N

-NA, a suff. demonstr. particle, see Gramm. p. xxviii, col. 2 (III); esp. freq. in mod. usage in the words hér-na, þar-na, ha-na, nú-na, svá-na (proncd. svo-na or so-na), q.v., Band. 18; as also þér-na, Fms. vi. 422; þat-na, MS. 623. 19; þess-na, Fas. ii. 147; við-na, Fms. iii. 73; gær-na, vi. 254: with verbs rarely, var-na, Fas. ii. 174: part. spurt-na, Fb. i. 433; †satt-na, Bs. i. 469, v.l.: and lastly in the pers. pron. ha-nn, hó-n.

NABBI, a, m. [Engl. knob; North. E. and Scot. nab], a small protuberance on the skin or on greensward; nabba-þýfi, fjalls-nabbi, D.N. iii. 861, freq. in mod. usage: the name of a dwarf, Hdl. 7.

nadda, að, to provide with studs;

naddaðr, studded.

NADDR, m. a stud, nail; knébjargir með stálhörðum nöddum, Sks. 405; nadda á umgjörðinni, Fms. vi. 212; hann hnitar saman penninginn, ok eru tuttugu naddar á, Gísl. 14; nadda borð, a ‘stud-board’, poët. for a shield from its being ornamented with metal studs, see Fms. vii. 323: in poetry, nadda él, róg, as also nadd-él, nadd-fár, nadd-skúr, nadd-regn, nadd-hríð, nadd-veðr, = a battle, Lex. Poët. nadd-göfugr, adj. ‘stud-glorious,’ an epithet of Heimdal, Hdl. 34, with reference to the beams of dawn (studs of light?); as an epithet of a giant, the father of Men-glöð, Gg. 14.

NAÐR, m., and naðra, u, f.; the r is radical, naðrs, naðri, an irreg. dat. nöðri, Edda 97 (in a verse); [Ulf. nadrs = ἔχιδνα, Luke iii. 7; A.S. nædre; O.H.G. natra, f.; Germ. natter]:

—a viper, adder, snake, Edda 99, Hkv. Hjörv. 9, Vsp. 56; fránn naðr, 65, Edda 54 (in a verse); eitrsvalr naðr, 97 (in a verse); naðrs-tunga, snake-tongue, Ísl. ii. (in a verse): the fem. naðra, in Edda 99, Stj. 97, 417, Fas. i. 220; nema sú naðra er renndi at honum, 76; nöðrur ok ormar, Fms. iv. 248:

—in poetical expressions, naðra-deyðir, ‘snake-bane,’ i.e. the winter, Mork. 214; naðrs-bingr, serpent-lair, i.e. gold; unda naðr, wound-snake, i.e. the sword; rausnar-naðr = a ship (see rausn); sjávar-naðr, a sea-serpent, i.e. a ship of war; val-naðr, hræ-naðr, carrion-serpent, i.e. a sword, see Lex. Poët.: the word is never used in prose.

2. freq. also of a war ship = Ormr, Hallfred (Fs. 208, 209).

3. the name of a sword, Eg.

compds:

nöðru-kyn, n. a generation of vipers, N.T.

nöðru-ætt, f. = nöðrukyn, 625. 90.

Naðverskr, adj. Nazarene, Mar., N.T., Vídal., Pass.

naf, n. = nöf (q.v.), the bark of a tree, Hkr. i. (in a verse).

NAFARR, m., dat. nafri, [from nöf, q.v.], prop. a ‘nave-borer,’ an auger, whence a gimlet, Sks. 31, Fs. 176, Ld. 116, Edda 48, 49, Vm. 165.

compds:

nafar-gat and nafars-rauf, n. a gimlet hole, Edda 49.

nafra-skjóða, u, f. a gimlet case, Fb. i. 301.

nafar-skeptr, adj. a ἅπ. λεγ.; línbrækr nafarskeptar, Fms. vii. 170 (of cloth of a peculiar texture); cp. einskepta, ferskepta.

NAFLI, a, m. [A.S. navela; Engl. navel; O.H.G. nabulo; Germ. nabel; Dan. navle; Gr. ὀμφαλός; Lat. umbilicus]:

—the navel, Fms. v. 346, Hb. 415. 15.

compds:

nafla-gras, n., botan. koenigia Islandica, Hjalt.

nafla-strengr, m. the umbilical cord.

NAFN, often spelt namn, n.; [Ulf. namo; common to all Teut. languages without the n, which has been preserved in the Norse; Dan. navn; Swed. namn; Lat. nomen; Gr. ὄνομα]:

—a name; af hans nafni tók nafn Britannia, Fms. xi. 416; spyrja e-n at nafni, Nj. 6; gefa namn, Grág. i. 101; at nafni, by name, passim; kalla á namn e-s, 623. 24; í nafni e-s, in one’s name, id., passim; skírnar-nafn, a baptismal name; auk-nafn, a nickname. For the ancient ceremony, even of the heathen age, of sprinkling infants with water and giving them a name see the remarks and references given s.v. ausa, (to which add Dropl. 25, ok mun ek ekki við þér sjá, þvíat þú jóst mik vatni.) Proper names were either single as Steinn or compound as Hall-steinn, Þor-steinn, Vé-steinn, Há-steinn, Her-steinn, Gunn-steinn, see Þorst. hv. 46, Eb. 126 new Ed. (Append.); for giving names to infants see Vd. ch. 13, Nj. ch. 14, 59, Ld. ch. 13, Eb. ch. 7, 11, 12, and the Sagas passim. The ancient Teutons and Scandinavians used but one name, for nicknames are rare or of later date, and perh. came into use through contact with foreigners, as with the Gaelic tribes in the west, for in the Landn. such names abound in Icel., though they were afterwards disused; the law makes it a case of outlawry to ‘give names,’ ef maðr gefr manni nafn annat en hann eigi áðr ok varðar fjörbaugs garð, ef hann reiðisk við, Grág. (Kb.) ii. 182, see however nafn-festr below. For illustration see lists of names subjoined to the Editions of the Sagas, Landn., Bs., Fms., Fb. iii, Espól. Annals; a list of nicknames, Fb. iii. 657–663. Worthy of note is the desire of the men of old to live again in a new name, cp. Vd. ch. 3, Fb. ii. 7–9, and many other instances; one who falls short of the man he is named after is said to kafna undir nafni.

2. gramm. a noun, Skálda 180.

II. a name, title; at gipta hana tignara manni fyrir nafns sakir, Fms. i. 157; hersir at nafni, Ld. 8, Ó.H. 106; nafn ok veldi, Eg. 268; keisara-nafn, konungs-nafn, jarls-nafn, passim; at nafni, nominally, not really, not well; fontr með búnaði at nafni, Pm. 68, 78.

compds:

nafna-gipt, f. a giving of names, Stj. 130; in a bad sense, a calling names, mod.

nafna-skipti, n. a change of names, Hom. 57.

nafna-skrá, f. a roll of names.

nafna, u, f. a female namesake, Fas. iii. 554, Hom. 80.

nafn-bót, f. a title, rank, Nj. 6, Fms. iii. 185, ix. 257, Fb. ii. 288: redress, Ísl. ii. 386.

nafn-festr, f. ‘name-fastening,’ a gift which it was usual to give when a new name was given to any one; þú, sveinn, hefir gefit mér nafn, at ek skal heita Hrólfr kraki, en þat er títt, at gjöf skal fylgja nafnsfesti, Edda 81; konungr mælti, þú ert vandræða-skáld—Hallfreðr svarar, hvat gefr þú, konungr, mér at nafnfesti ef ek skal vandræða-skáld heita, Fs. 116; þetta fingr-gull vil ek gefa þér, Þormóðr, at kvæðis-launum ok at n., þvíat ek gef þér þat nafn at þn skalt heita Þormóðr Kolbrúnar-skáld, Fbr. 37 new Ed., Fb. i. 213, 262, 418, Fms. iii. 182.

nafn-frægr, adj. famous, Ld. 20, Nj. 125, Stj. 73.

nafn-gipt, f. the bestowing a title, Eg. 66: a giving of names.

nafn-gipta, t, to name, Fms. vii. 125, Stj. 82.

nafni, a, m. a namesake, Nj. 103, Fb. i. 76, Fs. 77.

nafn-kenna, d, to name, Stj. 140:

nafn-kendr, part. famous.

nafn-kunnigr, adj. renowned, Grett. 87 A, Mar.

nafn-liga, adv. by name, H.E. i. 484.

nafn-ligr, adj. fit as a name, Fms. vi. 390.

nafn-toga, að, to name, mention, Fms. vi. 104: to extol, laud,

nafn-togaðr, part. famous, freq. in mod. usage.

naga, að, = gnaga (q.v.), to gnaw.

nagga, að, [akin to gnúa]:

—to rub, to maunder, Grett. 98 A.

naggr, m. a peg: metaph. an urchin.

NAGL, m., pl. negl, in mod. usage nögl, f., gen. naglar, pl. neglr. Fas. ii. 370 (paper MS.); [A.S. nagel; Engl. nail; O.H.G. nakal; Germ. nagel; Dan. negl; Lat. unguis; Gr. ὄνυξ]:

—the nail, Edda 110; negl ok hár, Fms. vi. 402, Fb. ii. 375; nagl sinn, Art. 70; á nornar nagli, Sdm.; hans negl vóru svá sterkir, Bev. 20; blóð stökk undan hverjum nagli, … hann skóf nagl sinn, Fas. i. 285; þat skip er gört af nöglum dauðra manna, ef maðr deyr með úskornum nöglum, Edda 41; hár eða negl eða frauðafætr, used for witchery, N.G.L. i. 362; kart-nagl, Nj. 52.

compds:

nagls-rætr, f. pl. the root of the nail, Grág. i. 501.

nagl-æta, u, f. disease of the nail, Fél.

nagla, að, to nail, Gþl. 346.

Nagl-far, n. the mythical ship made of nail-parings, Vsp. 50; for the tale see Edda 41.

Nagl-fari, a, m. a giant, the husband of Night, Edda 7.

nagl-fastr, adj. = naglafastr, Jb. 220.

nagl-hald,† n. a nail’s hold, Bs. ii. 503.

NAGLI, a, m. [A.S. nægel; Engl. nail; Dan. nagle]:

—a nail, spike; naglar í skipi, Skálda 192; eyri fyrir nagla hvern ok ró á, N.G.L. i. 100; hurðin brotnaði at nöglum, Ó.H. 117, passim; tré-nagli, járn-nagli, hestskó-nagli (a horseshoe-nail), Bs. i. 382: metaph., var-nagli, slá varnagla fyrir e-u, to take precaution:

—a peg, þar vóru í naglar, þeir hétu regin-naglar, Eb. 10:

—medic. the core of a boil, kveisu-nagli

compds:

nagla-far, n. a nail-print, John xx. 25.

nagla-fastr, adj. fastened with nails, Gþl. 346.

nagr, m., wrongly spelt naðr, Fms. i. 178 (in a verse), a kind of bird, a magpie (?), Edda (Gl.); sveita nagr, blóðs-nagr, the blood-hawk, raven, poët., Haustl., Ísl. ii. 349 (in a verse).

nakinn and naktr, adj. naked; see nökviðr.

nakkvat, see nekkverr.

Nanna, u, f. [nenna], the name of a goddess, the wife of Balder, Edda, Ls.:

—freq. in poët. circumlocutions of a woman, ól-nanna, beðjar n., bauga n., Lex. Poët.

NAPR, adj., nöpr, naprt, cold, chilly, of a piercing cold wind, whence nepja, q.v.; this word is not found in old writers; see apr.

NARA, pres. nari, def. to linger, lounge; með þursi þríhöfðum þú skalt æ nara, Skm. 31; enum nennu-lausa þeim er narir í heiminum, Al. 100.

Narfi, a, m. a pr. name, Landn., Korm.; whence Narfa-eyrr, f. a local name in western Icel.

Nari, a, m. the name of a giant, a son of Loki, Edda.

narta, að, [akin to gnaga], to pinch slightly, as a mouse does.

nasa-, see nös, the nostril.

nas-björg, f. = nefbjörg, Flóv., Karl. 357.

nas-bráðr, adj. snarling, hot-headed, Fbr. 19, 41 new Ed.

nas-hyrningr, m. a rhinoceros.

nas-raufar, f. pl. the nostrils, Pr. 450, 472, 474, Karl. 298.

nas-vitr, adj. [cp. Germ. nase-weis], ‘nose-wise,’ superficial and conceited.

natinn, adj. assiduous, painstaking; vera natinn við e-ð.

NAUÐ, f. [Ulf. nauþs = ἀνάγκη; A.S. neôd; Engl. need; Hel. nôd; O.H.G. nôt; Germ. noth; Dan. nöd]:

—need, difficulty, distress; í hverri nauð, Hom. 34; nauð ok erfiði, Fms. vii. 208; þola nauð, to suffer need, Lex. Poët.; vetrlig nauð, Sks. 49; með nauðum, with great difficulty, Fms. ix. 387; hann var borinn með nauðum, Þryml. 8:

—bondage, hann var hertekinn ok síðan seldr í nauð, Fms. x. 391 (á-nauð, q.v.): höfgar nauðir, ‘heavy needs,’ of fetters, Vkv. 11:

—labour, of women, in nauð-göngull, q.v.: of spells, hverr feldi af mér fölvar nauðir, Sdm. 1; nema e-n ór nauðum, to deliver, Fsm. 40; vera í nauðum, to be charmed, spell-bound, Lex. Poët.:

—the Rune ᚿ, Sdm. 7, Rkv., see introduction:

—poët., bog-nauð, dal-nauð, ‘bow-need,’ i.e. the hand, Edda ii. 429; kykva nauð, id., Þd.

compds:

nauðar-maðr, m. a bondsman, Fs. 87.

nauða-handsal, n. an enforced hansel, not valid in law, Grág. i. 493.

nauða-kostr, m. a dire choice, Stj. 368.

nauða-laust, n. adj., or at nauðalausu, without necessity, N.G.L. i. 349.

nauða-mikill, adj. very severe, Ísl. ii. 132.

nauða-sátt or nauða-sætt, f. a forced agreement, Sturl. iii. 150, Fms. vii. 248, viii. 154, O.H.L. 90.

nauða, að, to rustle, Sd. 160: = gnauða, q.v.

nauð-beita, t, to stand close to the wind.

nauð-beita, u, f. a standing close to the wind; leggja í nauðbeitu, Grett. 13 new Ed.

nauð-beygðr, part. forced, compelled, Sturl. ii. 50, Bs. ii. 46; þat undirbrot, er Svíar hafa þá nauðbeygt, subdued them, Fb. ii. 37.

nauð-beygja, u, f. constraint, Hallgr.

nauð-fölr, adj. very pale, Akv. 16.

nauðga, að, [nauðigr], to compel, force, 625. 71: with dat., n. e-m til e-s, nauðga mönnum til blóta, 65, Fms. i. 129, xi. 181, Nj. 134; n. e-m til sagna, Fb. 46 new Ed.:

—to ravish, Lat. violare, K.Á. 214.

II. reflex. to be compelled, Fms. xi. 432; fyrir því nauðgumk ek til, I am compelled, 580 A. 2.

nauðgan, f. compulsion:

—ravishing.

nauð-gjald, n. forced payment, Edda 73.

nauð-göngull, adj. ‘need-going,’ helping in need, of a midwife; hverjar ’ro þær nornir er nauðgönglar eru, ok kjósa mæðr frá mögum, who are the weird sisters, who assist and deliver mothers in childbearing? Fm.

nauð-heit, n. a vow made in need; nauðheita maðr, a supplicant, 625. 192.

nauð-hleyti or nauð-leyti, n. close affinity, relationship; vera í nauðleytum við e-n, Glúm. 386; sakir mægða ok nauðleyta, Fms. x. 309. nauðleyta-maðr, m. a near kinsman, Germ. blutverwandt, Ísl. ii. 324, Dropl. 30, Stj. 427; frændr ok nauðleytamenn, frændr eðr aðra n., Ld. 330, Eg. 139, Gísl. 61; see hleyti.

nauðigr, adj., in old writers often contr. nauðgan, nauðgir, nauðgum, forced, unwilling, N.G.L. i. 12, Ld. 172; Þyri fór mjök nauðig, Fms. ii. 132, Landn. 247; láta hann fara nauðgan, Nj. 114; ef maðr færir mann nauðgan ördrag eða lengra … varðar þat, Grág. ii. 131; af nauðgum múnkum, Fms. vii. 207; með nauðgum kosti, Barl. 70; þó honum væri þetta nauðigt, Flóv.; taka konu nauðga, to ravish, Fms. ix. 451, D.I. i. 243, N.G.L. ii. 52.

nauð-kván, f. an unwilling wife, wedded to one she hates. Fas. iii. 68.

nauð-liga, adv. = nauðuliga:

—closely, negldr n., fast nailed, Sól. 65.

nauð-ljótr, adj. very hideous, Fas. ii. 295.

nauð-maðr, m. a near kinsman. Am. 23.

nauð-mágr, m. an enforced mágr, Fms. ii. 291.

nauð-oka, að, to enforce, compel, Fas. iii. 214.

nauð-pína, d, to torment, Fas. i. 96.

nauðr, f.; this is perh. the only fem. of the 1st decl. which has retained the inflexive r as in Goth.; for the feminines with i in acc. and dat., see Gramm. p. xvii, col. 2 (III. at the bottom), are of a different declension; [Scot. neide, see nauð]:

—necessity, only used in nom.; ef mik nauðr um stendr, Hm. 155; nauðr um skildi, need made them part, Vkv. 3; nauðr er at nýta eiða, ’tis needful to keep one’s oath, Orkn. (in a verse); rak hann þó engi n. til þess, there was no necessity for him, Skálda 164; mun þik þó n. til reka, Nj. 61, Fs. 127; n. er á e-u, eigi drap ek Gauk fyrr en mér væri nauðr á, Nj. 227; enda sé þó n. at skilja (one must needs know) hvat þeir stoða í málinu, Skálda 165; mun eigi n. at minnask Jökuls fræada várs, Fs. 23; þótti þeim n. til bera, Fms. vi. 38.

nauð-raka, að, to shave close.

nauð-reki, adj. tossed or drifted by a storm, Fas. ii. 455.

nauð-skilja, adj. doomed to part, verða n., Bs. i. 79.

nauð-skilnaðr, m. a forced parting, forced divorce, Sturl. i. 96.

nauð-sköllóttr, adj. quite bald.

nauð-staddr, part. needy, distressed, Fms. x. 397, K.Þ.K. 82, K.Á. 168, Þiðr. 124, passim.

nauð-syn, f., pl. nauðsynjar, need, necessity; er nauðsyn að drepa niðr íllu orði, Nj. 21; kveðr hann vel hafa vikisk við sína nauðsyn, Fms. xi. 29; at koma þér at liði ef þú þyrftir í nokkura nauðsyn, Ísl. ii. 327; nauðsyn er lögum ríkri, necessity breaks the law, a saying, Mar.; nauðsynja hjálp, help in need, H.E. i. 489: as a law term, lawful impediment, þessar eru nauðsynjar, Gþl. 290; nauðsynjar-vitni or nauðsynjar-váttr, a witness produced to prove impediment, N.G.L. i. 32, 217, Gþl. 539; sitja heima at nauðsynjum sínum, by necessity, Grág. i. 48; ganga nauðsynja sinna = ganga eyrna (eyrinda sinna), Sks. 718, Eb. 270, Fms. vi. 375; nauðsynja-eyrendi, nauðsynja-för, nauðsynja-sýsla, nauðsynja-mál, nauðsynja-verk, a pressing journey, business, affair, case, work, Fms. x. 335, xi. 29, 268, Nj. 145, Eg. 198, Grág. i. 78, Hkr. i. 293, Bs. i. 170, Sks. 286, 711, Js. 6. nauðsynja-laust, n. adj. unhindered; syngja hvern dag löghelgan nauðsynjalaust, K.Þ.K. 50; or, at nauðsynjalausu, without necessity: without impediment, unhindered, lögsögumaðr er útlagr þrim mörkum ef hann kemr eigi til alþingis at nauðsynjalausu, Grág. i. 4, 12.

nauð-synja, u, f. = nauðsynjaváttr, N.G.L. i. 218.

nauð-synja, að, impers. to stand in need of; þann kost sem oss nauðsynjar, Stj. 212; kaupa þá hluti sem oss nauðsynjar, 215, Mar.;

nauðsynjaðr, obliged; vera nauðsynjaðr, to be obliged, bound to, Bs. ii. 45.

nauð-synliga, adv. necessarily, Fms. xi. 68, Band. 4 new Ed.

nauð-synligr, adj. necessary, Eg. 182, Ísl. ii. 151, Fms. i. 262, vi. 8, passim:

—compulsory, K.Á. 74:

—hard, severe, Sks. 710.

nauðu-liga, mod. nauðugliga, adv. in need; n. kominn, staddr, in straits, Fms. i. 186, Sturl. i. 79, Karl. 456; kom hón n. frá, Eb. 318:

—direly, closely, at rétta þann krók er honum var svá n. beygðr, Ld. 40:

—with difficulty, Nj. 245; komask n. undan, á brott, to have a narrow escape, 155, Fms. i. 75; hann fékk n. forðat sér, ix. 408; hann dró undan sem nauðuligast, 393; komsk hón n. frá, Eb. 318, = Dan. med nöd og neppe; er þeir megu lifa við sem nauðuligast, Hom. 87; ganga n. fram, to proceed slowly, Bs. ii. 157.

nauðung, f. compulsion, Fms. i. 297, H.E. i. 503, Ó.H. 243, Fs. 76; göra e-m nauðung, Bs. i. 288:

—unwillingness, Sturl. iii. 95.

compds:

nauðungar-eiðr, m. an oath taken under compulsion, Fms. vii. 176.

nauðungar-kostr, m. a dire choice, Eg. 89.

nauðungar-laust, n. adj. without compulsion, Fms. vi. 215: unharmed, 265.

nauðungar-maðr, m.; in the phrase, vera e-s n., to be under another person’s thumb, yield him forced obedience, Ld. 170, Fms. i. 75.

nauðungar-sætt, f. = nauðasætt, Hkr. iii. 373.

nauð-virktar-maðr, m. = nauðleytarmaðr.

nauma, u, f., poët. a woman, from her tight dress (?); nála n., a needle-woman, Grett. (in a verse): hirði-nauma, hör-nauma, poët. = a woman, linen-keeper, Lex. Poët.

Naum-dæll, adj. one from Naumu-dalr, a county in Norway, so called from the river Nauma, Fms., Landn., Munch’s Norg. Beskr. Naum-dælskr, adj. id., Fms. vi. 112.

naumindi, n. pl. difficulty; með naumindum, with difficulty.

naum-látr, adj. close, stingy, Fas. iii. 425.

naum-liga, adv. scarcely, hardly.

NAUMR, adj. [akin to nema?], narrow, close; í holdsins hreysi naumu, Pass. 17. 10: close, scant, stingy, verða naumt fyrir, to run short as to time; hafa nauman tíma, to have a short time; †naum grið, Bs. ii. 508 (17th century); vera naumt við kominn, to be pressed for time: superl. naumast, as adv. scarcely or narrowly, eg get naumast lesið það, I can hardly read it.

NAUST, n. [Dan. nöst; Orkn. noust; from an obsolete nó-r = a ship, with which cp. Lat. navis, Gr. ναυς]:

—a ship-shed, boat-house, often used in pl., like Lat. navalia or Engl. docks; konungr hafði látið göra hús mikit, þat er hann ætlaði til nausts, þat var nírætt at lengd en sextigi álna breitt, Fms. vii. 247, x. 13, Ó.H. 62, 115, Fbr. 93 new Ed.; skip í nausti, Korm. 68; hann gengr út ór naustinu, id.; hann leyndisk í naustinu, ofan frá naustinu, Grett. 88, 97, 99, Fs. 147, Háv. 27 new Ed., Eb. 236, passim; hurða-naust, a shed of hurdles, Háv. 20 new Ed.: poët., nausta blakkr, ‘naust-steed,’ i.e. a ship, Hkr. i. (in a verse); böðvar-naust, war-shed, i.e. a shield, Nj. (in a verse); hríðar-naust, tempest-shed, i.e. the sky, Harms. 23: local name, Nausta-lækr, Ísl. ii.

compds:

naust-dyrr, n. pl. ‘nausl-doors,’ Stor. 3, Rd. 268.

naust-görð, f. ‘naust-making,’ N.G.L. i. 101, Pm. 7, Vm. 14.

naust-veggr, m. ‘naust-wall,’ Fær. 268.

NAUT, n. [from njóta; A.S. neât; Engl. neat; Scot. nout; O.H.G. nôz; Dan. nöd]:

—cattle, oxen: plur., naut ok sauði, Fms. ii. 92, vi. 69, Ld. 160, Fs. 26, 128; ef hann hefir oxa í nautum sínum, N.G.L. i. 25; láta inn naut, Gísl. 20; hann knýtir saman halana á nautunum, 29; gæta nauta, Bjarn. 32; hann kom til nautanna, ok stangaði hvert annat, Grett. 112; þessi vetr var kallaðr sandvetr, þá dó hundrað nauta fyrir Snorra Sturlusyni á Svignaskarði, Sturl. ii. 93 (of herds of cattle grazing in the mountain pastures during winter); kunna ek á ísleggjum, en þú kunnir þat eigi heldr en naut, Fms. vii. 120; nauta fjöldi, flokkr, a drove of cattle, Glúm. 342, Stj.; naut mörg, Eg. 743; nauts belgr, skinn, húð, a neat’s hide, skin, Landn. 212, Hkr. iii. 80, Eb. 136, Sks. 184; nauts höfuð, rófa, síða, Grett. 116, Eb. 276, Fms. ii. 139; nauts fall, a neat’s carcase, Fms. v. 21; nauts búkr, id., Eb. 220, Fms. ix. 309; nauts blóð or nauta blóð, Landn. 258, Hdl. 10; nauts bein, Fms. ii. 142; nauts virði, a neat’s worth, price of a head of cattle, D.N.; nauts fóðr, ‘a neat’s fodder,’ a measure of hay enough to keep one cow through winter, Eb. 260: metaph. a nout, blockhead, hann er naut, cp. nautheimskr: local names, Naut-eyri, Nauta-bú, Dan. Nödebo, Landn.

compds:

nauta-afréttr, m. a mountain pasture for cattle; kirkja á n. á Flötr, Vm. 115.

nauta-beit, f. grazing cattle, Vm. 18.

nauta-brunnr, m. a well for watering cattle, Fms. x. 377, Fagrsk. 4.

nauta-dauði, m. a cattle-plague, Ann. 1187.

nauta-ferill, m. a cattle-track, Njarð. 378.

nauta-fjós, n. a cow-stall, D.N.

nauta-flokkr, m. a herd, Lv. 91.

nauta-gæzla, u, f. the keeping cattle, Eg. 715.

nauta-hellir, m. a cave used as a stall, Bs. i. 320.

nauta-hlaða, u, f. a cattle-barn, Sturl. ii. 232.

nauta-hundr, m. a neatherd’s dog, N.G.L. i. 234.

nauta-höfn, f. pasture for cattle, D.N.

nauta-maðr, m. a neatherd, herdsman, Eb. 316, Grett. 112, Glúm. 306.

nauta-mark, n. a cattle-mark, Grág. i. 397.

nauta-matr, m. the meat of cattle, Sks. 191.

nauta-sveinn, m. = nautamaðr, Mar.

nauta-tík, f. = nautahundr, Bs. i. 284: as a nickname, Sturl. iii. 35.

nauta-tún, n. [Engl. Naughton], ‘neat-town,’ a fenced cattle pasture, Gþl. 433, v.l.

nauta-vara, u, f. ‘neat’s-ware,’ i.e. hides and the like, Sks. 184.

nauta-verk, n. a tending cattle, Eg. 714.

naut-beit, f. = nautabeit, Vm. 88.

naut-dauðr, m. a cattle-plague, Ann. 1187.

naut-fall, n. = nauts fall, Hkr. ii. 311.

naut-fé, n. cattle, Grág. i. 458.

naut-fellir, m. loss of cattle, Ann. 1187; nautfellis vár, vetr, Sturl. i. 227, Bs. i. 488.

naut-heimskr, adj. stupid as a nout.

naut-hveli, n. a ‘sea-neat,’ sea-cow.

naut-högg, n. ‘neat-blow,’ the blow which fells an ox; nú vil ek eigi bíða nauthöggsins, I will not wait for the ‘neat-blow,’ Fms. vii. 244; cp. bíða einsog boli höggs, to wait for the blow like a bull, of a person undecided and as if in a kind of stupor.

nautn, f. [njóta], the use of a thing; ok á sá at sækja um nautnina er hross á, Grág. i. 432; nautn á skógi, ii. 293; ef maðr neytir hross enni meiri nautn, en þat er meiri nautn …, i. 441.

2. metaph. enjoyment; hafið ér jarðliga hluti í nautn, Greg. 32; andleg nautn, líkamleg nautn, and the like, passim in mod. usage.

naut-peningr, m. cattle.

NAUTR, m. [Germ. ge-nosse; from njóta], a mate, fellow; bera kvið í dóm fram með nauta sína, Grág. i. 369; bera kvið at dómi með nauta þína átta en þú sér sjálfr inn níundi, ii. 39;

þjófs-nautr, a receiver of stolen goods:

—in compds = Germ. genosse, a mate;

mötu-nautr, a mess-mate;

legu-nautr, rekkju-nautr, a bed-fellow;

sessu-nautr, bekkju-nautr, a bench-mate;

kaupu-nautr, a customer;

föru-nautr, a fellow-traveller;

söku-nautr, a transgressor;

ráðu-nautr, a councillor.

II. a person from whom a gift is received, a donor, giver; góðr þótti mér þá nautrinn er Hákon jarl var, Fms. ii. 171; góðr er nautrinn, Ólafr konungr gaf mér hring þenna í morgin, v. 93.

2. an object is called the nautr of the person from whom it comes, whether it be as a gift, or even as booty; sverðit konungs-nautr, the sword the king’s gift, Ld. 204; Hallfreðr var lagðr í kistu ok gripir hans með honum konungs-nautar, skikkja, hringr ok hjálmr, Fms. iii. 28; hringinn Sigvalda naut, 24: the charmed ring Andvara-nautr, Edda 75; skikkjuna Flosa-naut, Nj. 176; skikkjuna Gunnlaugs naut, Ísl. ii. 274; bauginn Brosu-naut, Gullþ. 23; glófana Agnars-nauta, id.; saxit Tuma-naut, Bs. i. 527; Gamla-nautr, Þórð.; törgunni Þorveigar-naut, Korm. 88; öxinni Steins-naut, Sturl. i. 63; tveir Árna-nautar, Sölmundar-nautr, Pétrs-nautr, D.I. i. 472; brynjuna Sigfús-naut, Sturl. iii. 234; sverðit Aðalráðs-naut, Ísl. ii. 268; Jarðhús-nautr, a sword taken out of a cairn, Fs.; hringsins Hákonar-nauts, Fms. ii. 171; drekinn Randvers-nautr and Vandils-nautr, Fær. 89; blæjan Svasa-nautr, Fms. x. 207; knörrinn Sveins-naut, xi. 437; Esju-nautr (a sword and kirtle), Ísl. ii. 419, 449; Hafliða-nautr, Atla-nautr; sverðit Jökuls-naut, Grett, 101.

naut-reki, a, m. a herdsman, drover, Bs. i. 244, Al. 52.

naut-skinn, n. a neat’s skin, Rétt.

naut-tarfr, m. a bull.

naut-tava, prob. a false reading for naut tvau, Fas. i. 253.

NÁ, pres. nái, náir, nái, (mod. næ, nær, nær); pl. nám; reflex. náisk, mod. næst; pret. náði; subj. næði; part. náð, better náit; pret. infin. náðu, Fms. vi. 409 (in a verse): with neg. suff. náði-t, could not, Geisli 19, Sighvat (Ó.H. 218): [Dan. naa, akin to ná-, = to come near.]

B. To reach, catch, overtake, and the like, with dat.; þá mun Sveinn eptir leggja ok hans menn ok vilja ná þér, to overtake thee, Fb. ii. 8; bjarndýri er ek náða á Íslandi, Fs. 27; þegar at ek nái honum, Fær. 94; náit þér honum eigi, Nj. 63; Sigurðr var manna fóthvatastr, fengu þeir honum ekki náit at sinni, Fagrsk. 167; allir hans menn þeir sem náit var, who were caught, O.H.L. 17; þótti þá ván at braut mundi ná heininni, to get it out, Edda 59; Helgi býr ferð sína at ná í braut Yrsu, Fas. i. 32; en er þeir náðu stokkunum, Eg. 90: ná til, to reach; ef höfuðit næði til bolsins, 625. 97; ná til eins með sverði, Dropl. 25.

II. metaph. to get, obtain; hann vill biðja sér konu ok náir hann eigi ráðinu, Nj. 259; at hann náir eigi víngarðinum af honum, Stj. 600; menn þá er eigi máttu þjónustu ná, Sól. 60; ok þó eigi ráðit hvárt vér næðim þeirri er oss er meiri hugr á, Fms. iv. 196; skal Steinþórr ná lögum, Eb. 226; vér höfum eigi náð lögum, we have not had a lawful trial. Eg. 353; láti hann eigi þessu ná, Gísl. 63: the saying, gott meðan góðu náir, ’tis good as long as it lasts; ok er hann náði konungs fundi, Ísl. ii. 234; ná máli e-s, Nj. 8.

2. hann skal allt féit láta virða, þat er hann náir, so much of it as he can, Grág. i. 208; ef hann náir, if he can, Eg. 114; miklu meiri en aðrir menn, er þeir náðu framast, much beyond those who succeeded best, Hom. 127.

III. followed by an infin., to be able, be allowed; svá at þeir nái at flytja eyrendi sín, Ó.H. 54; heilindi sitt ef maðr hafa náir, Hm. 67; ok nái hann þurrfjallr þruma, 29; ef þú segja né náir einum allan hug, 122; enginn þeirra náði at koma inn um Þrándheims-minni, Fms. i. 55; náði engi maðr at bera konungs nafn nema hann einn, 1; lát mik ná at þegja fyrir þér, vii. 119; ef sá randviðr röskvask næði, Stor. 11; ná komask, Sól. 1; svá at eigi nái nökkurr undan at flýja, Stj. 594; er oss orðinn mikill tíma-dagr er vér náðum þik at finna, Fb. i. 237; hón bað grátandi at hón næði son sinn til kirkju at færa, Orkn. 174.

2. periphrast., hann náði leggja, eyða, skína, líta, he did lay, did waste, shine, behold, see Lex. Poët.

IV. impers., ef því um náir, if it is possible, if that can be done, Grág. i. 2; Ísleifr var miklu nýtri en aðrir kenni-menn þeir er á þvísa landi næði, Isleif was much before all other clergymen who were then to be got in the county, Íb. 14.

V. reflex. to be caught; fátt náðisk af kirkju-viðinum, Ld. 328; ef þat náisk eigi, if that cannot be attained, Fms. xi. 59; Glúmr gékk þá at ok náisk jafnaðr, Glúm. 356.

2. recipr. to reach one another; þar var mýrlent ok máttu þeir eigi násk til, they could not come to close quarters, Fms. xi. 354.

ná, f. = gná (q.v.), Skáld H. passim, and in mod. poetry.

NÁ-, adv. [Ulf. newa = ἐγγύς; A.S. neah; Engl. nigh; Germ. nahe]:

—only used in compds, denoting nigh, near:

compds:

ná-borinn, part. near akin, born, Sks. 274, Hðm. 10, Skv. 3. 11.

ná-búð, f. dwelling near to, Þórð. 69, Sturl. i. 88.

ná-búi, a, m. a neighbour, Grág. ii. 343, Eg. 60, 108, Ld. 26, Nj. 11, Eb. 24.

ná-býli, n. a neighbouring farm.

ná-frændi, a, m. a near kinsman, Eg. 252, Ld. 258, Fms. vii. 268, Fb. i. 437, Bs. i. 133, 620.

ná-frændkona, u, f. a near female relative, Bs. i. 288, 620.

ná-granna, u, f. a female neighbour, Stj. 260.

ná-granni, a, m. a neighbour, Fms. i. 294, Gþl. 107, Barl. 104, MS. 625. 86.

ná-grennd, f., and ná-grenni, n. a neighbourhood, Stj. 189, Bárð. 165, Gísl. 92.

ná-hendr, adj. a kind of metre, Edda (Ht.) 75.

ná-kominn, part. coming near one, touching one nearly; þetta mál er mér nákomit, Sturl. i. 36.

ná-kveðinn, part. = náhendr, Edda v.l.

ná-kvæma, d, to come near to, Bs. ii. 78.

ná-kvæmd, f. a ‘near-coming,’ coming near to, proximity, Bs. i. 88; í n. við e-n, Mar.

ná-kvæmi, f. (mod. ná-kvæmni), exactness, Sks. 443.

ná-kvæmliga, adv. minutely, exactly.

ná-kvæmligr, adj. exact, minute,

ná-kvæmr, adj. ‘nigh-coming,’ near about one’s person, near to one; þeir vóru svá nákvæmir konungi, Stj. 540; svá var Guðs miskunn honum nákvæm, Bs. i. 48; var Ólafr konungr honum svá nákvæmr, at …, Fms. vi. 74: metaph. attentive, hón er nákvæmust mönnum til á heita, Edda 16: minute, close, n. í skriptum, Bs. i. 871: accurate, exact, nákvæmt svar, Sks. 94 new Ed., freq. in mod. usage.

ná-lægð, f. a lying near, nearness, proximity, Bs. ii. 57, Rb. 478, freq. in mod. usage: presence, H.E. i. 246, 247.

ná-lægjast, d, dep. to approach, Mar.

ná-lægr, adj., superl. nálægstr, Fs. 26, Fms. xi. 33; þar nálægt, Fs. 29: ‘nigh-lying,’ close by, near at hand, Ld. 184;

nálægjar, close to one another, Hom. 55; nálæg héruð, Þórð. 3: metaph., Fms. i. 76, 208, v. 290.

ná-mágr, m. a near relative by marriage; námágar þrír, ef maðr á dóttur manns, systur eða móður, Grág. i. 29, Sks. 713, N.G.L. i. 80.

ná-munda, adj., see mund and miðmundi; vera í námunda, to be close by, Hkr. i. 266, Stj. 189, 255; þat land sem lá í námunda við Jórdan, 107; þeirra verka er hann hafði n. sér, which he was about doing, Barl. 149; at þat sé allt í n. þér (at hand) er þú megir gleði af taka, 14; ganga, koma n. e-u, to come near to, Stj. 15, 40; þat er vissi n. Múspelli, Edda 4.

ná-mæli, n. hurtful language, Stor.

ná-sessi, a, m. a bench-mate, N.G.L. i. 68.

ná-seta, u, f. a sitting near, proximity, Dropl. 32.

ná-settr, part. seated near, Sks. 226.

ná-skyldr, adj. nearly related, Boll. 336.

ná-stæðr, adj. = náskyldr, Thom.

ná-sæti, n. = náseta, Grág. i. 51.

ná-venzlaðr, part. = náskyldr, Stj. 226.

ná-vera, u, f. presence, Stj. 10, 258.

náveru-kona, u, f. a midwife, Stj. 248.

ná-verandi, part. present, Bs. ii. 142, MS. 625. 191.

ná-vist, f. presence, Ld. 34, Fms. ii. 229, v. 218, Hom. 124, Sks. 361.

ná-vista, u, f. = návist, Al. 59, 119, Hom. 127, Gþl. 139.

návistar-kona, u, f. a female neighbour, MS. 4. 5.

návistar-maðr, m. a person present, Gþl. 150: a neighbour, 540.

návistar-vitni, n. an eye-witness, Gþl. 155.

návistu-maðr, m. = návistarmaðr, Fms. ix. 262.

ná-bjargir, f. pl. ‘lyke-help,’ see nár; in the phrase, veita e-m nábjargir, to lend one ‘lyke-help,’ i.e. to close the eyes, mouth, and nostrils of a person immediately after death; hví hefir þú eigi veitt honum nábjargir er opnar eru nasirnar, why hast thou not lent him the ‘lyke-help,’ for the nostrils are open? Nj. 154; hann bað hvern varask at ganga framan at honum meðan honum vóru eigi nábjargir veittar, Eb. 70; hann lagði hann niðr í setið ok veitti honum þá nábjargir, Eg. 398, Bret. 32; cp. the Gr. ἰδων δε ὑ Κρίτων ξυνέλαβε το στόμα τε και τους ὀφθαλμούς (but not the nostrils as in the Northern rite), Plato’s Phaedo (sub fine); whereas with the Norsemen the closing the nostrils was indispensable, whence the phrase, lúka nösum, to have the nostrils shut = to die, see nös (nasar).

NÁÐ, f. [early Swed. nad = rest; cp. Germ. gnade; Dan. naade]:

—rest, peace, quietness; this is the primitive sense of the word, and is still used, but only

I. in the plur.; frelsi ok góðar náðir, Fms. ii. 4; í náðum, in peace, quietness; vera þar um nóttina í náðum, Eb. 306; sofa í náðum, 152; njótask í náðum, Vígl. 23; tala í náðum, leisurely; eta í náðum; drekka saman í náðum, snugly: protection, tókt þú hann útlendan á þínar náðir, Fms. i. 140; nálgast hef ek á náðir þín, Skíða R. 94; taka á sik náðir, to take to rest, Fms. ii. 83; kómu vér hér með náðum sem friðmenn, Stj. 213: sing., ganga á þeirra náð (= náðir?), Fs. 11. náða-hús, n. a house of rest, closet, Stj. 1: a privy, Fs. 149, Ann. 1343.

II. sing. grace in an eccl. sense, and no doubt influenced by foreign writers, for it occurs first in poets of the 14th century, Líkn., Lil., Gd. (Bs. ii), and is not used in old classical prose writers. The kings of Norway in writs subsequent to 1360 a.d. are styled af Guðs ‘náð’ instead of the older Guðs miskunn, D.N. i. pref. xxvii, note 16; Guðs náðar, Hkr. iii. 366; N. M. biskup af Guðs náð, bishop by the grace of God, in greeting, Vm. 131, Dipl. ii. 4, v. 4; með Guðs náð ábóti, 5:

—χαρις in the apostolic blessing is in the Icel. N.T. rendered by náð, náð og friðr af Guði vorum föður, 1 Cor. i. 3; náð Drottins vors Jesu Christi sé með yðr, xv. 23, 2 Cor. i. 2, xiii. 13, Gal. i. 3, vi. 19, Ephes. i. 2, vi. 24, Phil. i. 2, etc., and hence Pass., Vídal., Hymns, passim.

náða, að, to give peace and rest; friða ok náða, Magn. 464:

—to pardon: reflex. to get rest, Fms. iii. 167.

náð-hús, n. = náðahús, Bs. ii. 136, Fb. ii. 87.

náðugr, adj. merciful, Hkr. iii. 202, Gd. 32.

náðu-liga, adv. quietly, Gþl. 16; þartil at skip kæmi at n., Rd. 245.

náðu-ligr, adj. mild, Stj. 192: merciful, 289.

ná-hvalr, m. a narwhale, Edda (Gl.), Sks. 130, K.Þ.K. 138.

náhvals-tönn, f. a narwhale’s tusk, Bs. i. 767.

náinn, adj., pl. nánir, compar. nánari:

—near to; náit er nef augum, Nj. 21: metaph., náinn e-m, closely related, a near kinsman of, Grág. i. 293; næsta bræðra eðr nánari konu, 345; systrungum eðr nánarum mönnum, 228; þótt mér sé nánastr maðrinn, Hrafn. 10; af svá nánum frænda, Gullþ. 7, Fms. vi. 172; inn nánasti niðr, Grág. i. 171, N.G.L. i. 17; inir nánostu frændr, Bs. i. 90; nánir at frændsemi, Fms. xi. 7, Grág. (Kb.) i. 29; byggja svá náit at frændsemi, to marry one so nearly related, Hkr. i. 8.

NÁL, f., pl. nálar; [Goth. neþla; A.S. nædl; Old Engl. neeld; Engl. needle; O.H.G. nadal; Germ. nadel; in the Scandin. contr. Dan.-Swed. nål or naal]:

—a needle, Fas. i. 393, iii. 139; nál ok skreppa, Fms. vi. 374: a kind of needle used by sailors, Edda (Gl.); nálar margar (for repairing the sails), Sks. 30; bíta úr nálinni, to bite off the thread; þú ert ekki búinn að bíta úr nálinni enn, a saying, cp. the ghost story in Maurer’s Volks. 60; skó-nál, a cobbler’s needle, Skíða R.; hey-nál, q.v.; saum-nál, a sewing needle; nálar auga, a needle’s eye; nálar oddr, a needle’s point; þræða nál, to thread a needle; Pétrs-nál, the name of an obelisk, Symb. 24, Róm. 248 (= Aculea Sti. Petri).

2. metaph. the first sprouts of grass in the spring; það er komin upp svo lítil nál.

II. the name of a giantess, Loki’s mother, Edda.

compds:

nál-bein, n. the needle-like bones in fishes’ gills.

nál-bugr, m. a needle’s bend; stökkr er n., Hallgr.

nál-dofi, a, m. ‘pins and needles,’ numbness.

nál-þráðr, m. needle-thread: a woman is called nála-nauma, Grett. (in a verse); nál-grund, Eb. (in a verse).

nálgask, að, dep. [náligr], to approach, come near to; nálgask e-n, Gm. 53, Bs. i. 47, Fms. i. 76, vi. 390, passim; var för í sortanum ok nálgaðisk higat, vii. 163; n. til e-s, 623. 61, Sks. 614: to come by, n. sitt góðs, Bs. i. 329: to touch, þar er hann n. ok hann man, where he touches the fact and recollects, Grág. i. 45.

nálgr, m. an urchin, hedgehog, Lat. echinus, Björn.

II. medic. verminatio, a greedy false appetite, caused by worms.

náliga, adv. nigh, near to, near at hand, with dat., Sks. 782; þar var n. til görs at ganga, Ld. 96; um várit n. kyndil-messu, Fms. x. 411: as adv. almost, nearly, well-nigh, Eg. 58, Nj. 219, Fms. i. 222, ii. 50, Ld. 38, Sks. 62, Bs. i. 394, passim.

náligr, adj. near, close at hand, Barl. 206, Sks. 42, v.l.

ná-lægr, adj., ná-mundi, etc., see ná-, nigh.

NÁM, n. [nema], seizure, occupation, see landnám, obsolete in this sense; cp. also the various compds, viðr-nám, etc.

II. metaph. mental acquisition, learning, study, science; vera til náms, Mar.; at minnask á nám þitt, Sks. 22; ok er hann var at námi, Fms. ix. 241; girniligr til náms, 8; til þess náms sem hann vildi þar nema, þaðan fór hann til Englands ok var í Lincolni, ok nam þar enn mikit nám, Bs. i. 92; hann görðisk enn mesti íþróttar-maðr í þess-konar námi, he became the greatest master in that science, viz. grammar, 163; síðan fór hann suðr til Englands ok var þar í skóla, ok nam þar svá mikit nám, at trautt vóru dæmi til at nokkurr maðr hefði jafnmikit nám numit né þvílikt á jafnlangri stundu, 127; þótt hann hefði eigi mikit nám á barnsaldri, 90; nám þetta gengr fram svá greitt, Fms. xi. 427.

compds:

náms-aldr, m. the time of learning, boyhood, 623. 52.

náms-maðr, m. a scholar.

nám-fúss, adj. = námgjarn.

nám-fýsi, f. = námgirni.

nám, n. a kind of cloth or texture (?); in compds,

nám-dúkr, m. a kerchief, Orkn. (in a verse):

nám-kyrtill, m. a kirtle of nám, Ld. 244, Fb. i. 545: in poetry a lady is called nám-eik, nám-skorð, from wearing this raiment.

nám-girni, f. eagerness to learn, Hom. (St.)

nám-gjarn, adj. eager to learn, Bs. i. 90, Eb. 44, Eg. 685, Ó.H. (pref.)

námi, a, m., or náma, u, f. a mine; gull-námi, silfr-námi, a gold mine, silver mine; also kola-námi, a coal-pit.

námu-liga, adv. peremptorily, N.G.L. i. 459.

nánd, f. (n́nd, N.G.L. i. 418, Ver. 9), neighbourhood, nearness, proximity; ok er ekki annarra manna í n́nd, present, N.G.L. l.c.; koma í nánd e-m, to come near one, Fms. i. 9, Fs. 35; alla þá menn er honum vóru í nánd, Eg. 42; betr þætta mér at ek kæma hvergi í nánd, to have nothing to do with it: the phrase, hvergi nándar-nærri, far from it!

nángi, a, m. = náungi, Barl. 44, 52, 142, Hom. 62, N.G.L. i. 87.

nánigr, adj. = náinn; með þeima konum svá nángum, N.G.L. ii. 322.

nánn, adj. = náin; nán frændsemi, N.G.L. i. 91.

NÁR, m., gen. nás, dat. ná and nái: pl. náir, acc. nái, dat. nám; [Ulf. naws = νεκρός and τεθνηκώς, Luke vii. 12, and nawis = νεκρός, Rom. vii. 8]:

—a corpse, as also a deceased person; nýtr manngi nás, a dead man is good for nothing, a saying, Hm. 71; slítr nái neffölr, Vsp. 50; nái fram-gengna, 45; nái stirða, Fms. i. 179 (in a verse); nár varð þá Atli, Am. 102; hví ertú fölr um nasar, vartú í nótt með ná? Alm. 2; bjarga nám (ná-bjargir), to lend the last service to the dead, Sdm. 33: verða at nám, to be a corpse, die, Hkv. 2. 26; hve ýta synir verða nauðgir at nám, Sól. 33; ok sat nár á nái, Gsp. (in a riddle); göra at nái, to make one a dead man. Fms. x. 425 (in a verse); nái nauðfölva, Akv. 16; beiða griða nás nið eðr nefa, the kinsman of the slain, Grág. ii. 20; ef menn setja mann í útsker sá maðr heitir sæ-nár, ef maðr er settr í gröf ok heitir sá graf-nár, ef maðr er færðr í fjall eðr á hella sá heitir fjall-nár, ef maðr er hengdr ok heitir sá gálg-nár, Grág. ii. 131; þeir menn eru fjórir er kallaðir eru náir þótt lifi … heitir gálg-nár ok graf-nár ok sker-nár ok fjall-nár, 185; cp. virgil-nár (= gálgnár), Hm. 158; fölr sem nár, Nj. 177 (v.l.), Fas. i. 426; þá bliknaði hann ok varð fölr sem nár, Ó.H. 70, Fb. ii. 136; nás litr, a cadaverous hue, Greg. 74; nás orð, necromancy, Vtkv. 4.

B. Compds:

ná-bítr, m. the heart-burn, Fél.

ná-bjargir, f. pl., see above.

ná-bleikr, adj. pale as death.

ná-bönd,† n. pl. the cords by which the shroud is bound round the body, Mar.

ná-fölr, adj. = nábleikr.

ná-gagl, n. a carrion-crow, Eb. (in a verse).

ná-gráðigr, adj. corpse-greedy, of a witch, Hkv. Hjörv.

ná-grindr, f. pl. the gates of the dead, mythol.; fyrir nágrindr neðan, Ls. 63, Skm. 35, Fsm. 27,

ná-gríma, u, f. a scalp, Fas. iii. 221.

ná-göll, f. a death-cry, a piercing, piteous sound, believed to come from departed spirits, exposed infants, Bárð. 3 new Ed.: in mod. usage called ná-hljóð, n. pl., Bjarni 143, see Maurer’s Volks. 59.

ná-hvítr, adj. = nábleikr.

ná-kaldr, adj. cold as death.

ná-lús, f. a kind of vermin.

na-lykt, f. the smell of a corpse.

ná-reið, f. a hearse, Fms. x. (in a verse).

ná-reiðr, adj. ‘corpse-loaded,’ epithet of a gallows, Yt.

ná-skári, a, m. a carrion-crow, Lex. Poët.

ná-strá, n. pl., and ná-strönd, f., see below (and here).

ná-valdr, m. the ruler of the dead, Sturl. (in a verse).

NÁRI, a, m. the groin, Nj. 114, Gullþ. 21, Sturl. ii. 41, Skíða R. 144, Eb. 44, Fas. iii. 231, 391, passim.

nári, a, m. a feeder, nourisher, poët., in aldr-nári.

nárungr, m. [for. word; Germ. nähren], a nourisher (?), Edda ii. 497: in fólk-nárungr, answering to Hom. ποιμην λαων, as also in other poët. compds, Lex. Poët.

ná-strá, n. pl., in the phrase, liggja á nástrám, to lay a corpse on straw, Greg. 56, 57, Hom. 153; hence the phrase, er ek lá stirðr á strám, Sól.; and strá-dauða, ‘straw-dead’ (= dead in his bed), as opp. to vápn-dauðr.

Ná-strönd, f. the strand of the dead, whither the ‘straw-dead’ came after death, as opp. to Val-höll, the hall of the slain, Vsp. 44; Nástrandir, Edda.

NÁTT, f. the night, and náttar-, see nótt.

nátta, að, to pass the night: subj. nætti, þat er mitt ráð að vér nættim þar, Fms. iii. 74.

II. to become night, grow dark; tók þá at nátta, Hkr. ii. 373; ok er náttaði, Ó.H. 224; til þess er náttar, Ísl. ii. 157; tekr at rökkva ok nátta, Sks. 219.

III. impers. one is benighted; þótt þik nátti, Fas. i. 171, Mar.; hann var þar náttaðr, Str. 45.

nátt-björg, f. a night’s lodging, Grág. i. 299.

nátt-blindr, adj. blind in the dark.

nátt-ból, n. night-quarters, Edda 29, Fms. i. 11, vi. 135, Eg. 719. náttból-staðr, m. id., Fb. ii. 380.

nátt-drykkja, u, f. a night-bout, Hom. 144, Barl. 137.

nátt-dögg, f. night-dew, Gtsp.

nátt-fall, n. ‘night-fall,’ dew.

nátt-farar, f. pl. night-wanderings, Sturl. i. 147, Fms. vii. 126.

nátt-fari, a, m. a night-traveller; fara dagfari ok náttfari, to travel day and night, Fms. i. 203, ix. 513, v.l.

nátt-fasta, u, f. a night-fast, K.Þ.K. 108, 122, Hom. 73.

nátt-fugl, m. a night-bird, Lat. noctua, Stj. 16.

nátt-förull, adj. strolling in the night (all-náttförull)

nátt-geta, u, f. = náttgisting, D.N.

nátt-gisting, f. = nætrgisting, night-quarters, Bs. ii. 32, Þiðr. 230.

nátt-hrafn, m. a night-raven, night-jar, Stj. 86.

nátt-langt, n. adj. for a night, Eg. 417, Edda 33, Ld. 196, Fms. viii. 91.

nátt-laukr, m. a kind of leek, Pr. 471.

nátt-leikr, m. night-games (attracting evil spirits), Fs. 143 (174), cp. Ísl. Þjóðs. ii. 7, 8 (Dansinn í Hruna).

nátt-lengis, adv. = náttlangt, Grág. ii. 137.

nátt-ligr, adj. nightly, nocturnal, Sks. 42.

nátt-mál, n. ‘night-meal,’ taken as a point of time, about nine o’clock p.m., answering to dagmál (q.v.) in the morning; ok er komit var at náttmáli, Fms. viii. 89; nónhelgan dag til náttmáls, Grág. i. 143; þeir koma þar fyrir náttmál, Nj. 197, v.l. (matmál Ed. less good); kom þar eldr í bæinn um náttmál, Bs. i. 78: in mod. usage only in plur., líðandi náttmál, jöfnu-báðu miðaptans og náttmála (= half-past seven o’clock p.m.)

compds:

náttmála-skeið, n. the hour of night-meal, Sturl. iii. 71.

náttmála-varða, u, f. a pyramid or column on the horizon, intended to shew the hour of n. by the sun’s position relatively to it, Þórð. 58.

nátt-messa, u, f. a night-service, K.Þ.K. 70, Hom. 41.

nátt-myrkr, n. the darkness of night, Orkn. 110, Hkr. i. 299, Sturl. ii. 231, Fms. ii. 185.

nátt-serkr, m. a night-shirt, Fms. vii. 271, Sturl. iii. 189.

nátt-seta, u, f. ‘night-sitting,’ late hours, Fms. vii. 126, xi. 425.

nátt-setja, t, to keep lyke-wake, watch a corpse by night (referring to the old lyke-wake), Fms. vii. 251, ix. 480, Fær. 198, Hkr. ii. 228.

nátt-setr, n. the keeping a lyke-wake, of a priest; sitja þar at náttsetri, syngja yfir líki ok fylgja því til grafar um morguninn, N.G.L. i. 390.

nátt-sól, f. the midnight sun, MS. 732. 5, 6, Rb. 454, 472, Róm. 206: as a nickname, Nj. 89.

nátt-staðr, m. night-quarters, Edda 28, 48, 72, Eg. 299, Grág. i. 153. náttstaðar-vitni, n. a witness about n., Js. 41.

nátt-stefna, u, f. a night-meeting, Fms. ix. 254.

nátt-sæta, t, = náttsetja; náttsæta lík, Dropl. 26, Ó.H. 139.

nátt-sæting, f. = náttsetr, N.G.L. i. 347: nátt-sæti, id., v.l.

nátt-söngr, m. a night-service in church, Bs. i. 172, Fms. vi. 303, Sturl. i. 25, MS. 655 xi. 4.

nátt-ugla, u, f. a night-owl.

nátt-urðr and nátt-verðr, m., nótturðr, Greg. 28, 74; [Swed. nattvärd; Dan. nadver]:

—a ‘night-meal,’ supper; fara til náttverðar, Fms. i. 209 (as also Hkr. and Fb. l.c.); fyrir náttverð ok eptir, Fms. x. 331; gefa náttverð, K.Þ.K. 108; ala prest at dagverði ok náttverði, 50; búa til nátturðar, Edda 29; settisk Þórr til náttverðar ok þeir lagsmenn, 28; af því er samkunda Guðs köllut n́tturðr heldr en dögurðr, Greg. 28; er eigi sá beini beztr, at yðr sé borð sett ok gefinn náttverðr, ok síðan fari þér at sofa, Eg. 548; suppers are also meant by the meals in the poem Rm.; náttverðar dvöl, stopping for supper, Hkr. ii. 373.

compds:

náttverðar-eldi, n.; ala e-n náttverðareldi, to give supper to a stranger, Grág. i. 454.

náttverðar-mál, n. supper-time, Sturl. i. 147, (spelt n́tturðar-mál, Greg. 74.)

nótturðar-tíð, f. supper-time, Greg. 28. For the Holy Communion the Swed. use nattvärd, Dan. nadver (cp. Germ. abendmahl), but Icel. call it kveld-máltíð (q.v.), not náttverðr.

náttúra, u, f. [from Lat. natura], nature; eptir boði náttúrunnar, Fms. i. 104; sjálf náttúran, Stj. 177; náttúran sjálf en fyrsta móðir vár, Mar.

II. (supernatural) virtue, power, 544. 39; svá hefir hann mikla náttúru með sér, Nj. 44; fylgði þessu n. mikil, Fms. xi. 128; ef þú lætr þessar náttúrur fylgja, Fas. ii. 529.

III. natural quality; náttúra jarðar, Edda (pref.); er kunni náttúru allra strengleikja, Str. 67:

—nature, disposition, bera náttúru á e-t, Bárð. 167; hafa náttúru til e-s, to have inclination towards, passim:

—potency, náttúru-laus, impotent.

IV. in plur. spirits, powers; margar þær náttúrur hafa nú til sótt er áðr vildu við oss skiljask, ok enga hlýðni oss veita, Þorf. Karl. 378.

compds:

náttúru-bragð, n., Lat. indoles, natural character, Mag.

náttúru-gjöf, f. a natural gift, Stj. 70, 254, Edda (pref.)

náttúru-gripr, m. an object possessed of virtue, Bs. ii. 139.

náttúru-grös, n. pl. herbs possessing virtue.

náttúru-lauss, adj. without virtue, Konr. 20: impotent.

náttúru-lög, n. pl. the law of nature. Mar.

náttúru-steinn, m. a stone possessing virtue, Pr. 423, Karl. 119, 178.

náttúru-vani, a, m. habits, Stj.

náttúraðr, part. having such and such virtue, Stj. 84, Bs. ii. 55: given, inclined to, n. fyrir e-ð, mod.

náttúrliga, adv. according to nature, properly, Bs. i. 221, Fms. i. 102, Mirm. ch. 14, Skálda 176:

—of course, (mod.): (? from Germ. naturlich.)

náttúrligr, adj. proper, natural; n. dagr, the natural day, Stj., Rb. 476: natural, carnal, H.E. i. 523.

nátt-vaka, u, f. a night-wake, night-watch, sitting up at night, Hom. 36:

—of a lyke-wake, alla þjónustu skal hann veita mót tíund nema náttvöku, N.G.L. i. 347.

nátt-veizla, u, f. a night-banquet, Thom.

nátt-víg, n. a putting one to death during the night, which was regarded as murder, see the remarks s.v. morð, Eg. 416, Fas. ii. 400.

nátt-þing, n. a night-meeting, 625. 165, Orkn. (in a verse); opp. to dagþing, q.v.: meetings during night were not thought proper.

náungi, a, m. a neighbour; ef maðr kennir náunga sinn þann er upp er grafinn, N.G.L. i. 345.

2. in an eccl. sense as rendering of the Gr. ὁ πλησίον, elska skalt þú náunga þinn svo sem sjálfan þig, Matth. xix. 19, Luke x. 27; hver er þá minn náungi? 29, 36, N.T., Pass., Vídal. passim.

II. ironic., as a fisherman’s term, the barrel containing their drink is called náungi; í þrautunum það er plagsiðr náungann að núa í krít, Snót.

náungr, m., older form = náungi, also contr. and with umlaut caused by the following u, nóngr, acc. n́ng, Greg. 21; náungr annarr, Akv. 9; þá talaði hverr við sinn náung, Stj. 66; Guðs ást ok náungs, 677. 3; skunda at hjálpa náungi þínum í hans þurft, Stj.

NE or né, a negative conjunction. The Goth. makes a distinction between ni = A.S. ne, O.H.G. ni; and the compound particle nih, from ni + the suffix uh, O.H.G. noh, Germ. noch, Lat. nec, of which Icel. né is a contr. form; etymologically, therefore, the single particle ought to be written ne and the compound né; but this distinction is not made. The particle ne is not found out of composition except in ancient poetry; it is found as a prefix in the compounds neinn, nekkverr, nema (q.v.), qs. ne-einn, ne-hverr, ne-ifa.

A. The single particle, not:

1. with a verb, sól þat né vissi, máni þat né vissi, stjörnur þat né vissu, Vsp. 5; óð þau né höfðu, 18; löst né vissi, Skv. 3. 5; né fá, Hm. 92; finna né máttu, 46; ek né kunna, 11; né þat máttu, Hým. 4; né sváfu, Þd. 6:

—with subj., út þú né komir, Vþm. 7:

—ef né, if not, unless, were it not that …; ef þú geldr né værir, Hkv. Hjörv. 20; ef þú sverðs né nytir, Fm. 29:

—with a double negation, svá at mér mann-gi mat né bauð, Gm. 2; aptr né komið, 20; ef föður né áttað, Fm. 3; hví né lezkaðu, Ls. 47; né máttuð, Kormak; né hlöðut, Vellekla; þar er hrafn né svalt-a, Ó.H. (in a verse); sofa þeir né máttuð, Gkv. 2. 3:

—the negation is understood, niðjar hvöttu Gunnar né náungr annarr, rýnendr né ráðendr, né (nor) þeir er ríkir vóru, Akv. 9,

2. used to begin a verse or sentence in a running narrative, answering to ok (which see A. III); né hamfagrt höldum þótti skáldfé mitt, Ad. 7; né þat máttu, Hým. 2; né hann konu kyssa görði né (nor) …, Skv. 3. 4; né ek þat vilda at mik ver ætti, 35; né djúpakorn drápu, Þd. 10.

II. with an adverb or noun; né sjaldan, not seldom, Fms. xi. 198 (in a verse); né allvel, not over-well, Skv. 1. 49; gumnum hollr né gulli, fond of men not of gold, Hkr. i. (in a verse).

2. but esp. in né einn, not one, none (cp. Early Lat. noenus = ne unus), also not any; lifa þeir né einir, Gkv. 3. 5; né einu sinni, not once, Fms. xi. 13; kvaðsk eigi muna at hann hefði heit strengt né eins, 112; hann lét þá af at eggja konung á né eina herferð, vii. 28; vórum vér ekki mjök við búnir við né einum lífriði, iv. 73; né eina sekð, Grág. i. 136; né eitt úhreint, Stj. 409; allir duldu at né eitt vissi til Hrapps, Nj. 133; eigi finnsk sá né einn, Fas. i. 243; eigi né eins staðar, not anywhere, Stj. 618; eigi vill hann at né einn tortryggi, Hom. (St.); eigi … at ek hafa né eina manns konu tekit, Þorst. Síðu H. 5; hann fyrir-bauð né einum leikmönnum, at …, Bs. i. 702.

3. in composition in ne-kkverr and n-ema, q.v.

B. The compound particle né preceded by a negation, neither … nor, not … nor, as a disjunctive copula between two nouns or sentences; at þú gáir eigi þings né þjóðans mála, Hm. 115; skósmiðr þú verit né skeptismiðr, 127; óð þau né (not) áttu, lá né (neither) læti né (nor) litu góða, Vsp. 18; svefn þú né (not) sefr né (nor) um sakar dæmir, Skv. I. 29; varat harm yðr um likr, né …, 36; vilkat ek mann trauðan né torbænan, 49.

2. in prose; þú skalt þá eigi með örum raufa né sverði slá, Stj. 620; höggormr hefir þar eigi vist né froskr, né ekki (nor any) eitr-kykvendi, 655 xii. 2; má af öngum fremjask né fullkomask, nema biskupi, K.Á. 22; eigi meira né skemra, Fms. xi. 304:

—irregular usage, því at eins (only in that case) ferjanda né (nor) festum helganda, nema (if, unless), i.e. neither … nor … unless, Nj. 240.

3. the negation may also be indirect or understood; né sé þess örvænt at hér verði grátr né stynr, Niðrst. 7; fen né forað (= fen eðr forað), Gþl. 382 A; linar lítið dag né nótt, Bs. ii. 49; fár treystisk eld at ríða né yfir stíga, Fas. i. (in a verse); síð muntú hringum ráða né Röðuls-völlum, Hkv. Hjörv. 6, where the negation lies in örvænt, lítið, fár, síð: as also in ironical questions, hvat megi fótr fæti veita, né holdgróin hönd annarri, i.e. what? to which a negative answer is expected.

II. in hvárgi … né, neither … nor; hvárrgi þeirra, Erlingr né féhirðinn, neither of them, E. nor the shepherd, Fr.; hvárngan ykkarn, Hákon né þik, Fb. i. 182:

—hvárki … né, neither … nor, hvárki fyrir forboðan né taksetningar, H.E. i. 419; hvárki af dæmum né ástar hirtingum, 677. 6; hvárki gull né jarðir, Skv. 3. 37; hvárki styn né hósta, Nj.; hvárki gott né íllt, and so in countless instances.

III. if the sentence has three or more limbs; hvárki … né … né, neither … nor … nor; or also hvárki … né … eðr, neither … nor … or; thus, lá né læti, né litu góða, Vsp.; fals né flærð eða rangindi, Fms. ix. 330; the former is more emphatic, see hvárrgi B. III.

neðan, adv. [Engl. be-neath], from beneath, from below, Vsp. 65, Gm. 35, Vkv. 35, Nj. 247, Edda 58, Fms. vi. 149, passim: denoting motion, neðan ór eyjum, Nj. 107; neðan um sáðlandið, 82; neðan frá sjó, neðan úr dal, neðan af eyrum, neðan eptir ánni, Ó.H. 20: without motion, vökna neðan, Fms. ii. 278; skipit var meitt neðan, Sturl. iii. 68:

—fyrir neðan, beneath, below, with acc., Vsp. 2, 35, Skm. 35, Alm. 3, Fms. i. 10, Ld. 148, Eg. 596, Nj. 84, 145, 214, Gísl. 23: neðan undir, underneath, Fb. ii. 357:

—with gen., neðan jarðar, beneath the earth; neðan sjóar, beneath the sea.

neðan-verðr, adj. the ‘netherward,’ nether, lower, undermost, opp. to ofanverðr, Stj. 98, 517; rifnaði tjaldit ór ofanverðu í neðanvert, from top to bottom, Hom. (St.); í neðanverðum dal, Þórð. 58; bjúgr at neðanverðu, Konr. passim.

neðarla, adv.—neðarliga, Nj. 82, Greg. 23, Þiðr. 114.

neðar-liga, adv. ‘netherly,’ low down, far below, Th. 25, Stj. 11.

neðarr, compar. lower, farther down, superl. neðast and neðst, nethermost, lowest down (and so in mod. usage), adv. answering to niðr, q.v.:

—nökkuru neðarr, Fms. i. 215; neðarr en hón hafði ætlað, Gísl. 72; svá sem þeir máttu neðast, Fms. iv. 50; neðst ský ok vindar … neðast jörð, v. 340, passim.

NEÐRI, adj., compar. neðarri, Stj. 76, nether, lower, Lat. inferior; superl. neðstr or neztr, nethermost, lowest, undermost; á neðra stræti, Fms. ix. 24; í Tungu inni neðri, Fs.; inn neðra hlut, Eg. 101; Galilea in efri ok in neðarri (neðri, v.l.), Stj. 76; in neðri leið, in the nether world, Ó.T. 45; neðri bygðir, the nether world, i.e. hell: the neut. it neðra, adv. underneath; var ljóst it efra en dimmt it neðra, Vígl. 40: the nether part, fagrrauðr it neðra, Fas. i. 172; sumir brjóta borgar-vegginn it neðra, Al. 11; Þórr ferr it neðra, Edda; hann samnaði mönnum hit neðra um Mýrar, Ísl. ii. 168; hinn nezti hlutr trésins, Hkr. i. 71; í enu nezta helvíti, Fms. ii. 137; neztu smugur helvítis, Skálda 605.

NEF, n., gen. pl. nefja, dat. nefjum; [A.S. nebbe; Engl. neb]:

—the nose, prop. the beak, bone of the nose, opp. to nasar (nös, q.v.), Grág. ii. 11; liðr á nefi, Ld. 272; þeir hafa hvárki nef né nasar, ‘neb nor nose,’ i.e. neither lower part nor cartilage, Stj. 79; hann rak hnefann á nasir mér ok braut í mér nefit, Fas. iii. 392; kom á nasir þeim ok brotnaði í honum nefit, Fms. iii. 186; gnúa nefit, Orkn. 394, passim: also in the phrases, stinga nefi í feld, to hide the nose (face) in one’s cloak, from dismay, Fms. x. 401; cp. stinga nösum í felda, Sighvat; stinga saman nefjum, to put noses together = lay heads together, i.e. discuss closely, ironic., Grett. (in a verse); kveða, tala í nef, to talk through the nose, Skálda 162; taka í nefið, to snuff up; sjúga upp í nefit, to suck up through the nose; of nær nefi kvað karl …, too near the nose, quoth the carle, when he was hit in the eye, Fms. vii. 288; náit er nef augum, the neb is near akin to the eye, Nj., cp. Fms. iii. 188; draga bust ór nefi einum, see burst.

2. as a law term in regard to tax, dues, poll (cp. the English phrase ‘to count noses’); um alla Svíþjóð guldu menn Óðni skatt, penning fyrir nef hvert, Yngl. S. ch. 8; hefir þú nú gört fyrir þitt nef þangat út, i.e. thou hast done thy share, Fbr. 33; gjalda eyri fyrir nef hvert, to pay a ‘nose-tax’ of an ounce, poll-tax, Lv. 89; penning fyrir nef hvert, Hkr. ii. 231; skal göra mann út at sjaunda nefi, N.G.L. i. 97; ertug fyrir sex tigu nefja innan laga várra, 7; skutilsveinar til þriggja nefja ok hverr húskarl til tveggja nefja, H.E. i. 420; yrkja níðvísu fyrir nef hvert er á var landinu, Hkr. i. 227; skal búandi hverr augljós nef hafa af bryggju-sporði á skoru-kefli fyrir ármann, i.e. every franklin has to shew up the poll on a score-roll before the king’s officer, N.G.L. i. 200.

3. the neb, beak, bill, of birds, Fms. viii. 10; nefin ok klærnar, Nj. 272, Stj. 90; fugls-nef, uglu-nef, arnar-nef, hrafns-nef, Sdm. passim; also hrúts-nef, a ram’s nose, 1812. 66: the saying, lítið er nef várt en breiðar fjaðrir, Bs. i. 676, of high aspirations and weak efforts, see fjöðr: of things, klappar-nef, a jutting rock; skógar-nef, q.v.; steðja-nef, the nose (small end) of a stithy; keips-nef, a thole, a rowlock pin: cp. the riddle or pun, liggr á grúfu og horfir upp nef—á ausu! of the hook on a ladle’s handle.

II. as a nickname, Gísl.; = Nosey, cp. Lat. Naso.

compds:

nef-björg, f. a nose-shield, part of a visor, Fms. i. 178, Orkn. 148.

nef-dreyri, a, m. a bleeding at the nose, Sturl. ii. 66, Pr. 474.

nef-fölr, adj. pale-nebbed, Vsp., Akv.

nef-gildi, n., see below,

nef-glita, u, f. a nickname, glitter-nose, Sd. 145.

nef-langr, adj. long-nebbed, Sturl. ii. 133 C.

nef-lauss, adj. noseless, without a nose, Rb. 348.

nef-lítill, adj. small-nosed, Sd. 147.

nef-ljótr, adj. with an ugly nose, Fms. ii. 7, xi. 78.

nef-mikill, adj. big-nosed, Eb. 30, Orkn. 66.

nef-mæltr, adj. speaking through the nose.

nef-gildi, n. [nef], a ‘nose-tax,’ poll-tax, payable to the king; en sú var orðsending konungs, at hann beiddi þess Íslendinga, at þeir skyldi við þeim lögum taka sem hann hafði sett í Noregi, en veita honum af landinu þegngildi ok nefgildi, penning fyrir hvert nef, þann er tíu væri fyrir alin vaðmáls, Ó.H. 141; nefgildis-skatta þá er Haraldr faðir hans hafði lagt á allt landit lét hann taka hit ytra með sjó ok um Þrænda-lög, ok leggja til skipa-görðar, Fagrsk. 20. This ancient ‘nose-tax’ was also imposed by the Norsemen on conquered countries, and the name gave rise to strange legends; thus, king Thorgisl, the Norse conqueror of Ireland (a.d. 830–845), is, by an Irish chronicler, said to have levied a tax of an ounce on each hearth, the penalty for defaulters being the loss of their nose. Prof. Munch, Norg. Hist. i. 440, has traced the origin of this legend to the simple fact that the king imposed a ‘nose-tax’ or poll-tax on the conquered Irish, just as Harold Fairhair afterwards did in Norway.

B. [nefi], a weregild payable to the cognates of a person, opp. to bauggildi = the agnate weregild; þat heitir nefgildi er þeir menn taka er kvennsift eru komnir, Grág. ii. 137, N.G.L. i. 185.

compds:

nefgildis-frændbót, f. compensation of nefgildi, N.G.L. i. 187.

nefgildis-maðr, m. a cognate relative, recipient of nefgildi, opp. to bauggildis-maðr, Grág. ii. 181, N.G.L. i. 22.

nef-gildingr, m. = nefgildismaðr, Grág. ii. 178.

nef-gjöld, n. = nefgildi (II), Hkv. 1. 12.

NEFI, a, m. [A.S. nefa; O.H.G. nefo; Germ. neffe; cp. Lat. nepos; Fr. neveu; Engl. nephew]:

—a law term, a cognate kinsman; nefi jarla, an earl’s nephew, Sighvat, Edda (Gl.); nið eðr nefa, Grág. i. 137; nefi Knúts, Canute’s sister’s son, Fms. vi. (in a verse).

II. the name of a dwarf, Edda (Gl.): the name of a sword, id.

nefja, u, f. a nickname, Fb. iii.

nefjaðr, adj. nebbed, beaked: in

compds,

bjúg-nefjaðr, of an eagle.

nef-lauss,† adj. [nefi], ‘kinless,’ orphaned, desolate; sagt er frá hve neflauss narir, Mkv.

NEFNA and nemna, d, [nafn; Goth. namnjan; Germ.; nennen], to name; kona Manue fæðir son ok nefnir Samson, Stj. 410; nefndú þinn föður! Hkv. Hjörv. 16; veit ek þann mann er þora man, … nefndú hann ! Nj. 89; á bréfi þessu vóru nefndir (specially named) hinir stærstu höfðingjar, Fagrsk. 91; maðr er nefndr Mörðr, Nj. 2; nefna sik, to name one’s name, 6; Hallfreðr nefndi sik, Fms. ii. 86: n. e-n á nafn, to name by name; hann kallaði á menn mína ok nefndi á nafn, Nj. 211; nefna barn á nafn (in christening), N.G.L. i. 339: in a narrative, maðr er nefndr Mörðr, a man was named M., i.e. there was a man named Mord, Nj. 1; ‘maðr er nefndr N.’ is a standing phrase in the Sagas: Oddr er maðr nefndr, ok var Örlygsson, Gísl. 12; tveir menn eru nefndir, Þorkatlar tveir, 8; Bræðr þrír eru nefndir til sögunnar, hét einn … Nj. 22; sá maðr er nefndr til sögunnar er Geirr goði hét, now the story names a man who hight G., Nj. passim, cp. N. M. hét maðr.

2. to mention by name, to name, point out; vóru þessir staðir á nefndir, Bs. i. 731; hann nefndi til þess skipstjórnar-menn, Eg. 33; nefni ek til þess Björn ok Helga, Ld. 14; hann eggjaði mága sína ok nefndi til Hjarranda, Dropl. 24: instances influenced by the Latin, nefndr Eiríkr, the said E., Fms. xi. 412; opt nefndir menn, Dipl. v. 26;

fyrr-nefndr, above-named.

II. to name, order, appoint; nemdi konungr nökkura menn at ganga upp á eyna, Fms. ii. 285; n. mann til skipstjórnar, Fb. i. 186: as a law term, to call, nefna vátta, n. mann í dóm, Nj. 14, Dropl. 13, Grág. i. 15, 72, passim; n. féránsdóm, Grág. i. 80; n. dóm á máli, Nj. passim: to summon, cite, allir aðrir þeir sem þannig vóru nefndir, Fms. ix. 279: to levy, n. lið ór héruðum, vii. 299; cp. nefnd, dómnefna.

III. reflex. to name oneself, give up one’s name; hann nefndisk Hrappr, Nj. 130; hanu spyrr hvat kvenna hón væri, hón nefndisk Hallgerðr, id.; hón nefndisk fyrir þeim Gunnhildr, Fms. i. 8; ok nefndisk Þýr, Rm. 10.

2. to be summoned, cited; ef sá maðr lætr í dóm nefnask, Grág. i. 16.

nefna, u, f. nomination, Sturl. ii. 27; dóm-nefna, vátt-nefna, alþingis-nefna

nefnd, f. [early Swed. nämd], denomination, Stj. 11.

II. as a law term in the Norse (not Icel.) law, nomination, delegation:

1. a fixed amount of levy or contribution in men and ships; hann görði ok nefnd í hverju fylki, hversu mörg skip … skyldi vera ór hverju fylki at mönnum ok vápnum ok vistum fyrir útlenzkum her, Fagrsk. 20; konungr stefndi þing í bænum, hann görði þá bert fyrir allri alþýðu at hann mun leiðangr hafa úti um sumarit fyrir landi, ok hann vill nefnd hafa ór hverju fylki bæði at liði ok skipum, Fms. ii. 245; stefndi hann til lendum mönnum sínum ok hafði nefndir ór landi, x. 94; almenniligar nefndir, N.G.L. i. 446.

2. a body of daysmen or arbitrators to give judgment in a case; in the old Swed. law the nämd was composed of twelve members (see Schlyter), cp. early Dan. nævning; in this strictly legal sense the word hardly occurs in ancient Icel. law, but it bears a close resemblance to old Icel. görð and görðar-menn, esp. as described in Nj. ch. 75, 123, 124, see görð II: in the Sagas the word occurs in one or two instances, kvað þat mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir, Bjarn. 56: in the old laws of Norway it is rare, except in the sense of a levy, see above; at þingit sé skipat, ok nefndir skoðaðar, lögréttu-menn kosnir, Gþl. (pref. vii).

3. mod. a committee.

compds:

nefndar-dagr, m. a fixed day, N.G.L. i. 142, Orkn. 10.

nefndar-lið, n. levied forces, Fms. viii. 285.

nefndar-maðr, m. a man nominated as a member of the lögþing (in the Norse sense), a certain fixed number being sent from each county, Gþl. 8–18, Jb. 11 sqq.: a man named for the levy, 98.

nefndar-stefna, u, f. a fixed meeting of delegates; á móti eða nefndarstefnu, N.G.L. i. 308.

nefndar-særi, n. an oath taken by a body of delegates, N.G.L. i. 430.

nefndar-vitni, n. the witness given by a body of named men; skolu tólf frjálsir ok fulltíða menn af honum bera ok eigi nefndar vitni, Gþl. 156 (Js. 34); er hann þjófr nema hann syni með séttar-eiði ok nefndar vitnum, at eigi stal hann, Gþl. 538.

nefndar-vætti, n. testimony given by a body of named men, Js. 34.

nefni-liga, adv. by name, expressly, Bs. i. 763: namely, mod.

nefni-ligr, adj.; nefnilegt fall, nominative, Skálda.

nefning, f. a naming, nomination, N.G.L. i. 199: a law term, levying, (nefnd) frjálsir af leiðangrs-görðum ok nefningum, H.E. i. 420; í engum nefningum ok leiðangrs-ferðum skulu þeir vera, D.N. i. 80; vóru minnstar nefningar um Hálogaland, Fms. x. 74, v.l.; almenniligar nefningar, N.G.L. i. 446, v.l.

nefr, adj. nosed; in the nicknames Há-nefr, mjó-nefr, etc.

nef-reiða, u, f. a kind of personal fee, D.N. v. 660.

nefsa, t, to chastise, punish, (obsolete.)

nef-sneiðingr, m. zig-zag; fara nefsneiðing.

NEFST, f. (nepst), [Swed. näfst], a penalty, chastisement; undir Heilagrar kirkju nefst ok refsing, Munk. 72, D.N. v. 785: en er verra, þat er vita þykkjumk, niðja stríð um nept, my mind bodes me still worse things, a sore retribution to thy sons (a bitter fratricidal strife), Skv. 2. 8, for this must be the true sense of this contested passage; nept for nepst may be right by analogy of heipt and heipst; the word is altogether obsolete in Iceland, but is still in use in Sweden.

nef-steði, a, m. a nebbed stithy, Fb. i. 190.

nef-steinn, m. a jutting rock, D.N. i. 81.

negg, n. [it is prop. identical with Dan. neg = a sheaf of corn, which word is not otherwise found in the Norse or Icel.]:

—poët. the heart, Edda (Gl.); also written hnegg, in hnegg-veröld, the heart’s abode, breast, Lex. Poët.

NEGLA, d, [nagli], to nail, N.G.L. i. 111, Fbr. 133, Hom. 103, Fms. v. 224, Sks. 707, Eb. 182, Sól. 65, Fb. i. 515, passim: to stud, negldar brynjur, Vkv. 6;

ey-negld, hólm-negld, island-studded, holm-studded, an epithet of the sea, Eg. (in a verse), Edda (in a verse).

negla, u, f. the bung to close a hole in the bottom of a boat which lets out the bilge-water.

negling, f. a nailing, Str. 4.

neglingr, m. a kind of itching, as if pricked with nails, Fél. x.

negull, m., and negul-nagli, a, m. [from Germ. nägelein, from the likeness to small nails]:

—a clove, spice.

NEI, adv. [Ulf. nê; A.S. nâ; Engl. no; Germ. nein; Dan.-Swed. nei]:

—no; nei sem nei er, K.Á. 200; nei, kvað Úlfhéðinn, Fs. 78; kveða nei við, to say no, N.G.L. i. 345; þeir kveða þar nei við, Hkr. i. 277; setja nei fyrir, to set a no against it, refuse, Fms. ix. 242; setja þvert nei fyrir, to refuse flatly, ii. 131, Ld. 196; segja nei móti e-u, to gainsay, D.N. ii. 257.

nei-kvæða, d, to disown, with dat., Str. 16; see nékvæða.

NEINN, adj. pron., prop. a compd contr. from né einn = not one, none, but afterwards contr.; it is, however, never used as a pure negative, but only after a negative, as indef. pron.; for the older uncontr. usage see né A. II: [cp. A.S. nân; Engl. none]:

—any, Lat. ullus, following after a negation, aldri svá at honum væri nein raun í, never … any danger, Nj. 262; varð eigi af neinni eptir-för, Valla L. 196; ekki er þetta furða nein, it is no apparition, Ísl. ii. 337; þess mundi eigi leita þurfa, at konungr mundi neina sætt göra, 84; Erlingr hafði eigi skaplyndi til at biðja konung hér neinna muna um, Ó.H. 47; aldri svá … at neitt vápn, Fas. i. 281; kom mér aldregi í hug, at sá mundi neinn vera, Art.; ekki neinu sinni, not once, Fb. i. 104; ekki neins staðar, nowhere:

—where the negation is indirect or understood, lét hann af at eggja konung á neinar ferðir, Fb. ii. 427, (né einar, Fms. vii. 29, l.c.); skal ek miklu heldr þola dauða en veita þeim neitt mein, Nj. 168; at hann mundi taka úmjúkliga á því, at vægjask í neinum hlut til, Ó.H. 51; fyrr skal hón fúna en neinn taki hana, Lv. 50:

—en neinn = en nokkur, than any; fleira íllt gékk yfir Gyðinga-lýð en yfir neina þjóð aðra, Ver. 42.

2. as subst. anybody; hann tekr enga þá úsæmd til at neinn þori at …, Ld. 214; ekki neitt, nothing, Fas. i. 17; hvárki var neitt til, there was not aught of either, Gísl. 37; það er ekki til neins, ’tis of no use. neins-staðar, adv.; ekki n., not anywhere, nowhere.

neip, f., pl. neipar, the ‘nip,’ the interstice between the fingers; í neipinni; perh. better gneip.

NEISA, u, f., mod. hneisa, which form also occurs in old vellums, [Swed. nesa]:

—shame, disgrace; this is the true form, as is shewn by the allit. in Hm. 48 and Fm. 11; and also in phrases like, niðra ok neisa; for references see hneisa. neisu-ligr, adj. shameful, degrading.

neisa, t, to put to shame; herfiliga neist ok rangliga raskat, Bs. i. 392; for more references see hneisa.

neisi, n. = neisa.

neisinn, adj. = neiss; in ú-neisinn.

neiss, adj. [Swed. nes], inglorious, ashamed; neiss er nökkviðr halr, a saying, a naked man is ashamed, Hm. 48, cp. Gen. iii. 10; Norna dóm þú munt fyrr neisum hafa, thou wilt scorn the doom of the Norns, Fm. 11; þeir sendu hann til sömu eyjar nöktan ok neisan, Barl. 62.

neisti, a, m. a spark; see gneisti.

NEIT, n. pl. flour, efflorescence, a ἅπ. λεγ.; neit Menju góð, the costly flour of Menja, i.e. gold, Skv. 3. 50; the word remains, though with a false aspirate, in common Icel. hneita (q.v.), the white efflorescence on seaweed (söl); akin is the Icel. naut. phrase, það hnitar í báru (in a ditty of Pal Vídal.), the waves are white-tipped (as if sprinkled with flour); the explanation given in Lex. Poët., s.v. neit, is prob. erroneous.

NEITA, að, and also neitta, neitti, [Scot. nyte; Dan. nægte], to deny, refuse, absol. or with dat.; konungr neitaði þverliga, Fms. vi. 214; þeir höfðu boðit honum laun, en hann neitti, i. 12; hann neitaði með mikilli þrályndi, x. 306; hinn sem neitar, K.Á. 204; hefi ek þar góðum grip neitt, Fms. vi. 359; er nú vel þú veizt hverju þú neitaðir, 360; neita penningum, xi. 428:

—with a double dat., neita e-m e-u, vii. 90: with acc. of the thing, ef nokkurr neitar kirkju-garð, K.Á. 68; hverr sá er neitar mitt nafn, þeim (sic) skal ek neita, Barl. 122.

2. to deny, forsake; hann neitaði Guðs nafni, Fms. x. 324; Petrus hafði þrysvar Kristi neitt, Hom. 81; þeir er neittu Kristi, Gd. 49; neitaði þessum nýja konungi, Al. 9; neita villu, Nikuld. 71; þeir neittuðu (v.l. neittu) þessu, Fms. vii. 54.

II. reflex., þeim mönnum skal heilagr kirkju-garðr neittask, K.Á., H.E. i. 491; þú snerisk til Guðs ok neittaðisk Djöflinum, Hom. 151.

neitan, f. denying; af-neitan, K.Á. 204, Th. 25.

neitari, a, m. a denier, Gd. 50.

neiting, f. a denial, Hom. 11, Th. 8: gramm. the negative, Skálda 200.

NEKKVERR, indef. pron.; this word is a compound of the negative particle né (q.v.) and the pronoun hverr, qs. nih-hverr, ne-hverr, nekkverr; the double k (in the oldest MSS. often represented by cq) may be due to the final h of the particle, as the compd was formed at a time when the final h had not been absorbed into né: [Dan. nogen; Swed. någon. †Mr. Uppström, and since Bugge, derive this word from ne-veit-hverr, instead of Grimm’s ne-hverr, cp. A.S. nâthwæt = ne-wât-hwæt = Icel. nakkvat; this would better account for the double k, but otherwise it has no influence on the inflexive changes of the word.]

A. The forms: this pronoun has undergone great changes. The earliest declension is the same as that of hverr, see Gramm. p. xxi; nekkverr, nekkver, Bs. i. 353, Greg. 13, 26, 33, Grág. ii. 205, 206, 304, Fms. x. 389, 393: gen. nekkvers, nekkverrar, passim: dat. nekkverjum, nekkverju, nekkverri, Greg. 16, 79, Eluc. 27, Bs. i. 352: acc. nekkvern, nekkverja, Grág. i. 41, ii. 251, 270, 313, Fms. x. 381, 390, 391, Greg. 15, Bs. i. 337, 344 (line 14), 352: nom. pl. masc. and fem. nekkverir, nekkverjar, Grág. ii. 205, Bs. i. 355: gen. nekkverra, Greg. 23, 28, and so on. The word then underwent further changes,

α. by dropping the j; nekkveru, Grág. ii. 281; nekkverar, Fms. x. 381; nekkverum, 382; nekkvera, 393, 415.

β. by change of the vowels; nakkverr or nekkvarr, or even nakkvarr, nakkvat, see below; nakkvert, Bs. i. 342 (line 12); nakkvara, Ó.H. 62, 116; nakkvars, Fms. vii. 388, xi. 29, Edda 48; nakkvarir, Fms. vii. 337, Mork. 169; nakkvarar, Fms. vii. 328, Greg. 9; nakkvarra (gen. pl.), D.I. i. 185; nakkvarrar, Ó.H. 116; nakkverrar (gen. fem. sing.), Bs. i. 393.

γ. the a of nakk through the influence of the v was changed into ö (nökk), and then into o, and the final va into vo, and in this way the word became a regular adjective, nökkvorr or nokkvorr, nokkvor, Mork. 57, Fms. x. 261; nokkvot, Bs. i. 393; nökkvoð, Mork. 62, Fms. x. 383, 391; nokkvors, passim; nokkvoru, Nj. 34, Fms. x. 393, 394; nokkvorum, 305; nokkvorrar, Edda i. 214; nokkvorn, 210; nokkvorir, Fms. vi. 5, x. 294.

δ. the v dropped out; nökkorr, nokkurr, nokkorr, nokkor, Vsp. 33 (Bugge), Greg. 9, Grág. (Kb.) i. 66, 75, 208, ii. 3, Mork. 168, Ó.H. 224, Grág. i. 1, ii. 366, Nj. 267, Fms. ix. 276, x. 135; nokkoð, Hkv. 2. 5; nokkort, Grág. i. 460; nokkorum, Skv. 3. 58 (Bugge), Grág. i. 45, 361, Fms. ix. 370, Nj. 7; nokkoru, Fms. i. 1, x. 420, Grág. ii. 129, Nj. 41, Eg. 394, Hkr. iii. 160; nökkorn, Fms. x. 409; nokkorn, xi. 6, Nj. 6, Mork. 205, Ld. 30; nokkorir, Mork. 205; nokkorar, Nj. 252, Fms. x. 388; see Gramm. p. xxi.

ε. finally in mod. usage we have contracted forms before a vowel, thus nokkrir, nokkrum, nokkrar, except that the gen. pl. and gen. fem. sing. are still pronounced as trisyllables, nokkurrar, nokkurra; these contracted forms have erroneously crept into Editions from paper MSS. (as Vd. in the Fs.), where nokkrir etc. should be restored to nokkurir etc.

☞ All the above forms occur confusedly even in very old MSS., and even the latest form nokkorr occurs in vellums as old as Cod. Reg. of the elder Edda, in the Mork., Greg., Grág. (Kb.) In addition to the above, there are mixed forms, nekkurr, 623. 41; nekkorar, Fms. x. 388; nekkers, Grág. (Kb.) 22; nökkurja, 623. 50; nakkor, B.K. 124; nokkverja, Fms. xi. 6; nauccverjar, navcqveriom, Mork. 62, 64, 65.

II. nakkvat, n. subst., answering to hvat (q.v.), Ó.H. 72, Bs. i. 344, 348, 350, 353, Am. 32, Bugge.

2. nökkvi (Lat. aliquanto), an obsolete dat. (subst.) answering to hví; svá nökkvi, Hallfred (Fs. 89); í nökkvi, in aught, Hom. 43; af nökkvi, for aught, Fs. 94 (v.l.), Fms. iii. 27; noqvi, Hkv. 2. 26 (Bugge); nökkvi ofarr, Fms. vii. 304 (in a verse); nökkvi síðarr, ix. 533 (in a verse): in prose, nökkvi yngri, xi. 96; neykvi nær sanni, Hkr. iii. 360; nekkvi réttligar, 677. 11; nökkvi helst, Fms. xi. 78, MS. 677. 6; véla e-n í nökkvi, Grág. ii. 22, 367; því nökkvi, 129; nær sanni nökkvi, Fms. x. 420; neykvi, Am. 26 (Bugge); framast nekkvi.

III. the neut. sing. is thus distinguished; nakkvat, nokkvoð, nokkuð (answering to hvat), are often used as a substantive, but nekkvert, nokkvort, nokkurt (answering to hvert), as an adjective.

☞ The primitive hverr has partly undergone the same metamorphosis as the compd nehverr, and in western Icel. is sounded kvur, and in mod. Norse dialect kor, shewing the complete change.

B. The sense: the negative particle, the first part of the compound, has quite lost its force, as is the case with neinn, q.v.; but the word is used in negative sentences = any; á öngum bæ fannsk nökkurr maðr, Fms. ix. 355, and so freq. in mod. usage.

2. single and without a preceding negative; ef nökkurr maðr veit eigi, if anybody know not, Grág. ii. 209; er nökkverr Guð sem várr Guð, 623. 35; ef hann vissi nökkurn hest jafnskjótan, Fms. vii. 169.

3. as subst., nokkut = anything, nokkur = anybody; ef þér segit nokkurum, if you tell it to anybody, Nj. 7; ef nokkurr hefir, Grág. ii. 366; eldi eða því nokkuru, fire or any such thing, 129; styrkja e-n at nokkuru, Nj. 41; ef hann meiðir í nökkuru lönd manna, Grág. ii. 281; kanntú nokkut í lögum, Nj. 33: with gen., nekkverr yðar, any of you, 677. 13; nokkort þessarra húsa, Grág. i. 460; nakkverr þeirra manna, 232: with prep., nokkura af þessum konum, any of these women, Ld. 30; nökkut manna, Fms. vi. 121.

II. some, a certain …, Lat. quidam; maðr nokkurr, kona nokkur, konur nokkurar, Nj. 252, passim; nokkora hríð, for some time, 2, Fms. xi. 6; nekkverja lund, Grág. ii. 251; nakkvorir stórir höfðingjar, Fms. vii. 338; nokkvorir Íslenzkir menn, x. 294; nokkor góð verk, nekkver íll verk, 677. 9, 25, 26; um dag nekkvern, a certain day, Fms. x. 391; þann bjargkvið nekkvern (some such), Grág. i. 41; at þeim hlut nokkorum, 361; nokkvot þorp, Fms. x. 294; ráð nakkvað, xi. 16; fé nökkvart, Grág. ii. 262: as subst., nokkuru fyrir vetr, a while before winter, Eg. 394; nokkuru meir, somewhat more, Fms. i. 1:

—of some importance, þeim er nokkorir eru í skapi, iv. 80; þeir einir menn ef nokkut var til, of any weight, Eg. 267, and so in countless instances.

III. spec. usages, added to a numeral, about; þrjú nokkur, Nj. 267; nokkur sex skip eða sjau, Fms. ix. 276; braut nokkur tíu skip, x. 135; með nokkur fimm hundrað manna, ix. 276; til nokkurra fjórtán hundraða, H.E. i. 418; nokkurum tveim sinnum eða þrim, Fms. ix. 370.

2. svá nokkut, thereabouts; lið svá nokkuru mart, Fms. xi. 48; svá nokkoru mikit, x. 4; svá nokkuru mjök, Nj. 228; svá nokkvoru mun yðar leita farit, 34; svá nakkvarn, Fms. v. 319; nokkurs til þungr, Ld. 128; nokkurs til seinir, Fms. xi. 29; slíkt nökkut, iv. 283; svá nokkuru, í nökkvi öðru, Hom. 25; svá nökki, about so, Hallfred; stórt nokkuð, somewhat great, Ld. 104:

—about, var kveðit á viku stef nokkut, a notice of about a week was given, Eg. 394.

IV. adverbial usages, the neuter being used as adverb; something, a deal, marka nakkvat skaplyndi hans, Fms. xi. 78; breytask nökkvat, 99; henni var skapþungt nokkut, Nj. 11: in some way, somehow, at hann skyldi nokkot benda hvat sveinninn skyldi heita, 625. 86: nökkut svá, a bit, somewhat; hann gékk um teiginn nokkut svá, Ísl. ii. 354; stóð höfuð gneipt af bolnum nakkvat svá, Eb. 244; sefask konungr n. svá, Fms. xi. 11, 129:

—neykvi nær sanni, somewhat nearer the truth, Hkr. iii. 360; var þat nær sanni nökkvi, Fms. x. 420, see the references above (A).

2. perhaps, may be; vilt þú nökkut taka við fjárfari mínu? Nj. 40; viltú n. sonu þína við láta vera, 65; ef hann hefði nokkut siglt til annarra landa, 41; ef Gunnarr hefði n. þess leitað, 47.

3. nokkor, used as neut. adv.; svá nokkor mikit (about so much) fólk er í eynni, Sks. 95 B. 261:–with the notion of somewhat, may be, perhaps, probably, or the like, at þeir mundu nokkor vera í nánd löndum, Nj. 267, Fms. i. 40; nokkur annars staðar, Fms. viii. 360; nokkur neðan á likamanum, Stj. 98; nokkur námunda þessari bygð, 122; nokkur til heiðinna landa, Fms. ii. 16; ef vér heyrum nokkvor barns grát, x. 218; ef nokkor þess er ván, Grág. ii. 129; Þú vart nokkor at vera, Al. 154; vera má at Guð yðvarr sé farinn nokkvor, Stj. 593. 1 Kings xviii. 27.† see nökkurr.

C. Compds:

nokkurn-ig, adv. in some way, Fms. xi. 110; mun hann mér n. vel taka, Nj. 255; þér mun nokkurninn vel fara til mín, Ísl. ii. 441.

nokkurs-konar, adv. of some kind, Edda i. 218, Dipl. i. 7, Stj. 177.

nokkurs-staðar, adv. somewhere, Grág. i. 481.

nekt, f. [nökviðr], nakedness.

NEMA, conj. [compounded of the negative particle ne, and the adverb if or ef (q.v.) in an older dissyllabic form ifa; for the change of f into m see the introduction; cp. Ulf. nibai; A.S. nemne, nimne; O.H.G. nibu, nibi, nubi; Hel. nebu; early Swed. num; cp. Lat. ni-si, see Grimm’s Gramm. iii. 724.]

B. Except, save, but; manngi, nema einn Agnarr, Gm. 2; nema þér einum, Vkv. 24; allra nema einna, 26, Ls. 11; nema við þat lík at lifa, Hm. 96; nema sá einn Áss, Ls. 11; hvar kómu feðr várir þess, … hvar nema alls hvergi? Ísl. ii. 236; öngu nema lífinu, Nj. 7; öllu gózi nema búinu, Fms. ix. 470; engi nema þú einn, Barl. 207; engi nema Bergþórr, Fms. vii. 141; kom viðrinn á kirkju-sand, nema tvau tré kómu á Raufarnes, save that two trees came to R., Landn. 51, v.l.; Ólafr hafði mörg sár ok flest smá, nema tvau vóru nökkvi mest, Fb. i. 501; nema ek hélt, Óg. 23; þeir blandask eyvitar við aðra ísa nema sér einum heldr hann, Sks. 176 B; vætki of sýti’k nema hræðumk helvíti, Hallfred; lét Koðran skíra sik ok hjú hans öll, nema Ormr vildi eigi við trú taka, Bs. i. 5.

II. with subj. unless; aldrei, nema okkr væri báðum borit, Ls 9; nema þú hánum vísir … eða mey nemir, Hkv. 1. 19; nema ek dauðr sjá’k, 20; nema geðs viti, Hm. 19; nema hann mæli til mart, 26; nema haldendr eigi, 28; nema til kynnis komi, 32; nema reisi niðr at nið, 71; nema einir viti, 97; nema ek þik hafa, Hkv. Hjörv. 7; nema sjálfr ali, Stor. 16; nema þeir felldi hann, Edda 36; öngir þóttu lögligir dómar nema hann væri í, Nj. 1; nema maðr verði sjúkr eða sárr, Grág. i. 141; nema lands-fólkit kristnaðisk, Hkr. i. 248; nema mér banni hel, Fb. ii. 59; hann heyrði eigi nema æpt væri at honum, Fms. iv. 204, and in countless instances in old and mod. usage.

2. in phrases such as ‘veit ek eigi nema …,’ like Lat. nescio an, implying an affirmation; þú veizt eigi nema sá verði fégjarn, Sks. 28; nú veit ek eigi nema nökkurr verði virðing af at hafa þessu máli, Band. 34 new Ed.; hverr veit nema ek verða víða frægr um síðir, who can tell but that I shall be a widely known man some day? Fms. vi. (in a verse); nú veit ek eigi nema yðr þykki minna vega mín reiði en Sigurðar konungs, now know I not if, vii. 141; eigi veit ek nema þetta væri ráðligt, en eigi má ek þat vita …, viii. 95:

—with indic., kveðkat ek dul nema hún hefir, there is no doubt but that she has, Ýt. 7; hver sé if nema rögn stýra, who can doubt that? Vellekla.

III. irreg. usages; ef nokkurr maðr ferr á jörðu, nema (in the case that, supposing that) sá vili á búa, sem fé á í jörðu, þá rænir sá hann, Gþl. 357: því at eins, nema, only in that case, if (but not else); ráðit þér því at eins á þá nema pér sét allir sem öruggastir, only in the case if, i.e. do not attack them unless, Nj. 228; því at eins mun hann sættask vilja, nema hann gjaldi ekki, 254; skal hann því at eins í braut hafa þann hval, nema hann láti bera vitni, Jb. 326: þat man því at eins, nema ek nái ráða-hag við Melkorku, Ld. 70; því at eins ferjanda, nema fjörbaugr komi fram, Nj. 240; oss þykkir þú því at eins veita skylda þjónustu konungi, nema þú leggir af tignar-klæðin, Fms. ix. 432.

2. nema heldr, but rather; eigi má þat menn kalla, nema heldr hunda, not men, but rather dogs, Bær. 9; sver ek eigi at eins fyrir mik, nema heldr fyrir allra þeirra sálir, Gþl. 69; hón hafði eigi hreinlífi at eins, nema heldr ok alla gæzku, Hom. 128; nema enn, but on the contrary; at glæpask eigi lengr í félags-skap við Philistim, nema enn skulu þér …, Stj. 412, 428, 442: eigi at eins óttaðisk hann um sjálfs síns líf, nema jamvel um alla aðra sína frændr, but also, Barl. 73: fyrr nema = fyrr enn, fyrr skal dólga dynr, nema ek dauðr sják (= fyrr en ek sé dauðr), Hkv. 1. 20:

—hefi ek vist sét þat gull, at öngum mun er verra, nema betra sé, which is not worse, if it is not even better, Fb. i. 348.

NEMA, pres. nem; pret. nam, namt, nam, pl. námu; subj. næmi; part. numinn, older nominn, N.G.L. i. 200, Hom. 100; with neg., suff. nam-a, Hkv. 2. 15; †a pret. numdi in mod. usage, formed from the part. numinn, as if from a verb nymja; örvaðist geð á allan hátt er eg numdi sjónum föður-landið heldr hátt hafít upp úr sjónum, Eggert: [Ulf. niman = λαμβάνειν; A.S. neman; Germ. nehmen; freq. in Early Engl.; in mod. Engl., where it is superseded by the Scandin. taka, it survives in nimble and numb = A.S. be-numen = Icel. numinn.]

A. To take; the use of the word in this, its proper sense, is limited, for taka (q.v.) is the general word, whereas nema remains in special usages;

—nema upp, to pick up, Hm. 140; nema e-n ór nauðum, Fsm.; þar er gull numit upp í söndum, Rb. 350; at hann nemr hann ór kviðnum, ok kveða á hvert hann nemr hann ór sínu órnámi, eða annars manns, Grág. i. 51; reifa mál þeirra er ór dóminum eru numnir, 79; hann á kost at nema þá upp alla senn, 51:

—nema af, to abolish; þessi heiðni var af numin á fára vetra fresti, Nj. 165, Íb. 4:

—nema frá, to except; nema konur eða þeir menn er hann næmi frá, 5; á þeim tíðum er uú eru frá numnar, Grág. i. 325:

—upp numinn, taken up into heaven; Enoch var upp numinn, Stj. 41.

2. to take by force, seize upon; þá menn er konu hafa numit (carried off), Grág. i. 354; hann nam sér konu af Grikklandi, Rb. 404; Jupiter þá er hann nam Europam, 732. 17; Björn nam Þóru á brott, Eg. 155; ek nam konu þessa er hér er hjá mér, Nj. 131; hann segir hann hafa numit sik í burt af Grænlandi undan Sólar-fjöllum, Bárð. 32 new Ed.: nema nes-nám, Danir ok Svíar herjuðu mjök í Vestr-víking ok kómu þá opt í Eyjarnar er þeir fóru vestr eða vestan, ok námu þar nesnám, Fms. iv. 229, (see nesnám, landnám):

—in a lawful sense, nema land, to take possession of a land, as a settler (landnám II); hann nam Eyjafjörð allan.

3. nema e-n e-u, to bereave one of a thing; nema e-n höfði, aldri, fjörvi, Gkv. 2. 31, 42; verða ek á fitjum þeim er mik Niðaðar námu rekkar, Vkv.; hví namtú hann sigri þá? Em. 6; sigri numnir, Fms. xi. 306 (in a verse); numinn máli, bereft of speech, Geisli 34; fjörvi numna, life-bereft, Eb. (in a verse); hann lá þar lami ok öllu megni numinn, Hom. 116; þar til er lands-menn námu þá ráðum, used force, coerced them, Bs. i. 24; ríkir menn verða þá ráðum nomnir, Hom. 100; ef hann vill eigi nema trúa því, if he will not believe it, N.G.L. i. 88.

4. to reach, touch, hit; í hvítu pilzi, þat var svá sítt at þat nam hæl, Fas. ii. 343; nema hjöltin við neðra gómi, Edda 20; allir þeir sem oddrinn nam, Skíða R. 183; hvárt nam þik eðr eigi! Nj. 97; ok nema hann þar nauðsynjar, at hann má eigi lík færa, and if he is held back by necessity, N.G.L. i. 14, K.Á. 70; þótt þik nótt um nemi, if the night overtake thee, Sdm. 26: hence the saying, láta þar nótt sem nemr, to leave it to the night as it takes one = to take no care of the morrow:

—nema stað, to take up one’s position, halt, Nj. 133, 197, Fms. i. 167, vii. 68, Eg. 237.

5. spec. phrases; Kolskeggr nam þar eigi yndi, Nj. 121; ef hann vildi þar staðfestask ok nema yndi, Fms. i. 103:

—nema staðar = nema stað, Nj. 54, 205, 265, Ld. 104, Stj. 486, Fms. i. 206: of a weapon, hefi ek þat sverð er hvergi nemr í höggi stað, I have so keen a sword that it never stops in its stroke, i.e. it cuts clean through anything, Fas. ii. 535; oddrinn nam í brynjunni staðar, Al. 76; svá at staðar nam (naf Cod. Reg.) höndin við sporðinn, Edda 40; nema hvíld, to take rest, Alm. 1; nema veiðar, to take the prey, to hunt, Hým. 1.

6. to amount to, be equivalent to; ef eigi nemr kúgildi, Grág. ii. 233; honum þótti landauðn nema, Íb. 4; það nemr öngu, litlu, miklu, it is of no, of small, of great importance; bríkr þær er greyping hefir numit, Gþl. 345.

7. nema við, to strike against so as to stop, come no further; nam þar við ok gékk eigi lengra, Fms. xi. 278; en gadd-hjaltið nam við borðinu, Eb. 36.

8. metaph. to stop, halt; hér munu vér við nema, Finnb. 236; þar námu þeir Hrafn við í nesinu, Ísl. ii. 266; hann býsk við, ok vill enn við nema, þótt liðs-munr væri mikill, Bjarn. 54; konungr verðr glaðr við er hann skal fyrir hafa funnit þá menn er eigi spara viðr at nema, Al. 46; en ef þat nemr við förinni, at þú þykisk hafa fé oflítið, þá …, Ld. 70; er þat úvizka at bera eigi slíkt, ok mun þat eigi við nema, Glúm. 327; at konungr mundi fátt láta við nema, at sættir tækisk, i.e. that he would do anything for the sake of peace, Eg. 210.

II. as an auxiliary verb, emphatic, like Engl. do, did, with infin.; Höðr nam skjóta (H. did shoot) … sá nam einnættr vega, Vsp. 37; þá nam at vaxa, Hkv. 1. 9; hann nam at vaxa (he ‘took to growing’) ok vel dafna, Rm. 19; inn nam at ganga, 2; lind nam at skelfa, 9, 35; nam hón sér Högna heita at rúnum, Skv. 3. 14; róa námu ríki, they did row mightily, Am. 35; nam hann vittugri valgaldr kveða, Vtkv. 4; nama Högna mær of hug mæla, Hkv. 2. 15; þat nam at mæla, Og. 9: seldom in prose, ek nam eigi trúa á þat er hann sagði, Post.; Falka hestr Þiðreks nemr þetta at sjá, Þiðr. 117.

B. Metaph. to take in a mental sense or by the senses, to perceive, like Lat. apprehendere, comprehendere, freq. in old and mod. usage:

I. to perceive, catch, hear, of sound; en svá mikill ákafi var at hvassleik veðrsins þá er konungr tók at mæla, at varla námu þeir er næstir vóru, Fms. viii. 55; sem þeir vóru langt brottu komnir, svá at þó mátti nema kail milli þeirra ok manna Saul, Stj. 486; þeir skulu svá nær sitjask, at hvárirtveggju nemi orð annarra, Grág. i. 69; engi nam mál annars, Nj. 164; mál nam í milli þeirra, Fms. v. 31; eigi skulu vér þat mál svá nema, we shall not understand it so, Hom. 156.

II. to learn; klök nam fugla, Rm.; hann hafði numit svá lög, at hann var enn þriðr mestr laga-maðr á Íslandi, Nj. 164; inir hæstu turnar hafa numit honum at hníga, Al. 90; nú var Þórir þar ok nam þar fjölkyngi, Fb. iii. 245; Óðinn var göfgastr, ok at honum námu þeir allir íþróttirnar, Hkr. i; nema nám, to take in, acquire learning, Bs. i. 92, 127; see nám:

—to ‘catch,’ learn by heart, þær kváðu vísur þessar en hann nam, Nj. 275; vísur þessar námu menn þegar, Ó.H. 207; en hinn nemi, er heyrir á, Darrl.; Þórdís nam þegar vísuna, Gísl. 33:

—to learn from, þvar namtu þessi hnæfilegu orð? nam ek at mönnum …, Hbl.; nema ráð, Hm.; menn nemi mál mín ! Ó.H. (in a verse):

—nema e-t at e-m, to learn something, derive information from one, ek hefi hér verit at nema kunnustu at Finnum, Fms. i. 8; hann nam lögspeki at Þorsteini, Ísl. ii. 205; hann nam kunnáttu at Geirríði, Eb. 44; Glúmr hafði numit þenna atburð at þeim manni er hét Arnórr, Fms. i. 266; en Oddr nam at Þorgeiri afráðs-koll …, Ari nam ok marga fræði at Þuríði Snorra dóttur Goða … hann hafði numit af gömlum mönnum ok vitrum, … eptir því sem vér höfum numit af fróðum mönnum, … þótt hverr maðr hafi síðan numit at öðrum, … ok hafa menn síðan at þeim numit, Ó.H. (pref.); nemi þér af mér, Fms. viii. 55.

C. Reflex., prop. to take, seize for oneself:

1. to take by force; ef maðr nemsk konu, ok samþykkjask þau síðan, þá …, H.E. i. 247.

β. to stop; ok hafða ek þat sverð, sem aldri hefir í höggi stað numisk (= numit), Fas. ii. 208; friðr namsk, ceased.

γ. to refuse, withhold from doing; hann bað hann eigi nemask með öllu at göra sem bændr vildu, Hkr. i. 142; hverr bóndi er þat nemsk (who makes default), gjaldi …, K.Á. 40; þar var kominn fjöldi liðs ór Austr-löndum til móts við hann, ok námusk förina (refused to go) ef hann kæmi eigi, Fb. ii. 71; en ef maðr nemsk leiðangrs-görð, eðr leiðangrs-ferð, þá hafi ármaðr sótt þat fyrr en skip komi á hlunn, … at hann hafi leiðangr görvan ok eigi fyrir nomisk, N.G.L. i. 200; en þó vil ek eigi fyrir minn dauða at nemask (disregard) hans orðsendingar, O.H.L. 29.

2. to learn; láttú nemask þat, learn, take heed that, Skv. 1, passim; eptir þetta nemask af aptrgöngur hans, Ld. 54.

II. part. numinn, as adj. numb, seized, palsied; hann var allr numinn öðrum megin, ok mátti eigi mæla hálfum munni, Ann.; þá varð ek sem ek væra numinn, Mar.; vera frá sér numinn, to be beside oneself, from joy, astonishment, or the like, cp. the references above (A. 3).

NENNA, t, [Ulf. nanþjan = τολμαν; A.S. nêþan; O.H.G. nendian, whence the Germ. pr. name Ferdi-nand = the doughty, striving]:

—to strive, with dat. or infin., but only used in peculiar phrases; nenna e-u or nenna at göra e-t, to have a heart, mind for a thing; hann nennti eigi starfi því ok áhyggju, Bs. i. 450; sem synir mínir nenni eigi (cannot bear) þessari kyrrsetu lengr, Ld. 262; mun ek eigi n. öðru (I cannot longer forbear to) en fara í móti þeim, Fb. ii. 41; hann kvaðsk eigi lengr nenna at þola háð ok spott, Ísl. ii. 269; ek nennta at vísu at neyta vápna, 366; þeir nenntu eigi at verja sik, Orkn. 78; ólíkr er Gísli at þolinmæði, þvíat þessu mundu engir nenna at ljá nú gripina, þannig sem hann er áðr beiddr, Gísl. 112; eigi nenni ek (I have no mind) at hafa þat saman at veita Högna enda drepa bróður hans, Nj. 145; slíkar eptir-görðir sem hverr nennti (was minded) framast at göra eptir sinn vin eða náung, Fms. viii. 103; ef nokkorir eru þeir er nenna (who wish) at hverfa aptr til bæjarins, 320; nú nenni ek eigi at vér farim svá halloki, Fær. 228; eigi nenni ek því (I cannot forbear) at marka hann eigi, Fms. ii. 61; Gyrgir nennti eigi (could not bear) brott at fara við lítið fé eðr ekki, 152; Hrafn nennti eigi at starfa, H. would not work, was lazy, vi. 102; whence the mod. eg nenni því ekki, I will not, I am too lazy to do it; þú nennir öngu, thou art good for nothing! hann er svo latr … hann nennir ekki neitt að gera, Grönd.

II. spec. usage, to travel, only in poets; nenna víða, to travel wide, Hallfred; nenna e-m á þingi, to go to meet one, join one, Skm.; glaðir nennum vér sunnan, glad we journey from the south, Edda (in a verse); nenna norðr, to journey northwards; nenna þinnig, to fare thither, Lex. Poët.

nenna, u, f. energy,

nennu-lauss, adj. listless, idle, Al. 100.

nenning, f. activity, energy, Edda 109, Fms. v. 177 (in a verse), Hom. (St.)

compds:

nenningar-lauss, adj. slothful, Fms. iii. 158, Fbr. 92 new Ed.

nenningar-leysi, n. irksomeness, Grág. i. 301, Róm. 344.

nenninn, adj. active, striving, Sighvat, Lex. Poët., and in poët. compds;

fjöl-nennin, marg-nennin, doing much good work;

þrek-nennin, doughty.

nennir, m. [prob. an assimilated form, qs. neknir, see the remarks s.v. nykr]:

—the popular name of the nykr (q.v.), Maurer’s Volks.

nepja, u, f. [napr], chilliness, bitter cold; en undir birtinguna andar köld nepja frá fljótinu, Od. v. 469.

neppi-liga, adv. [Swed. näppeligen], hardly; n. eðr ekki, Stj. 25; þeim vannsk n., the ends did hardly meet, 195.

NEPPR, adj. scant; ganga neppr níu fet, to walk with pain nine paces, Vsp.; fjör-neppr, scant of life, Fbr. (in a verse); nauð görir neppa kosti, Rkv.

NES, n., gen. pl. nesja, dat. nesjum, [A.S. næs; Engl. ness; Germ. nase; Lat. nasus = nose; as also nös nasar, = the nostrils, are kindred words]:

—a ness projecting into the sea or a lake; undir nesi einu, Nj. 43; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129; nesit þat er fram gékk í sjóinn, Fbr. 89 new Ed.; vatn þat er nes liggr í, Ísl. ii. 345: even of a river (= oddi), Nj. 95, 96; ann-nes or and-nes, q.v.: of a slip of land, búar skulu rétta merki, ok jamna þar nesjum saman, Grág. ii. 262, 263.

II. freq. in local names, Nes, in plur. and sing. Nesjum, and in compds, Álpta-nes, Laugar-nes, Langa-nes, Mjóva-nes, Suðr-nes, Norð-nes, Landn., Fms., and map of Iceland; in Norway,

Nesjar, f. pl. (see Gramm. p. xvii, col. 2), whence Nesja-bardagi, Nesja-orusta, the battle of N., fought on Palm Sunday, a.d. 1014;

Nesja-vísur, a song on the battle of N., Ó.H.: in Scotland,

Kata-nes, and Nes, = Caithness, Orkn. passim; austr á Nesjum, Fms. ix. 421, of the coast of Scotland as seen from the Isle of Man; as also in many Engl. and Scot. local names.

compds:

Nes-hraun, Ness lava, Landn.

Nes-menn, m. pl. the men from Nes, Landn.

Nes-þjóðir, f. pl. the people of Caithness, Fms. x.

nes-höfði, a, m. a headland, Fms. iii. 44.

nes-konungr, m. a ‘ness-king,’ a nickname of the old sea kings, who had no lands, but their ships, for a kingdom, Fms. ix. 255; skjótt man eigi vanta annan tíma neskonunga í Noregi ef því skal fram haldask, N.G.L. iii. 33; þá munu margir verða neskonungar brátt, Fms. ix. 255. †Nes-konungr, a pr. name, Baut. 402.

nes-nám, n.; nema nesnám, to make a ‘ness-raid,’ a term used by the old vikings when they landed on narrow headlands and took cattle and provisions by force; nema nesnám ok höggva strandhögg, Eg. 81, Orkn 64, Fms. i. 195.

nes-oddi or nes-tangi, a, m. a point of a ness, Nj. 125, Fms. vii. 361, Fs. 51.

NEST, n., mod. nesti, n. [A.S. nest; Dan. niste]:

—viands, provisions, Lat. viaticum; hann batt nest þeirra allt í einn bagga ok lagði á bak sér, Edda 29; ok vóru á öðrum vistir þeirra bræðra ok ætlaðar þeim til nests, Ísl. ii. 342; skal hann bera, ef hann vill, nest sitt til skips, N.G.L. i. 143; veg-nest, viaticum, Hm. 11; far-nest, q.v.: allit., með nesti og nýja skó, furnished with ‘nest’ and new shoes. nestis-lauss, adj. without nest.

nesta, t; nesta sik, to provide oneself with food.

II. to pin = nista; ok næsti (sic) hann út við borðit, O.H.L. 20.

nest-baggi, a, m. a ‘nest’ bag, wallet, Edda 29.

nest-lok, n. pl. the ‘bottom of the bag;’ in the adverb. phrase, at nestlokum, at last, finally, Bs. i. 417 (at nest lokum Ed.); en at nestlokum sverði höggvinn, Blas. 51; mon ok Goð láta eldinn ganga yfir heiminn at nestlokonom, Hom. (St.); at nestlokum krossfestr, 656 B. 4; at n. vinnr Már á Þórði, Sturl. i. 10: with gen., at nestlokum málsins, 23, v.l.; at nestlokum æfinnar, Hom. (St.)

NET, n., gen. pl. netja, dat. netjum, [Ulf. nati = δίκτυον; A.S. and Engl. net; Hel. neti; Germ. netz; Swed. nät]:

—a net; tók hann lín ok garn ok reið á möskva svá sem net er síðan, Edda 39 (in the mythical story of the origin of the net as an invention of Loki); ef maðr hittir net í látrum sínum ok sel í, þá á hann net ok svá sel, til hinn leysir landnámi net út, N.G.L. i. 45; nú tekr maðr síld ór netjum manna, ii. 136; leggja net í á, Grág. ii. 350; hvárki net né öngla, K.Þ.K.; netja spell, damage of nets, N.G.L. ii. 136, 137; netja stæði—netlög. Boldt 134; netja veiðr, a net-haul, id.; ríða net, to make a net; drag-net, a drag-net, draw-net; lag-net, a lag-net; slag-net, a casting-net, for catching birds:

—metaph., net lifrar = reticulum jecoris, Stj. 310. Exod. xxix. 13, 22.

net-flár, f. pl., and net-kubbar, m. pl. the quills of a net.

net-háls, n. the neck or throat of a net, Post. 656 C. 5.

netja, að, to net, catch: metaph. netjaðr, netted, entangled, Fms. x. 404; allri skurðgoða villu er hann hefir yðr í netjað, i. 282; er hann nú svá í netjaðr ást hennar, Str. 24:

—reflex., netjask í bandi, H.E. i. 238, Str. 9.

netja, u, f. the net-like caul of fat enclosing the stomach of animals, Lat. omentum, Stj. 250, Sks. 129, and in mod. usage.

net-lagnir, f. pl. places where nets are spread.

net-lög, n. pl. ‘net-layings’, i.e. the right of laying nets in certain waters; hann skyldi rýma netlögin fyrir þeim, Fs. 35; kirkja á selveiði við Eiðsker ok tvau netlög, Vm. 57; menn eigu at veiða fyrir útan netlög at úsekju, Grág. ii. 358.

net-næmr, adj. that may be caught in a net; netnæmir fiskar, Grág. i. 149.

net-röst, f. = netlagnir, on the sea, D.N. ii. 4.

nett-leikr,† m. neatness, (mod.)

nettr, adj. neat, handsome, (mod. and for.)

net-þinull, m. the upper net-line, bordering the net, Edda 39.

NEYÐ, f. need, distress, Hkr. iii. 288, Stj. 182, 213; this form is very freq. in mod. usage, esp. in hymns, Vídal., the Bible, instead of the older nauð (q.v.), e.g. Pass. 41. 1.

compds:

neyðar-kostr, m. a dire choice.

neyðar-úrræði, n. pl. dire expedients.

neyða, d, [nauð], to force, compel; neyða e-n til e-s, Grág. i. 306, O.H.L. 41; ek þykkjumk þó mjök neyddr til hafa verit, Nj. 88; þeir neyddu hann og sögðu, Luke xxiv. 29, passim in mod. usage: to subdue, hann neyddi útrú Gyðinga, Hom. 42.

NEYTA, t, [nautr, njóta; Germ. nätzen; A.S. notian; Old Engl. and Scot. note], to use, enjoy, with gen. or absol.; neyta fjár-nytjar þeirrar, to use the milk, Grág. i. 428; koma mun þar at vér munum þess n., Nj. 232; þeim er neytti eðr njóta þyrfti þessa vættis, 238; ok svá allra gagna til at neyta, Grág. ii. 81; þar er menn selja hross sín til geymslu á alþingi at lögmáli, skal sá, er við hefir tekit, at engu neyta, 140; nefnir hann sér vætti þat at lögum, at njóta ok neyta, ii. 79.

2. to consume; neyta matar, to eat, Gísl. 16; at neyta þeirra kykvenda allra er nú eru æt kölluð, Ver. 9; hvers hann hafði neytt ok hvers úneytt, Grág. i. 155.

3. with acc., (less correct and prob. a Norwegianism); vápn, má þau vel neyta á skipi, they may well be used in ships, Sks. 388 B; er alla penninga sína neyta upp (consume, waste) í ofáti ok ofdrykkju, Skálda 208: to eat, skulut þit alla hluti neyta, Sks. 500 B; fyrir því at þú neyttir kviðjaðan ávöxt jarðar, 548 B:

—with dat., in translations influenced by the Lat.uti with abl., neytti hann ílla frjálsu sjálfræði, Mar.; valdsmenn þeir er ílla neyta sínu valdi, Stat. 272.

4. with prep.; neyta af e-u, to eat of it; neyt af því opt, Pr. 472; af því bauð hann okkr ekki neyta, Sks. 504.

II. reflex, to be consumed; eyðask ok upp neytask, Stj. 154.

neyti, n. [nautr], fellowship, mateship, a company; neyti eru nítján menn, nineteen make a company, Edda 208; bera vætti með neyti þat (with other fellow-witnesses) er ek fæ þér til, Grág. ii. 54; leysa þann kvið af hendi þegar er þeir hafa neyti at, i. 54: esp. in compds, mötu-neyti, föru-n., ráðu-n., lögu-n. (q.v.), etc.

2. use; hafa jarðkost fjallanna ok þó neyti (= not, q.v.) af sjónum, Fs. 20.

II. [naut], cattle, in compds, kú-neyti, blót-neyti, ung-neyti, q.v.

neyting, f. the using a thing, tasting,

neytingar-vatn, n. water for domestic use, Gísl. 28, (mod. esp. of drinking water, opp. to water for washing.)

neytr, adj. good, fit for use; vápn þat er neytt sé, Grett. 99 A; hesta alla þá er neytir eru, Sturl. iii. 237:

—neytr at e-u, good for something, at hví neyt sé, for what they are useful, Grág. ii. 266; n. til e-s, andvana lík til einskis neytt, Pass. 4. 23: of persons, good, useful, Kolbeinn féll ok margrir aðrir neytir menn, Bs. i. 141.

neyzla, u, f. a using, consuming, Barl. 14, 23.

compds:

neyzlu-grannr, adj. one who requires little nourishment; hann er n., opp. to neyzlu-frekr.

neyslu-salt, n. common salt, Gþl. 430.

neyzlu-vatn, n. = neytingarvatn.

nezla or nestla, u, f. [nisti], a loop to fasten a cloak or the like, Þorf. Karl. ch. 7: mod. hnezla or hnesla, passim.

neztr = neðstr, see neðri, Barl. 155, passim.

NIÐ, f., pl. niðar, N.G.L. i. 29; dat. pl. niðjum, Vsp. 6 (later niðum); the gender is seen from the pl. niðar (l.c.) from the compd niðar- below, as also from the provinc. Norse and Swed. near; [Swed. nedar; Dan. næ; Ivar Aasen near]:

—the wane of the moon, when there is ‘no moon;’ it is in use in Sweden and Denmark, but now obsolete in Iceland, except in the compd niða-myrkr, qs. niðar-myrkr; in old writers esp. in the allit. phrases, ný ok nið, full moon and no moon, Vþm. 25; Máni stýrir göngu tungls ok ræðr nýjum ok niðum, Edda 7; um ny hit næsta ok niðar (acc. pl.), N.G.L. i. 29; nótt með niðum, Vþm. 24; nótt ok niðjum (i.e. niðum) nöfn um gáfu, Vsp. 6; máni, ný, nið, Edda 76: poët., niða borg = the heaven, Skálda (in a verse).

compds:

Niða-fjöll, n. pl. a mythical local name, Vsp.

niða-myrkr, n. ‘nið-mirk,’ pitch darkness and no moon; þeir höfðu skriðljós með sér, en niðamyrkr var úti, Ó.H. 71, Fms. ii. 5; n. var á, Eg. 216, 235, Fms. viii. 429: the word is now used without thinking of the moon, simply = pitch darkness; also

kol-niðamyrkr, coal-pitch-dark.

niða, að, = gniða (q.v.), to rub, Grett. 151 A: to murmur, of water.

nið-gjöld, n. pl. weregild after the slaughter of a relative or the weregild payable to the more distant relatives of the slain, opp. to the höfuðbaugr; or even simply = weregild, gjalda hinn vegna niðgjöldum, Grág. ii. 63, 79; skal þessa menn alla gjalda niðgjöldum, 131; þá menn alla skal jamt aptr gjalda niðgjöldum, sem þeir sé vegnir, þótt þeir lifi, svá er mælt, at þat sumar skal niðgjalda heimting upp hetja, er …, Grág. ii. 185; gjaldi sendimenn konungs niðgjöldum, Eg. 575, v.l.

Niði, a, m. the name of a dwarf, from nið (no moon), Vsp., Edda (Gl.)

niðjungr, m. = niðr, a son, relative, Rm. 38, Lex. Poët.:

—the name of a dwarf, from nið, f. (q.v.)

nið-kvísl, f. the lineage of agnates, Ýt.

nið-myrkr, n. = niða myrkr, Gkv. 2. 12, Fær. 171, Sks. 202, Orkn. 110 (v.l.), 432, Gísl. 60.

niðr, m., better gniðr, [from gniða], the murmur of running water, of a brook, stream, ár-niðr, lækjar-niðr, prop. the wearing of the water against the pebbles at the bottom; the word is very freq. in mod. usage.

NIÐR, m. some of the cases of which are taken from niðr (gen. niðs), some from a supposed niði (gen. niðja); from the former are nom. niðr, acc. nið, gen. niðs; from the latter, the plur. niðjar, niðja, niðjum; an acc. sing. niðja also occurs, Ó.H. (in a verse), as also gen. sing. niðja, Bragi; cp. also langniðjar: [Ulf. niþjis = συγγενής]:

—a son, and hence of any kinsman, a descendant; nema reisi niðr at nið, man after man, Hm. 71; Börs niðr, the son of B. = Odin, Eg. (in a verse); Fjölnis niðr, Yggs niðr, the son of F., of Ygg, Ýt. 6, Fagrsk. (in a verse); Ása niðr, the scion of the A., Ht.; sjávarniðr, the sea’s kinsman = fire, Ýt. 4.

II. in the law it seems to mean distant relatives (cp. Grág. i. 171 and 237), which is confirmed by the use of the word in the early Swed. niþ, and in niþararf, which, according to Schlyter, means devolution to distant relatives; niðr would therefore answer to mod. Icel. útarfar, as opp. to frændr: it occurs chiefiy in the allit. phrase, inn nánasti niðr, the nearest nið, Grág. i. 171, 175; til ens nánasta niðs, 237; nú lifir ekki þeirra manna, þá skal taka inn nánasti niðr frjáls-borinna manna ok arfgengr, 171; þá eigu þau í föður-ætt at hverfa þar til þau eru sextán vetra, en síðan til ens nánasta niðs, 237; tvá nánustu niði, N.G.L. i. 56; cp. næsti na-nithi in early Dan. law; biðja griða nás nið eðr nefa, Grág. ii. 20.

NIÐR, adv. [A.S. nider; Scot. neth; Germ. nieder; Dan. neder; but not in Goth., for Ulf. renders κάτω by dalaþ]:

—down; lúta niðr, to ‘lout low,’ bow down, Fms. i. 159; falla niðr, to fall down, Nj. 9; falla dauðr niðr, Fms. xi. 145; setjask niðr, to sit down, Nj. 3; færa korn niðr, to sow corn, 169; setja niðr lík, to bury, H.E. i. 491, Fms. iv. 110, x. 406; leggja niðr, to lay down; drepa niðr, to cut down, slaughter, vii. 243; færa niðr, to put doiun, Ld. 168; svelgja niðr, to swallow down, Pr. 475; renna niðr, id.

2. of direction without motion; hamrar eru upp ok niðr frá hellinum, niðr frá Mælifelli, Landn. 71, Fbr. 91 new Ed.; hann hefir upp líking manns, en niðr dýr, Best. 47:

—with motion, niðr á jörð, Stj. 218; fara niðr á Egiptaland, down to Egypt (from Palestine), Stj. 162, 215.

II. metaph., koma niðr boði, to celebrate a wedding, Sturl. iii. 277: to hit, lóga eigi beltinu nema þú komir vel niðr, Fms. xi. 272; koma niðr í góðan stað, to fall into good hands; koma hart niðr, to smart, be hardly treated, metaphor from a severe fall, Nj. 165; drepa niðr, to put down, quash, 21, 33, Boll. 346, N.G.L. i. 73; slá niðr, to fling down, Fms. xi. 72.

B. niðri, denoting in a place, vera niðri, liggja niðri, etc., passim, see the remarks to frammi (p. 169, col. 2), to which the use of niðri is perfectly analogous:

—down; uppi ok niðri ok þar í miðju, Lil. 1; skoðuðu hann uppi ok niðri, all over, high and low, Skíða R. 196; niðri við sjó, Gísl. 72; vera niðri í kili, Fbr. 81 new Ed.

2. metaph. underneath, Stj. 393: beneath, underneath, secretly, styrktu hann undir niðri til slíkra údáða, Mar.; hann elskaði aðra konu undir niðri, id., passim.

niðra, að, mod. hniðra, [Scot. nidder], to put down, lower, with dat.; niðra e-m or e-u; n. blótum, Fb. i. 63; n. drambi e-s, Al. 10; þeir er mér vildu n., Fms. ix. 278; hafa hans frændr niðrat mínum ættmönnum, 306; hver sem mér n. vildi, Pass. 24. 11; ok Guðs andskotum at n., Bær. 18; neist ok niðrat, Bs., with acc. Stj. 67: mod. to pull down, revile, passim in mod. usage.

niðran, f., mod. hniðran, degradation, shame, Fms. i. 208, viii. 448 (v.l.), x. 305, Sks. 775 B, Bs. i. 738.

niðr-bjúgr, adj. crooked; n. nef, Rm. 10, Ó.T. (in a verse).

niðr-brot, n. a ‘down-break,’ destruction, Rb. 332, Mar., Fms. v. 163.

niðrbrots-maðr, m. a destroyer, Bs. i. 724.

niðr-brotari, a, m. a destroyer, Bs. i. 733.

niðr-dráttr, m. a dragging down, Fb. i. 307.

niðr-drep, n. a pulling down, H.E. i. 497.

niðr-fall, n. a downfall, Stj. 9, Sks. 146, Barl. 89:

—destruction, dilapidation, N.G.L. i. 343:

—metaph. decay, ruin, Stj. 65, Sks. 450: downfall, loss, Fms. x. 31 (v.l.), Bs. i. 92, 132: as a law term, the dropping of a case, handsala n. at sökum, Nj. 21, passim.:

—a plague, Mar. niðrfalls-sótt, f. epilepsy, Mar.

niðr-ferð, f. descent, Bev.

niðr-ganga, u, f. descent, Bret. 32: setting of the sun, Rb. 472, 476.

niðr-gangr, m. = niðrganga:

—medic. diarrhoea.

niðri, adv., see niðr B. niðri-vist, f. a remaining below, Fms. vii. 166.

niðr-kváma, u, f. a coming down, Mar.

niðr-lag, n. an end, conclusion; at niðrlagi mánaðarins, Rb. 28: a saying, lítið upphaf görir stundum ágætt n., MS. 4. 9:

—of a verse, book, or the like, upphaf ok n. vísu, Vígl. 30; ok er eitt n. (one burden) á öllum, Hkr. iii. 71: lýkr hér sögunni með svá föllnu niðrlagi ok enda, Fas. iii. 452.

II. the storing up meat for household use; var þar betri einn sauðr til niðrlags en tveir annars-staðar, Grett. 137 A; lét hann þat standa á niðrlögum sínum, Fas. iii. 383.

niðr-leitr, adj. down-looking, Stj. 20, 71, Karl. 553.

niðr-lútr, adj. ‘down-louting,’ downcast, Sighvat, Pass. 16.

niðr-níða, d, to dilapidate, esp. of a farm; jörðin er niðrnídd, the estate is let down, is in a bad condition.

niðr-raða, að, to arrange;

niðr-raðan, f. order, arrangement.

niðr-seta, u, f. = niðrsetningr.

niðr-setning, f. a setting down, burying, Bs. i. 132.

niðr-setningr, m. a pauper, from being distributed (set down) in Icel. among the different households in a parish, (setja e-n niðr á hreppinn.)

niðr-staða, u, f. the final end, conclusion of a thing; það var niðrstaðan á því.

niðr-stiga, u, f. a descent, Sks. 56.

niðr-stigning, f. a descent, Stj. 376, Niðrst. 8, Sks. 55, passim,

niðrstigningar-Saga, u, f. the History of the Descent into Hell (see List of Authors F. III), Am. 3.

niðr-stíga, niðr-steig, to descend: part. niðrstiginn, descended, Bs. i. 823.

niðr-taka, u, f. a pulling down, Fms. xi. 431.

niðr-varp, n. an overthrowing, Sks. 526.

niðr-víðr, adj. wide or large beneath. Fas. ii. 343.

nið-örkliga, adv. hideously; geispa n., Fb. i. 259.

NIFL, n. [O.H.G. nibul; Germ. nebel; Lat. nebula; Gr. νεφέλη]:

—a mist, fog; this ancient word is obsolete in the Northern languages, and solely remains in compds, chiefly mythol.:

nifl-farinn, part. gone towards the dark, i.e. the dead, a ἅπ. λεγ., Akv. 33.

nifl-góðr, adj. a ἅπ. λεγ. in a doubtful passage, Stor. 15.

Nifl-hel, f. the Tartarus of the heathen mythology, deeper down than Hel (Hades); wicked men are said to die a second death and pass from Hel into Niflhel; fyrir Niflhel neðan, hinnig deyja or Helju halir, Vþm. 43; ríða norðr til Niflheljar, Vtkv. 2; vándir menn fara til Heljar ok þaðan í Niflhel, Edda; ok sendi hann (the giant) niðr undir Niflhel, 27.

Nifl-heimr, m. Hades, Edda 18,—Hel kastaði hann í Niflheim ok gaf henni vald yfir níu heimum, Edda 4; fyrr var þat mörgum öldum en jörð var sköpuð, er Niflheimr var görr, 3.

nifl-vegr, m. pl. the foggy way, Gg. 13.

Niflungar, n. pl. the Niebelungen, of the Germ. tales; the older form hniflungar (q.v.) shews that the word cannot be derived from nifl; the derivation in Edda 104, 105 (from king Nefir) is fanciful, and a later invention; hodd Niflunga (hniflunga?) = Nibelungen hort, Akv.; Niflunga skattr, id.; Niflunga arfr, id., Bm.

Nikuðr, Nikuðs, Nikarr, m. one of the names of Ódin, Gm., Edda (Gl.); but, as suggested by Finn Magnusson in Lex. Mythol. s.v., it no doubt was originally the name of Neptune or a water-goblin, cp. nykr.

NIPT, f., acc. nipti, as if from niptr, Hkv. 2. 28, [nefi]:

—a female relative, Edda (Gl.): a sister, ek hefi nauðigr nipti grætta, Hkv. 2. 28; nipt ok dísi nú mun ek telja, Edda (Gl.); nipt Nara = Hel, Höfuðl. 9, cp. Edda 18; Njörfa nipt, id., Stor. 24; nipt Nera, of a weird sister, Hkv. 1. 4; nipt Tveggia bága (= the sister of Fenrir = Hela) Stor. 24: a daughter, heil Nótt ok nipt, hail Night and daughter = the Earth, Sdm. 3, see Edda 7: a niece, Freys nipt, the niece of Frey, i.e. Hnoss, the daughter of Frey’s sister Freyja, Edda (in a verse):

—of a nun, as it seems, Sighvat (in a verse):

—hlað-nipt, see hlað.

NIST and nisti, n. a brooch or pin, as also a locket; that it was shaped like a pin is seen from the verb nista, see Worsaae, Nos. 371–373, 384 sqq., 425 sqq.; Halldórr hafði yfir sér skikkju ok á nist löng sem þá var títt, … sprettr Halldórr upp svá hart at nistin rifnaði (sic) af skikkjunni, Ld. 322; dóttir skal hafa kross ok kingu ok nisti öll, ef vegr eyri eðr minna, af silfri gör, N.G.L. i. 211 (Js. 78); hón fór ór fötum ok spretti frá sér félitlu nisti, Bs. i. 337; bleikr ásýndar sem nesta gull, Fms. v. 345; fimm sylgjur ok þrjú nisti, Bs. i. 874; hón hefir menit á hálsi sér ok nistin horfðu niðr, Fb. i. 276.

nist, n. = nest, q.v.

nista, t, erroneously proncd. nísta:

—to pin, nail fast, esp. to pin with a weapon; sú (the arrow) nisti klæði hans við gólfit, Fms. i. 269; spjótið hafði nist allt saman fótinn ok brókina, Eb. 242; ok nisti hann svá dauðan út við borðinu, Sturl. iii. 66; ok nistir hann niðr við klakann, Finnb. 286; ok nistí hann við rist honum skjöldinn, Rd. 267; ok ætlaði at n. hann í gegnum við hallar-vegginn, Stj. 466; var hann skotinn gaflaki í óstinn ok nistr svo niðr við garðinn, Sturl. i. 112; ok nistir svá tunguna niðr við kverkrnar, Al. 77; ok nisti hann svá at öll námu staðar í hjartanu, Stj. 534; nist sverði, pierced with a sword, Lil. 56, cp. Líkn. 16. 32: the phrase, nístandi kuldi, piercing cold, not from gnísta, q.v.

nista, t, [from nesti, as gista from gestr], to provide with viands; ok nisti alia, N.G.L. i. 136; skal hann ok alla nista þá ef þess þarf viðr, ii. 352, v.l.; sá er úlfgi nistir, who never feeds (the wolf) never fights, Km. 22, see Lex. Poët. s.v.

nistill, m. a little pin; n. silki-treyju, silk-jacket-pin, an ironical circumlocution for a man, Skíða R. 186.

nisting, f. = nist; dálkrinn er ór feldi mínum ok vil ek at þú saumir á nisting, Glúm. 343; ný nisting, Edda (in a verse).

nit, f. = gnit, q.v.

NÍÐ, n. [Ulf. neiþ = φθόνος; A.S. nîð; O.H.G. nid; Germ. neid; Dan.-Swed. nid]:

—contumely, Vsp. 56; segja e-m níð, Akv. 35.

2. particularly as a law term, a libel, liable to outlawry:

—of a libel in verse, yrkja, kveða níð um e-n, Nj. 70; ef maðr kveðr níð um mann at lögbergi ok varðar skóggang, Grág. (Kb.) ii. 184: the classical passages in the Sagas are Hkr. Ó.T. ch. 36, cp. Jómsv. S. ch. 13 (Fms. xi. 42, 43), Kristni S. ch. 4, Nj. ch. 45, Bjarn. 33 (the verse). Another and even graver kind of níð was the carving a person’s likeness (tré-níð) in an obscene position on an upraised post or pole (níð-stöng), for an instance of which see Bjarn. 33; ef maðr görir níð um annan ok varðar þat fjörbaugs-garð, en þat er níð ef maðr skerr tréníð manni eðr rístr eða reisir manni níðstöng, Grág. i. 147; when the post was set up, a horse’s head was also put up, and a man’s head was carved on the pole’s end, with dire Runes and imprecations; all this is described in a lively manner in Eg. ch. 60 and Vd. ch. 34, Landn. 4. ch. 4, Rd. ch. 25. The beina-kerlinga-vísur of mod. times are no doubt a remnant of the old níðstöng;—certain stone pyramids (varða) along mountain-roads are furnished with sheeps’ legs or horses’ heads, and are called beina-kerling (bone carline); one of the most noted is on the Kaldadal, as one passes from the north to the south of Iceland, it is even marked in the map; a passing traveller alights and scratches a ditty called beina-kerlinga-vísa (often of a scurrilous or even loose kind) on one of the bones, addressing it to the person who may next pass by; for a specimen see Bjarni 193, as also in poems of Jón Þorláksson, for there hardly was a poet who did not indulge in these poetical licences. In popular legends the devil always scratches his writing on a blighted horse’s bone.

NÍÐ, f. thus (not Nið) in Ann. Reg., a river in Norway, whence Níðar-óss, m. the famous old town in Drontheim in Norway.

níða, d, [níð, n.], to lampoon, libel, Nj. 66, Fms. i. 153, vii. 60, Eg. 415: to revile.

II. reflex., níðask á e-m, to behave shamefully to a person, thus to slay a defenceless man in his deep or the like; á engum manni níðumk ek, Fms. vii. 314; Noregs-menn höfðu níðsk á Olafi konungi, vi. 7; eigi vil ek níðask á þér, Nj. 60: of a thing, níðask á e-u, to break one’s faith; hvárki skal ek á þessu níðask né á öngu öðru því er mér er trúat til, Nj. 112; er þú níðisk á drykkju við gamalmenni, Fms. vi. 241; níðask á trú sinni, to apostatise, i. 126.

Níð-höggr, m. the name of a mythical serpent, Vsp.

níðing-ligr, adj. (níðing-liga, adv.), villanous, Sks. 456, Or. 29, Karl. 27.

níðingr, m. [A.S. or Early E. nidering = slander], a nithing, villain, legally the strongest term of abuse (like Germ. ehrloser), for a traitor, a truce-breaker, one who commits a deed of wanton cruelty, a coward, and the like; sækjask sér um líkir, saman níðingar skríða, a saying, Fms. ix. 389; minnsk þess at sá er einu sinni deyr níðingr verðr alldri öðru sinni drengr, N.G.L. ii. 420; þú ert miklu meiri n. en dugandi manni sæmi at eiga þik at mági, Ísl. ii. 377; heit hvers manns níðingr ella, Nj. 176; en þú ver hvers manns n. ef þú þorir eigi, Eg. 351; þeir búðu níðinginn þegja, sögðu hann nú sem fyrr útryggjan, Fms. ix. 52: an apostate (trú-níðingr, Guð-níðingr), Julianus níðingr = Julian the Apostate, Ver. 48; grið-n. (q.v.) a truce-breaker:

—a niggard, miser, mann-níðingr, mat-níðingr, q.v.

compds:

níðings-herr, m. a band of traitors, N.G.L, i. 56.

níðings-nafn, n. the name (title) of a nithing, Fms. viii. 66, v.l.; bera n., Eg. 492.

níðings-orð, n. the name of being a nithing, Fms. viii. 65.

níðings-ráð, n. a villanous plot, Sks. 763.

níðings-skapr, m. villainy, Greit. 157, Fms. vii. 18, xi. 264.

níðings-sunr, m. nithing’s son, a term of abuse, Bær. 13.

níðings-sök, f. a charge of villainy, Stj. 555, Sks. 764.

níðings-verk, n. a dastard’s work, villainy, Fms. vii. 296, Eg. 415, Gþl. 133 (of high treason): of the three ‘nithing’s works’ to which the mythical hero Starkad was doomed, see Gautr. S. ch. 7.

níðings-víg, n. a ‘foul murder,’ Fas. i. 331, Fms. xi. 339, Hkr. iii. 425, Eg. 415, Gþl. 133; defined as a law term in N.G.L. i. 66.

níð-liga, adv.; tala n., to use foul language, Grett. 116.

níð-reisning, f. the raising a pole of níð, Bjarn. 33.

níð-samligr, adj. mean, villanous, Sks. 456.

níð-skár, adj. libellous, of a poet, Ísl. ii. 203, Sturl. ii. 39, Fs. 86.

níð-skældr, adj. (níð-skældinn, Grett. 92 A), Ísl. ii. 203, v.l.

níð-stöng, f. a ‘nið-pole,’ see níð, Eg. 389, Grág. ii. 147.

níð-virki, n. villainy, Sks. 571 B.

níð-vísa, u, f. a lampoon, Hkr. i. 227.

ní-kvæða, d, = neikvæða, to deny, Sks. 576, 586, 654 B, Anecd. 44, Mar. passim.

ní-kvæðr, adj., eiga níkvætt, to have the ‘jus negandi,’ (i.e., the right to resist unlawful invasion) N.G.L. i. 84.

nípa, u, f. and nípr, m. a peak; see gnípa and gnúpr.

ní-ræðr, adj. measuring ninety (fathoms, ells …); or of age aged ninety years, Fms. x. 13, see Gramm. p. xxi.

nísta, t, to gnash, = gnísta, q.v.

II. to pin, see nista.

NÍTA, tt, (nítta, að, Hom. 124), to deny = neita (q.v.), Stj. 44, 119, 143, Nj. 80, Hom. 78, Grág. i. 347; níttaði, Hom. 124.

nítiligr, adj., to be said nay to, ekki n. kostr, a choice not to be refused, Bjarn. 47.

nítján, a cardinal number, nineteen, 415. 9, passim.

ní-tjándi, the nineteenth.

ní-tugti, the ninetieth.

NÍU, a cardinal number, [Ulf. niun, and so in all South-Teut, languages with a final n, which has been suppressed in the Norse and Icel.; Swed. nio; Dan. ni]:

—nine, passim; níu vikna fasta, beginning on Septuagesima Sunday, Rb. 504.

níund, f. a nonad, a body of nine; þrennar níundir meyja, three bevies of maids, nine each, Hkv. Hjörv. 28 (not mundir, see Bugge l.c. in the foot-note).

níundi, the ninth, passim.

níu-tigir, m. pl. (mod. níu-tíu, indecl.), ninety, passim.

nízka, u, f. [níð], niggardness.

nízkr, adj. [cp. Dan. gnier], niggardly.

Njarðar-, see Njörðr.

njarð-gjörð, f. the close girdle, epithet of the girdle of Thor, Þd.

njarð-láss, m. a kind of charmed latch, Sól.

Njarð-vík, f. a local name in Icel., Landn.; whence Njarð-víkingar, m. pl. the men from N. Njarðvíkinga-Saga, u, f. the Saga of the N., Ld., see List of Authors.

Njáll, m. a pr. name [from the Gaelic], Landn.; whence Njáls-brenna, u, f. the burning of Njal, An. 1010, Nj. ch. 130, inscr.: Njáls-Saga (commonly called Njála), named in Þorst. Síðu H. Anal. 170, see List of Authors: in the sayings, vera vitr sem Njáll, to be as wise as Njal; or, Njáls bíta ráðin, a saying quoted as early as by Arngrim in 1593.

njól, f., and njóla, u, f. a poët. appellation of the night; nótt heitir með mönnum en njól (njóla, Edda 103, l.c.) með goðum, Alm. 31, Edda (Gl.)

njóli, a, m. wild angelica; for the form of this word and the spurious n see jóll.

NJÓSN, f. [Ulf. niuhseins = ἐπισκοπή], a spying, scouting, looking out; á njósn, Hm. 113, Fms. ix. 32; halda til njósn um e-t, Eg. 72, Eb. 188; hafa njósn af, Nj. 5, Eg. 13; senda mann á njósn, Gísl. 60; göra njósn fyrir sér, Fms. vii. 256; halda njósnum, Eb. 186: plur. scouts, spies, njósnir höfðu verit allt suðr í Naumudal, Eg. 93:

—news, engi njósn fór fyrir þeim, they came unawares, Fms. i. 19; njósn hafði farit efra um land, Eg. 93; hvárigir höfðu njósn af öðrum, Fms. ix. 365; göra e-m njósn, to send one intelligence, of an impending danger or the like, þá kom til konungs njósn hans, ok höfðu þeir menn sét her Vinda, Ó.H. 240, Eg. 582; ek vil göra þér n. at þeir hafa margar fyrirsátir, Nj. 160; bera njósn, Fb. ii. 52; hann beið þar njósnarinnar. Fms. vii. 256.

compds:

njósnar-berg, n. a look-out hill, Sturl. iii. 264.

njósnar-för, f. a spying journey, Stj. 360, v.l.

Njósnar-helgi, a, m. a nickname, Gísl.

njósnar-maðr, m. a spy, Eg. 94, Fms. i. 68, Bs. i. 627, Ó.H. 61, passim.

njósnar-skip, n., or njósnar-skúta, u, f. a spy boat, Nj. 44, Fms. ix. 475.

njósna, að, [Ulf. bi-niuhsian = κατασκοπειν, Gal. ii. 4; A.S. neôsian; O.H.G. and Hel. niusian]:

—to espy; vil ek n. hvers ek verða víss, Eg. 374; n. hvat um hag Ástríðar mundi vera, Fms. i. 68; n. um e-t. Eg. 141; n. um hvers hann yrði víss, Fms. i. 68; n. um ferðir e-s, viii. 183, passim.

NJÓTA, pres. nýt; pret. naut, nauzt, naut, pl. nutu; subj. nyti; imperat. njót: [Ulf. niûtan and ga-niutan = ἀγρεύεν, συλλαμβάνειν, but also = ὀνίνασθαι, Philem. 20; as also nuta = ἁλιεύς, ὁ ζωγρων; it may be that net, nót (= a net) are derived from the same root, and that the primitive sense of this word was to catch, hunt, whence metaph. to use, enjoy; A.S. niotan; O.H.G. niozan; Germ. nützen, geniessen; Dan. nyde.]

B. To use, enjoy, with gen.; neyta eðr njóta vættis, Nj. 238, Grág. ii. 79; njóta yndis, Vsp. 63; ættir jóku, aldrs nutu, Rm. 37, Fs. 39; vel keypts litar hefi ek vel notið, Hm. 107; nýtr manngi nás, 70; knáka ek þess njóta, Am. 52; njóta Guðs miskunnar, Hom. 43, O.H.L. 88; skal hann n. draums síns, he shall enjoy his dream undisturbed, Nj. 94; ef hann hefði eigi notið hans ráða ok vizku, Fb. ii. 80; njóti sá er nam, Hm. 165; njóttú ef þú namt, Sdm.; niout kubls! see kuml; njóttú heill handa, blessed be thy hands! an exclamation, Nj. 60, Gísl. 87; svá njóta ek trú minnar, at …, upon my faith! upon my word! Edda i. 130.

II. to derive benefit from or through the virtue of another person; Sigríðr. kona þin, er þess van at þit njótið hennar bæði nú ok síðarr, Fms. ii. 18; naut hann drottningar at því, v. 348; Egils nauztú at því föður þíns, Ísl. ii. 215; at hann mundi njóta föður sins en gjalda, Gísl. 73; heldr geldr Leifr Þrándar en nýtr frá mér, Fms. ii. 116 (see gjalda II. 2):

—to get advantage from, nauztú nú þess (it saved thee, helped thee) at ek var eigi við búinn, Nj. 58; vér skulum þess n. at vér erum fleiri, 64; n. liðsmunar, to avail oneself of one’s greater strength:

—n. e-s við, to receive help at one’s hands; fyrir löngu værir þú af lífi tekinn ef eigi nytir þú vár við, Fb. ii. 130; því at þér nutuð mín við, Ó.H. 136; mun ek yðar þurfa við at n. ef ek fæ rétt af, Nj. 6:

—n. af e-u, to consume; naut vóru ærin nutum af stórum, Am. 92.

2. impers., þess naut mjök við í Þrándheimi (it availed much) at menn áttu þar mikil forn korn, Ó.H. 102; naut at því mest forellris, Fms. viii. 11: in the phrase, það nýtr sólar, the sun is seen; ekki nýtr þar sólar, there is little sun, Edda 40.

III. recipr. to enjoy one another; Þorveig seiddi til þess at þau skyldi eigi njótask mega, Korm. 54; þó höfum vit bæði breytni til þess at vit mættim njótask, Nj. 13; ok þótti fýsiligt at þau nytisk, that they should marry, Ó.T. 32.

njótr, m. an enjoyer, user; hafra njótr = Thor; geisla n. = the fire; and in many poët. compds, hirði-njótr, etc., all appellations of men, Lex. Poët.:

in pr. names, Sig-njótr, a victor; Þór-njótr, Baut.:

—a mate = nautr, drekka njóts minni, Fms. vi. 52, v.l.

njóts-minni,† n. [still in Norway called njös-minne, Ivar Aasen, in the new Edition of his Dict., of a cup drunk by customers after striking a bargain]:

—a kind of ‘earnest-cup;’ sendi hann honum eina skál fulla mjaðar, ok bað hann drekka njótsminni (mótsminni is an error), hér með, segir konungr, vil ek gefa þér, Sveinn, jarlsnafn, etc., Fms. vi. 52: the suggestion at the end of the article is therefore true.

Njörðr, m., gen. Njarðar, dat. Nirði, [cp. Nerthus, the goddess in Tacit. Germ. ch. 40; a similar worship is in the Northern account, Fms. ii. 73–78, attributed to Njord’s son Frey]:

—Njorð, one of the old Northern gods, father of Frey and Freyja; about whom see Vþm. 38, 39, Gm. 16, Ls. 33, 34, Edda passim: Njord was the god of riches and traffic, hence the phrase, auðigr sem Njörðr, wealthy as Njord, a Croesus, Fs. 80. The name remains in Njarðar-vöttr, m. Njord’s glove, i.e. a sponge, Matth. xxvii. 48, freq. in mod. usage, and that it was so in olden times is seen from the words, þessa figúru köllum vér Njarðar-vött í skáldskap, this figure (a kind of antonomasia) we call Njord’s glove, Skálda 196: in local names, Njarð-vík, in eastern Icel., q.v.; Njarðar-lög and Njarð-ey, in Norway; cp. also njarð-láss, njarð-gjörð. In old Icel. translations of classical legends Njord is taken to represent Saturn, Bret., Clem. S. passim.

Njörðungr, m. = Njórðr, in poët. appellations of a man, Lex. Poët.

Njörvi, a mythical pr. name, Fas. iii. 706. Njörva-sund, n. the narrow strait (?), was the name given by the old Norsemen to the Straits of Gibraltar, Orkn. passim, which were for the first time passed by a Norse ship in 1099 a.d., see Fms. vii. 66—þat er sögn manna at Skopti hafi fyrstr Norðmanna siglt Njörvasund. The ancient route of the Scandinavians to the East in former ages was by Russia, along the rivers down to the Black Sea, cp. the remarks s.v. fors.

nokkor, loc. adverb, = somewhere, anywhere, qs. ne-hvar or ne-veit-hvar; svá nokkor mikit (about so much) fólk er í eynni, Sks. 95 B. 261:

—with the notion of somewhat, may be, perhaps, probably, or the like, at þeir mundu nokkor vera í nánd löndum, Nj. 267, Fms. i. 40; nokkur annars staðar, Fms. viii. 360; nokkur neðan á líkamanum, Stj. 98; nokkur námunda þessari bygð, 122; nokkur til heiðinna landa, Fms. ii. 16; ef vér heyrum nokkvor barns grát, x. 218; ef nokkor þess er ván, Grág. ii. 129; þú vart nokkor at vera, Al. 154; vera má at Guð yðvarr sé farinn nokkvor, Stj. 593, 1 Kings xviii. 27.

norðan, adv. from the north; á leið norðan, Eg. 51; koma, fara, ríða, sigla … norðan, Fms. iv. 233, passim; n. ór landi, n. ór Skörðum, Band.; n. af Hálogalandi, Fagrsk. 14; bónda-herinn norðan ór landi, Fms. vi. 258; kaupmenn þar um Víkina ok n. ór landi, i. 11:

—of the wind or weather, var allhvasst á norðan, Fms. ix. 20, v.l.

2. of direction; Gunnarr stóð n. at Rangæinga-dómi, Nj. 110; Gizurr ok Njáll stóðu n. at dóminum, 87:

—fyrir norðan, with acc. north of, fyrir n. Jökul, 192, 261; fyrir n. Vall-land, Grág. ii. 141; fyrir n. heiðina, Eg. 275; fyrir n. land (in the north of Icel.), Nj. 251.

compds:

norðan-fjalls, adv. north of the fell.

norðan-fjarðar, adv. north of the firth, Gþl. 9.

norðan-gola, u, f. a breeze from the north.

norðan-hret, n. a gale from the north.

norðan-lands, adv. in the north, H.E. i. 435, Dipl. iv. 8.

norðan-maðr, m. a man from the north, Ísl. ii. 363, Sturl. iii. 84 C.

norðan-sjór, m. a sea, current from the north.

norðan-stormr, m. a storm from the north, Bs. i. 533.

norðan-strykr, m. a gale from the north, Ísl. ii. 135.

norðan-veðr, n. = northerly winds, Nj. 124, Fs. 153, Rb. 440.

norðan-verðr, adj. ‘northwards,’ northern, Stj. 75, Fms. xi. 411, Edda 13.

norðan-vindr, m. a north wind, Rb. 440, Sks. 40, Fms. ii. 228.

norðari, compar. = nyrðri (q.v.), Stj. 94, A.A. 276: norðastr, superl. = nyrðstr or nørðstr, Gþl. 88, Eg. 267.

norðarla, adv. = norðarliga, Ld. 166, N.G.L. i. 257.

norðar-liga, adv. northerly, Fms. i. 93, iii. 120, ix. 55, Sks. 72.

norðarr, compar. more northerly, Hkr. ii. 164, Band. 2: superl. norðast, northernmost, 732. 4, passim; see nyrðst.

norð-hvalr, m. a kind of whale, Sks. 134.

Norð-lendingar, m. pl. the Northmen, esp. of Icel., passim; Norðlendinga-biskup, Norðlendinga-búð, Norðlendinga-dómr, Norðlendinga-fjórðungr, Bs. i. 68, 159, Nj. 228, 231, Lv. 30, Ld. 196, Landn. 236; see biskup, búð, dómr, fjórðungr.

Norð-lenzkr, adj. from Norðrland, Nj. 32, Sturl. i. 58, Bs. ii. 40.

Norð-maðr, m., pl. Norðmenn, a Northman, Norwegian, Grág. ii. 149, the Sagas passim; in Symb. 18 used as ‘pars pro toto’ of all Scandinavians; Norðmanna-herr, Norðmanna-konungr, Norðmanna-ríki, Norðmanna-ætt, Fms. x. 371, xi. 211, Hkr. i. 158, Ó.H. 142.

Norð-manndi, n. = Normandy (= Northmannia), Fms. xii, Ó.H. 23, 25: Norð-manndingr, m. a man from Normandy, Norman, Str. 30.

NORÐR, n., gen. norðrs, [A.S. norð Engl. north; Germ. nord]:

—the north; í norðr, northwards; þeir er bygðu norðrit, Fms. xi. 412, Landn. 23; til norðrs, Sks. 173, Grág. ii. 283; ór norðri, Eg. 133.

II. as adverb; norðr eptir hafinu, to stand northwards, Orkn. 376; norðr til Bjarnar-fjarðar, Nj. 20; n. til Holtavörðu-heiðar, 36; vera n. í landi, Eg. 170; n. í Þrándheimi, Fms. i. 26; norðr á Hólum, Skíða R. 200; kunna þótta ek n. þar, Nj. 33; görask konungr yfir n. þar, Eg. 71.

Norðr-á, f. ‘North-water,’ the name of a river, Landn.; whence Norðrár-dalr, m.

Norðr-átt or Norðr-ætt, f. the Northern region, K.Þ.K. 138.

norðr-dyrr, n. pl. the northern doors, Fs. 72, Fms. vii. 64.

Norðr-dælir, m. pl. the men from Norðrárdalr, Ísl. ii. 168.

norðr-ferð or norðr-för, f. a northern journey, Fms. ix. 350, Fas. iii. 673. norðrfara-maðr, m. a northfaring man, Ann. 1393.

Norðr-haf, n. the Northern Ocean, Bs. ii. 5.

norðr-hallt, n. adj. in a northerly direction, Bs. ii. 48.

Norðr-hálfa (proncd. norðr-álfa), u, f. the Northern region, Rb. 468:

—esp. Europe, Fms. i. 77, Orkn. 142, Ó.H. 193; Saxland ok þaðan um Norðrhálfur, Edda (pref.), MS. 625. 10, and so in mod. usage.

Norðri, a, m. the Northern, one of the dwarfs who support the heaven, Vsp. (Austri, Vestri, Norðri, Suðri, Edda 5).

Norðr-land, n. North-land, Fms. viii. 425, ix. 468 (a county in Norway):

—the North quarter of Icel., passim.

II. plur. Norðrlönd, the Northern countries, Northern region, sometimes used of Europe, but chiefly of lands peopled by Northmen or Scandinavians, Nj. 46, Fær. 151, Ó.H. 2 (pref.), 24, 57, 130, 131, 241.

norðr-ljós, n. [Dan. nordlys], the northern lights, polar light, aurora borealis, in mod. usage only in plur.: an ancient description of the northern lights is given in the Sks. ch. 19 (by a Norwegian writer). From the words—eða þat er Grænlendingar kalla norðrljós, Sks. 74—it appears that the Icel. settlers of Greenland were the first who gave a name to this phenomenon; the author of the Sks. also describes the northern lights as they appeared in Greenland.

norðr-lopt, n. the ‘north-lift,’ north, polar heavens.

Norðr-seta, u, f., or Norð-setr, n. the Northern Seat, name of a fishing-place in the north of Greenland, A.A. 273, 278, Fms. x. 112; hence Norðsetu-drápa, u, f. the name of a poem, fragments of which are collected in A.A.; and Norðsetu-maðr, m. a man from N., A.A. 275.

Norðr-sjór, m. the Northern arm of the sea, Fms. viii. 426, v. 1.

2. the North Sea; Dan. Nordsöen.

norðr-skagi, a, m. the north headland, A.A. 275.

norðr-stúka, u, f. the north transept in a church, Bs. i. 751.

norðr-sveitir, f. pl. the northern counties, Fms. ii. 202.

norðr-vegar, m. pl. the northern ways, Hkv. 1. 4.

norðr-ætt, f. = norðrátt, Edda 22, Fms. x. 272, Fs. 147.

Norð-ymbrar, m. pl. Northumbrians, Hallfred. Norðymbra-land, n. Northumberland, Fms. xii.

Noregr, m., gen. Noregs; a later Noregis also occurs in Laur. S.; †Nurviag on the Jellinge stone; [mod. Norse Norge, sounded Norre]:

—Norway, passim; that the word was sounded Nóregr with a long vowel is seen from rhymes in Vellekla (10th century), Nóregr, fóru; as also Nóregs, stórum, Sighvat (in a poem of 1038 a.d.); the full form Norð-vegr (with ð and w) never occurs in vernacular writers, but only in the Latinised form, Northwagia, which was used by foreign writers (North Germans and Saxons); even the v (Nor-vegr) is hardly found in good vellums, and is never sounded. The etymology of the latter part = vegr is subject to no doubt, and the former part nór is prob. from norðr, qs. the north way; yet another derivation, from nór = a sea-loch, is possible, and is supported by the pronunciation and by the shape of the country, a strip of land between sea and mountains, with many winding fjords. The popular but false etymology of the ancients is from a king Nór (Orkn. ch. 12), as Rome from Romulus:

—Noregs-höfðingi, Noregs-konungr, Noregs-menn, Noregs-ríki, Noregs-veldi, the ruler, king, men, kingdom of Norway, Grág. ii. 401, Fms. vii. 293, Bs. i. 720, Sturl. ii. 55, Nj. 8, Ísl. ii. 234, passim.

NORN, f., pl. Nornir:

—the weird sisters of the old mythology; nornir heita þær er nauð skapa, Edda 113; þessar meyjar skapa mönnum aldr, þær köllu vér nornir, 11, Sdm. 17: sundr-bornar mjök hygg ek at nornir sé, eigut þær ætt saman, Fm. The three heavenly Norns, Urðr, Verðandi, Skuld, dwelt at the well Urðar-brunn, ruled the fate of the world, but three Norns were also present at the birth of every man and cast the weird of his life; nótt var í bæ, nornir kómu, þaer er öðlingi aldr um skópu, Hkv. 1. 2; cp. the Norna Gest Þ., Fb. i. 358; góðar nornir skapa góðan aldr, en þeir menn er fyrir úsköpum verða, þá valda því íllar nornir, Edda 11; rétt skiptu því nornir, the Norns ruled it righteously, Orkn. 18; norna dómr, the doom of the Norns, the weird, Fm. 11; íllr er dómr norna, Fas. i, 508 (in a verse); njóta norna dóms, to fill one’s days, die, Ýt.; norn erumk grimm, the weird is cruel to me, Eg. (in a verse); norna sköp = norna dómr, fár gengr of sköp norna, a saying, Km. 24: in popular superstition severe hereditary illnesses are called norna sköp, Fél. x. s.v.: norna grey, the Norns’ hounds = wolves, Hm. 30; norna-stóll, a Norn’s chair, Sól. 51 (a dubious passage): in Akv. 16—láta nornir gráta nái, to let the Norns bewail the dead—norn seems to be = fylgju-kona, q.v., as also perh. in Gh. 13: in mod. usage in a bad sense, a hag, witch, álfar ok nornir, ok annat íllþýði, Fas. i. 37; hún er mesta norn, she is a great Norn, of an angry, bad woman; arkaðú á fætr, öldruð norn, Úlf. 1. 73; galdra-norn, a witch: poët., nistis-norn, auð-norn, hlað-norn, = the Norn of these jewels = a woman, Lex. Poët.

norpa, að, to lounge, tarry in the cold, (conversational.)

norpr, m. a tarrier, Bárð. 15 new Ed. (in a verse), of a patient fisherman.

Norræna (i.e. Norrœna), u, f. the Norse (i.e. Norwegian) tongue, see the remarks s.v. danskr, Ó.H. (pref. begin.), Fms. xi. 412, Stj. 71, Bs. i. 59, 801, 861, Al. 186; á Látinu ok Norrænu, … saga á Norrænu, Vm. and the Deeds, see Lex. Poët. (pref. xxix, foot-note 3); Norrænu bækr, books written in Norse, Vm. 56, Fms. x. 147, Karl. 525, v.l.; Norrænu skáldskapr, Norse poetry, Skálda. In the title-page of the earliest Icelandic printed books it is usually said that they have been rendered into the ‘Norse,’ thus, nú hér útlögð á Norrænu, the N.T. of 1540; á Norrænu útlagðar, (Corvin’s Postill) of 1546; á Norrænu útlögð, in a book of 1545; útsett á Norrænu, 1558; Salomonis orðskviðir á Norrænu, 1580; Biblía, það er, öll Heilög Ritning, útlögð á Norrænu, the Bible of 1584 (Guðbrands Biblía), as also the Bible of 1644: again, Sálmar útsettir á Íslenzku, 1558; útlögð á Íslenzku, 1575; útsett á Íslenzku, 1576, and so on.

II. a breeze from the north; lagði á norrænur ok þokur, A.A. 21.

Norræna, að, to render into Norse, Stj. 2, Str. 1, H.E. i. 460, Mar.; þar fyrir hefi ek þessa bók norrænat, an Icelandic book of 1558: but again, Ein Kristilig Handbók íslenzkuð af herra Marteini Einarssyni, Sálma-kver út dregið og íslenzkað af …, 1555.

Norrænn (norœnn), adj. Norse, Norwegian, Grág. i. 299; Danskir Sænskir eða Norrænir, ii. 72; maðr norrænn, Eg. 705, Ísl. ii. 232 (v.l.), Landn. passim; n. víkingr, Hkr. i. 198; n. berserkr, Bs. i. 16, cp. 953; norræn lög, Eg. 259; norræna skjöldu, 286; norrænan eið, Sturl. ii. 201; norræn tunga, the Norse tongue, Fms. i. 23, Sturl. ii. 3 (opp. to Latin); í norrænu máli, Skálda 189, Hkr. i. (pref.); norrænn skáldskapr, Skálda 190.

II. of the wind, northern; görði á norrænt, Sturl. iii. 263; þá var á norrænt, Fms. ix. 42.

Norskr, adj. Norse, appears in the 14th century instead of the older Norrænn, Fms. xi. 439.

nosi, a, m. [Dan. nosse], a phallus, membrum genitale, Fb. ii. 334 (in a verse), of the phallic idol Volsi.

nostr, n. a dallying, trifling about a thing, and nostra, að, to dally, trifle.

NOT, n. pl. use, utility; vera e-m at notum, Sks. 481: freq. in mod. usage, koma til góðra nota;

ó-not, taunts.

compds:

nota-drjúgr, adj. useful.

nota-legr, adj. snug, comfortable.

nota, að, to make use of, with acc.

notin-virkr, adj. doing a nice work.

notka, að, to bring into use.

NÓGR, adj., nógligr, see gnógr, gnógligr.

nói, a, m. a small vessel, see nór: hence Nóa-tún, ship town (?), a mythical local name for the place where Njord, the god of the sea, dwelt, Gm.

NÓN, n. [from Lat. nona], nones, about three o’clock, received as a mark of time from the eccl. law; nær nóni dags, Ld. 224; fyrr en nón kæmi þess dags, Fms. vii. 286; öndvert nónit, 32: fyrir miðmunda (1.30 p.m.) hófsk orrostan, en konungr féll fyrir nón, en myrkrit hélzk frá miðmunda til nóns, Ó.H. 223; féráns-dómr skal sitja til nóns, Grág. i. 141; enda fái hann eigi lokit fyrir nón, 143; eptir nón, N.G.L. i. 10; at nóni, Eluc. 44, Skálda (in a verse). In the old eccl. law, according to the Hebrew reckoning, the Sabbaths, or at least the greater feasts, were reckoned from the nones (evening) of the preceding day; hence the phrase, nón-heilagr, adj. a nones-holy-day, and nón-helgi, f. nones-holiness, of the vigil of the day preceding a feast or the Sabbath; köllum vér þann dag sunnu-dag, en þváttdagr fyrir skal heilagr at nóni, N.G.L. i. 9; nú eru þeir dagar er Ólafr enn Helgi ok … buðu föstu fyrir ok nónhelgi, … nú eru þeir dagar taldir er fasta skal fyrir ok nónheilagt, nú eru þeir dagar aðrir er eigi er nónheilagt fyrir ok fasta, 10, 139, 303, Grág. i. 143, Fms. ii. 198; vér skulum halda at nóni enn sjaunda hvern þváttdag, en þat er í þann tíma er útsuðrs átt er deild í þriðjunga, ok sól hefir gengit tvá hluti, en einn úgenginn, K.Þ.K. 92, v.l.

compds:

nón-hringing, f. a peal of bells at nones, Fms. vii. 38 (on Saturday?).

nón-klokka, u, f. a nones-bell, for the service at nones, Fms. vii. 32.

nón-skeið, n. the hour of nones, Nj. 196, Eg. 602, Fms. ix. 354, v.l.

nón-tíðir, f. pl. the service at nones, Fms. vi. 302, Sturl. i. 138.

nóna, u, f. nones, = nón, 625. 177: the service at nones, ganga til nónu, Fms. iv. 266; allir menn vóru til nónu farnir, Bs. i. 179.

NÓR, n. an inlet, sea-loch; this word is still used in Dan., and freq. in Dan. local names, e.g. Mön’s nor, Falster nor, Noret near to Danavirki in Sleswig; but it is obsolete in Icel., and not recorded in old writers.

NÓR, m., gen. nós, dat. nói, [an antiquated word, perh. akin to Lat. navis, Gr. νηυς, ναυς], a kind of ship, Edda (Gl.): a smith’s trough, Björn; brand-nór (í brand-nói), a ‘hearth-ship,’ i.e. a house, poët., Ýt.

nóra, u, f. [Dan. noer = a baby], a small, wee thing, or of a person, a Lilliputian or the like;

silungs-nóra, a small trout.

nó-selr, m. a kind of small seal, opp. to erknselr or örknselr, Sks. 41 new Ed.

NÓT, f., pl. nætr (nœtr); net and nót are kindred words, derived from a lost strong verb (a, ó), cp. the remarks to njóta:

—a net, esp. a large net for catching seals; sel, ef í nót liggr, K.Þ.K. 88; nætr tvítugar kóp-heldar, Vm. 98, D.I. i. 576 (notr = ntr Ed.); hér eru þrjár nætr, Háv. 46, N.G.L. i. 379; sela-nætr, and so in mod. usage: of a drag-net, Gþl. 428.

nóta-verpi, n. a right of casting nets, D.N.

nóta, u, f., esp. in pl. nótur, [from the Lat.], notes in music; nótna-bok, nótna-grallari, nótna-kver, etc.

nóta, að, [for. word], to note; with musical notes, brefer tvau nótuð, Dipl. v. 18.

nótera, að, to note, mark, Skálda: to denote, Stj. 231, 278:

—of music = nóta, sýngja sléttan söng sem nóterað var, Bs. i. 903.

nóti, a, m. a note; merking eðr nóti, Skálda: notes in music, með inum fegrstum nótum, Str. 14, 61.

II. a match, equal; séð hefi ek marga Íslenzka menn en öngan hans nóta, Nj. 121; vér fám eigi hans nóta í fræðum ok íþróttum, Fms. v. 335; engi riddari er hans nóti í turniment, Karl. 36, freq. in mod. usage.

NÓTT, f., gen. nætr, pl. nætr; the old writers mostly spell this word thus (not nátt), agreeably with its mod. sound and form; this, however, is not a real ó, but a remains of the old umlaut ́ (n́tt); nom. nótt, Sdm. 26, Hkv. 1. 2, Vþm. 24, 25, Gkv. 2. 12, Skm. 42, Alm. 29, 30, Sks. 50 new Ed.: acc. nótt, Hm. 112; miðja nótt, Grág. (Kb.) i. 36 (four times), 32, 37; þvátt-n́tt, id.: dat. nótt, Ó.H. 187, Vsp. 6; nóttina, Ó.H. 62, 72, 115, 118 (twice), 187, Íb. 12, Edda 28, 29, 89, Fb. ii. 381: dat. pl. nóttom, Vkv. 6, Hkv. 2. 51; so also in old rhymes, nótt, óttu, Fms. vi. (in a verse): the spelling with á chiefly occurs in Norse MSS. or in writers influenced by the Norwegians, dag ok nátt, Stj. 15, and so rhymed in Skíða R. 194; náttinni, Stj. 15, 16: gen. nætr, passim; náttar only in a few compds: pl. nætr, but næternar (irreg.), Kb. i. 33, 36. In most kindred Teut. languages with á, not ó: [Goth. nahts; A.S. and Engl. night; O.H.G. naht; Germ. nacht; Swed. natt; Lat. noct-is; Gr. νύξ, νυκτ-ός.]

☞ A dat. sing. nóttu is used in mod. poets, e.g. Bs. ii. 479 (in a poem of 1548); eg var að ráða árið um kring það Egill kvað á nóttu, in a ditty of Björn á Skarðsá; and even in acc., þessa nóttu þegar í óttu, það til bar, Hallgr. Pétr; but in old vellums this form is not attested; for the Jd. 39, line 8 (sáttir á einni nóttu), is a mod. conjectural addition, as the vellum (Cd. Reg.) ceases at line 7 of that verse.

B. The night; en at miðri nótt, Ó.H. 187, Edda 29; of miðja nótt, id.; nótt ok degi, Sks. 54; nótt með degi, day and night, Gísl. 14; í alla nótt, all night long, Eg. 418; um nóttina, through the night, Fms. vi. 16; þá nótt, that night, Grág. ii. 322; nótt ok dag, night and day; í nótt, to-night, Eg. 283, 416: the last night, 564, Ísl. ii. 156; í alla nátt Skíða R.; um nætr sakir, for one night, Bjarn. 53: in some phrases the plur. only is used, bæði um nætr ok um daga, both by day and by night, Sks. 63 new Ed.: so also, bjóða góðar nætr ! to bid good night,—Guð gefi þér góðar nætr ! Jóla-nótt, Yule night, Grág. (Kb.) passim; haust-nótt, an autumn night; hý-nott, the bridal night; nótt ina helgu, the holy night = Germ. weih-nachten = Christmas night, Gþl. 295, 297. The years of one’s age were counted by the Yule nights, N.G.L. i. 31, 32, see the remarks to Jól:

—sayings, nótt skal nema nýræða til = ἐν νυκτι βουλή, Spenser’s ‘night, they say, gives counsel best,’ Hrafnag. 22; það er tjaldað til einnar nætr, a tent raised for one night, i.e. brief and shifty; láta þar nótt sem nemr, see nema; það er ekki öll nótt úti enn. Time was (and still is) counted, not by days, but by nights (as years are by winters); eigi síðarr en nótt sé af þingi, Grág. i. 101; enda skal eigi Leið vera fyrr en fjórtán nætr eru frá alþingi, 122; tveggja nátta Leið, id.; sjau nóttum fyrir sumar, ii. 244; þá er sextán nætr eru liðnar frá þingi, 80; nefna féránsdóm fjórtán nóttum eptir vápna-tak, 81; fám nóttum siðarr, Bs. i. 321; hann var eigi lengr á Leið en þrjár nætr, Fms. ix. 267; níu nóttum síðarr, Edda 23; þrjátigi nóttum síðar, Bs.: hence, mánuðr þritog-náttar, a calendar month, Íb. 7, K.Þ.K., cp. ein-nættr, etc.; an infant is in Iceland said to be so many ‘nights’ old, tíu nátta gamalt, einnar nætr. So Tacitus tells us that the Germans of his day, nec dierum numerum ut nos sed noctium computant, Germ. ch. 11; it still survives in Engl. ‘fort-night:’—in poetry the winter is called bear’s night (bjarnar-nótt, húns-nótt), Edda, Fas. i. (in a verse), Rekst.

II. mythical, Nótt, the giantess Night, daughter of Nörfi and the mother of Earth and Day, Edda, Sdm., Vþm.

C. Compds:

I. náttar-:

náttar-lega, u, f. night-quarters, Boldt 169.

náttar-tal, n. a tale or number of nights, Mar.

náttar-tími, a, m. = nætrtími, Stj. 16, 71, Fas. ii. 371.

náttar-þel, n., in the phrase, á náttarþeli, at dead of the night, Fms. vii. 57, x. 413, Rd. 284, Orkn. 74, Bs. i. 139, N.G.L. i. 62.

II. nætr-:

nætr-björg, f. help through the night, Bjarn. 43.

nætr-elding, f. the ‘eld of night,’ i.e. the end of night (see elding), Fms. iv. 263, xi. 241, Hrafn. 20, Stj. 787.

nætr-ferðir, f. pl. night wanderings, Fas. iii. 478.

nætr-friðr, m. peace, truce during the night, Fbr. 98, v.l.

nætr-frost, n. a night frost.

nætr-fyllr, f. one night’s fill, N.G.L. i. 144.

nætr-gagn, n. a chamber-pot.

nætr-gali, a, m. [from the Dan. nattergal, Germ. nachtigall], the nightingale, (mod.)

nætr-gamall, adj. one night old, Rb. 522.

nætr-gestr, m. a night guest, one who stays the night, Gullþ. 30.

nætr-gisting, f. the staying a night.

nætr-greiði, a, m. a night’s entertainment, Fas. i. 94.

nætr-greiðing, f. = nætrgreiði, Fas. iii. 209, 219.

nætr-göltr,† n. a roving about by night.

nætr-kuldi, a, m. night-cold, Stj. 97.

nætr-langt, n. adj. night-long. Fas. i. 77.

nætr-ligr, adj. nocturnal, Sks. 627.

nætr-skemtan, f. night-enjoyment (euphem. = cohabitation), Fas. iii. 210.

nætr-staðr, m. = náttstaðr; in the saying, einginn ræðr sínum nætrstað.

nætr-tími, a, m. night-time.

nætr-vist, f. night-quarters, Fms. i. 69.

nudda, að, qs. gnudda to rub, (conversational): to maunder, hvað ertu að n., (slang.)

nugga, að, [from gnúa], to rub.

nunna, u, f. [Lat. novena], a nun, Ld. 332, Grág. i. 307, Bs. passim.

compds:

nunnu-klaustr, nunnu-setr, n. a nunnery, Symb. 59, Fms. vi. 354, vii. 273, viii. 123.

nunnu-vígsla, u, f. a taking the veil, Greg. 74, H.E. i. 329.

NUNNA, að (?), [akin to nenna (q.v.), referring to a lost strong verb, ninna, nann, nunninn]:

—to do, pursue; oss nunnask skil (thus, not numnast), our subject is pursued, i.e. our song proceeds, Fms. ii. 289 (in a verse, Hkr., Ó.T. ch. 97): freq. in later poets, at læra þetta ok kunna, ok ekki annað nunna, to learn this and know, and study nothing but that, Vísna-bók, Ed. 1612, Hugvekju Sálm. 15. 4, 42. 3, see Nj. the Lat. Ed. p. 247, in the foot-note a.

nunnr, m. [nunna], one who strives, a worker, pursuer, ἅπ. λεγ. in the poët. compd hlíf-nunnr = armourer = a warrior, Nj. (in a verse).

nurla or nurfla, að, [nyrfill; cp. Scot. nirl = a crumb]:

—to make money like a miser.

NÚ, adv. [Ulf. nu; A.S., O.H.G., Germ., and Dan. nú; Engl. now; Germ. nun; Lat. nunc; Gr. νυν]:

—now, meðan enn er nú, Hom. (St.); eggmóðan val nú mun Yggr hafa … nú knáttu Óðin sjá, Gm. 53; nú né í gær, Hðm. 2; heill þú nú, Vþm. 6; rístú nú! Skm. 1, passim:

—in a narrative, now, next, nú víkr sögunni, nú er þar til máls at taka, passim; nú er þat er, now it is to be told that, now it comes to pass, Orkn. (in a verse).

II. as interj. nú nú, now now! nú fyrir því, at …, Mar.; nú þá, now then ! Stj. 457, 486.

núa, neri, to rub, Fb. ii. 367; see gnúa.

núfa, u, f., see hnúfa.

núligr, adj. now being, present, of time, Eluc. 6.

Núm-verskr, adj. from Numidia, Róm. 148.

núna, adv. now, just now, Valla L. 223, Fb. ii. 238; þar er þat núna, faðir minn, Mar.: freq. in mod. speech, see -na.

núningr, m. rubbing, = gnúningr.

núpr, m. = gnúpr, q.v.

nú-verandi, part. now being, now living, Skálda 179.

nybba, u, f. a knob, peak; fjalls-nybba.

nyðungr, m. [Dan. gnier], a niggard, miser, Ld. 38 C.

NYKR, m., gen. nykrs, [a word common to all Teut. languages; A.S. nicor; Engl. nick; Germ. nix; Dan. nök and nisse; mod. Norse nyk; Swed. näcken = a sea goblin; one is tempted to suggest that the Lat. Neptunus (p = g) may be related to this Teutonic word; cp. also Germ. neckisch, neckerei = whims, Dan. nykker]:

—the ‘nick,’ a fabulous water-goblin, mostly appearing in the shape of a gray water-horse, emerging from lakes, to be recognised by its inverted hoofs, cp. the tale told in Landn. 2. ch. 10, as also Maurer’s Volksagen: poët., nykra borg = ‘nick-burrow,’ a lake, Lex. Poët. The nykr is the Proteus of the Northern tales, and takes many shapes, whence the gramm. term nykrat, part. a kind of kakemphaton, a change in a figure of speech, e.g. to call a sword first a ‘serpent’ and then a ‘wand,’ or to choose a verb which does not suit the trope in the noun; sá löstr er vér köllum nykrat eðr finngálknat … ok er þar svá skipt líkneskjum á hinum sama hlut, sem nykrinn skiptisk á margar leiðir, Skálda 187; en ef sverð er ormr kallaðr en síðan fiskr eða vöndr eðr annan veg breytt, þat kalla menn nykrat ok þykir þat spilla, Edda 123. In mod. Norse tales a water-goblin is called nykk or nök (nökken), see Ivar Aasen and Mr. Dasent’s Transl. of Asbjörnsen and Moe’s Norse Tales. The legend exists also in the Highlands of Scotland. In mod. Icel. tales the nykr is also called nennir or kumbr, q.v.; nykr-hestr, vatna-hestr.

II. the hippopotamus; nykrar svá stórir sem fílar, Al. 167, 171.

nykrat, n. part., see nykr.

NYRÐRI, compar., the older form is nørðri or neyrðri (ey = ø), or even nerðri, also norðari and norðastr, q.v.; [norðr]:

—more northerly, and superl. nyrðstr (nørztr, nerztr), most northerly; nær nyrðra hluta, Þórð. 7, Landn. 252; hinn nørðra arminn, Fms. xi. 131; í ena nørztu þinghá, Hkr. i. 147; nerztr, Fms. viii. 183, passim: of places, í Reykjadal inum nørðra, Landn.; til ins neyrðra vígis, Ísl. ii. 347; á Víðivöllum inum neyrðrum, Hrafn. 7; at enni nerðri Glerá, Landn.; at enum nerðra kastala, Fms. viii. 427.

nyrfill, m., dat. nyrfli, a miser,

nyrfil-skaps, m. niggardness.

NYT, f., gen. nytjar, [not; Scot. note], use, enjoyment, produce:

1. in sing. specially of the profit or produce of kine, milk; veiti vörð kú, ok þiggi af nyt ok hafi þat fyrir gras ok gæzlu, N.G.L. i. 24; gefa málsverð Jóladag ok nyt fjár þess, Vm. 169; nýta sér nyt fjár, Grág. i. 428: bregða nyt, to cease to give milk or give less milk, ii. 231, passim; ær-nyt, bú-nyt, milk, dairy produce; mál-nyta, id., or milch-kine; ‘fella saman nytina’ is said of a cow that is in profit or gives milk all the year round till she calves again.

2. plur. nytjar, use; víkingar tóku fé allt er þeir máttu nytjum á koma, Fms. ii. 2; hún leyfði Vala bróður sínum nytjar í Brekku-landi, use of the land or pasture, Korm. 152 (lands-nytjar).

II. use, enjoyment, esp. in plur.; Guð vildi eigi unna honum nytja af þvi barni, Sks. 692; hann kvaðsk engar nytjar hafa Helgu, Ísl. ii. 263; hann á fé allt hálft við mik en hefir engar nytjar (interest) af, Fms. vi. 204; Íslendingar munu hennar hafa miklar nytjar ok langar (they will derive lasting blessing from her) ok hennar afkvæmis, v. 322; litlar nytjar munu menn hafa Hafliða … mun hann verða skammlífr, Bs. i. 651; koma nytjum á e-t, to bring to use, make profitable, Fb. i. 300, Al. 112, 132.

2. seldom in sing.; þá á þess nyt þat at vera er ómaginn var deildr, Grág. i. 243; færa sér e-t í nyt, to bring into use, Fb. i. 118, and in mod. usage. nytja-maðr, m. a useful worthy man, Ísl. ii. 13, Sturl. i. 203.

nyt-fall, n. damage to a thing’s usefulness, Gþl. 398.

nyt-gæfr, adj. yielding milk, Jm. 5.

nytja, að, to milk; nytja ærnar, Dropl. 14; var þat fé sumt etið, sumt nytjað, Sturl. iii. 208: reflex, to yield milk, fé nytjaðisk ílla, Ld. 154.

nyt-lauss, adj. unproductive, H.E. i. 489:

—barren, dry.

nyt-léttr, adj. giving little milk, Ísl. ii. 180.

nyt-samliga, adv. usefully, Mar. passim.

nyt-samligr, adj. useful, Hm. 154, Ld. 174, Fms. vii. 120, K.Á. 220.

nyt-samr, adj. useful, advantageous.

nyt-semd, f. = nytsemi, Fms. i. 261, Ld. 318, Stj. 565, Sks. 72. nytsemda-maðr, m.

a useful man, Fms. iii. 74.

nyt-semi, f. use, profit, usefulness, advantage, Fms. v. 26, Eluc. 2.

NÝ, n. [Dan. ny], the ‘new’ of the moon, whereby the ancients seem to have meant the waxing or even the full moon, for the new moon was called nið, q.v.; and ný and nið (q.v.) are used alliteratively as terms opp. to one another; in the Rb., however, the translator of the Latin originals seems in a few instances to have rendered the Latin novilunium by ný: allit., ný ok nið, Vþm. 25, Edda 7, 96; um ný hit næsta ok niðar, N.G.L. i. 29, see nýlýsi below; með nýi hverju, 732. 1; verða þá misgöng at nýi meiri en áðr, ok þá gengr ný sem hæst, Rb. 478.

ný-breytinn, adj. variable, Str. 26.

ný-breytni, f. novelty, innovation, Fms. i. 71, vii. 94, 171, Ld. 176.

ný-bæli (mod. ný-býli), n. a new farm built in a wilderness where there was formerly none, Gþl. 432.

ný-bæringr, m. [bera], a cow that has just calved, Björn.

ný-fenni, n. fresh fallen snow, Sturl. i. 82.

ný-græðingr, m. the first crop of grass in the spring.

ný-görfing, f. a novelty, innovation, Ann. 1347, Fs. 76.

2. a gramm. term, a new trope or figure of speech, esp. of poët. circumlocutions not founded on ancient usage or old mythol. tales, but drawn from the imagination of the poet; thus, calling the tears the ‘rain, shower, pearls of the eyes’ would be ‘nýgörving,’ as also calling the sword a ‘snake,’ the sheath its ‘slough,’ Edda (Ht.) 123; skjöldr er land vápnanna, en vápn er hagl eða regn þess lands ef nygörfingum er ort, Edda 90.

II. mod. in a bad sense, whence ný-görfingr, m. of a person, an innovator, Pál Vídal. Skyr. passim; of a thing, new-fangledness, novelty, nýgörfings-ligr, adj. new-fangled.

Nýi, a, m. [ný = moon], the name of a dwarf, Vsp.

Nýj-ár, n. New Year. Nýjárs-dagr, m. New Year’s Day.

nýjung, f. newness, novelty, news, innovation, mostly in a bad sense; fals ok n., Fms. xi. 308; lands-fólkit var gjarnt á alla nýjung (= novarum rerum cupidi), i. 203; ganga undir sektir eða aðrar nýjungar; þeir vildu undir engar nýjungar ganga af Auðunni biskupi, Bs. i. 835; þá kom út til Íslands Álfr ór Króki, hann hafði mörg konungs-bréf ok margar nýjungar, 807:

—news, hann segir nú allt þat er verðr í nýjungu, Mag. 1.

compds: nýjunga-girni, f. love of novelty. nýjunga-gjarn, adj. fond of novelty.

nýla, adv. = nýliga, Lex. Poët.

ný-lenda, u, f. = nýbæli, Gþl. 437: a colony, mod.

nýliga, adv. newly, recently, Sks. 58, Ld. 256, Hom. 57, Fms. vi. 144: compar., Ísl. ii. 160.

nýligr, adj. new, recent, Skv. 3, 26: present, Hom. 25, 26.

ný-lunda, u, f. a novelty, a new, strange thing; þótt þeir sæi nýlundur nokkurar, Fms. vii. 87; sáttú nokkura nýlundu í húsinu? Fs. 42; segja kunnu vér nýlundu nokkura, Nj. 196; Guðmundr kvað þat enga nýlundu þar í Eyjafirði þótt menn riði þar um hérað, Lv. 19; nú berr þat til nýlundu á Hóli at Gísli lætr ílla í svefni tvær nætr í samt, Gísl. 22; þat sá borgar-menn at nokkur n. var með her Grikkja, Fms. vi. 157.

ný-lýsi, n. ‘new light,’ light of the new moon (ný); nýlýsi var mikit ok sá þeir at jarlar lögðu frá, Orkn. 420; †according to the Saga and an entry in the old Annals the day in question was the evening of the 21st of Dec. 1154, old style; and from information given by Mr. Main (the Radcliffe Observer, Oxford), a full moon fell on this very day in that year, old style. This quite settles the question as to the true old sense of ný and nýlýsi. The chronology of Torfæus in the old Ed. of Orkn. S. is altogether wrong; um vetrinn var þat siðr Arnkels at flytja heyit af Örlygs-stöðum um nætr er nýlýsi vóru, Eb. 66 new Ed.; fóru þeir tíu saman frá Hváli öndverða nótt, því nýlýsi var á, Sturl. i. 61; sigla um nóttina við nýlýsi, O.H.L. 51.

ný-mjólk, f. new milk.

ný-mæli, n. news, a novelty; ef þeir yrði við nokkura n. varir, Fms. ix. 465, v.l.; þótti þetta n., Fms. v. 66.

nýmæla-laust, n. adj. no news.

II. a law term, Lat. novella, a new law; rétta lög sín ok göra n., Grág. i. 6; þar skal n. öll upp segja á Leið, 122; þat var n. gört þá er Magnús Gizorarson var byskup orðinn, at …, þat var annat n., at …, Grág. (Kb.) i. 36, 37.

nýmæla-bréf, n. a new ordinance, letter, Ann. 1314.

ný-næmi, n. [nema], a novelty; þat varð til nýnæmis, at …, Ísl. ii. 337; tíðindi þykkja n. öll, Ó.H. 150; óll n. stór ok smá, Lv. 43; af þeim nýnæmum fýstusk fjöldi manna í Noregi til þeirrar ferðar, Fms. vii. 74, Róm. 285, 293 (rendering of the Lat. res novae):

—a new dish, not hitherto seen on the table, það er nýnæmi, (mod.)

ný-næmligr, adj. new, startling, Hom. (St.)

NÝR, adj., ný, nýtt; gen. nýs, nýrar, nýs; dat. nýjum, nýri, nýju; acc. nýjan, nýja, nýtt: pl. nýir, nýjar, ný; gen. nýra, mod. nýrra; dat. nýjum; acc. nýja, nýjar, ný, see Gramm. p. xix: compar. nýri, mod. nýrri; superl. nýstr, mod. nýjastr; [Ulf. niujis = καινός and νέος; A.S. niwe; Engl. new; O.H.G. niuwi; Germ. neu; Dan.-Swed. ny]:

—new; vaðmál nýtt ok únotið, Grág. i. 500; skrúðklæði ný, 504; nýtt tungl, a new moon, but in old usage, as it seems, the waxing, or even the full moon; cp. however, þvíat nýtt var at ok niða-myrkr, Grett. 111 A, where Ed. 1853 has hríð var á.

2. fresh; nýtt kjöt, þat er siðr Færeyinga at hafa nýtt kjöt öllum missarum, Fær. 298; nýja fiska ok ostrur, N.G.L. ii. 263; í nýju nauta blóði, Hdl. 10.

II. temp, new, fresh, recent; ný tíðendi, fresh news, Fas. iii. 597; nýra spjalla, Hkv. Hjörv. 31; of ný samkvámu-mál, Grág. i. 458; inn nýi háttr, the new metre, Edda (Ht.); þetta görðu menn at nýjum tíðendum, Nj. 14; ný bóla, a new blotch, in the phrase, það er engin ný bóla, ’tis no new thing, ’tis an old sore.

III. as subst., hón sagði at þat væri nú nýjast, Fas. iii. 219; spyrja eptir hvat til nýs (quid novi) hefir borit, Mar.

2. adverb, phrases; næst nýs, nearest new, just recently, Hkv. 2. 7; af nýju, anew, again, Hkr. ii. 38, Stj. 504; mod., að nýju, Bs. i. 768; at fornu ok nýju, of old and of late, passim; á nýja-leik, anew, again, Fms. ix. 274, see leikr.

IV. in local names, as, Nýja-land, Newland (in America), Ann. 1290.

compds:

nýja-brum, n. new-fangledness.

nýja-leik, see above.

B. ný-, denoting newly, recently, may be prefixed to almost every part. pass. as also to adjectives with a part. pass. sense; thus,

ný-alinn, ný-fæddr, ný-borinn, new-born, Rb. 346, Fms. iii. 111;

ný-gotinn, newly dropped;

ný-gipt, ný-kvángaðr, newly married. Sks. 47, Fms. xi. 88;

ný-skírðr, newly christened, ii. 42;

ný-grafinn, ný-jarðaðr, newly buried;

ný-vígðr, newly ordained or consecrated, Bs. i. 131, Ld. 230, Fms. ix. 413;

ný-andaðr, ný-dáinn, ný-látinn, ný-dauðr, ný-fallinn, ný-drepinn, newly dead, Fms. xi. 308, Fas. i. 57, Glúm. 392, Fbr. 115, Mar.;

ný-kominn, just come, Orkn. 450, Fms. i. 27, x. 118, Eg. 14;

ný-farinn, ný-genginn, ný-sigldr, ný-riðinn, ný-hlaupinn, having newly gone, parted, sailed, ridden away, Landn. 84, Fms. ii. 278, viii. 350;

ný-háttaðr, ný-sofnaðr, ný vaknaðr, newly gone to bed, to sleep, just awake, v. 105, Orkn. 212 Fas. ii. 411;

ný-staðinn upp, having just risen;

ný-seztr, having just sat down;

ný-klæddr, just dressed, Hkr. iii. 128;

ný-görr, newly made, Sturl. i. 121, Bárð. 168;

ný-fenginn just recovered, Fms. x. 387;

ný-brotinn, fresh broken, 623. 20;

ný-gefinn, newly given, Eg. 174;

ný-fundinn, just found, discovered, Stj. 650;

ný-tekið, just received, Eg. 478, Fms. vii. 60;

ný-misst, ný-tapaðr, newly lost;

ný-liðinn, just past, Greg. 82;

ný-byrjaðr, just begun;

ný-lokinn, ný-endaðr, just finished, just done, Rb. 56;

ný-lagðr, new-laid, Bs. i. 346;

ný-búinn, just done;

ný-mæltr, newly spoken, Fas. iii. 75;

ný-tekinn, fresh taken, Eg. 478, Fms. vii. 60;

ný-dubbaðr, new-dubbed, Al. 7;

ný-nefndr, newly named, Bs. i. 699;

ný-spurt, newly heard, Fms. i. 213;

ný-orðinn (ný-skeð), having just happened, Bs. i. 469, Fms. viii. 5;

ný-ortr, ný-ritaðr, ný-skrifaðr, newly composed, written, Glúm. 384;

ný-sagðr, ný-talaðr, newly said, reported, Bs. i. 768;

ný-greindr, id., 700;

ný-vaxinn, Landn. 190; ný-runninn, ný-sprottinn, newly grown, Str. 49, Stj. 290;

ný-bræddr, fresh tarred, Fms. viii. 383, xi. 437;

ný-birktr, new-barked, of trees;

ný-blæddr, new-bled, Orkn. 460, Symb. 29;

ný-klipptr, new-shorn, Mart. 123;

ný-markaðr, of sheep, Lv. 48;

ný-saumaðr, fresh sewn, Orkn. 182;

ný-sopit, having just sipped, Fbr. 214;

ný-kefldr, newly gagged, of lambs, Eb. 244;

ný-skorinn, new-cut, Eg. 516, Fms. iii. 114;

ný-sleginn, new-mown, Str. 45;

ný-soðinn, fresh cooked, Fas. ii. 232;

ný-bakaðr, new-baked, Stj. 121;

ný-þveginn, newly washed;

ný-litaðr, fresh dyed, Blas. 45, Bs. i. 446;

ný-þaktr, new-thatched, Fms. v. 331;

ný-hvattr, new-whetted, Bjarn. 65;

ný-karinn, new-polished, Fas. iii. 635;

ný-bygðr, new-built;

ný-þelaðr, refill nýþelaðr, a carpet with the nap on, i.e. not worn, not threadbare, Dipl. v. 18;

ný-leitað, Grett. 111 A;

ný-legit, Bs. i. 189;

ný-rekit, Hrafn. 8;

ný-skilizt, hafði hann nýskilizk við Túnsbergs menn, he had newly parted with them, Fms. viii. 408, v.l.

NÝRA, n., pl. nýru, gen. nýrna; [Scot. neirs; Germ. nieren; Dan. nyre; Gr. νεφρός]:

—the kidneys, Stj. 310, passim: poët., haf-nýra, a pearl, Lex. Poët.

compds:

nýrna-mör, m. kidney fat, in beasts.

nýrna-verkr, m., medic. ‘kidney -work,’ pain in the kidneys, Ann. 1426.

ný-ráðliga, adv. oddly, queerly, Gísl. 142.

ný-ræði, n. pl. new counsel, Hrafnag. 22.

NÝSA, t, mod. form hnýsa, see introduction to letter H (B. II. 2. γ); [akin to njósn]:

—to pry, enquire; nýsta ek niðr, Hm. 140; svá nýsisk fróðra hverr fyrr, 7; nýsumk hins, ok hygg at því, Stor. 13: mod. hnýsa, forvitnin holdsins hnýsir þrátt í Herrans leyndar-dóma, Pass. 21. 2.

II. reflex., hnýsast í e-ð, to pry into; hnýsast í bréfið, to pry into a letter; hence hnýsinn, adj. curious, in a bad sense;

hnýsni, curiosity.

ný-smíði, n. ‘new smith’s work,’ the work of a beginner.

ný-snævi, n. fresh snow, Eg. 544, Háv. 47.

ný-stárligr, adj. (ný-liga, adv.), new, unusual.

NÝTA, t, [njóta], to make use of; ek ætla at þú nýtir eigi boga minn, thou canst not wield my bow, Fms. vii. 120: absol., ok frétti Þorstein, hvárt þá mætti svá nýta, he asked Th. if that would do, Ísl. ii. 207; skulu vér bræðr búnir ok boðnir til slíks sem þér vilit okkr til nýta, Eg. 50; ekki nýtir þú hér af, Edda 32; eigi munu þit lengr nýta hvárt af öðru, enjoy one another, Sturl. i. 96; þau Sigríðr nýttu eigi af samförum, lived unhappily together, 116; vóru þau í Reykjaholti lengstum, þvíat ekki nýtti af henni um samvistir ef þau vóru eigi þar, ii. 48.

2. to eat, consume; þat er rétt at nýta svín, K.Þ.K.; nú nýtir hann sér nyt fjár þess, Grág. i. 428; ef hann nýtir sér fuglinn, ii. 346; nýta fæzlu, Anecd., N.G.L. i. 342.

II. metaph. to use, bear, endure; údaunn svá mikill at menn þóttusk varla mega nýta at sitja yfir henni, Bs. i. 178; þóttusk menninir eigi nýta at vera hjá honum, Hom. (St.), of Job; jaxlinn varð svá sárr, at hann þóttisk eigi nýta mega at láta tunguna við koma, Bs. i. 195;

ú-nýta, to destroy, N.G.L. i. 342.

III. reflex. to avail; þetta má eigi nýtask, Sturl. i. 148; en þetta eitt mál nýttisk (succeeded) þat er í dóm var lagt, 31.

β. = nytjask, to yield milk; ok er konur hafa mjólkat, segja þær aldrei jafnílla nýzk (nytjask?) hafa, Ísl. ii. 181.

2. part. nýtandi. fit to be used, Fms. vi. 422, Fb. i. 168: worthy, nýtandi menn = nýtir menn, xi. 80: eatable, N.G.L. i. 341:

—part. pass., hafið þér enn framar nýttar en gefnar vóru, Fms. x. 7.

nýti-ligr, adj. useful, fit to use.

nýting,† f. a term of husbandry; góð, íll nýting, of getting in the hay or crop, Esp. 1761.

nýt-menni, n. a worthy, good man, Ld. 334.

nýtr, adj. fit, usable; nýtr dúkr, Pm. 107; sagði fé til þess nýtt, at …, Ld. 318: able, Str. 68; hefir eigi nýtra dreng fundit, Fms. ii. 23; hinn nýzti maðr, Eg. 141, Ld. 162; enn nýtasti fardrengr, Fms. ii. 23: valid, þá er hvárskis görð nýt, Grág. i. 494; láttú niðr detta, engu er nýtt, ’tis all good for nothing, Fs. 159: neut. as subst., at öngu nýtu, to no use, H.E. i. 243; þær konur er með nýtu hafa verit, who have been good for something, id.

ný-tungl, n. the new moon, Lat. novilunium (?), Rb. 18, 20.

ný-verk, n. = nýmæli, K.Á. 182.

ný-virki, n. marks of new work, of human hands; sá hvergi n. á gólfinu, Grett. 160 A; tráðu niðr taðit, svá at ekki n. sá á, Fms. i. 213.

NÆÐI, n. [náð], rest, the being left undisturbed; vera í góðu næði.

næðingr† m. a chilly blast, = gnæðingr, (mod.)

NÆFR (i.e. nœfr), adj., næfr, næfrt, clever, skilled; hygginn ok næfr um alla hluti, Fms. v. 221; hón var næfr kona ok kunni vel fyrir sér Bs. i. 339; all-næfrir jöfrar, Sighvat;

orð-næfr, wordy.

NÆFR, f., dat. næfri (Stj. 330), pl. næfrar; [Swed. näfver; Dan. næver]:

—the bark of the birch, used for roofing; þurra skíða ok þakinna næfra, Hm. 59; við ok næfrar ok hálm, Fms. ix. 44; berki ok næfri, Stj. 330; but, berki næfr ok aldini, id.: næfr ok börkr, 77; næfrar skal eigi ljósta til sölu, Gþl. 430; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; eldrinn logaði upp í upsina ok svá í næfrina, 238; gengu þá klæði af þeim svá at þeir spenntu næfrum at fótleggjum sér, kölluðu menn þá Birkibeina, Fms. vii. 320.

compds:

næfra-baggi, a, m. a bag with n., Fms. ii. 59.

næfra-kimbull, m. (see kimbill), N.G.L. i. 101.

næfra-kolla, u, f. dried bark.

næfra-maðr, m. the ‘birch-bark man,’ a nickname of an outlaw clad in n., Fas. ii. 258.

næfra-stúka, u, f. a sleeve of n., Fms. ii. 287* Fas. ii. 281.

II. poët., hildar næfr, ‘war-bark,’ i.e. armour, Km.; nykra borgar næfr or hæings hallar næfr = the ‘bark of the nick-town’ or the salmon hall, i.e. the ice, Lex. Poët.;

Sváfnis-sal-næfrar, the roof of the hall of Odin = the shields, Edda (in a verse).

næfr-liga, adv. skilfully.

nægð, f. plenty, abundance, Stj. 235, freq. in mod. usage.

NÆGJA, ð, qs. gnægja (q.v.), [gnógr]:

—to be enough, suffice; sem nægir, Dipl. iv. 2; nægir at þeir trúi því sem trúir Heilög kirkja, H.E. i. 519: with dat., sá hefir nóg sér nægja lætr, a saying; hefir hann alla út lukt svá at mér vel nægir, so that I am quite contented, Dipl. iv. 5; lét Brandr sér vel n. fyrir sik ok sína arfa þeir penningar sem, 12.

II. reflex. to suffice; sem nægisk með mjólk ok hunangi, Stj. 259; þóat skírnin nægisk, K.Á. 20; þótti þeim sér ekki nægjask heimrinn, Edda (pref.)

nægr, adj. = gnægr, q.v.

NÆLA, d, [nál], to stitch.

næli, n. [nál], a needle without an eye.

næma, d, [nema, námu], to bereave, deprive; næma e-n e-u, fimtán menn fjörvi næmda’k, to bereave of life, Fas. ii. 272 (in a verse); næma aldri, id.; fjörvi næmdu, they took his life, Hlt. (Hkr. i. 173): in the phrase, þat var næmt, it is heard, reported, Fms. vii. 232 (in a verse).

næmi, n. docility, quickness to learn, esp. to learn by heart, of youths.

næm-leikr, m. = næmi, Sks. 265.

NÆMR, adj. [nema],

hunted, outcast; næmir hvervetna, Sól. 9:

—keen, sharp, of a pointed instrument (a needle):

contagious, of sickness:

touching,

hjart-næmr, touching the heart;

fast-næmr, firm,

2. quick at learning, esp. of learning by heart, Bs. i. 127; hann er vel næmr, flug-næmr, or treg-næmr, ó-næmr; næmr á kver, nú er eg kominn hér, Stef. Ól.

NÆPA, u, f. [A.S. næpe; Engl. -nip in turnip; Lat. napus], a turnip; næpum ok ertrum, H.E. i. 395; næpna-reitr, a turnip-bed, Gþl. 544.

NÆR, adv. used both as positive and comparative of ná-, q.v.; superl. næst; mod. usage makes nær the comparative, nærri the positive, cp. fjær, fjarri, firr, which are analogous: [A.S. and Engl. near; Scot. nar; Dan. nær]:

—near:

I. as positive, with dat., brautu nær, near the road, Hm. 71; hjarta nær, 94; borgum nær, Sighvat; nær Heiðabý, Fms. vi. 64 (in a verse); vera nær e-u, to be present at; hvergi nær, nowhere near; vóru þá búendr hvergi nær komnir, Ó.H. 210, Eg. 111, Grág. i. 69; nær eða fjarri, nigh or far, Fms. viii. 346:

—nær aptni, near night, towards night, Hm. 97; nær morni, 100:

—near, according to, nær ætla ek þat lögum Íra, Ld. 76; er þat nær þínu skapi, Nj. 24.

2. metaph. near, close, sharp; sem þú mátt vánu nær (probably) vita, Sks. 183 B; geta þess sumir til, at þú munir þér þetta eigi nær ætla, folks say that it comes not from thy heart, Fms. xi. 280; Sigurðr þótti nær sér taka þetta bragð, it was cleverly done, vii. 219; cp. taka e-ð nærri sér, to overstrain one’s powers; hann hefir tekið nærri sér, … ok var nær hverjum vænna horfði, it was a drawn game, Nj. 45; e-m verðr nær stýrt, to have a narrow escape, Fms. v. 266; nær meir, more near to, Hom. 159; engi skal nær meir göra en, Gþl. 456.

3. adv. nearly, almost; nær þrjátigi manna, Grett. 95 B; nær tuttugu, Eg. 37; níu hundruð eðr nær því, Fms. i. 109, Rb. 466; nær hundraði vetra, Landn. 322; nær tveggja manns-vaxta, Fas. ii. 508; siðaðr nær betr en, almost better than, Fms. i. 242; nær af öllum löndum, Ld. 28.

II. compar. nearer; nær kirkju eða firr, K.Þ.K.; nær vetfangi, Grág. ii. 43; ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 28: temp., eigi nær vár-þingi en …, Grág. i. 100; eigi nær páskum en …, 324: metaph. nearer to, þess firr var er þeir gengu nær, Ld. 322.

2. fitter; væri nær miklu, at …, Valla L. 218; miklu er þetta nær, en …, Þórð. 49, Nj. 37; nær er nú aptr at hverfa en fyrr, Fms. vi. 155: in mod. usage, iron., þér er nær at þegja, it will be better for thee to hold thy tongue; þér var nær að vera kyr!

B. Adv. and conj. [Dan. naar], when; hafðú njósn af nær þeir koma, Nj. 5; halda vörð á nær tími mundi vera at hitta konung, Eg. 420; göra orð nær líkast væri at veita atför jarli, Fms. i. 54; kveða á nær hón varð léttari, Grág. i. 349; nær þeir (supposed that) auka jömnu, ii. 257.

NÆRA, ð, [akin to Ulf. nisan and nasjan = σώζεσθαι, σώζειν; A.S. genesan; Germ. genesen; as also Germ. nahren, changing s into r]:

—to nourish, nurse; ok næra svá sína unga, Sks. 48; næra sín híbýli, 326 B; engi gneisti lífsins má næra mik eðr lífga, Fms. x. 368; synir né nærendr, nourishers, H.E. i. 505:

—to nurse, refresh, þeir þógu ok nærðu líkamina, Stj. 237; svá nærir önd mína hunang-fljótandi mál ór munni þínum, Eluc. 55; heldr at næra en slökkva, Sturl. ii. 15.

II. reflex. to take slight food, so as just to keep body and soul together:

—to be refreshed, of a sick or faint person, nærðisk hón svá sem frá leið, Fms. vi. 353; hón dreypir víni á varrir þeim ok nærðusk þeir skjótt, Fas. iii. 571.

nær-fellt,† n. adj. as adv. nearly, almost, (mod.)

nær-föt, n. pl. under-clothing.

nær-gi, adv. [-gi], whensoever; nærgi er, Korm. (in a verse), Grág. i. 154, ii. 124; nærgi sem launat verðr, Nj. 77.

nær-gætinn, adj. = nærgætr.

nær-gætni, f. ‘guessing true,’ guessing what a person can bear and perform, with the notion of kindness, opp. to exaction.

nær-gætr, adj. ‘guessing true,’ Eb. 262, Fs. 45, 54, Nj. 254.

nær-göngull, adj.; vera n. e-m, to be near about one’s person, Sks. 279: in a less good sense, to mob, throng one, 361 B.

nær-hæfis, adv. nearly, almost.

næring, f. nourishment, food, Germ. nahrung, Sks. 48 B, 51, Anecd. 4.

næringar-lauss, adj. (næringar-leysi, n.), taking no food, of one sick.

nær-kominn, part. ‘near come to,’ entitled to, Fms. Lx. 250, 345.

nær-kona, u, f. a midwife, Stj. 247, 248.

nær-kváma, u, f. a coming near, Sks. 38.

nær-kvæmi or nær-kœmi, f. a ‘coming near to,’ accuracy, Sks. 443, 482 B.

nær-kvæmr or nær-kœmr, adj. close, Stj. 270:

—accurate, með nærkæmri visku, Sks. 572 B.

nærri, adv. = nær, near, nigh; sitja nærri, Grág. i. 50; ganga nærri, Fms. vi. 112; vera hvergi nærri, vii. 283, Sks. 363 (compar.); nærri túni, Lv. 44; nærri sér, Sks. 363 B.

B. adj. compar. answering to ná-, nearer, and superl. næstr, nearest; hinn nærri ok hinn norðari partr, Stj, 94; þeir er nærri vóru, Nj. 237: nearly entitled to, þótt þær sé nærri arfi, Grág. i. 204; the compar. is rarely used.

II. superl.,

1. gener. next, next after; þá er næstir búa, Grág. i. 82 B, 115: of time, næstir eptir e-n, Fms. i. 108; þar næst, Eg. 512; enn næsta vetr, the next winter, Ld. 180; inn næsta dag eptir, Grág. i. 57; næstu nótt eptir, Fms. vi. 166; hinn næsta vetr er ek kem til Íslands, ii. 34.

2. also next preceding; hann hafði sekr orðit it næsta sumar (= næsta sumar áðr), Íb. 10; hefir svá fram farit inn næsta mánuð, Fms. iii. 117; á hinum næsta sunnudegi, N.G.L. i. 348; á hinum næsta fundi, Sks. 237; áðr hann fór hit næsta sinn af Noregi, Fms. i. 204; hvar skildisk þú við þetta skeyti næsta sinni (the last time), xi. 71.

III. metaph. nearest in point of right or title; sá er boði er næstr, Gþl. 294; vér erum næstir sigrinum, Fms. i. 168:

—neut., it næsta, hann sat it næsta honum, Nj. 2, 50, Ld. 26.

nær-spár, adj. ‘near-spacing,’ prophesying true, Bárð. 164.

nær-sýnn, adj. short-sighted, Sturl. i. 70.

nær-vera, u, f. presence, Hkr. iii. 276.

nær-verandi (nær-verandis), part. being present, Th. 77, Fms. v. 200.

næst, superl.; næst bæ Arinbjarnar, Eg. 515; næst Skotlandi, 267; næst skapi, nearest to one’s mind; þar næst Gunnarr, Nj. 240, and temp., Grág. i. 242;—temp. next, last, næst er ek beidda, Sd. 187; næst nýs, next before, just before, Hkv. 2. 7: er næst ræddum vit um, Sks. 239; því næst, þessu næst, next in turn, Fms. i. 118, vi. 144, Ísl. ii. 209; vil ek at þit reynit hverir munn næst séð hafa, who have seen closest, i.e. truest, Fms. xi. 284.

næst, adv. next; í næst, Edda 103.

næsta, u, f. the last time; næstunni, Fms. iii. 140.

næsta, adv. the next time, last; kom svá næsta, at Ljótr lét þau orð um munn fara, Háv. 51: very, næsta gamall, very old, Þórð. 68; næsta glaðr, Vígl. 16; þungt ok mæðisamt næsta, Hm. 125; þeir taka n. at amask við mik, Fs. 32.

næsta-bræðra, u, f. a female second cousin; ef maðr liggr með næstabraeðru sinni, Grág. i. 345, Bjarn. 50; Þórdísi næstabræðru mína, 52.

næsta-bræðra, næsta-bræðri, m., either indecl., the bræðra being a gen. pl., or decl. as a weak noun, second cousins; næstubræðra eigu upp at rísa, Grág. i. 69; þeim mönnum er honum eru firnari en næstabræðri, 285; næstabræðrar, 229; næstabræðrum, ii. 172.

næstr, see nærri B.

næstum, adv. next before, the last time; hví heldr nú en næstum? Sks. 541; svá skildum vér næstum, Nj. 49; svá reiðr sem jarl var næstum, 134; næstum er vér komum á yðvarn fund, Fas. iii. 98, Fms. vi. 245, 370, Nj. 226, Eg. 411.

nætingr, m. a bird, the nightingale (?), a ἅπ. λεγ., Edda (Gl.)

nætr-, gen., see nótt C.

-nættr, adj. [nótt]; in compds, ein-nættr, þrí-nættr, one, three nights old.

NÖF, f., pl. nafar. later nafir, [A.S. nafu], the clasps, naves, rings by which the projecting ends of beams at the corners of walls were welded together, and when they were torn or broken the wall gave way; þeir skutu öðrum endanum út í hyrninguna svá hart, at nafarnar (nafarnir Ed.) hrutu af fyrir utan, ok hlupu í sundr veggirnir, Eg. 91; þeir hlupu þá á veggina svá at af gengu nafarnar af timbr-stokkunum, Fas. ii. 43 (Hálfs S. in Bugge’s Ed., Cod. nafarnir); hann átti lokrekkju görva af timbr-stokkum ok brutu berserkirnir þegar upp svá at af gengu nafarnar fyrir útan, Eb. 41 new Ed.

2. a wheel-nave; hann kallar bauginn nöf hjólsins, Edda.

3. metaph. the pole of the world; tveir eru hvirflar heimsins er fornir spekingar kölluðu nöfina nörðri ok ena syðri, Pr. 476.

4. hjól-nöf, a wheel-nave; baug-nöf, the ‘circle-nave’ of a shield, Bragi: the phrase, vera kominn á fremstu nöf, on the uttermost verge, brink (in extremis), at the end of one’s resources.

nögl, f. a nail; see nagl.

nökkor,† loc. adv., qs. ne-hvar or ne-veit-hvar, somewhere, very freq. in old writers, somewhere, anywhere; at þeir mundu nokkor vera í nánd löndum, Nj. 267, Fms. i. 40; nokkur annars staðar, Fms. viii. 360; nokkur neðan á likamanum, Stj. 98; nokkur námunda þessari bygð, 122; nokkur til heiðinna landa, Fms. ii. 16; ef vér heyrum nokkvor barns grát, x. 218; ef nokkor þess er ván, Grág. ii. 129; Þú vart nokkor at vera, Al. 154; vera má at Guð yðvarr sé farinn nokkvor, Stj. 593. 1 Kings xviii. 27; hér nökkur, Fb. i. 73; nökkur lands eða lagar, Al. 107. In mod. usage this word has become obsolete and is replaced by einhvers-staðar.

NÖKKURR, nökkvarr, nökkvat, see nekkverr.

nökkverr, m. a ἅπ. λεγ. in a dub. passage, a nick (= nykr?),—nökkvers nökkvi, the nick’s coble = the stone, the rock (?), lasta lauss er lifnaði á nökkvers nökkva Bragi, when the guileless Bragi was left on the rock, Stor. 3; cp. hann tók dvergana, ok flytr þá á sæ út, ‘ok setr þá í flæðarsker,’ Edda 48.

NÖKKVI, a, m. [A.S. naca; O.H.G. nakko; Germ. nachen = biremis]:

—a small boat rowed with a pair of sculls, a cock-boat, Edda 35 (the fishing-boat of Hymir the giant), 38 (of Balder’s ship); þeir sá mann einn róa frá hafi útan á einum nökkva, … hann kastaði árunum ok hvelfði nökkvanum undir sér, Fms. i. 180, 182 (cp. the verse 181), Fas. ii. 232, 233, 236 (of the giant’s boat); stein-nökkvi, a stained, painted boat (?), (not a stone boat), 231, Bárð. 3 new Ed.; hann sá at maðr reri útan ór Kaldár-ósi á járnnókkva, Landn. 78 (of an apparition):

nökkva-maðr, m. a man wbo rows a nökkvi, a sculler, Fms. ii. 180.

nökkvi,† a, m.; in the phrase, þungr sem ‘nökkvi,’ or nökkva-þungr, of things like hay soaked with water or the like. This word can hardly be related to nökkvi, a boat; we think it is qs. n-ökkvi, cp. ökkr and ökvast, ‘þungr sem einn ökvi’ rapidly pronounced sem ’nökvi, the n being taken from the preceding word, as in njóli (jóll, p. 326, col. 2).

nökleikr (nökleiki), m. nakedness, Stj. 34, 35.

nökviðr, adj., thus in old vellums, or also contr. nökðan; spelt with ey, neyqþan, Am. (Bugge); the true form is a single k, cp. mod. nakinn, not nakkinn, yet neycquiþr in Hm. 49, and necquiþ in Skv. l.c. (Bugge): contr. forms, nekðir (n., pl. m.), Eluc. 26, MS. 625. 66; nökðir, Eluc. 46; neykðra, Sks. l.c.: mod. nakinn, nakin, nakið, gen. nakins, but pl. naktir: [Ulf. naqaþs = γυμνός; A.S. nacod; Engl. naked; O.H.G. nachat; Germ. nackt; Dan. nögen; Lat. nudus, qs. nugdus]:

—naked; lík skal eigi nökkvið niðr grafa, K.Þ.K. 24; vit nökvið hjún, Sks. 504 B; vera nökvið, Stj. 36; at þau sá sik nekvið, Eluc. 27, Maríu S. Egypt, passim; nökðra lima, Sks. 536 B; þegja (thus, as required both by sense and alliteration, not segja) skal þurs ef hann sitr nökviðr við eld, a saying, cp. ‘not to speak of a rope in a hanged man’s house,’ Ísl. ii. 317; neiss er nökviðr halr (a saying, see neiss), Hm.; hón var nökvið, Eb. 97, v.l. 2 new Ed., but nökt in the text; þeir létu þá síga nökða í vök, 623. 33; klæddir eða nökðír, Eluc. 46:

—metaph. of a sword, nökvið sverð, naked swords, Skv. 3. 4; nökðan mæki, Am. 47; nökð sverð, Fms. v. 233.

nöldr, n. a murmuring:

nöldra, að, to murmur, grumble.

nöllra, að, = gnöllra, Þiðr. 245.

nölta, t, to shiver from cold, Lex. Poët.

NÖP, f. [napr, nepja], chilliness; e-m er í nöpinni við e-n, to bear malice against one, feel hurt and offended.

nörðri, nörðstr, see nyrðri, nyrðstr.

Nörfi, a, m. the giant of that name, the son of Loki, Stor.; see Narfi; Nörva-sund = Njörvasund, q.v.

nörtr, m. a nickname, Bs. i. 499; cp. narta.

NÖS, f., pl. nasar, mod. nasir; an s has been dropped, as may be seen from snös, berg-snös (q.v.), as also from Dan. snuse = to smell; [cp. Engl. nose; Germ. nase; Lat. nasus and nares]:

—the nostrils, the nose as the organ of smelling, also of the front of the nose; nasar þessa líkams skyldu vera erchidjáknar, þeir skyldu þefja ok ilma allan sætleik, Anecd.; opnar eru nasarnar, Nj. 154; eldar brenna ór augum hans ok nösum, Edda 41; svá at blóð hrjóti ór munni eðr nösum, Grág. ii. 11; bregða e-u fyrir nasar e-m, to put it before one’s nose, Korm. 34; setja hnefa á nasar e-m, Ld. 36; höggit kom á nasir honum ok brotnaði nefit, Fms. iii. 186; fölr um nasar, pale-nebbed, Alm. 2; taka fyrir nasar e-m, Fs. 141; draga nasir at e-u, to snuffle, smell at a thing, Ísl. ii. 136; stinga nösum í feld, to cover the face in one’s cloak, Sighvat; stinga nösum niðr, to bite the dust, Fms. iii. 189; ef herra þinn lýkr nösum, has his nostrils shut, ceases to breathe, dies, Str. 27; áðr en ek lýk nösum, Þórð. 31 new Ed.; þér mun verða annat eins áðr en lýkr nösum, thy nostrils will be closed before that, a ditty, see the remarks to nábjargir; blóð-nasar, bleeding at the nose; ríða kross í nasar ok eyru ok í hjarsa, N.G.L. i. 339:

—in sing. only of one of the nostrils, upp í aðra nösina; það er ekki upp í hálfa nös á ketti, it will not fill the half of the nostril of a cat = it is nothing.

II. metaph. of the beak of a ship; stögin festi á höfði skipsins ok tók af nasarnar, Fms. x. 135, v.l.

compds: nasa-læti, n. pl. snuffling, Fas. iii. 499. nasa-vit, n. the sense of scent, Mar.: metaph. of superficial knowledge.

nös-gás, f. a kind of goose, Gsp.: mod. bles-önd = anas.

nötra, að, = gnötra (q.v.), Sd. 169.