SPECIMENS

I.—SPECIMEN OF MR. CLEASBY’S MS. WORKED OUT BY HIMSELF

mál, s, pl. n., pl. ml, Gr. þþ. 30, i. 8312 Cod. B, lb. 41. ii. 31824 Cod. A, Ísl. S. i. 3744; mol, Norske Love 33533. Two leading significations characterise this word, each of which present a number of subdivisions. 1. speech, cp. mæla, to speak. 2. measure, cp. mæla, to measure.

I. Leading signification.

a.—facultas voces articulatas proferendi, loquela, a speech. Börs synir tóku upp tréin, sköpuðu af menn,... gaf hinn fyrsti önd ok líf... þriði ásjónu, málit ok heyrn ok sjón, Sn. E. gg. c. 9. 1014. aldri hræðumsk ek þau guð er þú göfgar, þvíat þau hafa ekki mál, Fms. i. 9719. þröngdi svá sóttarfari konungsins, at hann missti málsins, x. 14817. Þá spurði konongrinn ef Sigvaldi hefði mál sitt, xi. 10223. hefi ek marga vega leitað mála við hana ok hefi ek aldri fengit orð af henni, Laxd. c. 12. 3017. þeir glötuðu einnar tungu máli er forðum vildu stöpul smíða í gegn Guði (speech in one language), No. 677. 1918. þeir menn er á er hunds höfuð ok hafa gauð fyrir mál (latratus pro loquela), Rímb. iii. 39. 3474. þeir hafa eigi manns rödd né mál, voice or speech, Rímb. iii. 45. 34821. honocentaurus hefir tvenn ml, voices, organs, manners of speech, 673. A. 472.

b.—sermo, oratio, verba, hvart eru þeir Steinarr ok Önundr hér, svá at Þeir megi skilja mál mitt, Eg. c. 86. 7354. hvárt er Flosi svá nær, at hann megi heyra mál mitt, Nj. 129. 2005. ver eigi nær honum en mál nemi, Fms. iv. 2819. þér er mikit fyrir máli, v. 32519. var hann snjallr í máli ok talaðr vel á þingi, ix. 53513. skilr þú nökkut hér manna mál? Ámundis egir: eigi heldr enn fugla klið, Fas. ii. 51220. sumum gefsk mála þýðing, No. 677. 2023. skáldskapr var honum svá tiltækr sem hann mælti af tungu fram sem annat mál, other speech, i.e. prose, Fms. iv. 3749, cf. 91, var. 5. engi var svá vitr hjá, at snjallara mál (sermo, oratio) myndi fram bera, Fms. vii. 15820. eigi man þat svá skjótt ráðask, segir Þorsteinn ok tók annat mál, Gunnl. c. 5. 707. engi hafði hón orð um fyrr en Gestr lauk sínu máli, Laxd. c. 33. 130b. ok er Ólafr lauk sínu máli, þá var góðr rómr gerr, 27. 10610. en er hann hafði þetta mælt fylldisk þegar mál hans, was fulfilled, came to pass, MS. 623. 424. þau eru upphöf af máli minu (of a sermon), Ísl. S. i. 38521. bar Gizurr þar á mikit mál, at hann mundi því auðveldliga á leið koma, insisted much, Fms. x. 9318. þurfu þér firi því at... sýna fyrir mér öll þau mál ok athæfi er hafa þarf fyrir konungi, expressions, modes of expressions, Sks. 3012=Cod. 61a. 29: pl., þá svarar drottinn vár með málum David propheta, in the words of David, No. 619. 3125.

In specie, colloquium, Þegar er þeir fundu menn at máli, Fms. i. 2049. mælti hann jafnan fyrst við Norðmenn ef þeir vildu hafa mál hans, audients hos ham, -paven, vii. 2419. Ölvir hnúfa var með konungi ok kom opt á mál við konung. Eg. 24. 1062. hann lagðisk niðr ok skaut fyrir loku, engi þorði at krefja hann máls, 81. 60113. Þórdís gekk til máls við Egil, 89. 76412. síðan hættu þau málinu (var talinu), Nj. c. 6. 103. þegar er hvárir ná máli annarra stóð Atli upp ok mælti, 5. 814.

In specie, responsum, hann leitaði þá máls um við Ásgerði, hverju þat gegndi, Eg. c. 83. 7037. sendimönnum þikkir hun svara furðu stórliga ok spyrja hana máls um, hvar til svör þessi skulu koma, S. i. Har. Hárf. 3. 7723, cf. Fms. i. 31. mælti hann mál af þeim, ok spurðu þau hversu bardaginn hefði gengit, Fas. iii. 52523.

Sermonis argumentum, judicium (de aliqua re) verbis portatum, þat var mál manna at henni hafi allt verit illa gefit, þat er etc., Nj. c. 154. 26819. þat var mál manna um þá Þórólf ok Bárð, at þeir væri etc., Eg. c. 8. 3911. þat er mál manna at eigi hafi meiri skörungr verit í Noregi, Fms. vii. 1507, ok höfðu menn at máli, at þat sumar höfðu Marcus-menn byr hvert er þeir vildu, 3011. allir menn höfðu á máli er Ólaf sá, hversu fríðr maðr hann var, Laxd. c. 22. 8828.

Narratio, nú er þar til máls at taka er þorkell Eyjólfsson sitr í búi sínu, Laxd. c. 74. 31425. jarlarnir Urgu-þrjótr ok Brimeskjarr er fyrr var getið í þessu máli, Fms. xi. 413.

Proverbium, saying, pat er fornt mál, at bysna skal at betr verði, Fms. x. 26129.

Runæ incisæ vel sententiæ? hann hafði króka-spjót í hendi haugtekit ok mál i, (the runes were legible? or of important signification?), Laxd. c. 21. 789. nú eru tekin Grásíðu brot, ok görir Þorgrímr þar af spjót... mál vóru i, ok fœrt í hepti spannar-langt, (i.e. fært spjót í hepti), Gísl. Cod. 11336, cf. mála sax, Fas. i. 51418.

Unus integer sensus, logice—a complete period, hér er mál fullt í hverju vísu-orði, Sn. E. brh. 86. 2349. hér er tvau mál full komin í hverju vísu-orði, 85. 23321. ok er sá vísu-helmingr ei elligar réttr at máli, 91. 23527.

The mode (either with an usual or artificial term) of appellation in poetry (as, for instance, that a man be called ‘maðr,’ or be called ‘skjald-tré.’ or the like); tvenn eru kyn þau er greina skáldskap allan: hver tvenn? mál ok hættir, hvert máltak er haft til skáldskapar? þrenn er etc., Sn. E. skm. 1. 935. þá þykkja nýgörvingar vel kveðnar ef þat mál er upp er tekit haldi of alla vísulengð, Sn. E. brh. 82. 23017. þeir ámæltu skáldskapnum Sighvats, ok kölluðu at hann hefði eigi rétt ort at máli, Fms. v. 2095, cf. bragar-mál, Sn. brh. 84. 232 (a poetical...).

Lingua, idioma, er þú lætr eigi þurfa í váru máli þessa níu raddar-stafi, Sn. E. lat. c. 3. 27724. mæl þú nú við mik girzkt mál, No. 677. 7519. Haraldi var mjök stirt um norrœnt mál, Fms. vii. 1654.

Postulatum, demand, assertion, Hákon konungr hafði skrá látið allar Eyjar fyrir vestan Skotland þær sem hann kallaði sér, en Skota-konungr hafði nefnt þær sem hann vildi eigi lausar láta,... en um aðra hluti var skamt milli máls konunga, en þó gekk eigi sættin saman, Fms. x. 1329. (ok miðlim svá mál á miðli þeirra) at hvárir tveggju hafi nakkvat síns máls, Ísl. S. i. 1220. hann festi járnburð at svá skyldi sanna mál hans, Fms. vii. 23019. hefir hann í marga staði mikit til síns máls, 22110. hafa her hvárir tveggju mikit til síns máls, Nj. c. 56. 882. þá skal sá þeirra hafa sitt mál er eið vill at vinna, Gr. i. Kb. 3. 3931. þeir skulu dómendr sitt mál hafa er fleiri eru saman þar, 29. 43017. Gunnlaugr skal fyrr flytja fyrir, þvíat hánum eirir verr ef hann hefir eigi sitt mál, Gunnl. 9. 11022. þessi eru þau dæmi er sýna hit sama mál, (i.e. at guð görði brigð á skipaðum dómi), Sks. Cod. 118a. 17.

Pactum, stipulatio, agreement, stipulation, condition, enda á þat at halda med þeim... nema þau vili annat mál á göra, Gr. i. fþ. 23. 33616; and 22. 3354. nú bregðr hann (griðmaðr) máli, við fleiri menn, i. þþ. 56.14823. en ek skal lauss allra mála ef hann kemr eigi þá út, Gunnl. c. 5. 805, cf. 9. 11615.

Effatum, mandatum, sá er... fyrlítr mál Guðs ok setning laga, No. 67718. sá er elskar mik mun halda mál min, 1732.

Diversæ formulæ processuariæ,... decisio, effatum etc., enda er eigi heimting til málsins, Gr. i. Kb. c. 81. 49715. skulut mál hans standask um þá sök, Gr. i. þþ. c. 21. 6413. enda er svá sem þeir mæli eigi þeim málum, nema þeir vinni eiða at, ii. lb. 46. 34220, cf. 21. 25. skulu þeirra manna mál standask... hvar þess er þeir taka eigi af alþingis-máli, Gr. i. umb. 31. 29622. enn er sá hlutr í lögum er þú hefir eigi kennt mér. þat er at festa mér konu, Þorsteinn segir: þat er lítið mál, ok kendi honum atferli, Gunnl. c. 4. 549. hann skal segja í annat sinn fram sökina, ok fara svú öllu máli um, sem hann hafi áðr ekki um mælt, Gr. i. þþ. c. 12. 4026. kveðr Óttarr jarl þings, ok mælti þeim málum á þinginu, at Hákon jarl skyldi heita vargr í veum, Fms. xi. 4022. ef hann kveðr svá at. ok hafði í máli sínu ‘heilt ráð ok heimilt,’ en eigi ella, Gr. i. fþ. 7. 31716.

Negotium, res, status.

1. negotinm et res simili sensu, Þórólfr bað Ölvi byrja mál sitt, Eg. c. 16. 6215. Svertingr gekk á konungs fund ok flutti mál sitt, Laxd. 41. 18016. hann fann páfann, ok tók hann þar lausn af honum allra sinna mála (of all he had committed), Orkn. 21. 86. ok muntú nú verða mér at trúa til málanna þinna allra, Fms. xi. 10419, cf. Nj. c. 6. 1017. sitr hann þar nú at málum sinum við vegsemd, xi. 45. vit leituðum ekki fyrst þessa mála við Brynjólf, E. c. 9. 404. þikki mér nú vandask málit er ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, Nj. 2. 414. takit er nú höfðingja þann er yðr þikkir bezt til fallinn, því at einhverr mun þurfa at vera fyrir málinn, 124. 1927. ef maðr handsalar manni sátt... ok skilja þeir þat mál eigi görr enn svá (the matter, affair, almost stipulation), Gr. i. þþ. 50. 1369. vil ek því heita, at eiga síðan allt mitt mál undir yðr fóstbrœðrum. Fas. 2. 53231. en þessi maðr er keisari hafði verit gjörði slíkt af sínu máli sem hafði hann áðr rædt, Fms. vi. 73, var. 3 (af sin Sag). því hverr hann vill leggjask í at iðka þetta mál, þá hlýtr hann etc. (huic materiœ incumbere), Rímb. ii. 90. 3122. eingi maðr á annat mál at deila í kirkju nema biðja fyrir sér ok öllu Kristnu fólki, No. 619. 342.

Negotium nuptiale, Austmaðrinn heldr nú á málinu við bónda, svá at Flosi var hjá, Nj. c. 149. 25910. en er þetta mál var við Jórunni rœdt, þá svarar hún etc., Laxd. c. 9. 227. ek skal fara á fund Burizláfs konungs ok vitja málanna fyrir hönd okkra beggja, Fms. xi. 10419. þó lézk hann enn tala mundu málit fyrir hans hönd, Fas. i. 3644. en svá er mál með vexti at fátt hefir verit etc., Lvs. c. 14. 434. svá er mál með grenni, at etc. (of tenderness), Fas. iii. 5910. The use below carried further and generalized? mun honum þó eigi miklu þikkja launaðr uxinn... at ek hitta hann ef hónum þikkir máli skipta, Eg. c. 87. 74219. hann kveðsk ok engu máli þikkja skipta, Heiðv. c. 1. 28221. þótti henni allmiklu máli skipta, S. ii. Ól. Helg. c. 31. 33S. uni þá hluti er mér þikkja miklu máli skipta, Fms. xi. 21314. ef hánum þœtti máli varða. VV, 12. 2605. ef yðr þœtti nökkuru máli varða um hans vináttu, S. ii. Ól. Helg. c. 135. 2291. en þá skiptir eigi máli hver gögn þá fara á lengr, Gr. i. þþ. 13. 438. um þat er þú kvaddir þess kviðar er eigi átti máli at skipta um víg Auðólfs, Nj. c. 56. 5727.

2. res, status, lá ek þá í vöggu er þær (sc. völvur) skyldu tala um mitt mál, Fas. i. 34019. faðir minn fór vestr til Írlands, ok er þat vitað hver stórtiðendi gerðusk um hans mál, Fms. vii. 12421. vit förum kynliga með okkr um málin segir Hrappr, Nj. c. 87. 13024. allt var þat annat mál segir Hallr, ér várut þá vígreiðir, hafit ér nú of mikit at gert, Nj. 147. 2562. ekki eru þau efni um várt mál, þvíat ek sé at boðar eru á bæði borð, Laxd. c. 21. 763. en þó skalt þú svá um þitt mál hugsa, ef þetta berr saman, at etc., Nj. c. 55. 8521. em ek þá þegar skildr við þín mál... kvað hann at heimilu skiljask við sín mál ef hann ryfi sættina (partes), Fms. xi. 396. 19 seqq. þeir fóru á konungs fund, ok töluðu mál Íslendinga (cause, part), Fms. x. 296. 79. er mál hans stendr í svá miklum háska, No. 655. xxxii. 113.

Causa. lis, actio, et fortasse, injuria delictum sæpius usurpatur promiscue cum ‘sök.’ sókn skal fara fyrr fram hvers máls enn vörn, Gr. i. þþ. 18. 591. ek... seg þat Guði, at ek mun svá fœra mál öll fram hér at féránsdómi etc., 48. 1351, cf. Nj. 64. 997 ubi = sök l. 5; et Gr. i. fþ. 46. 36121. þá skal þeim er með mál ferr... rétt at taka til sóknar etc., Kb. 72. 49015, cf. fþ. 134. 34819. harðráðr við úvini sína enn tillaga góðr hinna stœrri mála, Nj. c. 1. 210. Gunnarr sœkir mál þetta á þingi, hann kvaddi búa til máls, 24. 3616, cf. Gr. i. umb. 32. 29716. Rútr nefndi vátta ok sagði únýtt málit, Nj. 24. 3616. Njáll... kveðsk borgit munu geta málinu ok sökinni, (as well the form as the action itself), 3619. þeir váru... lagamenn miklir... þeir veittu Gizuri hvíta at hverju máli, c. 56. 8620. þeir... létu þat standa fyrir kviðburði um mál Auðúlfs at aðili var í Noregi, 8713. ef sá maðr andask er sök hefir selda eða til búna, þá er hann er aðili, ok þá hverfr mál þat undir hans erfingja, Gr. i. þþ. 55. 1428. sái ríðr síðast, segir Kári, at ek vil eigi drepa... hánum hefir farit þó bezt í málum várum áðr, Nj. c. 146. 2547. ok hefir sá sök er hann hefir mál á höndum, Gr. i. þþ. 10. 381. veit hann vánir leyndra mála með þeim... eru eigi þá sakarnar settri enn áðr, fþ. 47. 3628. þriggja alþinga mál eru þetta allt, Gr. i. fþ. 32. 34612. ef hann vill til ens meira máls fœra, ok skal hann stefna, etc., Gr. i. Kb. 29. 43017. sama mál á bróðir sammœðr, Gþl. m. eb. 7. 240. ok ef kona á þann hluta máls, Krr. 9. 17. 124.

Fere insimulatio, reatus, stefndi Sigurðr konungr þá ping,... ok bað Sigurð Hranason svara þar málum fyrir sik, Fms. vii. 13019. ok mun þá verða svarat máli því, Nj. c. 64. 998. Njáll... spurði alla hina beztu menn... hvert mál þeim þœtti Gunnarr eiga á þeim nöfnum fyrir fjörráðin, c. 70. 10526. þá eru þeir varðir máli ef þeir fá þann bjargkvið, Gr. i. þþ. 16. 542. versk hann þá málinu, fþ. 7. 31728. en þau ur málinu ef Þórólfr hittisk ei þar, Laxd. c. 15. 4412. ?en um xii mánaði stendr þeirra mál, Gr. i. þþ. 55. 14316. compounds, lis, Vestfjarða-mál, = process tilhörende Vestfirðir, Stu. A B. c. 53. ii. 8110. Bœjarhögna-mál, angaaende Bæjarhögni, Guðm. 1919. Áshildar-mál, angaaende Áshildr, 10324. XL. marka-mál, Gþl. l8516.

II. Leading signification.

a.—mensura, fimm álna er hátt mál hans, Fms. vi. 42915. at þeir hafi jammiklir menn verit þá er þeir gengu undir mál, Laxd. c. 41. 17819 and Fms. ii. 7914. hann lagði mál við öll en stœrstu tré, bæði bita ok staflægjur etc., Laxd. c. 74. 31622. ef málit gengi saman pá er optarr væri reynt etc., Korm. c. 3. 8. haun lyptir honum ór söðlinum ok kastar honum máls-lengð frá sér á leik-völlinn svá at i sundr ganga iii rifin i hánum, No. 580a. 717.

Tempus (facere aliquid), time, fitting time, point of time, period (mael or mel), en husbóndi sá sveri um, er hann hafði inni sitt, at hann var par þá nótt ok á því máli, Norske love 30923. skipverjum þótti mál ór hafi. er á liðit var mjok sumarit, LNB. þ. iii. c. 12. 15625 (=Ísl. Sr. i. 2069). fara síðan niðr þriðja sinni, þar til er Kjartani þikkir allt mál upp, S. i. Ól. Tryggv. 88. 2973. par til er Njáll talar at mönnum væri mál at lýsa sökum sinum, Nj. c. 97. 14925. þá minnti biskup konung á, at mál væri at ganga at sofa, Fms. ii... 13827. ok er mál at vér farim til Austreyjar, it is high time, Fær. c. 55. 255. mál er at leita at hestum várum, Kor. c. 19. 182. konungr spurði ef þegar væri mál at ríða, Fms. ii. 13914. ok er allt mál at ættvíg þessi takisk af, Laxd. c. 59. 2582. ? þá metask kviðr þeirra sem þú at í mál yrði borinn kviðrinn (in due time? or=í dóm ?), Gr. i. þþ. c. 16. 5422.

2. tempus prandendi et cœnandi? (morning and evening meal-time), ef hánum er eigi deildr matr at málum, Gr. i. þþ. 56. 1944. ok ala þá hvára tveggju í eitt mál ef rúmheilagt er (cf. l. 23 í tvö mál), Gr. i. umb. 30. 29319. Cod. A. en stýrimenn skulu fœða þá í tvau mál, (Cod. B.) Gr. ii. Skmf. 2. 40029. ok oxa þarf hann (sc. ormrinn) i mál, Fas. i. 2387. biskups efni vildi ok láta gefa fátœkum mönnum mat í tvö mál, Stu. þ. 3. c. 13. ia. 21614. þat er ok mitt ráð, þó þat sé at fyrra máli, at menn snæði nökkut ok drekki, though before the meal (meal)-time, Fms. viii. 381, var. 18 (al var í fyrra lagi).

b.—quarta pars anni, í misseri eru mál tvau, en í máli eru mánuðir þrír, Rb. i. c. 3. 611. mánuðr iii. Ann. No. 415. 423.

(Finis, being altogether about 180 references in seven somewhat closely-written pages in Mr. Cleasby’s volume.)

2.—THE SAME WORD IN THE COPENHAGEN TRANSCRIPTS: ‘MÁL’

(Transmitted to England in 1854, from which Mr. Vigfusson had to work).

mál, n.,

A) speech,

1) speech, power of expressing þoughts by words: Sn...., Fms. i 97, x 148. Rb. 347, 348. Þeir glötuðu einnar tungu máli (speech in one language), er forðum vildu stöpul smíða í gegn guði, 677 p. 19.

b) voice, organ of speech: Honocentaurus hefir tvenu m. (wr. mól), 673 p. 47.

c) language, tongue, idiom: Fms. vii 165. Mæl þú við mik gerzkt m., 677 p. 75. Sn. 161. Sumum (gefsk) mála þýðing, 677 p. 20.

2) speech, talk, verbal utterance: Eg. 735. Nj. 200. Fms. iv 28. 374 (lit. other speech = prose), vii 158, ix 535. Fas. ii 512. Ld. 106, 130. En er hann hafði þetta mælt, fylldisk m. hans, 623 p. 43. Þá svarar drottinn várr með málum Davíðs própheta (in the words of David), 619 p. 31. (hann) bar mikit m. á, at (he) insisted much: Fms. x 93.

b) expression, mode of expression, form of a language (=Lat. effatum): Sks. 301. Grag. i 40. 317. Fms. xi 40.

c) colloquy, discourse: Nj. 10. Eg. 106, 601, 764. Fms. i 204. Ef þeir vildu hafa hans m. if they wished his audience: Fms. vii 241.—Espec., answer, reply: Eg. 703. Hkr. i 77. Fas. iii 525.

3) anything told, spoken, or written: Þat var m. manna it was told. Nj. 268. Eg. 29. Fms. vii 150. hafa at (á) máli to speak of, make mention of: Fms. vii 301. Ld. 88.—narration, relation: Ld. 314. Fms, xi 41.

b) appointment, judgment, decision: Grág. i 69, 296, ii 342.

c) assertion, demand: Ísl. i 12. Fms. vii 221, 230. Nj. 58. Grág. i 393. Isl. ii 237.

d) agreement, stipulation, condition: Grag. i 148, 336. Ísl. ii 217.

e) command, commandment...: Sá er lítr... m. guðs ok setning laga, 677 p. 1. Sá er elskar mik mun halda m. mín, 677 p. 17.

f) proverb, saying: Fms. x 261.

g) a complete period: Sn. 124, 125.

h) the mode of appellation (either with an usual or artificial term) in poetry: Sn. 4.9, 123. Fms. v 209.

i) engraved Runes or Runic words: Ld. 78. NO. viii 18.

B) something to be managed or transacted,

1) business, affair: Engi maðr á annat m. at deila í kirkju, nema biðja fyrir sér ok öllu kristnu fólki, 619 p. 34. Eg. 62, 40. Ld. 180. Fms, xi 104. Fas. ii 532. Nj. 192.—Espec., affair, business of courtship: Nj. 259. Ld. 22. Fas. i 364 Fms. xi 104.

b) matter, affair: Nj. 4. Rb. 312. Grág. i 136 (stipulation?).—svá er m. með vexti the affair is this, of that condition: Í. 43. Fas. iii 59.—var pat annat m. it was another affair: Nj. 256.—e-t skiptir (varðar) máli (miklu, litlu or the like) a thing is of importance: Eg. 742. Hkr. ii 32, 207. Fms. xi 313. Í. 260.—skiptir þá eigi máli then it is indifferent: Grág. i 43.—e-t á eigi máli at skipta a thing is not relating to: Nj. 87.

c) state, circumstance, condition: Fas. i 340. Fms. vii 124. Ld. 76. Nj. 85. En m. hans stendr í svá miklum háska, 655 xxxii p. 1.

d) cause: Fms. x 296, xi 396. Grag. i 143.

2) cause, process, action: Grág. i 38, 59, 135, 362. Nj. 2, 36, 86, 87, 254.—the form of an action: Nj. 36.

b) legal right, right of inheritance: Gþl. 240.

c) charge, indictment, complaint, accusation: Grág. i 54, 317. Nj. 99. Ld. 44. Fms, vii 130.—guilt (=Lat. reatus): Grág. i 430. Nj. 105.

C) measure,

1) of local character,

a) measure, dimension (height, longitude): Korm. 8. Fms. vi 429.

b) measure, that by which anything is measured: Ld. 178, 316.—Also it seems to have been used in notion of a certain measure; cfr. málslengd.

2) of temporal character,

a) time, period, point of time: Ngl. i 309, 240.

b) time,fitting time: Ísl. i 206. Nj. 149. Fms, ii 138, 139. þat er m., at it is high time: Fær. 255. Korm. 182. Ld. 258

c) meal (morning and evening with regard to milking of cattle, sheep, twice a day): Grág. ii 230, 231. Cf. i II, B, I, ε.

d) meal time (also with regard to morning and evening): Grág. i 149.—at fyrra máli before the usual (meal) time: Fms. viii 381 (var.).

e) quarter (of a year): Rb. 6.

N.B.—This word is (with very few exceptions) a fair specimen of the Copenhagen transcripts for the whole of the letters A, B, E, G, L, M, R, T, þ, Æ, Ö, and for the half or two-thirds of H. See the Preface, p. vi.—G. V.

II.—A SPECIMEN OF MR. CLEASBY’S VERBS: ‘FÁ’

but leaving out all references, only shewing the frame-work or model on which Mr. Cleasby worked out his verbs. The references given by Mr. Cleasby are about 110.

fá—fæ, föngum* (sic), fékk, fengum, fenginn, v. a. et n.

I. Forma activa—sensus activus.

A. to get, receive, obtain, take, procure, as well willingly as without one’s consent.

1. to get, receive, take, willingly as something desired, accipere, nancisci cum acc.: at ek munda lítið brauð fá eðr annan mat, Fms. x. 184. (References follow.) cum genitivo: þeir börðusk við lands-menu ok fengu par fjár mikils, Nj. 89. 13729. Haraldr konungr fékk peirrar konu er Ragnhildr hét, Fms. i. 415, Nj. 13. 2410. (More references follow.)

2. to get, receive, without one’s consent, or something disagreeable, unwished, or which comes upon a person. (References follow.)

3. with the signification to procure, provide. (References follow.) This verb is also used in the signification ‘to be able’ to accomplish (posse), in connexion with the participle preterite... fá e-n veiddan... with the participle omitted. (References follow.) (absolute) without subject, i.e. ‘maðr’ understood, vápn svá góð at eigi fær önnur slík, Nj. 30. 442.

B. sensus neuter. impersonal. (References.)

C. sensus activa (sic), with the signification to deliver, make over, give, etc., tradere. (References.)

II. Forma passiva.

1. recipr. signification (references).

2. reflect, signification (references).

3. passive signification (references).

4. participle adjective (references).

*Thus by a slip of the pen for fám, mod. fáum.

III.—A SPECIMEN OF MR. CLEASBY’S PRINTED MATTER: THE WORD ‘AT’

at. conj. (G. þatei. A.S. þæt. Ohg. daz). It is also sometimes found in good MSS. written að.—ut, quod, and as relative pron. qui, quæ, quod.

A. that, to.

1. of consecutive character—that, hann var svá mikill lagamaðr at öngir þóttu lögligir dómar neina hann væri í. Nj. 1, 1. hárit... svá mikit at þat tók ofan á belti. 1, 213. svá kom of síðir því máli, at Sigvaldi létti undan. Fms. xi. 95.—also without a preceding svá. Bæringr var til seinn eptir hánum, at hann komst fyrr í borgina en hann fengi náð hánum. 580 a. 1528. so that he got into, &c. skyrtunnar dugnaðr hlífði konungssynni, at hann sakaði ekki. Fas. iii. 441.

2. where design, intention is expressed—that = in order that, frest þú oss undan valdi Serkja at öll veraldarbyggðin viti at þú einn er drottinn. Stj. 437. þeir... skáru fyrir þá melinn, at þeir dæi eigi af sulti. Nj. 152, 265. fyrsti lutr bókarinnar er Kristindóms-bólkr, at menn skili kristiliga tru vera grundvöll ok upphaf allra góða verka. Gul. M. fm. viii.

3. connecting two propositions—that, þat var einhverju sinni, at Höskuldr hafði vinaboð. Nj. 1, 2. þat var á palmdrottinsdag at Ólafr konungr gekk úti um stræti. Fms. ii. 244. vilda ek at þú réðiz, austr í fjördu. Nj. 38, 57. ef svá kann at verða, að þeir láti síga ok renni undan. Fms. xi. 94.

a. used in connexion with þó, signifying together, although.—svarar hann þó rétt at hann svari svá. Grág. þs. 3. i. 23. þó er rétt at nýta hann, at hann sé fyrir skorinn. Krist. g. 32, 134. gef þú mér, þó at úverðugri... at geta son. Stj. 315. þó at nökkurum mönnum sýnist þetta með freku sett... þá viljum vér gjarna eiða vinna. Fms. vi. 21.—also without þú, in the same signification, eigi mundi hon þá meirr hvata göngunni, at hon hræddiz bana sinn. Sn. Ed. 99. 12. 1222.

b. used in connexion with því, signifying together, because.—því þégi ek, at ek undrumst hvé mikil ógnarraust. &c. Fms. iii. 201. því er þessa getit at pat þótti vera rausn mikil. Laxd. 19, 684. því at allir voru gerviligir synir hans. id. því at af íþróttum verðr maðr fróðr. Skuggs. 243 b. 36. 20.

c. but as þó and því (which see) are often used alone in this signification, without at, this latter has something of a superfluous character; this is much more decidedly the case in the modern appearance after ef. ef at þú laggr hlut þinn við þetta. Ljnsv. 14, 45.—also in relative propositions, see B. 4.—

d. it is used elliptically at the beginning of a proposition in forensic language, a preceding phrase or formula being left out, or to be understood, as, it is decreed, the law ordains, or the like.—at þeir skulu með váttorð þá sok sœkja. Grág. þs. 22. i. 6530). ef sök kömr á hendr þeim manni er í dóm er nefndr, at hánum er rétt hvárt sem hann vill, at verja sök þá eða, &c. 21, 642. 28, 7919. 38, 1063.

e. used also with a pret. participle, where the personal pron. and auxiliary verb are left out.—nú hefi ek gört sem þú beiddist, at lokit upp með (noccorum) nökkurum orðum fyrir þér hví ormrinn mælti. Skuggs. 243 b. 109 a15, i.e. at ek hefi lokit upp. þá hafa þeir með þessu efni skýringar görvar, at hugleitt hverr grundvöllr eða hvert efni hefir, &c. id. 113 a.

2. i.e. at peir hafa hugleitt. nú hefir guð þat hefnt er hann hefir heitit þér, at sent í hendr þer úvin þinn. id. 147 a.b. i.e. at hann hefir sent.

4. used before an infinitive—to. mikit mant þú þurfa fram at leggja með honum. Nj. 2, 317. hafa þeir þó yrit at vinna. Fms. xi. 9511. ok varð nú við að snúast ok veita vörn. 962. after certain verbs, as kunna, láta, mega, munu, skulu, þykkja, vilja; when used as incomplete ones before the infinitive of another verb, it is left out before this infinitive. þeir er mildliga kunnu styra guðs hjörð. 619. 3716. svá hygginn at hann kunni fyrir sökum ráða. Grág. vs. 37. ii. 7523. Gunnarr mun af því láta vaxa óþokka við þik. Nj. 71. 1072. þeir Hvamverjar létu fara ordum, at, &c. Laxd. 16. 5017. lét hún þar fjandskap í móti koma. 16. 5014. litlar sögur megu ganga frá hesti mínum. Nj. 58. 907. í allum lutum þeim er þrýða má góðan höfðingja. Fms. x. 230. þar man vera Gunnarr frændi þinn. Nj. 54, 85. þat mundi jörunn systir mín ætla. 18025. ek veit þann mann er kunna man. Guðm. 1320. nú skalt þú deyja. Nj. 42, 64. skyldi Unnr sitja þrjá vetr í festum. 2. 424. Sveinn... þikki þat þá at hann fær eigi haldit tign sinni. Fms. xi. 868. fyrir sakastaði þá er hann þótti á eiga. Nj. 106, 166. hann þottiz játa því. Nj. 8l, 121. nú vil ek spyrja yðr hvat þér sáþ. 23. 35. Guðrún kvaðst vildu vita hvat þeir vildu at hafast. Laxd. 48, 216.

β. It is also sometimes the case with eiga and ganga. moður sína á maðr fyrst fram fœra. Grág. ú. 1. i. 2324. þá á þann kvið enskis meta—þs. 18. i. 5919. but l. 26. á þat enskis at meta, er konungr var sofa genginn, var sveinninn eptir í höllinni. Fms. vi. 6. and on the whole not uncommon in both constructions.

γ. with the verbs hljóta and verða, when used in the signification, must, and placed after the infinitive of the other verb (when placed before it, at is retained: see hljóta and verða)—hér mantu vera hljóta. Nj. 86, 129. en fara hlýtr þú með mér til Jómsborgar. Fms. i. 15916. þat munu þeir ok vita verða. Fóstb. 9, 32. en vita verð ek, hvar til þetta heyrir. Fms. ii. 14612. but cases also occur where verða is placed first. þó verðr maðr eptir mann lífa. Fas. ii. 552. hann man verða sœkja. Fms. viii. 19.

b. as an exception it is sometimes found retained. ok ef svá. kann at verða. Fms. xi. 94. hvárt sem hann vill at verja sök þa. eða, &c. Grág. þs. 21, i. 64. fyrr viljum vér önga kórónu at bera, en nökkut ófrelsi á oss at taka. Fms. x. 12.

c. it is also occasionally left out where it should be used. þessa hátíð lögtaka, þá er guð gefr oss, finnast á prestastefnu. Dipl. ii. 1410. tak lög af læknisgrasi... ok gef hánum drekka. 655. xxx. i8.

2. it sometimes expresses intention, design—to=in order to. Öxurr bauð þeim inn í búðina at drekka. Nj. 2. 4. þenna myrginn gekk Kolr... í borg at kaupa silfr. 158, 280. (hann) sendi riddara sína með þeim at vorveita (=varðveita) þær. 623, 4525.

B. used relatively—as the indecl. relat. pron. er is sometimes used for at, we also find at sometimes used for er.

1. causative—since, because. hann skal... mæla svá: at ek fœri yðr (sc. ómaga) at þér erut í einum hrepp allir. Grág. ú. 8. i. 26013. as, in that, because you all inhabit the same district. eigi er kynligt at Skarpheðinn sé hraustr, at þat er mælt at fjórðungi bregði til fóstrs. Nj. 42, 64. since it is said—these approach nearly to at = því at, with því left out.

2. temporal—as, when. jafnan er mér þá verra í hug er ek ferr á braut þaðan, enn þá at ek kem. Gretl. Cod. 16513. sem ek kvað þá at ek lýsta. Nj. 142, 233. þar til at vér vitum hvárt fundr várr mun verða, ok bónda. Fms. v. 53.

3. as a relative pronoun—who, which. en engi mun sá, at minnisamara mun vera um þenna atburð... enn mér. Laxd. 55, 242. Guðrún er komin gegnt rekkju þeirri, at Kjartan var vanr at liggja i. 46, 202. svá mikil sem þau blótnaut at stœrst verða. Fms. ii. 214.

4. used superfluously in relative propositions. með fullkommun ávexti... hverr at þekkr ok þægiligr mun verða hinum hæstum himnakonungi. Fms. v. 159. Ólafr konungr spurði Önund konung hvern styrk at hann mundi fá honum. 44. allir kirkjusóknarmenn, þeir sem at fœrir eru til, skulu koma til sóknarkirkju. Hist. ii. 82. ek undrumst hvé mikil ógnarraust at liggr í þér. Fms. iii. 201. nú mun ek segja, yðr því at ek em Nornagestr kallaðr. Fas. i. 3407. wherefore I am.

☞ in attu, which see—enclitically for at þú. Fms. xi. 66-81.