Vm. 108; messu embætti, mass service, divine service, Fms. xi. 429, Bs. i. 823; messu-föt, messu-fata-lindi, see lindi, Fms. iv. 111; messu klæði, messu skrúð or skrúði, the vestments, K.Þ.K. 56, 57, 72, 74, Fms. ii. 177, viii. 197, Bs. i. 63, 429; messu hökull, a cope, Nj. 279, B.K. 52; messu serkr or messu sloppr or stakkr, a surplice, Fms. iii. 168, B.K. 83, Vm. 29, 52; messu stóll, the. mass desk, Mar.; messu djákn, a deacon, clerk, Nj. 272, Vm. 5, Bs. i. 412, 871:

—poët., odda messa, vápna messa, the weapon mass, = battle, Lex. Poët.

compds:

messu-fall, n. a failure of service, when there is no service from some accident.

messn-fært, n. adj. when service can be held; það er ekki messufært, when so few worshippers are present that no mass can be said.

messu-hald, n. the holding mass, D.N.

messu-mál, n. mass time, Fms. viii. 291, xi. 269.

messu-prestr, m. a mass-priest, N.G.L. i. 97.

messu-söngs-maðr, m. a reading clerk to chant the mass, D.I. i. 282, 489.

messu-vín, n. communion-wine.

☞ The word messa has in Icel, remained since the Reformation = divine service; fyrir messu, eptir messu, vera við messu.

B. A mass-day, holiday, also messu-dagr, K.Þ.K. 44, 104, Bs. passim; messu-nátt, a holiday night, N.G.L. i. 343. The chief mass-days, commonly used as dates or epochs in the Sturlunga S., the Biskupa Sögur, and in similar old writers, are

1. of Norse and Icel. saints,

Ólafs-messa, St. Olave’s day = the 29th of July and 3rd of August;

Magnús-messa, St. Magnus’ day of the Orkneys = the 16th of April and 13th of December;

Hallvarðs-messa, St. Halvard’s day = the 15th of May;

Þorláks-messa, St. Thorlac’s day of Skalholt = the 20th of July and 23rd of December;

Jóns-messa (the bishop of Hólar) = the 3rd of March and 23rd of April;

Eldbjargar-messa = the 7th of January.

2. other saints’ days of the Roman Catholic church,

Máríu-messa = the 25th of March;

Þing-Máríu-messa = the 2nd of July, i.e. ‘Thing Mary’s mass,’ for the alþing was to meet about that time;

Máríu-messa (Siðari) = the 8th of September;

Kross-messa = the 3rd of May and 14th of September;

Lafranz-messa = the 11th of August;

Bræðra-messa = the 20th of January;

Pétrs-messa = the 22nd of February;

Páls-messa = the 25th of January;

Pétrs messa ok Páls = the 29th of June;

Jakobs-messa = the 25th of July;

Kyndil-messa = Candlemas;

Allra-Heilagra-messa = All Souls’ day;

Mikkjals-messa = Michaelmas day;

Tveggja Postula-messa = the 1st of May;

Seljumanna-messa, the Saints’-day of Selja = the 8th of July (for the interesting record see Fms. i, headed Þáttr Albani ok Sunnifu);

Kolumba-messa, St. Columba’s day = the 9th of June;

Sviftúns-messa = the 3rd of July;

Blasius-messa = the 3rd of February;

Kolnismeyja-messa = the 21st of October;

Thomas-messa = the 21st of December;

Egidius-messa = the 1st of September;

Tiburtius-messa = the 14th of April;

Bótólfs-messa = the 17th of June, etc.

3. Hlaupárs-messa, Leap-year mass = the 24th of February. These and some others are frequent in the Bs. and writers of that kind. The time about the end of June and beginning of July is in Icel. called messur (f. pl.), κατ ἐξ.; fram undir messur, til messna, and the like.

messa, að, to say the mass, hold divine service, Sturl. ii. 13, Ám. 14, Vm. 99: still in use, það verðr ekki messað í dag.

mest-megnis,† adv. for the most part, (mod.)

mestr, adj., mest, adv. most; see meiri and meirr.

met, n. pl. the weights of scales; einir pundarar, ein met ok mælikeröld, Gþl. 522; vega í skálum með metum, 523; vórti teknar skálir ok met, Fms. vi. 183; skálir góðar, þar fylgðu tvau met, annat af gulli en annat af silfri, xi. 128; meta-skálir góðar með metum, Ám. 55: the phrase, koma sínum metum við, to use one’s own weights, one’s own wages; Ribbungar kómu þar aldri sínum metum við, could never have their own way there, Fms. ix. 367, v.l. (Fb. l.c. mætti, but wrongly); þar hefir hamhleypan Dís komið við metum sínum, Fas. ii. 395.

2. metaph. esteem; vera í miklum metum, in high esteem; í litlum metum, in low esteem, meta-skálir, f. pl. scales, Ám. 55.

met,† n. sing. = mát, an estimate, D.N. ii. 31; lög-met, Mar. (pref. p. xxxv).

META, mat, mátu, metinn: imperat. met (mettu); pret. subj. mæti seems not to occur†the subj. mæti occurs in Völs. S. 85 (Bugge’s Ed.), but a weak metti (from metja) is used, Fas. ii. 464: with neg. suff., pret. matkat ek, Fbr. (in a verse): in mod. usage a weak pret. matti, mattist, mettist is often used, eg mattist um við hann, ef eg metti það nokkurs, and the like; þeir möttust um hin efstu sæti, N.T., and the like: [Ulf. mitan = μετρειν; A.S. metan; Engl. mete; O.H.G. mezan; Germ. messen: Swed. mäta.]

B. To tax, value, absol. or with acc.; ef þeir kynni meta sik, if they would value themselves rightly, not puff themselves up, Fms. viii. 40; hón mat sik eigi minna heldr en hón mat konunginn, Sks. 461: metaph., þá á eigi at meta kviðburð þeirra, their verdict is void, Grág. i. 54.

2. with gen. of the price; meta mikils, lítils, to value at much, little; mátu menn þat mikils, er Rútr hafði sett leysingjann niðr á úleyfðri jörðu Höskuldar, Ld. 102; konungr mat þá mikils, valued them much, Eg. 73; munu þín orð hér um einskis metin, thy words will he counted for naught, Sturl. iii. 139

3. to value money, charge for, the price in gen.; synjat er þá fars ef leigu er metið, Grág. ii. 268; engi skal meta kaups leg at kirkju eða líksöng, K.Á. 72; mörgum veitti Rafn smíðir sínar ok alldri mat hann þær fjár, Bs. i. 645; aldrei mat hann fjár lækning sína, 643; meta eigi leigu, D.I. i. 320.

4. meta e-t við e-n, to charge one; met þú við mik rekkju-búnaðinn, Eb. 256; þeir spurðu hversu dýrt vera skyldi, hann kvaðsk ekki meta mundu við konung en bað þá hafa ef þeir vildi, Fb. i. 333: hafði Björn falat þessa skikkju ok var af metinn, out-bidden, 577: to mete a thing out to one, to leave a thing to another to do: ætla ek at vér skylim ekki við aðra meta (= metask á við aðra) at skipta höggum við Ólaf ef vér komumk í færi um þat, i.e. we will do it ourselves, Ó.H. 214; allir mátu við Erling atkvæði um skírsluna, they all put to E. to decide about the ordeal, Fb. 11. 195; flestir munu hér meta svör við Þorleif, Sturl. iii. 139; en við Þorkel met ek, at fá þá hluti til er hafa þarf, but I will leave it to Th. to provide the necessary things, Þorf. Karl. 378; þetta höfuð mundi eigi við aðra meta at mæla eptir hann, ef þess þyrfti við, Eb. 126; en allir mátu við Fjölni þvíat hann var þeirra vitrastr ok mest virðr, Fms. xi. 64.

II. reflex., þá á lands-drottinn í lóðinni svá mikit sem húsit metzk. Gþl. 330; sem hús metzk, 333; þá smíð er til afbragðs mettisk, Fas. ii. 464; sakir er til brautgangs mætti metask, Ld. 52.

2. recipr., metask við, to contend; ef þeir metask eiða við þá skulu þeir hluta með sér, if there be a confest about taking the oaths they shall draw lots, Grág. i. 9; en ef goðarnir metask þat við, hvárr þeirra skal fá honum ok skal …, 33:

—metask um e-t, to contend who is to be the first; síðan gengu þeir at dyrrunum ok möttusk þeir um hverr fyrst skyldi inn ganga, Þorst. hv. 43 (Ed. möttust from a paper MS.)

3. part., hann var vel metinn (esteemed) hvar sem hann kom, Ld. 100, Nj. 7.

metandi, a, m. an appraiser, Grág. ii. 169.

met-fé, n. a ‘prize-thing,’ a thing of singular value, cattle or dead things, Grág. i. 398: of living stock, arðr-óxi gamall á vár, þat er m., 502; hrútr þrévetr ok ellri ok forystu-geldingr (a bell-wether), þat er m., 503; það er metfés-skepna!

METJA, met, matti, [Ulf. matjan = φαγειν; from matr], prop. to ‘take food,’ but it remains only in the special sense to lap with the tongue like a dog; þeir er sötra vatn ór lófum allt eitt ok rakkar metja með tungu, Stj. 392: in mod. usage esp. used of fishes mumbling with the mouth in water when feeding, þtir vóru at metja stökkva ok steðja, Bb. 2. 29; metja strauminn, to gulp the stream, id.

II. metaph., meta árum í sjó, to dip the oars into the water, to dabble with the oars; þá meta þau í árum ok róa burt slíkt er þau mega, Háv. 46; kindred is the passage Fspl. 19, Skögul at skutlum skaptker Hnikars mat af miði minnis-hornum, S. ladled the mead with the horns, filling them out of the skapker, see Dr. Schewing’s note to the passage in his edition of the poem. The form mat for matti is due to a confusion with meta mat.

metnaðr or metnuðr, m., gen. ar, ‘meetness,’ honour, fame; fjár ok metnaðar, wealth and honour. Eg. 17; konungar görðu svá mikinn metnad hans (paid him that honour) at af hans bæn sættusk þeir, Fms. i. 13; var hann þar í miklum metnaði einn vetr, x. 220; Davíð fékk tíðleik ok metnuð af verkum sínum, Ver. 6; metnaðar virðing, respect of persons, Hom. 19; metnaðar kona, a lady of rank, Str. 53; með ríkdóm ok metnaði, Fs. 21: esteem, valuing, þann metnuð hefi ek á ráðagörðum mínum, at ek vil at þat sé haft er ek legg til, Fms. x. 249.

II. pride, ambition, Fbr. 137, Edda 144 (pref.), MS. 656 C. 12; virði hann sem Þorgilsi gengi til stærð ok m., Sturl. iii. 130; metnaðr honum þróask en mannvit aldregi, Hm. 78, passim, and so in mod. usage, where it is never used in a good sense: as also of jealousy, það er m. á milli þeirra, of-metnaðr, haughtiness.

compds:

metnaðar-fullr, metnaðar-gjarn, adj. proud, ambitions, Hkr. ii. 234, Eg. 20, Fms. v. 71.

metnaðar-leysi, n. modesty, Sturl. i. 125. v.l.

metnaðar-maðr, m. an ambitions, proud man, Nj. 61.

metnaðar-samr, metnaðar-samligr, adj. proud, haughty, Finnb. 354, Sks. 509, Stj. 204.

metnask, að, dep. to puff oneself up, Str. 51.

met-orð, n. an estimate, valuation; hann skal eið vinna ok meta, ok skal hans m. þá standa, Grág. i. 393, Gþl. 296, Fb. i. 563, where = taxation.

2. esteem, consideration; var svá mikit Danskra manna m. at eins þeirra vitni skyldi hrinda tíu Norðmanna, Fms. x. 398 (Ágrip.); þeir görðu svá mikil metorð hans, at …, paid him so much regard that …, Grett. 125; þykkir mönnum mjök hallask hafa metorð Vestanmanna, Ísl. ii. 170; Guðmundr sat mjök yfir metorðum manna norðr þar, G. bore down all men there, Lv. 36.

3. rank, dignity, only in plur.; forráð bæði fjár ok metorða, Sturl. i. 4. and so in mod. usage.

compds:

metorða-girnd, f. ambition.

metorða-gjarn, adj. ambitious,

metorða-maðr, m. a man of distinction; hann var lögmaðr ok m. mestr, Ó.H. 151.

metr, n. [for. word], a metre, Stj. 288.

METTA, að, [matr], to fill with food; Jesus mettar fjórar þúsundir manna, Icel. Almanack for the 7th Sunday after Trinity, and passim in mod. usage: reflex. mettask, to eat one’s fill.

II. in old writers chiefly in the part. mettr, having eaten one’s fill; having done; þveginn ok m., Hm. 60; ok er Egill var m., Eg. 566; þá var Flosi m., ok af borit af borðinu, Nj. 176; görðu þeir þá eld ok matbjuggu, en er þeir vóru mettir, Fms. i. 9, 209, ix. 353, Glúm. 357, Fs. 105, Eb. 20; en þeir neyttu ok urðu mettir, Mark viii. 8.

mettan, f. filling.

mey-barn, n. a female bairn, a girl, Fs. 26, Nj. 25, Ísl. ii. 198, Ó.H. 144, Grág. i. 281, Barl. 160.

mey-dómur, m. maidenhood, virginity, Fms. i. 2, Stj. 41, 116; meydóms-spell, 520.

meyja, u, f. a maid, Bs. ii. 27; see mær.

meyjar-, see mær.

mey-kerling, f. [möy-kerling Ivar Aasen], a maid, (rare.)

mey-kongr, m. a ‘maid-king,’ reigning queen.

meyla, u, f. a dim. [Goth. mawila* mawilo], a little maid, a nickname, Fb. iii.

meyligr, adj. maiden, Sks. 529, Gísl. 86.

mey-lífi, n. girlhood, maiden life, 625. 176.

mey-nunna,† u, f. a nun, = virgo monacha, Vitae Patrum (Unger).

meyra, u, f. = meyrleikr.

meyr-leikr, m. tenderness, rottenness, Stj. 345.

meyrna, ð, to become meyrr.

MEYRR, adj. [O.H.G. muruwi; mid. H. G. mur and murwe; Germ. murhe; Dan. mör]:

—tender, of flesh, meat, or the like, or rotten of other things, Stj. 77; sem meyrr börkr, Bær. 19.

mey-staulpa, u, f. a girl, Sturl. i. 152, ii. 101.

mey-stúlka, u, f. = meystaulpa, Fb. i. 262.

MIÐ, n., dat. pl. miðjum, 645. 100 (the older form), but commonly miða miðum (= miðr, q.v.), the middle; í mið, or í miðið, in the middle; sá er í miðið reið, Vápn. 25, Fms. iii. 182; gengr steikari fyrst fyrir konung, þá riddari í mið en konungs-son siðast, Pr. 429; Snorri var í mið, Bs. ii. 72: the phrase, spakir menn henda á mörgu mið, the wise man hits the middle of many things, i.e. makes many good hits, Fs. 140, Sturl. iii. 217 (a saying):

—a mark, hit, sem ek munda hafa mið á mér ef hans íllvili hefði fengit framkvæmd, Fms. i. 223.

2. metaph., kváðu þeir lítil mið at Páli ok kenningum hans, they said that Paul and his teaching were little to be relied on, Post. 656 C. 24.

II. as a naut. or fishing term, a fishing bank, Scot. meith; banks out at sea marked by prominences or landmarks on shore, described in Bs. ii. 179 (þess-háttar sjóreita kalla þeir mið); bregða til miða, to seek for a fishing bank, Gísl. 49; ek mun visa þér á mið þat at aldri mun fiskr bresta ef til er sótt …, en er hann kom á miðit var undir fiskr nógr, Bárð. 15 new Ed.; ef menn hafa hér glögg mið á, Fas. i. 27; geisa þeir nú róðrinn af miðunum, Valla L. 226; en þá er þeir fundu brátt at miðjum skipti, ok þeir nálguðusk land, þá köstuðu þeir akkerum sínum, Post. 645. 100; hón setti ok Kvíar-mið á Ísafjarðar-djúpi, Landn. 147; hann réri út á mið ok sat til fiski, Fas. ii. 110; mun þik kala ef ek sit lengi ok útarla á miðum sem ek em vanr, Edda ii. 286;

djúp-mið, grann-mið, deep or shallow banks.

miða, að, to shew, mark a place; miða til, en er læknirinn miðaði til hvar hann skyldi af skera, when the leech shewed where to make the cut, Fms. iii. 31:

—miða á e-t, Eymundr hafði glöggt miðat á um kveldit hvar konungr hvíldi í tjaldinu, Fb. ii. 129; miðaði hann svá glöggt á, at þar sem hann sagði fannsk kista, Bs. i. 829: hann miðar glöggt, hversu …, he marks closely, how …, Hom. (St.):

—miða við e-t, to mark a distance or place by another object; hlað hér vörðu, ok miða svá við þar sem eldrinn brennr, Gísl. 147: metaph., hvað er að miða við það, ’tis no proper thing to compare with, it cannot be compared:

—impers., e-u miðar, a thing moves, advances; honum miðar ekki.

mið-garðr, m. [in Cumberland three farms, High-garth, Middle-garth, Low-garth], the ‘mid-yard’ ‘middle-town,’ i.e. the earth, a mythol. word common to all ancient Teut. languages; thus Ulf. renders the Gr. οἰκουμένη by midjungards; Hel, calls the earth middil-gard; the. A.S. homilies instead of earth say middan-geard (meddlert, Jamieson), and use the word as an appellative; but the Icel. Edda alone has preserved the true mythical bearing of this old Teut. word.—The earth (Miðgarð), the abode of men, is seated in the middle of the universe, bordered by mountains and surrounded by the great sea (úthaf); on the other side of this sea is the Út-garð (out-yard), the abode of giants; the Miðgarð is defended by the ‘yard’ or ‘burgh’ Ás-garð (the burgh of the gods), lying in the middle (the heaven being conceived as rising above the earth). Thus the earth and mankind are represented as a stronghold besieged by the powers of evil from without, defended by the gods from above and from within; see Vsp. 4, Gm. 41, Edda 6, 25, 26, 35: mankind is said to abide ‘undir Miðgarði,’ under the Midgard, Hbl. 23; mest manna-val und Miðgarði, Hdl. 11, 16, Fms. vi. 423 (in a verse); um allan Miðgarð, Blanda.

Miðgarðs-ormr, m. the Serpent of Midgard. the world serpent of the ancient mythology hidden in the ocean, whose coils gird round the whole Midgard, Edda 18, 34–36, 41, 42; dólgr Miðgarðs-orms, the antagonist of the M. = Thor, Edda 53; muntú vera ormr sá er verstr er til er menn kalla Miðgarðsorm, Fas. i. 373. In old Icel. translations of legends Leviathan is rendered by Miðgarðsormr, Niðrst. 3, Post. 686 C. 2.

The god Thor is called Miðgarðs-véorr, m. = the holy one of M., Vsp.; miðgarðs verjandi, the defender of Midgard, Edda 53; cp. Þórr hefir varðan Miðgarð af þrek, Edda (in a verse).

II. Miðgarðr, as a local name. Icel. map.

mið-hæfi, n. a Gr. word [prob. = imperat. μεταβηθι, = go away]; the Orkn. S., in a report of Earl Rögnvald’s journey to Palestine in 1152, says that in Imbólar (= ἔμπολις? which the travellers took to be the name of a place) in Asia Minor when two persons met in a narrow lane the one used to shout, miðhæfi! miðhæfi! (answering to the Dan. varsko!), Orkn. 374.

miði, a, m. a mark in a book, a slip of paper, and the like.

miðil, adv. amidst; see meðal and milli.

miðja, u, f. the middle: í miðju, in the midst, Nj. 97.

miðla, að, [Engl. middle, cp. miðr], to share; miðla e-m e-t or miðla við e-n, to share with another person, use in common; hann miðlaði lönd við Örn frænda sinn, Landn. 209; þeir munu hafa miðlat ykkr þat af arfi Björgólfs, Eg. 39, Fms. vi. 141; Gunnarr miðlaði mörgum mönnum hey ok mat, Nj. 73; skal ek eigi m. ríkit, I shall not share the realm, Fms. i. 84; töldu várkunn at hann vildi eigi m. ríkit, Orkn. 98; allt þat er hann má m. umfram klæðnað sinn, Grág. i. 250; eigi skulu menn tíund m. við hans lið né matgjafir, 458; árar at miðla ok austskotu, ii. 171; m. e-t við e-n, to share with one. Fms. viii. 153.

2. metaph. to mediate, with dat.; miðla dómi, to give judgment as a mediator, Sks. 657; nema miðlat sé málum, Bjarn. 55; at dómi væri svá miðlat, at Stephano væri lofat at bæta sem brotið var, Sks. 144 new Ed.:

—with acc., m. mál, to make a compromise; ok miðlum svá mál millim þeirra, Bs. i. 24: m. spor, to move, make a movement; stöndum fast ok miðlum ekki spor vár (but fótsporum, dat., Fb. iii. l.c.), Mork. 116.

II. recipr., miðlask e-t við, to share with one another, Grág. ii. 333; miðlask mál við, to make a compromise, Fms. x. 300.

miðlan, f. a partaking, sharing with another, Fms. viii. 153; bauð ek fátækum m. míns auðar, Sks. 632: a compromise, göra m. á um e-t, Grett. 104 A.

miðlunar-mál, n. pl. a compromise; göra m., Grett. 175 new Ed.; urðu engin m. með þeim, they came to no compromise, Sturl. i. 133.

miðlung, f., or miðlungr, m. the middle, only in adverb. phrases: miðlungar, f. gen. middling, i.e. not over-much, ironically; miðlungar snotr með úsnjallri tungu, i.e. middling-wise, foolish, Hom. 142: as also miðlungi, adv., miðlungi góðgjarn = wicked, Rd. 254, 275; miðlungi réttorðr, Sturl. ii. 185; miðlungi vinsæll, Fbr. 13 new Ed.: miðlung, acc., þykkisk hann þá vera miðlung staddr (in a hard plight) slyppr maðr ok sárr mjök, 93 new Ed.; dugir miðlung þat, ’tis not worth much, it wont do much, Fms. xi. 353 (in a verse).

mið-mundi, a, m. the middle, the metaphor being taken from scales: loc. midway, þá er Sköðuborgará (in Jutland) á miðmunda, the river S. is midway (between Hedeby and Wiborg), Symb. 32:

—with gen., þá er sól miðmunda norðrs ok landnorðrs, when the sun is midway between north and north-east, Grág. ii. 283; þá er miðmunda sólhvarfanna, the mid-time between the two solstices, Rb. 94; lét hann sól þann dag upp koma í miðmunda-stað austrs ok landsuðrs, en setjask í miðmunda-stað útsuðrs ok vestrs, id.; í miðmunda-stað vestrs ok útnorðrs, id.

2. moment, weight, importance; guldu þeir allir nokkut er þar vóru ok nokkur miðmundi var at, all who were of any moment, Sturl. i. 181; þú skalt bera fé undir lenda menn í Noregi ok alla þá menn er nokkurr miðmundi er at, Mork. 4.

II. in a temp. sense, as a mark of time, when the sun is midway between midday (twelve o’clock) and nón (three o’clock), half-past one, see Sturl. l.c.: this measure of time is still used in Icel., þat var nær miðjum degi (i.e. about twelve o’clock) er þeir fundusk, en fyrir miðmunda hófsk orrostan, en konungr féll fyrir nón, en myrkrit hélzk frá miðmunda til nóns, Ó.H. 223; Þórsdaginn um miðmunda-skeið, Fms. viii. 210; um miðmunda-skeið miðs dags ok nóns, in the middle between midday and the ‘nones,’ i.e. half-past one p.m., Sturl. ii. 153.

MIÐR, mið, mitt, adj. with a suppressed radical j, which appears before a vowel, miðjan, miðja, miðjar, miðjum; [Ulf. midjis = μέσος; A.S. medel; cp. Engl. mid, midst, middle; Hel. middi; O.H.G. mitti; etc.; Lat. medius; Gr. μέσος]:

—the middle; á miðjum pöllum, Nj. 150; nær miðri inni vestri bygð, Landn, 105; kóm á hann miðjan, hit him in the middle (in the pit of the stomach), Nj. 96; í mitt lær, Fs. 53; áin var opin um mitt, in the middle, 52; þeir stefndu mitt leiðar-sundit, Fms. viii. 131.

2. in a temp. sense: mið nótt, midnight; þá var mið nótt, Edda 30; at miðri nótt, … of miðja nótt, 29; þá er dró at miðri nótt, Grett. 140: miðjan dag, midday, Vsp.; nær miðjum degi, about midday, Ó.H. 223; allt til dögurðar máls eða miðs dags, Sks. 20: miðr aptan, ‘mid-eve,’ six o’clock p.m., Fb. ii. 128, Hrafn. 9; miðs aptans tíð, 625. 177: miðr morgun, ‘mid-morning,’ six o’clock a.m.; milli miðs morguns og dagmála; sofa fram yfir miðjan morgun: mitt sumar, midsummer, Nj. 4; at miðju sumri: miðr vetr, midwinter, miðs vetrar nótt, a midwinter night, Fms. i. 33; miðs vetrar blót, Fb. ii; um miðjan vetr, at midwinter; at miðjum vetri, Ó.H. 104.

3. a kind of local gen.; miðrar brautar, ‘midways,’ in the middle of the road, Rm.; miðra fletja, miðra skutla, miðrar rekkju, in the middle of the bed, table, benches, id.

II. in local names, Mið-á, Mið-berg, Mið-dalir, Mið-engi, Mið-fell, Mið-garðr, Mið-fjörðr (whence Mið-firðingar, m. pl.), Mið-hóp, Mið-hús, Mið-jökull, Mið-skáli, etc., Landn.; Mið-bæli, D.I.

B. Compds:

mið-aptann, m. mid-eve, see miðr (2), Fms. viii. 89.

mið-bik, n. the middle, centre; see dik.

mið-breytis, adv. in the middle of the road, Fas. ii. 181.

mið-byrði, n. ‘mid-board,’ balk-head (?); skipit var lítið til skutanna en breitt um miðbyrðit, Grett. 88 A.

mið-bær, m. a farm lying in the midst (of three), Nj. 257.

mið-dagr, m., Fms. xi. 425; see miðrdagr.

mið-degi, n. midday (= hádegi = miðr dagr = twelve o’clock), so always in mod. writers, and distinguished from miðmundi, q.v.; at morgunmáli milli miðdegis ok dagmála, Ísl. ii. 335; miðdegis skeið, Fms. vii. 69, viii. 374 (v.l.), Stj. 216, Hkr. ii. 175, Fms. xi. 425, Gþl. 87, Jb. 200 (but better miðr dagr in two words); but in mod. usage miðdegi is used in the same sense as miðmundi, q.v.

mið-digr, adj. stout in the waist, Grett. 135, Fms. iii. 96.

mið-dægri, n. = miðdegi, Rb. 1812. 39.

mið-fasta, u, f. mid-Lent, Ann. 1273, Gþl. 409.

mið-firðis, adv. in the middle of the fjord, Fms. xi. 13.

mið-fylking, f. the middle of the line in battle, Fms. x. 403.

mið-garðr, m., q.v.

mið-heimr, m. the centre of the world, Symb. 30.

mið-herðar, f. pl. the mid-shoulders, Bs. i. 453.

mið-hjalli, a, m. the middle shelf on a hill-side, Finnb. 348.

mið-hlíðis, adv. along the middle of the mountain side, Ann.

mið-hlutr, m. the middle, midst, 625. 189, Stj. 76.

Mið-jarðar-haf, n. the ‘Midland,’ Mediterranean Sea, Sym. 11, A.A. 288, Al. 117, Edda 147 (pref.)

mið-jarðar-sjór, m. id., A.A. 286.

mið-kafli, a, m. the middle piece, Gísl. 88.

mið-kvísl, f. the middle branch of a stream, Nj. 161.

mið-langr, adj. a nickname, Fb. iii.

mið-leiðis, adv. half the way, Eb. 94: in the middle, Ísl. ii. 347, Stj. 289.

mið-lektia, u, f. the middle lesson, 625. 169.

mið-messa, u, f. the ‘middle mass,’ matins, Hom. 41.

mið-mjór, adj. slender in the waist, Fms. x. 151.

miðr-morgun, m., see miðr (2).

mið-mundi, q.v.

mið-nætti, n. midnight, Hkr. i. 68, Orkn. 244, Eg. 397; miðnættis skeið, Fms. viii. 229.

mið-pallr, m. the middle bench in the lögrétta, Grág. i. 4, Nj. 150, 190, v.l.

mið-skammr, adj. short-waisted, Eg. 710.

mið-skeið, n. the middle course, Alg.

mið-skip, n. the midship, waist of a ship, Fms. i. 158, xi. 102; miðskips ár, N.G.L. i. 59; cp. Engl. midshipman.

mið-skipa, adv. amidships, Fms. ix. 287 (v.l.), Bær. 19.

mið-sumar, n. midsummer, Grett. 104 new Ed., Rb. 42, 568, Grág. i. 147; miðsumars helgi, a midsummer Sunday, Sturl. iii. 223, Rb. 566: a feast day, miðsumars skeid, midsummer time, Fms. vii. 99.

miðsumars-vaka, u, f. midsummer night, the 24th of June, D.N.

mið-syndis, adv. in ‘mid-sound,’ in the middle of the sound, Fas. ii. 355.

mið-uppnám, n. a Norse law term, a second instalment, N.G.L. i. 76.

mið-veröld, f. = miðheimr, Edda 147 (pref.)

miðr-vetr, m. midwinter, in

miðs-vetrar-blót, the heathen blót at midwinter, Fb. ii. 185.

mið-vika, u, f. the mid-week,

in miðviku-dagr (proncd. miðku-dagr), mid-week-day, i.e. Wednesday; cp. Germ. mittwoche, (for this use see the remarks s.v. dagr), Rb. 102, Orkn. 322, K.Á. 188, Ó.H. 223, Sturl. ii. 153, D.N. v. 505:

mið-viku-aptan, mið-viku-morgin, mið-viku-nótt, f. Wednesday eve, morning, night, K.Þ.K. 124, K.Á. 22, Ísl. ii. 346, Sturl. iii. 83.

mið-þriðjungr, m. the middle division of a thing in three parts, D.N.

mið-þröngr, adj. tight in the waist, Fas. ii. 343.

miðr, adv. = minnr, less; see minni, minnr.

mið-seymi,† n., sounded misseymi, the gut used in shoe-making.

mik, pers. pron. acc. me; see ek (B).

MIKILL or mykill, adj., mikill, mikil, mikit; gen. mikils, mikillar, mikils; dat. miklum, mikilli, miklu; acc. mikinn, mikla, mikit: plur. miklir, miklar, mikil; gen. mikilla; dat. miklum; acc. mikla, miklar, mikil: with a suff. neg. miklo-gi, Grág. i. 209, Ísl. ii. 360 (Heiðarv. S.), see -gi (C). The spelling also varies between i and y; the latter form is represented by the Swed. mycka and mycket; Ivar Aasen mykjen and mygje; A.S. mycel; Old Engl., Scot., and North. E. have both muckle and mickle; Engl. much; early Dan. mögel. Some Icel. MSS., e.g. the Flatey-book (first hand), make a difference by spelling i in the uncontractcd forms, but y in the contracted, e.g. mikill, but myklir, myklar, myklum; this however was prob. a Norwegianism, for the poets in their rhymes use i throughout, sik miklu, sikling miklum, Hallfred, agreeably with the mod. pronunciation: compar. meiri, superl. mestr, see meiri: [Ulf. mikils; A.S. mycel; Hel. mikil; O.H.G. mihil; Scot. mickle; Dan. megen; Lat. magnus; Gr. μέγας.]

B. Great, tall, of stature; maðr m. ok sterkr, Nj. 2, Eg. 1; sveinn m. ok fríðr, Fms. i. 14; m. vexti, vi. 102.

2. great, large, in bulk or size; mikil ey ok góð, Eg. 25; m. nauts-húð, Fms. vi. 183; miklar hendr ok fætr, 429; jammikit, Grág. ii. 264; vatn vel mikit at vexti, Sks. 90; áin var mikil, swoln, Nj. 253; mikit hár, 2; höllina miklu, Fms. vii. 122; mikit ríki, vi. 148; mikil borg, id.

3. of quantity, great, much; mikil drykkjuföng, Sturl. iii. 289; mikill viðr, Nj. 45; mikit fé annat, Ld. 84; hafði mikit á græðsk, Nj. 10; mikit hunang, Rb. 572; †mikið skal til mikils vinna, Vídal. ii. 64.

II. metaph. great; skörungr mikill, Ld. 120; málafylgju-maðr mikill, Nj. i; svá m. atgörvi-maðr ok skörungr, Ld. 84; m. drykkju-maðr, Fms. vii. 175: eigi mikill þegn, Ísl. ii. 344; miklir eptirmáls-menn, Ld. 64; miklir atgörvi-menn, Fms. i. 17; göra e-n mikinn mann, Eg. 28; þá görði él mikit ok íllviðri, Fms. i. 175; vinds gnýr mikill, Ld. 326: vetr mikill, a hard winter, Rb. 572, Ld. 120; mikit ár, a good season, Hom. 68; mikla rausn, Sturl. iii. 289; um Dofra-fjall var mikil fór ór Þrándheimi, Fms. vii. 122; svá mikit metorð, x. 398; frost eru þá mikil, Edda 40; mikit úgagn, mikit mein, 41; með mikilli snild, Ld. 84; með mikilli vínáttu, id.; mikla virðing, id.; mikil tíðindi, 326; mikinn trúnað, 204; mikit tilkall, Eg. 266; mikit vald, Nj. 10; mikill fagna-fundr, Ld. 330; mikit (imposing) er þitt yfirbragð, Fms. ii. 161; mikit mannfall, Rb. 572.

2. acc. mikinn used as adv.; hann ríðr mikinn, Nj. 55, 125, Gullþ. 64, Grett. 29 new Ed.; þeir fóru mikinn. Fms. ix. 511; mikinn tekr þú nú af, vi. 206; hann tók mikinn af því at þat væri eigi, x. 148.

III. neut. as subst., much; skipta miklu, to be of great importance, Ld. 308; hversu mikit, how much, id.; vera til mikils ferr, 655 xi. 3; mikils verðr, Ísl. ii. 327, Njarð. 372; e-m er mikit í skapi, of emotion, anger, Nj. 38; þykkja e-t mikit, to think much of it, be sorry, angry for, or the like, Eg. 539.

2. dat. miklu with a compar. much, by far, cp. Lat. multo; muni vera miklu fleiri ván skipa, Ld. 78; miklu betr, 84; miklu hærra, Sks. 653; miklu meiri maðr en áðr, Fms. vii. 233; miklu meira háttar, i. 295.

β. with superl., in poets; miklu mest, much the greatest; þá er unni mér miklu mest manna, Kormak, Hkv. 1. 49; miklu beztan, Ó.H. (in a verse); miklu maklegast, Nj. (in a verse); miklu daprastr, Fas. ii. 56 (in a verse); miklu lengst, Ó.H. (in a verse); miklu fegrst, Fm. 40.

γ. in prose; miklu hollastir, Glúm. 340; miklu mest allra þeirra, Fms. ix. 54; miklu mest hyrndir, xi. 6; sú borg var miklu mest, vi. 154; jarl var miklu blíðastr þann dag til konungs, ix. 282; miklu beztr, Þiðr. 183; miklu harðast ok hættuligast, 200.

IV. neut. as adv., mikit = much, greatly; hón unni honum mikit. Nj. 27; sá maðr eykr mikit (greatly) efni til skipsins Naglfars, Edda 41; honum fannsk mikit um, Fms. vii. 232; unnusk þeir mikit, Nj. 149; gékk þá skipit mikit (= mikinn), Eg. 390; en þeir sigldu mikit, Fms. vii. 214; samðisk þá mikit með þeim feðgum. Ísl. ii. 210; þessi rembisk mikit, 219.

V. pr. names; Mikla Gildi. the Great Guild, Fms. vi. 440; Mikla-Stofa, etc.: as a nickname, inn Mikli en Mikla, the big; Hrolleifr enn Mikli, Fs.: in old writers always of the body, in mod. usage = great as Alexander Mikli, (where formerly Ríki was used.)

2. in local names, [cp. Dan. mögel-, magle-]:

Mikli-garðr, m. ‘Mickle-garth’ = Constantinople, Fms. passim;

Mikla-garðs-konungr, Mikla-garðs-keisari, the king of M., passim.

C. Compds:

mikil-brjóstaðr, adj. ‘muckle-breasted,’ stout-hearted, O.H.L. 23* 33.

mikil-fengliga, adv. immensely, 655 v. 2.

mikil-fengligr, adj. big, Nj. 182, Fs. 23.

mikil-gjarn, adj. aspiring to a great thing, Karl. 400.

mikil-gæfr, adj. considerable, Karl. 381.

mikil-hugaðr, adj. high-spirited. Bs. i. 742.

mikil-hæfr, adj. stately, considerable, Ld. 332, Rd. 282, Fs. 12, 63.

mikil-látr, adj. proud, grand (Lat. superbus), Edda 108, Fms. i. 4, Hom. 34: as a nickname, Guðröðr inn Mikilláti, Hkr. i. 60; Danr inn Mikilláti, Hkr. (pref.); Tarquinius inn Mikilláti, Blas. 37.

mikil-leikr (mikil-leiki), m. greatness, largeness, Rb. 470, Fms. ii. 231, Stj. 70, 87, Sks. 98. Greg. 17.

mikil-leitr, adj. having great (i.e. prominent, marked) features, Eg. 304, Fms. ii. 20, x. 15, Þiðr. 176.

mikil-liga, adv. greatly, Stj. 114, Th. 78: proudly, Valla L. 217.

mikil-ligr, adj. grand, Th. 22, Stj. 38.

mikil-lætask, dep. to pride oneself, MS. 4. 9.

mikil-læti, n. pride, pomp, Sól. 66, Edda 22. Str. 82. Karl. 297, Hom. 63, 86.

mikil-magnaðr, part. (mikil-magni, adj.), powerful, strong, Hb. 544, 39.

mikil-mannliga, adv. magnificently, Ld. 178, Ísl. ii. 326, Fms. iv. 278, xi. 110.

mikil-mannligr, adj. grand, magnificent, great, generous, Háv. 51, Fs. 183.

mikil-menni, n. a great, powerful man, Landn. 150. Nj. 51, Grett. 111 A, Fms. i. 294, vi. 7, vii. 118.

mikil-mennska, u, f. greatness, magnificence, Fms. vi. 234, Fb. ii. 137.

mikil-mæli, n. high words, Hkr. i. 191.

mikil-ráðr, adj. imperious, Grett. 103.

mikil-ræði, n. a great feat, Ísl. ii. 215.

mikil-úðligr, adj. imposing, Sturl. iii. 252, Fær. 45, Fms. xi. 78.

mikil-vegligr, adj. magnificent, Róm. 276.

mikil-virkr (mikil-yrkr), adj. mightily-working, doing mighty works, Stj. 289, Fb. i. 521, Finnb. 234.

mikil-vænligr, adj. important, Sturl. 1. 138.

mikil-þægr, adj. exacting, Lv. 77, Fms. iii. 117. Fas. iii. 52.

mikils-háttar, adv. distinguished, Nj. 178, Fms. v. 176.

mikilsti, adv. too much, Hom.* Hm. 66; cp. hölzti.

mikla, að, [Ulf. mikiljan = μεγαλύνειν], to make great, magnify, Stj. 64 Fagrsk. 15; ok við fortölur Guðrúnar miklaði Bolli fyrir sér fjándskap allan á hendr Kjartani ok sakir, Ld. 218; hón sagði til þess fé nýtt vera, at menn miklaði sik af. 318; mín önd miklar Dróttinn, Luke i. 46 (Vídal.)

2. impers., konungr lætr sér mikla, the king wondered, Fms. xi. 428; konungi miklar þat með sjálfum sér, at hinn útlendi skal yfir bera þann er Enskir kalla meistara, 431; †hann kvaðsk eigi mundu mikla tillögu við hann ór því er hann hafði til unnit, Band. (MS., begin.); the printed text is corrupt.

II. reflex. to wax; miklask í góðum verkum, Mar.: to wax famous, ef konungr vill miklask af þessu, þá …, Eg. 425; at hann væri miklaðr af þessu verki, Ld. 150; þá miklomk vér allir af, Fms. xi. 21; miklaðr ok tignaðr, Sks. 485.

2. to pride oneself; en engi maðr miklisk eða stærisk af sinni ætt, Landn. 357 (App.)

miklan, f. waxing, growth, greatness, Hom. (St.), Stj. 242.

mild-geðr, adj. mild, gentle, Ad.

mild-hugaðr, adj. mild, kind, Fms. x. 266.

mildi, f. [Ulf. mildipa = σπλάγχνα, Phil. ii. 1], ‘mildness,’ mercy, grace; andi vizku ok mildi, 686 B. 13; með móðurligri mildi, Sks. 549, Fms. ii. 296; biðja at Guð gefi mér slíkt sem hans er m. til. ix. 249; en þó hann gefi mönnum heimleyfi af m. sinni. x. 343; örleika hans ok m., Fb. ii. 136; m. ok miskunn, Ó.H. 109; það var mesta Guðs mildi, it was God’s mercy;

gjaf-mildi, liberality;

hlátr-mildi, tár-mildi, being given to tears.

compds:

mildi-fullr, adj. merciful, Th. 24.

mildi-verk, n. a work of charity or mercy, 671. 5, Fms. v. 212.

mildingr, m., poët. a liberal man, a prince, Edda, Lex. Poët. passim: in prose, Guðs mildingr, a man of God, Hom. 124.

mild-leikr (mild-leiki), m. mildness, mercy, Stj. 125, 157, Sks. 716, K.Á. 52.

mild-liga, adv. mildly, gently, Hom. 37, Greg. 7, Bs. i. 279.

mild-ligr, adj. mild, gentle, Sks. 229 B, H.E. i. 457.

MILDR, mild, milt, adj. [Goth. milds, in un-milds = ἄστοργος; A.S., Engl., etc. mild]:

—mild, gentle, graceful; mildastr ok ágæztr, Íb. 14; glaðr ok kátr, m. ok lítillátr, Fms. x. 88: gentle, m. ok meinlauss, 281. Stj. 241, Bret. 102 (= Lat. pius, of Aeneas); ú-mildr, komast í ó-mildar hendr, to come into bad hands:

—of weather, mild.

II. metaph. munificent, Hm. 38; mildir, fræknir menn bazt lífa, 47; mildr af fé, Fms. vii. 197; íllr af mat en mildr af gulli, Hkr. i. 140:

—hinn mildi, as a nickname, 60;

gjaf-mildr, open-handed;

hlátr-mildr, laughing.

milkingr, m. a suckling, in brjóst-milkingr.

milkja, t, to suck; sæll er sá kviðr sem þig bar og þau brjóst er þú milktir, Luke xi. 27.

2. to milk, milkja fé.

milkr, adj. [mjólk], giving milk; milk ær, a milch ewe, opp. to geldr (dry), q.v.: milki þinn! an abuse, milk-sop or the like, Nj. 182.

MILLI, prep. with gen., also millim or millum, by assimilation from miðli, which was prob. its early form (10th and 11th century), as is shewn by rhymes, e.g. liðs á miðli, Sighvat (thrice); friðila miðli, Fms. vi. 185 (in a verse): [Dan. mellem; Swed. mellan]:

—between; milli skógarins ok árinnar, Eg. 276; m. frosts ok funa, Sól.; heima á milli, Bs. i. (in a verse); sín á milli, milli sín, among themselves, N.G.L. i. 95, Ó.H. 48; binda þeir þá svardögum sín í milli, 35; manna á milli, Fms. xi. 19; milli Noregs konungs ok Svía konungs ok Dana konungs, Ó.H. 47; millim konunga ok landanna í millum, Fms. iii. 70; en aldri síðan varð vel í millim þessa kununga, 82; Einarr komsk niðr í millum þeirra konungs, vi. 42; sigla millum landa, from one land to another, Ld. 84; millum manna, 78; þeirra á millum, N.G.L. i. 87; hann hafði í tveinir stöðum herinn ok lét skamt milli, at a short distance from one another, Róm. 276.

II. spec. usages; var enn meir vönduð veizla en þess í milli, more than otherwise, Fms. xi. 19; margir verða vaskir í einangrinum, þó lítt sé vaskir þess á milli, Eb. 60; um aðra hluti var skamt milli máls konunga, in other things there was no great difference between them, Fms. x. 132; þar væri langt í milli, hvárt þú hefðir þá með öllu eðr hefðir þú þá aldri, there is much between your having it altogether or not at all, Gísl. 27; búnaðr hans var þar á milli, his dress was midway, plain, Eb. 34; standa í milli, to stand between, hinder. Eg.: mátti þar ekki í millim sjá hvárr of öðrum myndi bera, it could not be seen which of the two would get the better, so equal was the match, Fms. iii. 77, Fb. i. 138, Fas. i. 399, iii. 377, Fs. 39; alla þá stund varð honum ekki í milli aga ok úfriðar, all that time there was war and fighting, i.e. all his reign was for him nothing but continuous war and tumult, Fms. vi. 430; mér lætr þú ok sjálfum millum ílls lítið, Am. 82; leggja í millum, to pay into the bargain; skal ek í millum leggja vinganar þinnar, … kalla ek mínn kaupi vel keypt ok allgóðr er meðal-aukinn. Lv. 43; vili þér flensa milli segla, into the bargain, Fms. vi. 359. mod. gefa milli, to give into the bargain (milli-gjöf, q.v.)

III. milli ok, ellipt., in order to avoid repeating an immediately preceding noun, e.g. upp með ánni, milli ok skógarins, along the river, between (the river) and the forest, Eg.; hann nam land út frá Stafá milli ok Hraunsfjarðar, Eb. 14; út frá Stiku, á milli ok Guðlaugs-höfða, 292; út frá Svelgs-á, milli ok Hóla, 180; þar í millum ok gaflaðsins, Nj. 203.

milli-bil, n. an interval, (mod.)

milli-gjöf, f. (= meðal-auki), an amount paid into the bargain.

millim and millum, see milli above.

millum-ferð, f. intervention as of a daysman. Fms. ix. 322.

milska, að, to mix, a beverage; því var drykkr þeirra sárliga milskaðr í Jólaboðinu, Thom. 433.

milska, u, f. [A.S. milisc = honeyed; Ulf. miliþ = honey; cp. Lat. mellitus]:

—mead, a kind of honeyed beverage, Ht. R. 26; milsku drykkr, Gd. 71, Clar. 134 (Fr.)

milta, n. a bar of unwrought iron; járn-milta.

MILTI, n. [A.S. milt; Engl. milt; O.H.G. milzi]:

—the milt, spleen, Fbr. 137, passim.

miltis-bólga, u, f. inflammation of the spleen, Fél. x.

mimungr, m. the name of a sword, Þiðr.; see Mímir.

MINJAR or better minnjar, f. pl., mod. menjar, which occurs in MSS. of the 14th century, thus, menjar, Fb. i. 531, ii. 24, Grett. 96 A, Fas. ii. 326 (15th century); gen. sing. menjar, Grett. 151 A (176 new Ed.), is no doubt false for menja: [akin to minni]:

—memorials; hón tók hringinn Draupni ok sendi Óðni til minja, Edda 39; daprar minjar, Skv. 3. 52; þessa gripi skaltú eiga at minjum, Fms. ii. 246; lítið fingrgull … gott sagði mér hugr um ef ek næða nokkurum minjum Magnúss konungs, vi. 235; ok hafa menn þær minjar hans á Íslandi at hann hefir kristnað landit, x. 300; minjar várra viðskipta, Fs. 58; eilífar menjar ok minningar, Fb. ii. 24; hann spurði hvárt þeir hefði þess öngar minjar suðr í landit, Orkn. 218; þat sverð er þeir frændr höfðu langan tíma átt ok miklar menjar af haldit, i.e. a family heir-loom. Fas. ii. 326.

minja-gripr, m. an heir-loom, an object kept in memory of a person, Nj. 203; saxit var menjagripr þeirra, ok hafði aldri ór ætt gengit, Grett. 96 A; hann hafði einn tygil-kníf á hálsi sér er móðir hans hafði gefit honum, hón kvað þat minjagrip, ok bað hann svá til geyma sem hamingja muni fylgja, Finnb. 266, Fs. 133.

minka, að, see minnka.

MINN, f., mín, n., mitt, poss. pron.:—in the possessive pronouns minn, þinn, sinn (meus, tuus, suus), mod. usage pronounces i long (í) before one consonant, but short (i) before a double consonant, and accordingly all modern editions of old writers make a distinction in the root vowel, thus, minn, minnar, minni, minna, but mín, mínir, mínar, mínum; whereas the ancients pronounced í throughout, as is seen from Thorodd, who distinguishes between the short i in minna (memorare) and the long í in mínna (meorum), Skálda 163; and still more clearly from rhymes, mítt and hvíti, Bjarn. 63; mínn (meum) and sína, Arnór (Orkn. 104); mítt, frítt, and mítt, sítt, Völs. R. 136, 137. As late as the 14th century, in the corrections by the second hand of the Flatey-book, mijtt = mítt; the older vellums do not distinguish between i and í; cp. also the cognate languages: [Goth. meins; A.S. and O.H.G. mîn; Engl. mine; Germ. mein; Dan. mîn.]

B. Mine and my = Lat. meus, in countless instances: the possessive pronoun is usually put after the noun, bróðir minn, faðir minn; for the sake of emphasis only can it stand before, minn hamar, Þkv. 3; minn dróttinn, Skm. 3; minn Sigurðr, Gkv. 1. 18; míns málvinar, 20; mínu bölvi, id.; mínir bræðr, 2. 3; minn herra, Fms. vii. 197; mínar eru sorgirnar þungar sem blý, Sturl. (in a verse): in eccl. writers, perhaps influenced by Luther’s Bible, this use has increased, and is freq. in the N.T., Pass., Vídal.; in popular speech, however, the old usage still holds good, (cp. Engl. mother mine, etc.)

2. in addressing, my dear! Jón minn! Sigríðr mín! móðir mín! barnið mitt! etc.

II. as neut. subst. mitt; [Gr. το ἐμόν; Lat. meum]:

—mine, my part; skal ek ekki mitt til spara, mine, all I have, Nj. 3; malit hefi ek mitt, I have done my share, Gs. 16.

III. ellipt. usage; eru slíkar mínar, such are mine (viz. affairs), Ísl. ii. 245.

MINNA, t, [A.S. mindjan; Engl. mind; Dan. minde; Germ. meinen; Engl. mean is prob. of the same root]:

—to remind, with gen. of the thing and dat. of the person; minna e-n e-s, to remind one of, Skálda 163; hón hefir minnt mik þeirra hluta er ek hefir eigi fyrr hugleitt, Fms. i. 3; minna á e-t, Hallgerðr minnti opt á, Nj. 71; þar er þú minntir mik at ek væra þinn maðr, Hkr. i. 91.

II. impers. ‘it minds me,’ = I remember; ávallt er ek sék fagrar konur, þá minnir mik þessarar konu, ok er minn harmr æ því meiri, Fms. vii. 105.

2. to recollect; hvers minnir þik um hversu mælt var með okkr? þá er vel ef okkr (acc.) minnir eins um þetta mál, does it not occur to you what we agreed on? … ’tis well if both of us recollect the same, Ld. 284; mik minnir þeirra Jólanna er vóru í fyrra vetr, Fms. vi. 232: freq. in mod. usage, mig minnir, it is in my mind, = I think, with the notion of not being quite sure, but eg man, I remember.

III. reflex., minnask e-s, to remember oneself, ‘mind,’ call to mind [cp. common Engl. ‘I mind well this or that,’ = I remember], Fær. 79, Fms. i. 4; herra minnstú mín, 623. 9; ef þér vilit eigi slíks (slíkt Ed.) minnask, Fms. xi. 268; sú hin ílla atkváma minntisk hennar, visited her, Hom. 121; hefi ek nökkut minnsk þín?—Ekki, herra, segir sveinninn, have I remembered thee, i.e. given thee anything? Fms. vi. 230; eigi væri allfjarri at minnask þín í nokkuru, to remember thee with some small pittance, i.e. give thee some trifle, Fb. ii. 96; er þat ok stafkarla háttr ok er einsætt at minnask hans þó lítið sé, Háv. 5, 15 new Ed.; hann minntisk gamalla manna með spakligum ráðum, Fagrsk. 15:

—minnask á e-t, to remember, recollect; minnask á fornan fjándskap, Nj. 66:

—to mention, talk of, hann minntisk þá er fyrr höfðu verit, Ó.H. 70.

minnask, t, dep., [minnask rhyming with finna, Hallfred; from munnr = a mouth, and different from the preceding]:

—to ‘mouth,’ i.e. kiss, at meeting or parting: only with prepp., m. við e-n, or m. til e-s hafði konan gengit inn at minnask við heima-menn, Orkn. 220; hann spratt upp í móti honum ok minntisk til hans, he rose and kissed him, bade him welcome, Nj. 282; Bolli gékk at Kjartani ok minntisk til hans, Ld. 194; gékk konungr út um bæinn ok minntisk til allra höfuð-kirkna, Fms. viii. 126; einn af gestum Magnúss konungs minntisk við líkit ok felldi tár, Fb. ii. 619 (kysti líkit, Fms. viii. 232, l.c.); ok áðr hann væri smurðr minntusk menn til hans, Fms. x. 148; viltú minnask til mín at skilnaði?—Ekki, Lafranz, vil ek kyssa þik, Bs. 1. 842; gékk í móti honum ok tók hann af baki, ok minntusk þeir Kári báðir við hann, ok leiddu hann á milli sín í stofu inn ok settu hann í hásæti, Nj. 255; hann minntisk við son sinn með ástsamligum kossi, Barl. 186, Háv. 24, 38 new Ed.: with a play on the words, munnr þinn at ek meina, minnist við Jésum bert, Pass. 6. 9.

MINNI, compar. and superl. minnstr, answering to lítill, q.v.: [Ulf. miniza and minists; O.H.G. miniro; Germ. minder, minderste; Dan.-Swed. mindre, mindst; Lat. minor, minimus]:

—lesser, smaller, and superl. least, smallest, of stature, quantity, following the same rule as lítill (q.v.), and opp. to meiri; minna lið, Grág. i. 44; minni laun, Nj. 10; máttr sem minnstr, Fms. xi. 102; minnstr ok vesalligstr, Háv. 53; var minna karp þitt, er …, Fms. vii. 21; þeir áttu minna í at hefna, Eg. 86; liggja í minna rúmi, Mork. 183; svá sem hann má minnstu við koma, Grág. i. 140.

II. metaph., minnstir fyrir sér, Eg. 123; þú ert minni fyrir þér en ek hugða, Edda 33; þat lið er honum þótti minni fylgð í, Fms. iv. 350; sá er kallaðr minni maðr (lower in rank) er öðrum fóstrar barn, Ld. 108: hence vera minni maðr, of a person who has done a dishonourable deed, dishonoured [cp. Lat. capitis minor]: eigi at minna, nevertheless, 216.

minni-háttar and minnst-háttar, adv. of lesser, least degree, the least, Fs. 59.

minni, n., but also mynni, [munnr; Dan. minde, in Kjerte-minde and other local names; -mouth in Engl. local names; Germ. -munde as in Trave-munde, -gemünd as in Necker-gemünd]:

—the month, Lat. ostium; Móðu-minni, Fms. vi. (in a verse); Dínu-minni, Km. 3; austr horfir botninn á Hjörunga-vági en minnit í vestr, Fb. i. 187; fyrir minni Eireks-fjarðar, 430 (mynne Ed.), Fms. xi. 125 (mynnet Ed.); fyrir utan minnit, Fs. 180; fjarðar mynni, Hkv. Hjörv. 18; dals-mynni, Fms. viii. 57; but dal-minni, Fb. ii. 554, l.c.: also an Icel. name, Ós-minni, 29.

MINNI, n. [Ulf. ga-minþi = μνεία; A.S. mynd; Engl. mind]:

—memory; minni, vit ok skilning, minni at muna…, Skálda 169, Fbr. 137; hann misti minnis ok þótti nær sem vitstolinn, Fms. vi. 198; sumir hafa eigi m. þá er frá líðr hvernig þeim var sagt, ok gengusk þeim mjök í minni optliga, Ó.H. (pref.); leggja í minni, to keep in memory, Fb. ii. 353; því er ek má mínu minni á koma, Str. 2; reka minni til, Fms. vi. 256, Fb. i. 262; festask e-m í minni, Ó.H. 46; reka minni til e-s.

2. memorials, esp. in pl.; þvílík minni hafa menn þar Haralds konungs, Fagrsk. 127; ok settir eptir bautasteinar til minnis, Ó.H. (pref.); hann hjó þat högg er menn hafa síðan at minnum haft, Fb. ii. 23, Fms. xi. 109: old saws or the like, hölzti eru þau minnin forn, Mkv.; ok skal orðtak vera forn minni, Edda (Ht.) 125.

3. memory, of past time; þeirra er vóru fyrir várt minni, who lived before our memory, Íb. 16; þat er ór manna m., beyond the memory of man, D.N. iii. 34; ér erfðuð hann, þat er í mínu m., Skálda 171;

ú-minni, lethargy.

4. mind, consent (Dan. minde, ‘give sit minde til noget;’ Engl. ‘give one’s mind to it’); með sjálfs síns minni, K.Á. 70; utan biskup minni, D.N. i. 382.

II. a memorial cup or toast, at old sacrifices and banquets: these memorial toasts were in the heathen age consecrated (signuð) to the gods Thor, Odin, Bragi, Frey, Njord, who, on the introduction of Christianity, were replaced by Christ, the Saints, the Archangel Michael, the Virgin Mary, and St. Olaf; the toasts to the Queen, Army, etc. in English banquets are probably a relic of this ancient Teutonic ceremony; Krists-minni, Fms. vii. 148; Máriu-m., x. 19; Ólafs-minni, N.G.L. ii. 445, cp. in the heathen age Braga-full; þar vóru öll minni signuð Ásum at fornum sið, Ó.H. 102; bera minni um eld, O.H.L. 18; bera öl um eld ok drekka m. á þann er gegnt var, Fms. vi. 442; fóru minni mörg ok skyldi horn drekka í minni hvert, Eg. 206; drakk hann þá öll minni krossalaus þau er bændr skenktu honum, Hkr. i. 144; mæla fyrir minnum, to speak to a toast, propose, give a toast, Orkn. 246, Fs. 147; skyldi þar um gólf ganga at minnum öllum, Eg. 253; Þorgils skyldi mæla fyrir minnum, en hann veik til Þórðar ok bað hann ráða hver minni fyrst væri drukkin, i.e. that Th. should be the toast-master, Sturl. i. 20 (the banquet in Reykhólar, a.d. 1119). At a funeral banquet the minni of the deceased was proposed by the heir, who at the same time made a vow (strengja heit); this rite performed, he took his father’s scat in the hall, and was henceforth the lawful heir, Fms. i. 161: a minni to a living person is nowhere mentioned. For the classical passages see Hák. S. Góða ch. 16, 17, Fms. i. 280; and for funeral banquets, Fagrsk. ch. 55.

compds:

minnis-drykkja, u, f. a banquet where there are minni, Bs. i. 728.

minnis-góðr, adj. having a good memory.

minnis-horn, n. a memorial horn, cup, Fsl. 19.

minnis-lauss, adj. having a bad memory.

minnis-leysi, n. loss of memory.

minnis-stæðr, adj. memorable, Þórð. 74.

minnis-veig, n. a ‘toast-cup,’ of a charmed cup, Sdm. (prose), Fas. iii. 309.

minnis-verðr, adj. memorable.

minnis-öl, n. = minnisveig, Hdl. 45, where it has some notion of a charmed drink.

minnigr, adj., mingastir, a ἅπ. λεγ., Fms. vi. 199 (Hulda), but elsewhere uncontracted:

—mindful, having a good memory, Hm. 102, Fagrsk. 14; m. ok ólyginn, Íb. 15; stórvitr ok minnigr, m. ok námgjarn, Ó.H. (pref.); verþú sem mingastr (contr.), Fms. vi. 199: remembering, ek em m. hversu …, I remember how …, i. 35:

—with gen., vera m. e-s, Fs. 18, Fms. iii. 63, xi. 261, Ó.H. 215:—also minnigr at e-u, Nj. (in a verse).

minni-liga, adv. in memory, Karl. 126.

minni-ligr, adj. memorable, Stj. 67, 127, 280, Barl. 171, Bs. i. 347, Sturl. ii. 187, v.l.

minning, f. memory, recollection, remembrance; en nú ritu vér þau tíðendi með nokkurri minningu, er görðusk …, Ó.H. (pref.); í minning e-s, in memory of, remembrance of, Rb. 336, MS. 623. 96, Nj. 157, Sks. 112; göra minning e-s, Fms. i. 31, Blas. 43, Grett. 137; góðrar, ágætrar minningar, of good, blessed memory, H.E. i. 529, Dipl. i. 3:

—with a notion of vengeance, ok þótti sjá minning betri en engi, Ld. 234, Fms. xi. 443: with a notion of gratitude, a gift, present, Eg. 63; þenna varning vil ek at þér þiggit at mér, herra, þótt smæri minningar sé görvar en vera ætti, Fms. xi. 328.

2. admonition, foreboding; þessi minning varð náliga hverja nótt. Fms. vii. 187.

compds:

minningar-mark, n. a monument, Stj. 190.

minningar-tíð, f. a memorial feast, Mar.

minningar-verðr, adj. memorable, Fms. x. 313.

minni-samligr, adj. memorable, Edda 160 (pref.), Stj. 6.

minni-samr, adj. with gen. recollecting, mindful, and of things ‘never to be forgotten,’ Nj. 152, Ld. 242, Fms. vi. 261, vii. 295, Ölk. 37, Háv. 44.

minnka, proncd. mínka, að, [minni, minnr], to lessen, diminish, 732. 1, Skálda 167, Rb. 334; m. sik, virðing sína, to lower oneself, Nj. 222, Sd. 154.

2. impers. to abate, decrease; veðrit (acc.) minnkar, Eg. 99; skóginn minnkar, Str. 4; ísa minnkar, Fms. ix. 350.

II. reflex. to grow less, decrease; hiti minnkask, 732. 1, Barl. 70, 180, Rb. 474, Stj. 59: to be lowered, disgraced, ef Sturla er at nokkru minnkaðr, Sturl. i. 104; minnkask ekki, Hrafn. 16; minnkaðisk vár sæmd í því, Fms. x. 7.

minnkan, f. a decrease, minishing, Fas. iii. 266, Bs. ii. 164: gramm., Skálda 167, 188.

2. metaph. shame, discredit, freq. in mod. usage; þér er minnkan að því, ’tis discreditable to thee.

minnkunar-laust, n. adj. without disgrace.

MINNR, adv., compar. also spelt and proncd. miðr, and so always in mod. usage; superl. minnst; answering to lítt (see lítill); [Ulf. mins or minz; cp. Lat. minus]:

—less, with dat.; hálfum vegnum penningi miðr en hálfan sjötta eyri, Grág. ii. 175; vetri miðr en hálf-sextugr, i.e. fifty-five years old save one [cp. ‘forty stripes save one’], Íb. 18; manni minnr en hálfr sétti tigr, Sturl. iii. 37; vera lífi minnr, to be minus one’s life, lifeless, dead, Ísl. ii. 315 (Heiðarv. S.); engu miðr Skallagrími, no less than S., Eg. 334; engu minnr, no less, ‘nihilo minus,’ Edda 36; sá er miðr neytir, he who makes less use of it, Grág. ii. 293; minnr á viðborða, Fms. vii. 292; ef maðr stelr minnr en þveiti, N.G.L. i. 253; miðr vel, less well, not very well, Ísl. ii. 330; þeir sem vitrari vóru ok minnr druknir, Fms. i. 59; þat skipit er minnr var brotið, ii. 128; minnr mundi Þjóstólfi í augu vaxa, Nj. 58; þat er minnr er fjarat, Ld. 76; ok er þat eigi minnr mitt hugboð, Fær. 202; mundi hann þú minnr saka sóttin, Sks. 704; sem minnr er at sköpuðu, Sturl. iii. 7; minnr frá líkendum, Fms. v. 86: in mod. usage, því er miðr, alack! því er verr og miðr = alack! I am sorry.

II. superl. minnst, least; þá er hann varði minnst, when he least expected, Eg. 296; minnst mánuð, at least a month, Vígl. 33; minnst staddr, i.e. in a bad plight, Pr. 410.

minnstr, superl. least; see minni.

minnþak, n. [from a Gaelic word min = flour], dough made of butter and flour kneaded by the Irish slaves to slake their thirst at sea when short of water, Landn. 34: whence

Minnþaks-eyrr, f. a local name in Icel., see Landn. l.c. and Fs.

minta, u, f. the herb mint, Pr. 272, N.T.

mirra, u, f. myrrh, Stj., Hom., N.T.

MIS, adv., also á mis, the older form of which was miss, which remains in missa, missir, miss-eri, and was in the earliest times sounded so, as may be seen from such rhymes as miss-löng, vissa, Fms. xi. 196 (in a verse of the beginning of the 11th century); [Ulf. misso = ἀλλήλων, prop. a subst. = Lat. vices]:

—amiss, denoting to miss one another, pass one another without meeting: þá ríðr hann undir melinn hjá Mosvöllum er þeir bræðr ríða hit efra ok farask þeir hjá á mis, Gísl. 19; as also simply farast á mis, to pass by one another so as to miss; sverð Saul hjó aldri mis, Stj. 495, 2 Sam. ii. 22; hann ætlaði at drepa keisarann … en grípr á mis Karlamagnús, he intended to slay the emperor Charlemagne, but missed him, Karl. 151; gripu þeir á miss hins bezta ráðs, they missed their opportunity, Róm. 278; göra á miss, to do amiss, Hom. 14; leggja á mis, to lay athwart or across.

B. In a great number of compds, denoting,

α. alternately, Germ. wechsel, as in mis-svefni, mis-vitr, miss-eri, missöng;

β. amiss, in a wrong way; and lastly,

γ. wrong, evil, see the following compds.

mis-bjóða, bauð, to proclaim amiss, N.G.L. i. 9, 348: to ill-use, offend, with dat., Mar., Hom.: esp. in part. n., e-m þykir sér misboðit í e-u, to feel offended at, take ill, Ld. 136, Orkn. 212.

mis-brigði, n. pl. deviation, Sks. 527.

mis-bundinn, part. mis-bound, unlawfully bound, N.G.L. i. 83.

mis-dauði, a, m. death at different times: in the phrase, ef m. þeirra verðr, if one of them should die before the other, N.G.L. i. 48, Grág. i. 219, Fb. i. 560, Fs. 124.

mis-deila, d, to ‘mis-deal,’ quarrel, N.G.L. i. 68.

mis-deild, f. a ‘mis-deal,’ quarrel, Fms. x. 406, N.G.L. i. 68.

mis-deili, n. ‘mis-dealing,’ shewing undue preference, Fms. i. 17.

mis-dýpi, n. ‘mis-depths,’ now shallow, now deep, Ísl. Þjóðs. ii. 77.

mis-dægrt,† n. adj.; in the phrase, honum verðr aldri misdægrt, of a person who is never ill for a single day.

mis-dæma, ð, to misjudge, Bær. 12.

mis-dæmi, n. misjudgment, N.G.L. i. 88.

mis-dæming, f. misjudgment, Sks. 344.

mis-eiðr, n. ‘mis-oath,’ perjury, Eluc.

mis-eldri, n. ‘mis-age,’ disparity in age, of brothers, wedded persons, or the like, Fb. i. 123, 250, Fms. v. 318 (spelt wrongly mis-eldi), x. 402 (spelt mis-heldi).

mis-eta, at, to ‘eat amiss,’ i.e. at a wrong time, N.G.L. i. 378.

mis-fall, n. a mishap, mischance, Art.

mis-falla, féll, to happen amiss. Str. 9, Karl. 303, Art. 52.

mis-fangi, a, m. a mistake, taking one thing for another, Grág. i. 415, Greg. 70.

mis-fangi, adj. guilty of a mistake, Grág.

mis-fara, fór, [Scot. misfaer], to go amiss, be lost, Gþl. 508: to do amiss, transgress, Bs. i. 773; misfara með e-u, to treat amiss, outrage, N.G.L. i. 152, Ó.H. 224, Gþl. 102, 312: to misconduct, Fms. vii. 142: reflex. to go amiss, Bret. 98; e-m misfersk, it goes amiss with one, Bs. ii. 18.

mis-fari, a, m. ‘mis-travelling,’ of two travelling at a different speed, so that one is left much behind; mun þá svá mikill verða yðvarr m., Fbr. 205; ok varð m. þeirra eigi alllítill, Fær. 268; at sem minnstr skyldi verða m. þeirra Brúsa, Ó.H. 97.

mis-fengr, adj. missing one’s aim, Gísl. 71.

mis-ferð, f. misconduct, H.E. i. 249: a mishap, Art. 39.

mis-ferli, n. a mishap, mischance, = slysferli, Gþl. 482, Sturl. ii. 51: misconduct, Bs. ii. 70.

mis-fróðr, adj. mis-informed, of persons hearing different accounts of the same thing, Fas. iii. 237, v.l.

mis-fylgi, n. partiality, N.G.L. iii. 77.

mis-för, f., esp. in pl. mishaps, a miscarriage, accident, Bs. i. 200, Karl. 52, Fær. 194: in Grág. i. 224 misfarar is used of a crew perishing one after another, a case analogous to that told in Ld. ch. 18, and bearing on the old law of inheritance, by which all persons aboard a ship were one another’s heirs; so that it was important to know in what order they died, and who had been the last survivor, cp. kjolsvarf in the early Swed. law: the phrase, fara misförum, to have miscarried.

mis-ganga, u, f. a going amiss, straying, of cattle, Grág. i. 435, Krók. 37: misconduct, N.G.L. i. 63, Fb. ii. 300: dissent, H.E. i. 528: of the tide, see misgöng.

mis-gáningr,† m. an inadvertency.

mis-gleyma, d, to forget. Art. 52.

mis-góðr, adj. ‘mis-good,’ partly good, partly bad, Fb. ii. 240.

mis-grafa, gróf, to ‘mis-bury,’ i.e. against law, N.G.L. i. 392.

mis-granda, að, to misuse, hurt, H.E. i. 242, Hom. 155.

mis-grip,† n. a ‘mis-grip,’ mistake; in the phrase, taka e-t í misgripum, to take a thing by the wrong end, make a mistake, (mod.)

mis-gruna, að, to suspect, Fms. iii. 122, Fas. iii. 278, Bs. i. 810.

mis-göng, n. pl., mis-ganga, u, f., Orkn. 266: in the Kb. spelt miss-öng, even in the very old vellums 1812 and 625; which may be the true, and misgöng a later etymologising form, from miss and an inflexive -ang, cp. hunang, analogous to misseri, q.v.

B. ‘Mis-tide,’ ‘tide-change,’ i.e. the spring tides at new moon and at full moon; the spring at full moon was called missöng in meiri, high spring tide, opp. to missöng in minni, the low springs at new moon; as to the seasons, the midsummer springs (the sun in Cancer) were called high, as opp. to the low spring tides at midwinter time (the sun in Capricorn), see the Rb.; geisar þá flóðit miklu meirr en áðr ok köllu vér þat in meiri misgöng, verða þá misgöng at nýi meiri en áðr, 732. 1, 4; en ek veit at þér flytisk eigi ór höfninni fyrir misgöngin, not before the next spring tide, Ísl. ii. 127 (where misgöngin is = misgöng in meiri); þau flóð köllu vér missöng at nýi hverju, … köllu vér þat en meiri missöng, … tungl er fullt eðr ekki at sýn þá er missöng eru ok fjara verðr nær miðdegi eðr miðnætti, … verða þá missöng at nýi meir en áðr, Rb. 442, 444, 448, 478: the vellum 732 uses mostly misgöng or misgavng; thus, en þá er tunglit stendr gegnt sól eru misgöng af vellu sólar-hita … sól í Krabba-merki ok misgöng, … sól í Steingeitar-merki ok misgöng minni …; again, ok þau köllu vér flóð missöng at nýi hverju, see Ísl. ii. 512 (the foot-note); þeir mundi þess bíða, þá er á stæðisk misganga straumanna (= the spring tide), ok austan-veðr, þvíat þá er varla fært milli Vestreyjar ok Hrosseyjar, Orkn. 266. The word is now obsolete, and instead of it Icel. say stór-straumr, stór-streymt, = spring tide, opp. to smá-straumr, smá-streymt, = neap tide, which words, on the other hand, do not occur in old writers: miðs göng, = waning moon, is still said to be in use in eastern Iceland.

mis-göra, ð, to misdo, transgress, Nj. 176, Hom. 19, Gþl. 183, Fms. i. 47, N.G.L. i. 351, Sturl. iii. 233.

mis-görð, f. transgression, passim in mod. usage.

mis-görning, f. (mis-görningr, m., Sks. 676, Fms. x. 371), a misdeed, transgression, Hom. 152, 158.

mis-haldinn, part. wronged, not getting fair treatment, Fms. vii. 2, x. 410, Gþl. 185, Bær. 18.

mis-heldi, n. ill usage, unfair treatment, Fms. x. 402.

mis-hljóðan, f. discordance, Stj. 45.

mis-huga, að, to think amiss, think evil, Hom. (St.)

mis-hugi, adj.; vera m. við e-n, to be at variance with, Fas. i. 171: as subst. suspicion, Bær. 16.

mis-hugna, að, to displease, Art.

mis-högg, n. a ‘mis-blow,’ miss, striking at one thing and hitting another, Bs. i. 428.

mis-höggva, hjó, to strike amiss, N.G.L. i. 166.

misindi, n., in the gen. of mixed, bad quality, e.g.

misindis-maðr, m. a person of bad reputation.

mis-inna, t; e-m verðr misinnt = mismæla (q.v.), Dropl. 18.

mis-jafn, adj. ‘mis-even,’ uneven, unequal, of various sizes or qualities, now this, now that, Fb. i. 559, Nj. 12 2; í misjöfn efni, Skálda 175; misjöfn skotvápn, i.e. both heavy and light, long and short, Sks. 386; misjafnir eru blinds manns bitar, a blind man’s mouthfuls are uneven, either too small or too large: metaph. not good, samfarir þeirra vóru misjafnar, Sturl. i. 115; þessi ætlan þótti mönnum misjöfn, Fms. ix. 17; sá verðr at mæta misjöfnu (hardships) er víða ferr, Fas. ii. 74; á misjöfnu þrífask börnin bezt, a saying; misjafnt hægr, not very easy, Band. 13.

mis-jafna, að, to make unequal; m. frásögn um menn, to give a different account, speak well of one and ill of another, Orkn. 46; ef nökkurr hlutr væri misjafnaðr (shared unequally) með þeim bræðrinn, Fms. x. 62; hefir þú, faðir, lengi mjök misjafnat með oss bræðrum, Ld. 102; ef hann eigi misjafnaði með þeim, Sturl. ii. 159.

mis-jafnaðr, m. an unequal daring, Grág. i. 174: odds, Fms. i. 42.

mis-jafnan, f. = misjafnaðr, Bs. ii. 40, Mar.

mis-kast, n. a ‘mis-cast;’ farask at misköstum, to be worsted, Stj. 211.

mis-kaup, n. a bad bargain, Sturl. iii. 212, v.l.

mis-kenna, d, to mis-ken, mistake one for another, Sir. 82, Sturl. i. 160, Flóv. 20.

miski, a, m. [mis], a misdeed, offence; in the phrase, göra e-m til miska, to offend, wrong a person, Finnb. 258, Ld. 76, Hrafn. 27.

miska-ráð, n. pl. misdeeds, Harms. 14.

mis-klíð,† f. discord.

mis-kunn, f., mod. miskun with a single n, [from mis- and kunna; Scot. mis-ken; analogous to Lat. ignoscere = not to know, to overlook, pardon faults, as is duly remarked in Syntagma Baptismi by Jón Ólafsson]:

—forgiveness, pardon, mercy, grace; vill Þórólfr gefask upp í mitt vald til miskunnar, Eg. 89; gefask upp á, yðvart vald ok miskunn, Fms. i. 104, Greg. 48, Niðrst. 1; ok eru þeir þá í m. konungs, at the king’s mercy, Gþl. 84; göra miskunn a e-m, to shew mercy to, Stj. 200; miskunnar andi, hugr, heit, augu, brunnr, faðmr, the spirit, mind, promise, eyes, spring, bosom of grace, 242, Greg. 25, 45, 47, Fms. ii. 196, Th. 25; miskunnar dómr, merciful judgment, Sks. 615; m. móðir, mother of mercy, Hom. 121; miskunnar gjöf, gift of grace, Fær. 136, Bs. i. 699: esp. freq. in eccl. usage, N.T., Pass., Vídal.

compds:

miskunnar-fullr, adj. merciful, Dipl. ii. 14.

miskunnar-lauss, adj. merciless, unforgiving, cruel, Sks. 735, Stj. 230.

miskunnar-leysi, n. hardness of heart, cruelly, Bs. i. 288, Stj. 481.

miskunnar-maðr, m. an object of charity, a pauper, Ld. 310.

miskunnar-verk, n. a work of mercy or charity, Hom. 67, K.Á. 76, Fms. x. 244.

mis-kunna, mod. mis-kuna, að, to shew mercy, pardon, with dat.; m. máli e-s, to pardon, deal mercifully with one, Sks. 652, Fms. ii. 119, viii. 24, Greg. 24; miskunnaðu mér Guð = miserere mei Dens, Fms. viii. 239: passim in eccl. usage, Guð miskuni nú öllum oss, a hymn.

II. with acc., miskunna e-n, O.H.L. 40, Str. 74, Sks. 255, (rare.)

mis-kunnari, a, m. one who shews mercy, a pardoner, Str. 81.

miskunn-lauss, adj. finding no mercy, Gs., Grett. 15 new Ed.

miskunn-samliga, adv. (miskunn-ligr, adj.), mercifully, Fms. ix. 517, Stj. 40, Sks. 453.

miskunn-samr, adj. merciful, Blas. 42, Magn. 464, Nj. 157, Hom. 109, Fms. ix. 524, Barl. 82.

miskunn-semd, miskunn-semi, f. companion, mercy, Magn. 514, Sks. 733, Fms. iv. 247.

mis-kviðr, m. [Ulf. missa-qiss = σχίσμα], a slip in the pleading before a court; ek tek miskviðu alla or málinu hvárt sem mér verðr mismælt eðr ofmælt, Nj. 232; hann sótti málit miskviða-laust, Hrafn. 18.

mis-langr, adj. of different length, Fms. xi. 196 (in a verse).

mis-leggja, lagði, to lay amiss; e-m eru mislagðar hendr, one had ‘mislaid hands,’ i.e. did the wrong thing and left the right undone, Fms. vii. 118, Þorst. Stang. 52, Finnb. 262: also of slovenly or bad work.

mis-leika, lék, to ill-treat, N.G.L. i. 169.

mislingar, m. pl., or mislinga-sótt, f. [Germ. masern; Engl. measles], the ‘spotted sickness,’ measles.

mis-litr, adj. variegated, of colour, Stj. 73, Barl. 169; mislit ull.

mis-líka, að, to mislike, be displeased, Nj. 65, Ld. 164, Fms. i. 96, x. 12, xi. 45, Hrafn. 17.

mis-líkan, f. misliking, dislike, Str. 42.

mis-lítask, leit, to look amiss on a thing, misjudge; e-m mislítzk e-t, to be mistaken about it, Glúm. 350.

mis-lyndi, n. an uncertain temper, Fms. vi. 355, Korm. 168, Sks. 137.

mis-lyndr, adj. variable in temper, Fms. viii. 447, Al. 54, Sks. 24, 271, Róm. 254.

mis-lýti, n. pl. faults, flaws, Rétt. 6. 8.

mis-lögur, f. pl.; leggja mislögum, to lay the feet across, Fb. ii. 300.

mis-marka, að, to ‘mis-mark,’ mark another man’s lamb, Grág. ii. 304.

mis-minna, t, to remember wrong: impers., mig misminnir e-t.

mis-minni, n. recollecting wrong, N.G.L. i. 378.

mis-muni, a, m. = mismunr, Grág. i. 173 (the odd amount), 174 B, ii. 158; verðr þar ein nótt at mismuna, one odd night, Rb. (1812) 52.

mis-munr, m. difference, disproportion, Fms. vii. 142, Barl. 67, 93, Karl. 373, Rb. 14.

mis-mæla, t, to make a slip of the tongue, Al. 102, Nj. 232: to disparage, with dat., Str. 70.

mis-mæli, n. ‘mis-speaking,’ a slip of the tongue; hann mun eitt m. tala á allri æfi sinni ok láta á sama degi sitt líf, Fms. iv. 46, Orkn. 112, Fb. ii. 417, Karl. 437; e-m verðr m., to make a slip of the tongue, O.H.L. 14; mér varð m.:

—dissent, Rétt. 73.

misnesi, n. (qs. mið-snesi?), [from miðr and snös = nös (?), q.v.]:

—the partition between the nostrils.

mis-ráðit, n. part.; e-u er misráðit, ill-advised, Fms. x. 420, Fs. 141, Ísl. ii. 379.

mis-ræði, n. an ill-advised, ill-fated deed, Fms. vi. 19, x. 416, Bs. i, 722, Karl. 81: transgression, Barl. 73.

mis-rœða, u, f. [mis and rœða = Lat. ne-fandum], fornication, Grág. i. 338, ii. 61.

MISSA, t, infin. pret. misstu, Fms. i. 178 (in a verse); [A.S. missjan: Engl. miss; O.H.G. missan; Dan. miste]:

—to miss, lose:

I. with gen. to miss, not hit, lack, and the like; Kolr sveiflaði til hans öxi ok missti hans, Nj. 56; svá missta ek alldri manns fyrr, Fms. ii. 331; hann lagði til hans með saxinu ok missti, Ó.H. 73; Philistei missa nú Samsons, found him not, Stj. 415; m. heimkvámu, Fas. i. 385, Sighvat; allt fyrir ofan þar sem missti húsanna, where the houses ended, where there were no longer any houses (for shelter), Fms. ix. 30; þau skulu eigi missa (not escape) hefndar Heilagrar kirkiu, K.Á. 116; hann missti þá fótum, he slipped with the feet, missed his footing (better m. fóta), Hkr. i. 17; m. fótanna, id., Bs. i. 369; í engum mánaði missti hennar sá útími, O.H.L. 84; m. tíða, Fms. v. 182: missta’k Ástu burs, er …, I missed the son of Asta, when …, Sighvat; hann vill þrífa sverðit, ok missir, he thinks to grasp the sword and misses it, ’tis gone, Ld. 118; ef maðr missir kvaðar-váttar, has none, lacks, Grág. i. 42; sagði hann misst hafa (he had omitted) þeirra þriggja vátt-orða er í dóminn áttu at koma, Nj. 36; missti hann nú hers síns sem vita má, Fms. ii. 306; missum vér nú Hákonar Ívarssonar frænda míns, vi. 282; Dagr var þá enn eigi kominn með sitt lið ok missti þess fylkingar armsins, Ó.H. 209; þvíat þeir höfðu lengi matar misst, been long without food, Gísl. 57.

2. to miss, lose, suffer loss of; ek hefi mikils misst, Nj. 28, 117; þá á hann at m. þeirrar giftar, N.G.L. i. 345; missa höfðingja sinna, Þórð. 6 new Ed.; missa sinna aura (Ed. sina for sin̄a), Grág. i. 412; missa föður, Skv. 2. 10; maga hefir þú þinna misst, Am. 79.

3. impers. there is a lack; þar missir engra góðra grasa, there is no lack of any good herbs, Post.; kveðja búa, í stað þeirra ef it síðara sumar missir, í kvið, Grág. i. 491; Gunnarr hljóp í lopt upp, ok missir hans, and so the thrust missed him, Nj. 84; ef Gunnars missi, if G. should die, Akv. 11:

—m. e-s við, þá var við misst Atla hins svarta, Fms. xi. 45; ef mín missir við, if I should die, v. 325, vi. 224; ef þín missir við, 227.

II. with acc. to lose, esp. in later writers and MSS.; missa sigr, to miss victory, lose a battle, Fas. i. 96; m. vára vináttu, Bs. i. 869; vér höfum misst frændr vára, Fb. ii. 119, Fas. ii. 149, 246; hann hafði misst konu sína, Fms. v. 122 (but konu sinnar, Ó.H. 236, l.c.), cp. Eg. 76, Jb. 264, Ld. 291, Grág. i. 434, and so in mod. usage.

missa, u, f. a loss, Al. 56, Eg. 40, Mar.; betra er oss skarð ok missa í flota Ólafs konungs, Hkr. i. 334; aftaka ok m., Edda 37; sorg ok m., Merl. 1. 39.

mis-sáttr, adj. disagreeing, at enmity, Fms. i. 177, iv. 216, v. 224, vii. 64.

mis-segja, sagði, to ‘mis-say,’ relate wrongly, Jb. 3.

mis-semja, samði, to disagree; e-m missemr um e-t, D.N.

MISSERI, also spelt missari, n., usually in pl.; [from a compd word, the former part of which is miss, denoting the alternation, change of the seasons, for misseri is for the year what mál is for the day; the inflexive syllable -eri is uncertain, but not from ár, see Grimm’s Gramm. ii. 471 (note): to derive this old true Teut. word from Lat. semester is inadmissible, for the sense of a period of six months is not the original one: A.S. missare.]

B. A season, or in plur. the seasons, of the year (Germ. Jahres-zeit); mál ok misseri, Hm. 57; sams misseris, at the same season, Gkv. 1. 8; skulu bændr timbr í tupt færa á misseri, en gör á tólf mánuðum, N.G.L. i. 387.

II. in plur. esp. with a distributive or numeral pronoun, the ‘seasons,’ a circuit of seasons = a twelvemonth, a year; ein misseri, Gkv. 1. 9; þetta varð a einum misserum, Bs. i. 466; ein misseri stendr þeirra mál, Grág. i. 377; ok er þau höfðu ásamt verit ein misseri áttu þau son, Finnb. 294; önnur misseri, the next twelvemonths, Fms. v. 193; hver missari, vii. 129; á hverjum misserum, every season, Grág. i. 284; hann hafði þrennar veizlur á hverjum misserum, Fms. iv. 254 (vetri, Ó.H. 113, l.c.); tvau (or tvenn) missari, two years, Grág. i. 287; á tveim inum fyrrum misserum, Fms. viii. 173; nokkur misseri, some seasons, some time, Glúm. 372; þat (viz. thirty-six days) er inn tíundi hlutr allra missara, the tenth part of a whole year, Hom. 73; Færeyingar hafa nýtt kjöt öllum misserum, all the year round, Fær. 248; fiska-stöð öllum misserum, at all seasons, Ld. 4; en þó muntú þessi missari (the current year) verða at búa í Tungu, 246; þá búa er þau misseri hafa þar búit, Grág. ii. 124; fyrir fardaga eða á miðjum misserum, 216; hann skyldi vera þar öll þau misseri, Nj. 209, Fms. vii. 137; þeir bjuggu þar fjóra vetr …, á inum fyrstum misserum, i. 265; en er á leið misserin, when the seasons drew to a close, Fas. ii. 523; þá var svá komit misserum at nótt var farljós, Fbr. 97 new Ed.; liðu nú af misserin, ok um várit eptir fór …, Sturl. i. 35.

2. of a period of six months, half-year; menn höfðu talið í tveim misserum fjóra daga ens fjórða hundraðs, Íb. 6; ár heitir tvau misseri, Rb. 6: the following instances may be doubtful, taka tveggja missera vist, Grág. i. 152; sex misseri = three years (or = six years?), 264; þrjú missari, three half-years (or = three twelvemonths?), Fms. vi. 341 (cp. in the verse þrjú missarin þessi, as also the context of the passage, friðr namsk ár it þriðja, short above); fjögurra missera björg, Grág. i. 264.

compds:

missera-mót, n. the meeting, juncture of seasons, where one begins, another ends, N.G.L. i. 35.

missera-skipti, n. pl. change of seasons, from one season to another.

missera-tal, n. computation of the seasons, a calendar, Grág. i. 2, K.Þ.K. 164, Blas. 39.

misseris-vist, f. a year’s service, Lv. 57.

missi-fengr, adj. missing one’s aim, Gísl. 71, Fms. x. 356.

missir, m. = missa, a loss, Fms. vii. 124, Fær. 136. Am. 98, Grett. 98, freq. in mod. usage.

mis-síðr, adj. of unequal length, of a garment, Fms. x.

mis-sjá, sé, to see amiss, Bs. i. 95.

mis-skakki, a, m. odds, difference; gefa ofan á í misskakka jarðanna, to pay into the bargain, Dipl. ii. 4.

mis-skera, skar, to ‘mis-cut,’ cut wrong, N.G.L. i. 137.

mis-skilja, ð, to misunderstand.

mis-skilningr, m. misunderstanding, misapprehension.

mis-skipta, t, to ‘mis-share,’ share unequally, Gþl. 267, Jb. 160, Fms. iii. 172.

mis-skipti, n. an unequal sharing, Hom. (St.)

mis-smíði, n. pl. mistakes in a work; in the phrase, sjá or finna m. á e-u, to find or see faults in a thing, see that things are not all right, Bs. i. 142, Ísl. ii. 351, Eb. 168, Fs. 142.

mis-snúa, sneri, to misturn, turn wrong, Hom. 19, Greg. 40.

mis-stórr, adj. of different size, Fms. vii. 163.

mis-svefni, n. ‘mis-sleeping,’ sleeping and waking, alternately, Fsm.

mis-sverja, sór, to mis-swear, perjure oneself, N.G.L. i. 30.

mis-sýnask, d, dep. to ‘mis-see,’ see wrong, of deception of sight: impers., e-m missýnisk, Fms. vii. 160: to be mistaken, Lv. 8; undarligt verðr um vitra menn er svá missýnisk, Glúm. 389:

—act., e-m missýnir, Mag. 124, (rare.)

mis-sýni, n. deception of sight, Fær. 166, Fbr. 32, Ölk. 36.

mis-sýning, f. deception of sight.

mis-sæll, adj. ‘mis-happy,’ i.e. of unequal happiness, one having too much and another too little, Grett. 161.

mis-sætt, f. = missætti, Hkr. iii. 101.

mis-sætti, u. discord, Nj. 48, Fms. v. 224, ix. 2, Rb. 410.

miss-öng, see misgöng.

MIST, f. one of the weird sisters or Valkyriur of the heathen age, Gm., Edda (Gl.); prob. akin to the neut. mistr (q.v.), as is to be inferred from mistar-marr, the mist-sea = the clouds, the airy region, Hkv. 1. 46.

mis-taka, tók, to take by mistake, Grág. ii. 196; e-m verðr mistekit til e-s, to make a slip, take the wrong thing, i. 168:

—reflex. mistakask, to miscarry, Grett. 148.

mis-tala, að, to make a slip with the tongue, Flóv.

mis-tekja, u, f. a mistake, N.G.L. i. 20.

Mistil-teinn, m. [O.H.G. mistil; Germ. mistel; A.S. mistel or mislel-tâ; Engl. mistletoe]:

—the mistletoe or mistle-twig, the fatal twig by which Balder, the white sun-god, was slain, see Vsp. 36 sqq., and the legend in Edda 36, 37. After the death of Balder the Ragnarök (the last day of the heathen mythology) set in. Balder’s death was also symbolical of the victory of darkness over light, which comes every year at midwinter. The mistletoe in English households at Christmas time is, no doubt a relic of a rite lost in the remotest heathenism, for the fight of light and darkness at midwinter was a foreshadowing of the final overthrow in Ragnarök. The legend and the word are common to all Teutonic people of all ages.

MISTR, n. [A.S. and Engl. mist], a mist, a freq. word in Icel. although not recorded in old writers; þoka (fog) and mistr are distinguished.

mis-trúa, ð, to mistrust, disbelieve, with dat., Fms. ix. 260, Gþl. 84, 330: with acc. a Latinism, 656 B. 11, 625. 85, Art. 67.

mis-trúnaðr, m. mistrust, Stj. 111, Fms. ix. 281, 284.

mis-tryggja, ð, = mistrúa, D.N. v. 182.

mis-verja, varði, to ‘mis-defend,’ as a law term, N.G.L. i. 89.

mis-verk, n. a misdeed, Sks. 734, Stj., Mar. passim.

mis-verki, a, m. mis-doing, a slip, fault in law, Grág. i. 335, Gþl. 228: a misdeed, Fms. xi. 235, Str. 18, Sks. 734.

mis-vinna, vann, to work at a wrong time, N.G.L. i. 378.

mis-vitr, adj. ‘mis-wise,’ silly and wise together; misvitr er Njáll, segir Hallgerðr, Nj. 67.

mis-vígi, n. a law term for a kind of indirect or intended slaughter, defined in N.G.L. i. 80 (ch. 238).

mis-þokka, að, to disparage, Fms. iv. 267, 320.

mis-þokki, a, m. mislike, Ó.H. 119, 145.

mis-þókknask, að, dep. to be misliked, Fms. i. 261, Sturl. iii. 279, Fas. i. 29.

mis-þykki, n. ‘mis-thought,’ discord, Fas. ii. 422, Bs. i. 661, ii. 149.

mis-þykkja, u, f. = misþykki, Nj. 48 (v.l.), Bs. i. 724.

mis-þykt, f. = misþykkja, Sturl. iii. 229, Bs. i. 701, Mar.

mis-þyrma, ð, to spare not, violate, damage, with dat., K.Á. 40, Gþl. 187, K.Þ.K. 168, Greg. 77.

mis-þyrming, f. mis-treating, Bs. ii. 149.

mis-þyrmsla, u, f. damage, violation, K.Á. 216.

mis-æti, n. ‘mis-eating,’ eating things forbidden by ecclesiastical law N.G.L. i. 384.

mitti, n., qs. miðli, the middle waist, Fas. iii. 481.

mittis-grannr mittis-digr, slender, stout in the waist.

mittum-stangi, a corruption from the Germ. ‘mit dem stange’ = ‘he with the pole,’ a nickname, which the Norse interpreter did not understand, and took to be a name, Þiðr.

MÍGA, part. meig, meigt, meig, mod. még, mégst, még; pl. migu; part. migit; [A.S. mîgan; Lat. mingere], to urinate, Edda 58, Grág. ii. 133, Fas. iii. 99, Ls. 34, Fs. 147, Bs. i. 457.

MÍLA, u, f. [from Lat. mille], a mile, Rb. passim, Al. 109, but seldom. used in good old writers or in poets, for the verse Fb. i. 214 is not genuine, and the only passage from a classical Saga is Lv. 106—ok segja menn at fáar mílur gékk hann þaðan frá (paper MS., of a journey through Germany from Rome).

MÍMIR, m. name of the wise giant of Norse mythology, the keeper of the holy well

Mímis-brunnr, m. = the burn of Mimir, the well of wisdom, in which Odin pawned his eye for wisdom, a myth which is explained as symbolical of the heavenly vault with its single eye, the sun, setting in the sea, Vsp. 22. Mímir also occurs in the following compds, hregg-mímir = the ‘tempest-sky,’ and vett-mímir = the top sky = the uppermost heaven, Edda (Gl.), which are among the nine heavens, such as the ancients fancied it, which shews a connection of this name with the sky;

Sökk-mímir, the M. of the depth, is the name of a giant (representing the sky of the Inferno?), Gm. Again, another myth says that Odin carried with him the cut off head of the giant Mímir (Míms-höfuð), which told him all hidden things, Vsp. 47, Yngl. S. ch. 7, Edda: Odin is called

Míms-vinr, m. = the friend of Mímir, Stor.

Míms-synir, m. pl. the sons of Mímir = the winds (?), Vsp.

II. hold-mímir, flesh-maimer (?), is the poët. name of a sword, Edda (Gl.); cp. also Ulf. mimz = κρέας, 1 Cor. viii. 13, (= a chop, butcher’s meat?).

☞ Is the word to be derived from maiming, cutting, and is the likeness to Lat. memor only accidental? cp. also the following word.

mímungr, m. the name of a sword, Edda (Gl.), prop. the sword of Widga in Þiðr. S.

mín-ligr, adj. like mine, like me; erat mínligt flugu at gína, it is not like me to swallow that fly (like a fish), Bs. i. (in a verse).

mínúta, u, f. a minute in time or degree, Rb.

mítr, n. [from the Gr.], a mitre, Fms. i. 266, viii. 308, Bs.

mítra, u, f. = mítr, Bs. i. 417, Dipl. iii. 4, v. 18, Fms. iii. 167.

mjað-urt, f., botan. meadow-sweet, spiraea, Hjalt.

mjaka, að, to lift or move heavily, with dat.; eg get varla mjakað því, I cannot move it a bit.

mjaldr, m. a kind of whale, from its whiteness.

2. a white tom-cat.

mjall-hvítr, adj. white as driven snow, Alm. 7, freq. in mod. usage.

mjalli,† a, m. [mjöll], whiteness; esp. in the phrase, vera ekki með öllum mjalla, to be not ‘in one’s whole whiteness,’ i.e. to be not in one’s senses, to be insane.

mjall-roka, u, f. loose snow whirled by the wind, Fas. ii. 118.

mjalta, að, [mjólk], to milk sheep or cows.

mjaltir, f. pl. the milking; vóru konur at mjöltum, Eb. 316, freq. in mod. usage:

mjölt, sing., is used of the grime on the hands from milking, þvo af sér mjöltina.

compds:

mjalta-kona, u, f. a milk-maid.

mjalta-tími, a, m. milking time.

mjaltr, adj. giving milk, milch; tvær kýr mjaltar, tíu kýrlög mjölt, ten milch kine, B.K. 20.

mjatla, að, to cut, slice, a dimin.; see meita.

mjá, onomatopoetic, mewing, of a cat.

mjáma, að, to mew, of a cat.

mjorkvi, see myrkvi.

mjódd, f. narrowness.

mjófask, að, dep. to become thin, narrow, Thom. 500.

mjókka, að, = mjófask; tók þá á mjófka sundit, Sturl. iii. 33:

—to make narrow, thin.

MJÓLK, f., gen. mjólkr, prop. mjolk with a short vowel; [Ulf. miluks = γάλα, Cor. ix. 7; A.S. meolc; Engl. milk; O.H.G. miluh; Germ. milch; Dan. melk; Swed. mjölk]:

—milk, Fms. iv. 81, Sks. 90, Al. 31, Lv. 62; mjólk var heit ok vóru á steinar, 70;

mjólkr-grautr, mjólkr-hlaup, milk porridge;

mjólkr-fata, mjólkr-skjóla, mjólkr-ílát, mjólkr-trog, mjólkr-ketill, etc., a milk pail, milk trough, milk kettle, Lv. 61, Korm. 156, Fbr. 213;

nýmjólk, new milk; spenvolg nýmjólk, milk warm from the cow; flóuð m., cooked milk;

kúa-mjólk, cow’s milk;

sauða-mjólk, sheep’s milk;

brjósta-mjólk, breast-milk for suckling.

compds:

mjólkr-á, f. a river of milk, Edda 4.

mjólkr-barn, n. an infant fed on milk.

mjólkr-hringr, m. the milky way, rendering of Lat. via lactea, for the genuine name is vetrar-braut, Rb. (1812) 19.

mjólkr-kýr, f. a milch cow, Jb. 224.

II. the white juice, milk, of plants or trees; mjólk ór selju börk, Pr. 473.

mjólka, að, spelt molka, Grág. ii. 309, Gþl. 400, Hkv. i. 43, Ls. 23:

—to milk, Grág. i. 430, Dropl. 14, Ísl. ii. 181, passim.

II. to give milk, of cows, Bs. i. 194; mjólka betr, Ísl. ii. 180, Fas. iii. 373; kýriu mjólkar átta … merkr í mál, and the like.

mjólkr, adj. milch, giving milk, opp. to geldr, Grág. i, 501.

mjóni, a, m. a thin, slim person, Björn.

MJÓR, adj., fem. mjó, neut. mjótt, with a characteristic v, which reappears before a vowel, thus mjóvan, mjóvar, mjóvir, mjóvum; often spelt with f, mjófan, etc.; in mod. usage by elision, mjóan, etc. The forms vary in three ways, mjór, mjár, mær, analogous to sjór, sjár, sær,

α. mjár, mjá, mjátt; mjá (acc. n. pl.), Stj. 201, and foot-note 21; mjár farvegr, Fms. ix. 366, v.l.; mjátt, Js. 55, Thom. 153; miaua (= mjáva) vatni, D.N. i. 81.

β. mær; mævar skeiðir, the slim, narrow ships, Fms. i. 170 (in a verse),—certainly thus, not as explained in Lex. Poët. p. 567, col. 1; as also mævar hlaupsíldr, the slim herrings, in Eyvind’s verse (Hkr. i. 185); in me-fingr = mæ-fingr = mjó-fingr, taper-fingered, epithet of a lady, Hðm.: af þeim meiði er mer (i.e. mær) sýndisk, of the twig which was slim to behold, Vsp.; in the spelling of Cod. Reg. of Sæm. Edda e, ę, or æ are freq. all written with the letter e, so that mér (mihi) and mær (tenuis) would all be spelt alike; this reading was suggested as early as by Rask in the edition of 1818, see Bugge’s remarks in Philol. Tidsskr. 6th vol.: in Mæv-eið (= the narrow isthmus) in Shetland, Mk. 98, called Mawid in a Videsse of 1516 a.d.; at present Mawie or Mavis-grind, as opp. to another isthmus called Brae, i.e. Breið-eið = the Broad isthmus; cp. also Moorness = the little ness, in Shetl.

II. compar., an older form mjóvari, mjávari, Ýt.; superl. mjóvastr, but obsolete, and replaced by a contracted mjóri, mjóstr, in mod. usage mjórri, mjóstr.

B. Thin, slim, taper; svá mjó, so slim in the waist, Bs. ii. 168; mjórar konu, Bjarn. (in a verse); mjóva mey, Korm.; mjótt band, Edda 20; mjór kvistr, Fas. iii. 33; með mjófu járni, Fær. 238; mjór Mistilteinn, Vsp.; mjófum knífsoddi, Fs. 144; mjófum fléttingum, Karl. 335; yxn mjá ok mjök visin, Stj. 201; þar sem hann var mjóstr, Fms. vii. 264:

—of cloth, stiku breið en eigi mjóri, Grág. i. 498; jaðarflá vara eðr mjó, 499; sitja mjótt, Band. 38 new Ed.: sayings, mjór er mikils vísir, Fms. v. 176 (in a verse); mjótt er mundangs-hóf, Bs. i. (in a verse), Js. 55 (mjátt).

2. narrow; stigrinn var mjór ok þröngr, Fær. 48; skipit var heldr mjótt, Fms. ii. 50; mjótt sund, Grett. 83; mjór farvegr, Fms. ix. 366; grafir djúpari ok mjóri, Sks. 426: a nickname, Mjóvi, the Slim, or en Mjóva.

II. in local names, Mjóvi-dalr, Mjóvi-fjörðr, Mjóva-nes, Mjó-sund or Mý-syndi, Dan. Mysunde in Slesvig; Mæv-eið, Munch’s Norg. Beskr.

C. Compds:

mjó-beina or mjó-beinn, adj. slim leg, a nickname, Landn., Korm.

mjó-eygr, adj. narrow-eyed, of one whose eyes are set close together, Eb. 258, see the remarks s.v. auga.

mjóf-dœlingr, m. a man from Mjóvidalr, Landn.

mjó-fingraðr, adj. taper-fingered, Rm. (Bugge), of a lady.

mjó-hljóðaðr, adj. thin-voiced.

mjó-hryggr, m. the small of the back.